علی اکبر محبی

امروزه اصلی ترین تلاش و نگرانی همه برنامه ریزان، سیاستگذاران و نظریه پردازان توسعه، پایداری و نگهداشت جمعیت روستایی در نواحی روستایی و جلوگیری از مهاجرت های روستایی- شهری است. افزایش ظرفیت جمعی برای پاسخگویی به نیازهای اقتصادی و اشتغال پایدار، افزایش سرمایه اجتماعی، پاسداشت بن مایه های سرشتین و زیست بوم و نگهداشت جمعیت در فضاهای روستایی از هدف های سترگ توسعه پایدار روستایی در بیشتر کشورها و از جمله کشور ما است. هدف این پژوهش واکاوی نقش برنامه ترسیب کربن در توسعه روستایی و کاهش مهاجرت های روستایی- شهری بوده است. این مقاله از نوع کیفی است که جنبه مبنایی و کاربردی دارد. روش اسنادی و تکنیک مورد استفاده میدانی (مصاحبه) و کتابخانه ای است. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از تحلیل محتوا انجام شده است. نتایج نشان می دهد که سرمایه های اجتماعی، اقتصادی و بن مایه های سرشتین روستاها در راستای توسعه روستایی و نگهداشت جمعیت روستایی به طور فزاینده ای ارتقا یافته است. از جمله شاخص هایی که در جهت پایداری توسعه روستایی بهبود یافته می توان به ارتقاء و افزایش بهره وری پایدارمنابع طبیعی، گرایش به سمت انرژی های تجدید پذیر، نهادسازی و ارتقاء ظرفیت های نهادهای محلی، دسترسی بهتر به اطلاعات، افزایش مسئولیت پذیری جوامع محلی، افزایش اعتماد به نفس و خود اتکایی در جوامع محلی، باز زنده سازی الگوهای تعاون و همیاری بین روستاییان، تغییر رفتار کارشناسان دولتی و کاهش مهاجرت های روستایی- شهری اشاره داشت.

هدف از این مقاله بررسی تطبیقی بهره برداری از منابع آب و نقش آن بر توسعه ی سکونتگاه های روستایی بخش های شوقان و سنخواست است. بنابراین روی آوردن به احداث چاه های عمیق و نیمه عمیق و گسترش روزافزون آنها، باعث تغییراتی شدید در نظام بهره برداری از منابع آب و درنهایت، از بین رفتن روش های سنّتی می شود. هر چند هزینه های احداث قنات بالاتر از چاه است، اما بازدهی قنات در درازمدّت در قبال مخارج آن، بسیار زیادتر و باصرفه تر است. یافته های این مقاله نشان می دهد که در محدوده ی مورد مطالعه 57 رشته قنات (33%) خشکیده اند؛ زیرا این قنوات در برابر چاه ها (دیزلی و برقی) توان برابری نداشتند. چاه ها که ابتدا (پیش از اصلاحات ارضی 1340) به صورت مکمل در کنار منابع دیگر آب مورد توجّه بودند، در مدّت زمان کوتاهی(کمتر از سه دهه)، جایگزین قنوات شد و موجب بروز مسائل و تحوّلات گسترده ای در سطح محدوده شدند. جایگزینی چاه با قنات همچنین پیامدهای مکانی فضایی دیگری همچون: افزایش درآمد و قدرت خرید زارعان، افزایش رونق اقتصادی محدوده، کاهش جمعیّت روستاهایی که قنوات آنها خشک شده است، مهاجرت جمعیّت روستایی به روستاها و شهرهای اطراف و ... را به همراه داشت. در نتیجه هم اکنون چاه ها و قنوات، مهم ترین منابع آب در دسترس هستند. بنابراین توجّه و اهمّیّت دادن به این دو و استفاده ی درست و بهینه از آنها می تواند راهکاری برای توسعه ی پایدار روستایی تلقی شود.