علی حسن حیدری

رهیافت های متعدد و متفاوتی در علوم انسانی و علم سیاست برای فهم پدیده بیداری اسلامی و تحولات سیاسی اجتماعی خاورمیانه و شمال افریقا وجود دارد. یکی از رهیافت های موجود که به طور مرتب از سوی صاحب نظران مغرب زمین از آن استفاده می شود، رهیافت رفتارگرایی یا اثبات گرایی است. هدف این نوشتار آن است که اولاً ظرفیت و توانایی این رهیافت برای اثبات ماهیت بیداری اسلامی و اسلامی تحولات بررسی شود. ثانیاً تحولات جاری از منظر این رهیافت ادراک شود و در واقع با نحوه درک صاحب نظران غربی آشنایی ایجاد شود. به رغم کیفی و روحانی بودن پدیده بر مبنای «مقبولات» دیگران، ماهیت اسلامی تحولات را با استناد به شواهد عینی می توان نشان داد. آشنا با اویه دید سپاسگزاران غربی و رهیافت پویتویستی به بیداری اسلامی ما را به نحوه واکنش علمی تر به کنش آنان راهنمایی می کند. واژگان کلیدی: رهیافت رفتارگرایی و پوزیتیویستی، بیداری اسلامی، خاورمیانه و شمال آفریقا.