ماریا امیرزاده

برای شناخت و درک بهتر شرایط اقلیمی کنونی و برنامه ریزی برای آینده نیاز به شناسایی شرایط اقلیمی دیرینه وچگونگی تغییرات آن درطول زمان تا عهد حاضر می باشد. راههای مختلفی برای شناسایی این تغییرات وجود دارد. با توجه به بازه زمانی این مطالعات و شرایط و امکانات موجود در دسترس انتخاب بهترین راه اجتناب ناپذیر می نماید. با توجه به امکانات در دسترس و شرایط موجود در منطقه مورد مطالعه، تحقیق حاضر بر اساس فراوانی ماکروفسیل (استراکودها ) که شاخصی مناسب برای تعیین اقلیم های گذشته می باشد صورت گرفته است. بدین منظور تعداد 9 مغزه از عمق1 تا 3 متر از دریاچه دشت ارژن فارس برداشته شد. سپس رسوبات در مقاطع 5CM برای جداسازی و شمارش استراکودها در آن تقسیم شد. به منظور تعیین سن دقیق رسوبات، سن سنجی به روش C14 انجام شد. با محاسبه بار رسوبی و آهنگ رسوب گذاری در عمق های مختلف دریاچه، به شمارش و بررسی فراوانی استراکودهاپرداختیم. در نهایت 15 زون اقلیمی در طی دوره 11 هزار ساله در منطقه دشت ارژن فارس شناسایی و معرفی گردید. مشخص شد طی این دوره نوسانات شدید در تعداد استراکودها در زمان های مختلف وجود داشته است که نشان دهنده نوسانات طبیعی در اقلیم این منطقه می باشد. در 11 هزار سال پیش اقلیم این منطقه شور تر و گرم تر بوده است. ولی در دوره های بعد طی دوره های بلندتری تا حدود 2000 سال پیش اقلیم این ناحیه با وجود نوسانات کم رو به سردی رفته است. از 2000 سال گذشته تا عهد حاضر اقلیم منطقه رو به گرمی و خشکی پیش رفته است. برخی از این زون ها که بازه زمانی طولانی را شامل می شده اند بیانگر تغییر اقلیم به صورت خیلی آرام می باشد و برخی دوره ها نیز اقلیم در مدت های کوتاه تر چند صد ساله تغییرات شدید را تجربه کرده است. اما به طور کلی اقلیم این ناحیه طی دوره هولوسن رو به گرمی و خشکی رفته است.

جهت مطالعه ی دیرینه ی هیدرولوژی دریاچه پریشان از رسوبات کف دریاچه مغزه هایی به طول تقریبی m2 برداشت شد. بر روی پوسته ی میکروفسیل های جدا شده از نمونه های این مغزه ها آنالیز ایزوتوپ کربن و اکسیژن صورت گرفت. در اینجا از نتایج این آنالیز ها جهت مدلسازی و بازسازی شرایط هیدرولوژیکی دریاچه پریشان در طیّ 1800 سال اخیر استفاده می شود. بر اساس تغییرات مشاهده شده در مقادیر δC^13 carb وδO^18 carb در طیّ این دوره سه زون ایزوتوپی مشخص گردید. در زون اول پایین بودن δC^13 carb به علت بیشتر بودن تغذیه آب های زیرزمینی و پایین بودن δO^18 carb در نتیجه شرایط اقلیمی مرطوبتر تفسیر شده است همچنین همبستگی پایین δC^13 carb و δO^18 carb (14/0R2=) حاکی از شرایط هیدرولوژیکی فعالتر دریاچه بوده است. به این صورت بالانس هیدرولوژیکی مثبت تر و به دنبال آن سطح دریاچه نسبت به امروز بالاتر بوده و معادله ی هیدرولوژیکی دریاچه در این دوره به شکل E=P+G ارائه شده است. در زون دوم افزایش مقادیر δC^13 carbدر نتیجه ی کاهش تخلیه آب های زیرزمینی تفسیر شده است همچنین شواهد موجود در δO^18 carb نشان می دهد که این دوره نسبت به دوره ی قبل تا حدودی شرایط خشک تری را تجربه کرده است. افزایش همبستگی بین δC^13 carb وδO^18 carb (2/0(R2= در این زون بسته بودن بشتر شرایط هیدرولوژیکی دریاچه است. به این صورت به نظر می رسد که دریاچه در این دوره سطح پایین تری را تجربه کرده باشد و بالانس هیدرولوژیکی نسبت به دوره ی قبل منفی تر بوده است با این حال در این دوره نیز معادله ی هیدرولوژیکی دریاچه از رابطه E=P+G تبعیت کرده است. بیشترین تغییرات مشاهده شده در مقادیر ایزوتوپی متعلق به این زون سوم است. افزایش ناگهانی و شدید مقادیر δC^13 carb به بالای صفر به علت کاهش شدید تخلیه آب های زیرزمینی در این دوره به دریاچه تفسیر شده است. این کاهش ورودی آب های زیرزمینی و نیز افزایش همبستگی δC^13 carb وδO^18 carb (95/0R2=) حاکی از شرایط هیدرولوژیکی نزدیک به بسته کامل است. افزایش همبستگی بین مقادیر ایزوتوپی کربن و اکسیژن حاکی از یک سیستم عملگرای مشترک بر روی این مقادیر در این زون است. به احتمال زیاد قطع شدن نسبی ارتباط دریاچه با منابع زیرزمینی این اجازه را داده است که در طیّ فرایند تبخیر δC^13 DIC دریاچه در موازنه با CO2 جو مقادیر بالاتری را تجربه کند. به این صورت رابطه هیدرولوژیکی ارائه شده برای این زون به شکل E=Pاست. نکته ی مهم این است که در این زون تغییرات هیدرولوژیکی دریاچه در هماهنگی با تغییرات اقلیمی در منطقه رخ نداده است به نظر می رسد که عامل اصلی کاهش آب-های زیرزمینی در این زون به علت افزایش استحصال آب از طریق چاه یا قنات باشد.