احمد نیک گفتار

یکی از مناطقی که در اثر مناسبهای سیاسی حکومتها و تحولات تاریخی امروزه مغفول مانده است سرزمین کهن و ریشه دار ارغیان بوده است. وجود ارغیان در منابع اولیه از آغاز حضور اسلام در منطقه نشان از اهمیت و اعتبار آن است. کهنترین منابع، ارغیان را تابع نیشابور ذکر کرده اند و این بیان از آن دارد که احتمالاً ریشه های آن به قبل از اسلام برسد. هرچند نام ارغیان از قرون اولیه هجری تا دوره اخیر در منابع تاریخی آمده است اما از آنجا که این منطقه تابعی از کلان شهر نیشابور بوده، در درجه دوم اهمیت داشته و لذا از نگاه محققان و پژوهشگران مغفول مانده است. اینطور به نظر می رسد که تهاجمات اقوام مختلف به منطقه در پاره ای از برهه های تاریخی، ارغیان و بسیاری از مناطق را از رونق انداخته و این امر خود به خود از اعتبار آن کاسته است. در اثر تهاجمات مغول و تیمور به خوبی می بینیم که کلان شهر نیشابور به شهری متروکه و بی اهمیت تبدیل می شود، حال در این میان دیگر جایی برای ارغیان باقی نمی ماند. چه بسا که در دوره جانشینان تیمور یعنی شاهرخ به دلیل انتقال قدرت به هرات، ارغیان تابعی از هرات ذکر شده است و چنین می نماید که پس از این ارغیان تنها به منطقه گذرگاهی و مسیر ارتباطی تبدیل می شود، جایی که در قرون اولیه اسلامی مسند بزرگان و علمای علم حدیث و مکتب فقهای بزرگ منطقه بوده است. آمدن و رفتن حکومتهای بعدی تا به امروز نتوانسته است اعتبار مجدد ارغیان را به آن باز گرداند. ما تنها با بررسی گزارشات ارائه شده در دوره های مختلف تاریخی، ولایت ارغیان را مشخص کرده و اهمیت و اعتبار آن را به یاد می آوریم.

سکاها یکی از اقوام بزرگ بیابانگرد بودند که به دلیل شغل دامداری از سرزمینی به سرزمین دیگر درحال کوچ بودند منشا اولیه آنها خیلی روشن نیست، ولی با توجه به اشارات نویسندگان سکاها تا قرن هشتم قبل از میلاد در جنوب روسیه و کوبان کاملا مستقر شده بودند مهمترین آثار معماری سکاها که تا کنون باقی مانده است و بیانگر هنر سکاهاست، به ما در شناخت اوضاع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و جهان بینی آنها کمک شایان می کند، گور تپه یا کورگان های آنهاست. گور تپه های سکایی چه از لحاظ روش ساخت و چه از نظر شیوه تدفین و قرار گرفتن اشیا در کنار فرد متوفی بازتابی از مذهب و عقاید سکاها می باشد. در این مقاله سعی شده با توجه به منابع تاریخی و بیشتر با توصیف یافته های سکایی از قبیل گورتپه ها و اشیای قرار گرفته در داخل آنها به شناختی روشن تر از مذهب و اعتقادات سکایی دست یافت.