رمضان بهداد

بدیع از جمله دانشهای بلاغی است که در آن از صنایع کلام و زیباییهای الفاظ و آرایش سخن بحث می شود. یکی از آثاری که در این فن به فارسی نگاشته شده، کتاب حدایق السحر فی دقایق الشعر اثر رشیدالدین وطواط (ف 573 هـ ق) است. این کتاب کم حجم به دلیل اهمیت موضوع آن و به سبب مقام علمی و شهرت مولف، مورد توجه ادیبان قرار گرفته و افراد زیادی به تقلید از آن به تالیف کتاب پرداخته و یا آن را شرح کرده اند. در این مقاله از میان مقلدان این اثر، کتاب المعجم فی معاییر اشعار العجم تالیف شمس الدین محمد قیس رازی (اوایل قرن هفتم) و کتاب حدایق الحقایق اثر شرف الدین رامی (تالیف بین سالهای 757-776 هـ ق) به اجمال معرفی شده و از نظر میزان تاثیرپذیری از حدایق السحر مورد برسی قرار گرفته است. این تاثیر گاهی در شیوه بیان تعاریف صنایع بدیعی و ذکر شواهد حدایق السحر نمود یافته و نیز از نظر تعداد آرایه ها و در برداشتن اغلب صنایعی است که در حدایق السحر آمده است.

زبان فارسی همان طور که بعد از اسلام با زبان عربی که یک زبان سامی است ارتباط داشته و دارد و الفاظ زیادی را با آن رد و بدل کرده است، پیش از اسلام هم با زبان های سامی دیگری که در بین النهرین رواج داشته اند، ارتباط و تبادل واژه ای داشته است، ولی چگونگی این مبادلات امروزه برای ما روشن نیست و تنها بعضی واژه های فارسی را مشاهده می کنیم که نوعی شباهت به الفاظ عربی دارند، ولی از زبان عربی وارد زبان فارسی نشده اند و بنابراین احتمال می دهیم که از زبان های سامی بین النهرین و پیش از اسلام وارد زبان فارسی شده باشند، ولی در زمینه نفوذ الفاظ فارسی آن زمان به زبان های سامی طرف مبادله آن تقریباً چیزی نمی دانیم.