ابراهیم (ع) (مقاله پژوهشی حوزه)

ابراهیم خلیل از پیامبران اولوالعزم، دارای شریعت و کتاب آسمانی به نام «صحف» مورد احترام همه پیروان توحیدی.
واژه اَبرام یا ابراهیم عبری است که بعداً به ابرام موسوم شد به معنای پدر جماعت بسیار(1) در متون اسلامی تنها به ابراهیم تعبیر شده و یکی از سوره‏های قرآن به نام اوست.
پدر ابراهیم تاروخ نام دارد که با نُه واسطه به حضرت نوح‏علیه السلام می‏رسد(2)نام مادر ابراهیم «نونا» است که از نوادگان سام می‏باشد (3)بعضی گفته‏اند که نام وی «امیلة» است.(4)
برخی با توجه به ظاهر آیات «آذر» بت پرست را پدر واقعی ابراهیم دانسته‏اند(5) در حالی که برخی دیگر معتقداند که پدر ابراهیم «تاروخ» است، وی می‏گوید که نسب شناسان بر این مطلب اجماع دارند(6) آنان برای اثبات این ادعا دلایل ذیل
_______________________________
1. قاموس کتاب مقدس 4.
2. تاریخنامه طبری1/1.
3. المنتظم1/258.
4. البدایة والنهایة1/140.
5. تفسیر کبیر7/42.
6. مجمع البحرین1/69.
_______________________________
را ذکر نموده‏اند:
1. در برخی از روایات (1) و عهد قدیم(2) نام پدر ابراهیم تاروخ است نه «آذر».
2. صرف استعمال کلمه «أب» بر «آزر» در قرآن دلیل نمی‏گردد که وی پدر واقعی ابراهیم باشد. زیرا عرب عنوان «أب» را بر عمو نیز اطلاق می‏کرده، چنان که در قرآن اسماعیل که عموی یعقوب می‏باشد(3) پدر یعقوب نامیده شده است.(4)
3. اجداد پیامبر اسلام‏صلی الله علیه و آله و سلم طبق شواهدی از قرآن(5) و روایات(6) همه موحد و موءمن بوده‏اند، از آنجا که پدر ابراهیم در سلسله نسب رسول اکرم‏صلی الله علیه و آله و سلم قرار دارد، نمی‏تواند مشرک باشد(7) در حالی که «آزر» مشرک بوده است.(8)
4. طبق نص قرآن حضرت ابراهیم در آخر عمرش برای پدر و مادرش از خداوند طلب مغفرت می‏کند (9) در حالی که خداوند در قرآن صریحاً پیامبران و موءمنین را از این که برای بستگان مشرک شان طلب آمرزش نماید، منع نموده است (10)بنابراین حضرت ابراهیم‏علیه السلام نمی‏تواند برای پدر مشرک طلب آمرزش کند، در نتیجه «آزر» پدر واقعی و حقیقی ابراهیم نیست(11) بلکه عموی او و منجم نمرود بوده است.(12)
حضرت ابراهیم‏علیه السلام در اوّل ذی الحجه(13) در حدود 1996سال قبل از میلاد مسیح(14) در بابِل نزدیک محلی به نام «اور» که شهری در کلده بوده است متولد شد(15) مادرش او را (از ترس نمرودیان که
_______________________________
1. بحارالأنوار12/42.
2. پیدایش 10/35.
3. بقره/133.
4. بقره/33.
5. شعرا/219.
6. جوامع الجامع1/442.
7. المیزان7/167.
8. انعام/74.
9. ابراهیم/41.
10. توبه/113.
11. المیزان7/170.
12. قصص الانبیاء107.
13. المقنع207.
14. قاموس4.
15. تاریخ جامع ادیان488.
_______________________________
هر نوزادی را به قتل می‏رساندند) داخل غاری که در نزدیکی خانه‏اش بود، می‏گذارد، نوزاد در یک روز به اندازه کسی که در یک ماه بزرگ می‏شود، رشد می‏کند، وبعد از سپری شدن 15 ماه مادرش او را شبانه از غار بیرون می‏آورد.(1)
ابراهیم پس از مجاهدت‏های زیادی در مقابل نمرود و بت‏پرستان تصمیم به هجرت می‏گیرد، او با همسرش «ساره» و برادرزاده‏اش «لوط» از شهر «اُور» به کنعان یا فلسطین می‏روند و پس از مدّتی به سبب خشکسالی رهسپار مصر می‏گردند(2) در مصر فرعونی به نام «سنان بن علوان» فرمانروایی می‏کرد، او همان کسی است که «هاجر» را به ساره بخشید(3) ابراهیم از بیم فرعون با خانواده‏اش و لوط برادرزاده‏اش از مصر خراج شده و به سوی شمال «بیت ئیل» حرکت می‏کنند، در منطقه‏ای بین «بیت ئیل» و «عای» ساکن می‏شوند(4) پس از گذراندن ده سال در «بیت المقدس» اسماعیل از هاجر کنیز ساره متولد می‏گردد(5) آن وقت ابراهیم‏علیه السلام هشتاد و شش سال از عمرش گذشته بود (6) تولد اسماعیل به ساره سخت تمام می‏شود و به ابراهیم به دستور او(7) هاجر و فرزندش اسماعیل را به سوی مکه برده و در همانجا رها کرده و بر می‏گردد.(8) زمانی که اسماعیل به سن جوانی می‏رسد خداوند به ابراهیم دستور می‏دهد که به کمک فرزندش کعبه را تجدید بنا کند(9) قرآن نیز به این مطلب اشاره دارد.(10) وقتی ابراهیم به سن صد سالگی می‏رسد (11) خداوند توسط جبرئیل و دو ملک دیگر به او بشارت می‏دهد که از «ساره» دارای فرزند خواهد
_______________________________
1. تاریخ امم والملوک164.
2. قاموس4.
3. الکامل1/88.
4. پیدایش 13/7.
5. قصص الأنبیاء1/221.
6. پیدایش 16/16 و البدایة والنهایة1/181.
7. یعقوبی1/25.
8. مروج الذهب1/57 85.
9. یعقوبی1/27.
10. بقره/250.
11. پیدایش 21/6 و یعقوبی 1/26.
_______________________________
شد(1) قرآن در این باره می‏فرماید: «وَبَشّرناهُ بِاِسحاق نَبِیّاً مِنَ الصّالِحین»(2) در آن وقت «ساره» هشتاد سال از عمرش گذشته بود.(3)
ابراهیم بعد از تلاش‏ها و مجاهدت‏های زیاد هنگامی که 175 سال از عمرش گذشته بود، جهان را بدرود گفت، و او را در مزرعه حبرون به خاک سپردند.(4)
شریعت ابراهیم برپایه یکتاپرستی و اخلاص و نفی شریک برای خدا، نماز، ختنه ، کوتاه کردن شارب، چیدن موی زاید زیر بغل، تراشیدن زهار، بنای خانه خدا و حج و مناسک آن است(5) و همه انبیاء هم عصر ابراهیم تا زمان موسی‏علیه السلام تابع شریعت او بوده‏اند.(6)
ابراهیم پس از آزمون‏های زیاد، مورد الطاف الهی واقع می‏شود و خداوند مقام امامت را به او عطا و او را امام بر مردم قرار می‏دهد(7) این واقعه در اواخر عمر آن حضرت و بعد از تولد اسماعیل و اسحاق و بعد از آن که اسماعیل و مادرش را از فلسطین به مکه منتقل می‏کند، اتفاق افتاده است(8) در این زمان حضرت ابراهیم مقام نبوت را دارا بوده، زیرا وقتی ملائکه آمده بودند که قوم لوط را هلاک کنند و در مسیر راه خود بر ابراهیم وارد شدند و بشارت اسحاق و اسماعیل را به او دادند، ابراهیم در آن موقع پیامبر مرسل بود، بنابراین معلوم می‏شود که ابراهیم قبل از مقام امامت، مقام نبوت را دارا بوده و امامتش غیر نبوتش می‏باشد.(9) در این باره که مقصود از امامت ابراهیم چیست آرا مختلفی بیان شده است(10) در روایات آمده است که خداوند مقامات پنجگانه عبودیت، نبوت، رسالت، خلّت و امامت را به ترتیب به حضرت ابراهیم داده است.(11)
_______________________________
1. الکامل فی التاریخ1/98.
2. صافات/112.
3. المختصر فی أحوال البشر1/13.
4. المعارف33.
5. علل شرایع1/122.
6. تفسیر المیزان2/145.
7. بقره/124.
8و9و10. المیزان 1/271
11. اصول کافی1/174.
_______________________________
نام کتاب ابراهیم «صحف» بوده است(1) که در اوّلین شب ماه رمضان بر وی نازل شده است(2) و اگر به صیغه جمع از آن تعبیر شده برای این است که «صحف» یکی دو تا نبوده بلکه اجزای بسیار داشته است، از برخی روایات استفاده می‏شود که متشکل از ده صحیفه بوده است(3) و نیز برخی آن را دارای بیست صحیفه دانسته‏اند(4) بنابه روایتی این «صحف» نزد ائمه‏علیهم السلام به صورت الواح موجود بوده است(5) از جمله آیات قرآنی که در «صحف» ابراهیم قرار داشته آیات 14الی 17 سوره اعلی می‏باشد.(6)
در قرآن معجزات زیادی برای حضرت ابراهیم‏علیه السلام ذکر شده است که از جمله آنها سرد شدن آتش می‏باشد، آنگاه که نمرود او را با منجنیق در میان آتش انداخت(7)خداوند با خطاب تکوین یکه به آتش نمود «قُلْنا یا نارُ کُونی بَرداً وَسلاَماً علی اِبْراهیم»(8) خاصیّت آن را که سوزاندگی و نابود کنندگی است از آن گرفت. از راه معجزه خنک و سالم گردانید(9) در روایتی آمده است که آتش آنچنان سرد شد، که سرما ابراهیم را آزار داد، تا وقتی که خطاب شد«سلاماً» آنگاه از شدّت آن کاسته شد.(10)
معجزه مهم دیگر ابراهیم‏علیه السلام احیاء مردگان می‏باشد. آنگاه که به دستور خدا (11) چهار مرغ (کرکس، مرغابی، طاووس و خروس) را پس از ذبح قطعه قطعه می‏کند و درهم می‏آمیزد و سپس قسمتی از آن را بر کوهی می‏گذارد، آنگاه آنها را صدا می‏زند، اجزای پراکنده هر یک از مرغان، جدا و جمع شده و به هم می‏آمیزند و زندگی را از سر می‏گیرند.(12)
_______________________________
1. اعلی/19.
2. کافی2/628.
3. عوالی اللئالی1/93.
4. المعارف32.
5. بصائر الدرجات156.
6. خصال/525.
7. کافی8/369.
8. انبیاء/69.
9. المیزان14/303.
10. درالمنثور4/322.
11. بقره/260.
12. عیون اخبارالرضا2/176.
_______________________________
آیین ابراهیم بر محور توحید ویکتاپرستی دور می‏زند، خداوند مکرراً دین توحید را به دین ابراهیم و دین حنیف و دین فطرت وصف کرده است و پیامبر اسلام را پیرو آیین او دانسته است.(1)
گرچه در بخش احکام دین مقدس از شریعت ابراهیم‏علیه السلام کامل‏تر و جامع‏تر می‏باشد و لکن از برخی آیات استفاده می‏شو دکه شرایع و احکام اسلام همه از آن فطریاتی سرچشمه می‏گیرد که ابراهیم به زبان تشریع بیان کرده است. و هر عملی که موافق فطرت بود مورد امر، وعملی که مخالف با فطرت بود، مورد نهی قرار داده بود.(2)
از مجموع آیات قرآن استفاده می‏شود که حضرت ابراهیم‏علیه السلام چهار مناظره مهم داشته است مناظره با «آزر» مناظره با بت‏پرستان، مناظره با ستاره پرستان و مناظره با نمرود.
الف: مناظره با «آزر»: آنگاه که ابراهیم‏علیه السلام به «آزر» گفت:چرا چیزی را می‏پرستی که نمی‏بیند و نمی‏شنود و از تو رفع نیاز نمی‏کند.(3) «آزر» به جای فکر و اندیشه در گفتار ابراهیم‏علیه السلام او را تهدید می‏کند.(4)
ب: ابراهیم‏علیه السلام در استدلال با بت‏پرستان که گفتند چرا بت‏های ما را شکسته‏ای؟ (5) ابتدا می‏گوید: «بلکه بزرگشان کرده باشد، از آنها بپرسید اگر سخن می‏گوید(6) سپس با استدلال قوی به آنها می‏گوید: آیا جز خدا چیزی را می‏پرستید که نه کمترین سودی به شما دارد و نه زیانی می‏رساند(7) اُف بر شما و بر آنچه غیر خدا پرستش می‏کنید، آیا اندیشه نمی‏کنید.(8)
ج: ابراهیم در مناظره با ستاره پرستان از طلوع واُفول ستاره و خورشیید بر عدم الوهیت آنها استدلال می‏کند.(9)
_______________________________
1. آل عمران/68 67.
2. المیزان7/213.
3. مریم/4241.
4. مریم/46.
5. انبیاء/62.
6. انبیاء/63.
7. انبیاء/67.
8. انبیاء/68.
9. انعام/8375.
_______________________________
د: حضرت ابراهیم‏علیه السلام در برابر نمرود که ادعای الوهیت داشت با قوی‏ترین استدلال او را مغلوب و مستأصل می‏کند، آنگاه که می‏گوید: خداوند من خورشید را از افق مشرق می‏آورد. پس اگر تو حاکم بر جهان هستی خورشید را از مغرب بیاور در اینجا آن مرد کافر مبهوت و وامانده شد.(1)
حضرت ابراهیم خلیل مانند دیگر انبیای الهی امتحان‏های زیادی را پشت سر گذاشت امّا در میان آنها چند مورد که از برجستگی خاص برخوردار است ، خداوند از آنها به عنوان کلمات یاد کرده است.(2)
1. قیام در مقابل بت‏پرستان بابل و شکست بتها و دفاع بسیار شجاعانه در آن محاکمه تاریخی و قرار گرفتن در دل آتش و حفظ خونسردی کامل و ایمان در تمام این مراحل.(3)
2. بردن زن و فرزند و گذاشتن آنها در سرزمین خشک و بی آب و گیاه مکه در جایی که یک نفر هم سکونت نداشت.(4)
3. بردن فرزند به قربانگاه و آمادگی جدّی برای قربانی او به فرمان خدا.(5)تورات مفصل‏تر ذکر شده و اسماء اشخاص معین گردیده است. 2. قصه به آتش انداختن ابراهیم در تورات موجود نیست 3. واقعه کشتن چهار مرغ در تورات یافت نمی‏شود در تورات آمده است که: ابراهیم گوساله، قوچ، قمری، و کبوتر را ذبح کرده است.(6)تورات بنای دو مذبح را به ابراهیم نسبت می‏دهد(7) ولی از کعبه و مکه ذکری نمی‏کند.
_______________________________
1. بقره/258.
2. المیزان1/270.
3. انبیاء/6158.
4. بحارالأنوار12/97.
5. صافات/10799.
6. پیدایش15/9. 4.
7. پیدایش12/87.