اسباب النزول

1.شأن نزول یا سبب نزول یعنی چه؟سبب نزول عبارت از سؤال یا حادثه‏ای است که در پی آن آیه یا آیاتی از قرآن نازل شده‏اند.
2.اسباب النزول بر چند قسم کلی است؟ذکر کنید.
بر دو قسم:1.سبب عام؛2.سبب خاص.
3.منظور از سبب عام در نزول بخشی از قرآن چیست؟مقصود نزول بخشی از قرآن است که به طور ابتدایی و با هدف هدایت مردم نازل شده است 1 .
4.مقصود از سبب خاص در بحث‏های علوم قرآنی چیست؟مقصود همان سبب نزول اصطلاحی است و عبارت از سؤال یا حادثه‏ای است که در پی آن آیه‏ای نازل شده است 2 .
5.مثالی برای سبب نزول ذکر کنید.در پی سؤال مردم از حکم انفال(ثروت‏های عمومی)آیه نازل شد که:
«از تو درباره انفال سؤال می‏کنند.بگو که انفال متعلق به خدا و رسول است 3 .»
پرسش و پاسخ اسباب النزول
6.دور کن اصلی در بحث اسباب النزول کدامند؟
1.خصوص سبب؛2.عموم لفظ.
7.منظور از«خصوص سبب»در بحث اسباب النزول چیست؟مقصود همان سؤال یا واقعه‏ای است که موجب نزول آیه یا آیاتی از قرآنی شده است.
8.منظور از«عموم لفظ»در بحث اسباب النزول چیست؟منظور آن است که برخی از آیات گرچه درباره حادثه خاصی نازل شده‏اند، اما در قالب الفاظ و تعابیر عام نازل شدره‏اند.
9.با ذکر یک آیه از قرآن، سبب خاص و تعبیر عام را در بحث اسباب النزول نشان دهید.آیه‏«ویل لکلّ همزة لمزة الّذی جمع مالا و عدّده»در جهت نفرین بر امّیة بن خلف 4 که رسول خدا(ص)را مورد آزار قرار داد، نازل شده(حادثه خاص)، اما لفظ الّذی در این آیه، لفظی عام است و این نفرین شامل هر مسخره کننده و آزار کننده دیگر نیز می‏شود.
10.در بحث اسباب النزول عموم لفظ ملاک و معتبر است یا خصوص سبب؟طبعا عموم لفظ.
11.آیا در بحث اسباب النزول سبب خاص با لفظ خاص نیز وجود دارد؟آری.
12.مثالی برای سبب خاص که با لفظ خاص نیز وارد شده است، از آیات قرآن ذکر کنید.
«تبت یدا ابی لهب و تبّ»که در مورد ابو لهب نازل شد.
13.فایده دانستن سبب نزول در آیات قرآن چیست؟
الف)شناخت فلسفه احکام؛ ب)شناخت دایره شمول حکم؛ ج)فهم بهتر آیات از نظر شرایط نزول 5 .
14.اسباب النزول چه مبنایی دارد؟مبنای سماعی دارد، یعنی نقل و روایت صحیح.
15.آیا می‏توان با حدس یا اجتهاد سبب نزول آیه‏ای را معین کرد؟خیر، اعتباری ندارد.
16.روایات اسباب النزول در چه منابعی است؟
توضیح دهید؟
الف)در تفاسیر گوناگون شیعه و سنی؛ ب)در کتاب‏های مستقلی که با عنوان اسباب النزول تألیف شده‏اند.
17.به دو کتاب که درباره سبب نزول آیات تألیف شده‏اند، اشاره کنید.
الف)لباب النقول از سیوطی.
ب)نمونه بینات در شأن نزول آیات از دکتر محمد باقر محقّق
18.کهن‏ترین کتاب در زمینه شناخت اسباب النزول چه کتابی بوده است؟کتاب علی بن مدینی(متوفی 234) استاد بخاری.
19.سند روایات اسباب النزول معمولا به چه کسانی منتهی می‏شود؟به صحابه پیامبر(ص)که شاهد نزول وحی بوده‏اند.
20.جری و انطباق در قرآن یعنی چه؟یعنی آیه‏ای که درباره شخص یا گروهی نازل شده، معمولا در همان مورد محدود نشده است بلکه در خصوص سایر افراد و گروه‏ها که از نظر خصوصیات با مورد نزول شریک باشند.نیز جریان انطباق پیدا می‏کند.
21.تعداد اسباب و وحدت نازل در بحث اسباب النزول یعنی چه؟یعنی این که در خصوص چند حادثه آیه واحدی نازل شده باشد 6 .
22.وحدت سبب نزول و تعدد نازل در بحث اسباب النزول یعنی چه؟یعنی این که در خصوص یک حادثه، آیات متعددی نازل شده باشند 7 .
آشنایی با سبب نزول، چند آیه و سوره معروف
1.آیه‏«و من النّاس من یقول آمنّا باللّه و بالیوم الاخر و ما هم بمؤمنین» 8 درباره چه کسانی نازل شد؟منافقان.
2.آیه‏«سیقول السّفهاء من النّاس ما و لا هم عن قبلتهم الّتی کانوا علیها...»به مناسبت چه موضوعی و در شأن چه کسانی نازل شد؟در مورد تغییر قبله از مسجد الاقصی به مسجد الحرام و در شأن یهودیان مدینه.
3.لیلة المبیت چه شبی است؟شبی که رسول خدا(ص) به مدینه هجرت و علی(ع)در بستر او قرار گرفت.
4.به مناسب لیلة المبیت چه آیه‏ای نازل شد؟آیه 207 سوره بقره با متن:«و من النّاس من یشری نفسه ابتغاء مرضات اللّه و اللّه رئوف بالعباد» 9 .
زیر نویس
(1).بنگرید به اتقان، ج 1، ص 107، از قول جعبری.
(2).بنگرید به اتقان، ج 1، ص 107، از قول جعبری.
(3).سوره انفاق، آیه 1.
(4).نمونه بینات در شأن نزول، آیات ص 879.متذکر می‏شود که برخی از مفسران نزول این آیه را در شأن اخنس بن شریق یا ولید بن مغیره نیز احتمال داده‏اند.
بنگرید به مجمع البیان، ج 10، ص 818 و تفسیر کشاف زمخشری، ج 4، ص 795.
5.برخی از محقّقان تا 13 فایده را برای شناخت اسباب النزول یاد کرده‏اند. بنگرید به فصلنامه پژوهش‏های قرآنی، ص 19 الی 27، تاریخ قرآن دکتر رامیار، ص 616.
(6).مثال‏ها را بنگرید در کتابهای اتقان سیوطی، ج 1، ص 121، و تاریخ قرآن دکتر رامیار، ص 638.
(7).همان، ج 1، ص 124، و تاریخ قرآن دکتر رامیار، ص 640.
(8).سوره بقره، آیه 8، یعنی:و از مردم کسانی(هستند که)می‏گویند به خدا و روز قیامت ایمان آورده‏ایم، اما آنان جزو مؤمنان نیستند.
(9).برخی از مردمان کسانی هستند که جان خود را برای کسب رضای الهی به فروش می‏گذارند و خدا آن‏ها را دوست دارد.