مسائـل پـیش روی سـازمـان شانگهای

آمادگی های اولیه و جدی برای برگزاری اجلاس سران سازمان که در تاریخ ۱۵ژوئن سال ۲۰۰۶ در شانگهای برگزار خواهد شد و این روز مصادف با پنجمین سال تأسیس سازمان می باشد، در واقع از اوایل سال جاری میلادی آغاز شده است. طبق برنامه، دیدارها ومذاکرات در سطح دو وزارتخانه ـ نظامی وسیاسی ـ پیش از برگزاری دیدار رسمی سران کشورهای عضو سازمان، بایستی در طول این مدت صورت می گرفت.
    در این راستا، مسئولین دستـگاه هـای دفـاعی ایـن کشورهـا در تاریـخ ۲۶ آوریل در پـکن جلسه داده وعـملاً در خـصوص تبدیـل تدریـجی سازمـان به یـک ائتلاف نظامی ـ سیاسی به توافق رسیدند. همچنین پیشنهاد سرگئی ایوان اف وزیر دفاع روسیه مبنی بر انجام تمرینهای نظامی مشترک در خاک آن کشور در تابستان سال ۲۰۰۷موردموافقت اعضا قرا گرفت. پس از دیدار وزیران دفاع کشورهای عضو سازمان، شرایط و تحولات موجود تا حدودی تغییر یافت. اولاً ابرها بر فرازآسمان ایران که عضو ناظر در سازمان می باشد بیش از گذشته تیره تر گشت و دوم اینکه مناسبات بین روسیه وآمریکا نیز بطور جدی به سمت بحرانی شدن پیش رفت. دیک چنی معاون رئیس جمهور آمریکا در ویلنیوس سخنانی را در مضمون اقدامات خصمانه علیه روسیه برزبان آورد که به شدت اسباب ناخشنودی و ناراحتی کرملین را به دنبال داشت. متعاقب آن پوتین رئیس جمهور روسیـه نیـز در سخنـانی خـطاب بـه مجلـس فدرال روسیـه، متقابـلاً به اظـهارات معـاون رئیـس جمهور آمریکـا
    پاسخ گفت. بدین ترتیب در آستانه دیدار وزیران امور خارجه کشور های عضو سازمان همکاری شانگهای، هیچ کس شکی در این ندارد که روسیه به تقویت این سازمان وتبدیل آن به یک اهرم و وزنه ای قوی در مقابل آمریکا وناتو امید بسته است.
    وزیران امور خارجه کشور های عضو سازمان در اجلاس دیروز خود در شانگهای بایستی کار آماده سازی وتنظیم اسنادمربوط به اجلاس ماه آینده سران را به پایان می رساندند. موافقتنامه همکاری در زمینه قطع کانال های نفوذ تروریست ها در کشورهای عضو، موافقتنامه اتخاذ مواضع و واکنش مشترک در قبال شرایط و وضعیتی که صلح، امنیت و ثبات منطقه را در معرض تهدید قرار می دهد ونیز موافقتنامه مربوط به ارائه حمایت های فنی خبری و اطلاعاتی از جمله این اسناد به شمار می روند. این بدین معناست که روسیه عملاً همچون رقیبان خودش، همه مساعی و تلاش های خود را بر جلوگیری از گسترش نفوذ بیگانگان در سرزمین خود معطوف نموده است.
    سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه ورئیس هیأت روسی شرکت کننده در نشست وزیران خارجه عضو سازمان در کنفرانسی مطبوعاتی طی اظهارات نسبتا تندی اعلام نمود: »سازمان همکاری شانگهای مسائل ومشکلات منطقه خود را به خوبی میداند و خود بتنهایی قادر به حل آنها می باشد». در تایید سخنان لاوروف، وزیران امور خارجه سندی را در خصوص جایگاه ناظران سازمان در امر نظارت بر برگزاری انتخابات و رفراندوم در کشور های عضو به امضا رساندند. به گفته لاوروف این اقدام در راستای تأیید اصول احترام ودرک متقابل و رد استانداردهای دوگانه در زمینه توسعه دموکراسی به شمار می رود. بدین ترتیب کشورهای عضو سازمان، نهاد و دستگاه دیگری را بوجود آوردند که به کمک آن می توان در مقابل ادعاها وتبلیغات سازمان امنیت وهمکاری اروپا ورهایی از سرکوفت ها و سرزنش های آن در مورد برگزاری انتخابات غیر شفاف و عدم تمایل برای دعوت از ناظران بین المللی به مقابله بر خاست. حالا برای نظارت بر هر انتخاباتی به راحتی می توان ناظرانی از سازمان همکاری شانگهای را دعوت نمود.
   
    تیرگی مناسبات از بکستان ـ قرقیزستان
    سال2005 میلادی در واقع موثر ترین سال در ساخت وشکل گیری سازمان همکاری شانگهای بشمار می رود. فعالیت اصلی وچشمگیر سازمان دراین سال را می توان برگزاری اجلاس سران در آستانه قزاقستان ذکر نمود که در جریان آن رهبران شش کشور عضو، بیانیه ای را تصویب نمودند و درآن عملا خروج پایگاه های نظامی آمریکا از آسیای مرکزی را خواستار شدند. همین اجلاس سال گذشته سازمان را می توان نکته آغاز تقابل واقعی سازمان و آمریکا برشمرد. در طول این سال هر دو طرف بشدت حتی تا مرز تقابل جدی نیز پیش رفتند. از یک سو از بکستان با تکیه بر تصمیم سازمان، پایگاه نظامی آمریکا در کارشی ـ خان آباد را تعطیل نمود. از سویی دیگر واشنگتن نیز بدون زحمت و دردسر موفق شد مقامات قرقیزستان را نسبت به تغییردیدگاه و مواضع خود در خصوص پایگاه آمریکا در آن کشور متقاعد نماید. پایگاه نظامی آمریکا در حال حاضر همچون گذشته در فرود گاه ماناس بیشکک مشغول فعالیت می باشد. در طول سال گذشته، غرب در واکنش به حوادث خونین ۱۳می سال ۲۰۰۵ در اندیجان، تحریم هایی را علیه ازبکستان وضع نمود. در مقابل قرقیزستان وقزاقستان عملاً به شرکای ممتاز آمریکا در بین کشورهای عضو سازمان تبدیل شدند و واشنگتن توجه ونگاه ویژه ای به آنها معطوف نمود. علی رغم این که سازمان نسبت به گذشته اینک به یک سازمان به مراتب مستحکم و یکپارجه (متحد) تبدیل شده است ولی باید اذعان نمود که سال گذشته و بخصوص در حال حاضر نارسانائی های جدی در داخل آن به چشم می خورد که نمونه بارز آن می توان تقابل و اختلاف بین دو عضو سازمان ـ ازبکستان وقرقیزستان ـ را ذکر نمود. بر اساس برخی گزارش های در یافتی از بیشکک، در طی چند روز پیش از نشست وزیران خارجه عضو سازمان، حوادث و اتفاقاتی روی داده است که می توانند به نوعی کار اجلاس و نشست آتی سران را با مشکل مواجه سازند. قرار است در دیدار رهبران شش کشور عضو سازمان در خصوص تعیین میروسلاو نیازاف نماینده قرقیزستان به عنوان مدیر کمیته اجرایی دفتر منطقه ای مبارزه با ترریسم سازمان مذاکره وتصمیم گیری شود.ولی تاشکند بطور ناگهانی با کاندیداتوری نماینده قرقیزستان به شدت مخالفت نموده است. تلاش های مسکو وپکن نیز برای میانجیگری در این خصوص وحل مشکل هنوز به جایی نرسیده است. بدین ترتیب در صورت عدم حل این معضل احتمال دارد هم اسلام کریم اف وهم کورمان بیگ باقی اف به خاطر احساس ناراحتی ودلرنجی همه عقده های انباشته شده در دل خود رادر اجلاس آتی سران مطرح نمایند.
    انقلاب لاله ای در قرقیزستان در ماه مارس سال گذشته سر آغاز اختلاف بین قرقیزستان وازبکستان می باشد. اسلام کریم اف انقلاب در کشور همسایه را به منزله تهدید و زنگ خطری برای رژیم خود تلقی نمود و تقریبا ناخوشایندی خود را نسبت به سرنگونی عسگر آقایف و دولت جدید قرقیزستان پنهان ننمود. به دنبال حوادث اندیجان و سرازیر شدن صدها تن از اهالی آن شهر به استان اوش قرقیزستان به منظور در امان ماندن از تعقیب دولت ازبکستان، روابط ومناسبات بین دو کشور همسایه به دشمنی آشکار تبدیل شده است. تاشکند با اعلام اینکه همه پناه جویان به قرقیزستان، تروریست می باشند از دولت قرقیزستان استرداد آن ها را خواستار شد ولی غرب با اعمال فشارهای بی سابقه به بیشکک از بازگرداندن پناهندگان ازبک ـ که احکام از پیش تعیین شده توسط محاکم قضایی ازبکستان وحداقل چندین سال باز داشت در انتظار آنـان بود ـ ممانعـت به عـمل آورد. تقریـباً تمام پناهنـدگان ازبکی به کشور های مختلف اروپایی انتقال داده شدند. این اقدام مقامات قرقیزی، خشم و رنجش خاطر شدید اسلام کریم اف را به دنبال داشته است.
    اخیراً نیز به دنبال تهاجم گروه های مسلح به قرقیزستان از طریق خاک تاجیکستان اوضاع وخیم تر شده است. ناظران در بیشکک بر این عقیده اند که مقامات ازبکستان دراین اقدام دست دارند. تهاجم تروریست ها به خاک قرقیزستان و در نزدیکی مرزهای آن کشور با ازبکستان در آستانه سالگرد حوادث اندیجان، دستاویز و توجیه مناسبی برای تاشکند است تا از این طریق اعلام نماید اندیجان در معرض تهدیدات و حملات تروریستی قرار دارد و ریشه و اساس حوادث 13 می سال 2005 نیز درواقع همین تهدیدات بوده است. شایعات اخیر مطرح شده در هر دو کشور در خصوص همکاری جدی بین دولت اسلام کریم اف و دستجات مسلح وابسته به گروه تاجیکی محمود خدای بردی اف نیز احتمال دخالت (دست داشتن) ازبکستان در حوادث اخیر در مرز بین قرقیزستان و تاجیکستان را تقویت می نمایند. در حال حاضر، اختلاف بین ازبکستان و قرقیزستان یکی ازمسائل جدی در مجموعه سازمان همکاری شانگهای محسوب می شود.
   
    موضوع ایران
    ویژگی اصلی اجلاس امسال سران سازمان همکاری شانگهای در این است که اجلاس مذکور سه هفته پیش از نشست هشت کشور بزرگ جهان در سن پترزبورگ برگزار می شود. روسیه با توجه به تیرگی مناسبات با ایالات متحده آمریکا، درصدد است با برگ های برنده جدیدی خود را به گروه 8 (G8) نزدیک نماید. یکی از آن ها می تواند بیانیه اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای باشد که قرار است در تاریخ 15 ژوئن در شانگهای به تصویب اعضای سازمان برسد. وزیران امور خارجه کشورهای عضو سازمان در نشست دیروز خود جزئیات بیانیه مذکور را مورد بحث و تبادل نظر قرار دادند. از دیدگاه کرملین، این بیانیه همچون بیانیه و سند سال گذشته سران سازمان، انعکاس و بازتاب های وسیعی را به دنبال خواهد داشت. امروز، کشورهای عضو سازمان اهرم پرقدرت دیگری نیز برای اعمال نفوذ و تأثیر بر آمریکا در اختیار دارند و آن ایران می باشد. همگرایی بسیار مستحکم ایران به سوی سازمان همکاری شانگهای، مانعی اساسی در مقابل آمریکا برای اجرای برنامه و نقشه های خود نسبت به ایران محسوب می شود.
    به همین علت، چین و روسیه می توانند اقدامات خود در نزدیکی به ایران را نه از طریق تلاش برای تحت حمایت قرار دادن آن کشور بلکه از طریق تمایل برای حل بحران موجود از راه های سیاسی و دیپلماتیک توجیه نمایند. بررسی امکان پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای بعنوان عضو دائمی، یکی از مسائل مهم مطرح شده در جریان نشست دیروز وزیران امورخارجه عضو سازمان بوده است. در حال حاضر ایران به همراه سه کشور هند، پاکستان و مغولستان اعضای ناظر سازمان بشمار می روند ولی تهران بارها تمایل خود را برای پیوستن به سازمان مذکور اعلام نموده است. این موضوع ـ تمایل ایران برای عضویت در سازمان ـ دیروز ـ 25/2/85 ـ توسط محمود احمدی نژاد رئیس جمهور ایران بطور ضمنی و تلویحی مورد تایید قرار گرفت. غلامحسین الهام سخنگوی دولت ایران اعلام نمود که احمدی نژاد قصد دارد شخصا در اجلاس ماه ژوئن سران سازمان همکاری شانگهای شرکت نماید.از سوی دیگر شرکت کنندگان در نشست شانگهای اعلام نمودند که موضوع پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای در نشست دیروز مطرح نشده است.ائلیر غنی اف وزیر امور خارجه ازبکستان نیز در این خصوص اظهار داشت که درسازمان همکاری شانگهای سند و مکانیسمی برای ورود اعضای جدید به آن تنظیم نشده است. سرگئی لاوروف وزیر امورخارجه روسیه پس از پایان نشست و بنا به دعوت رسمی لی جائوسینا همتای چینی خود عازم پکن گردید. قرار است امروز ـ 26/2/85 ـ مسئولین نهادها و ادارات دست اندرکار سیاست خارجی کشورهای کلیدی عضو سازمان به صورت مستقیم و رودررو به بررسی مسائل موجود بپردازند. موضوع ایران محور اصلی این مذاکرات را تشکیل می دهد.