نشست وزیران خارجه سازمان شانگهای

نشست شورای وزیران امور خارجه کشورهای عضو سازمان در تاریخ 15 مِی درمرکز بین المللی کنگره شانگهای برگزار گردید. دراین نشست وزیران امور خارجه چین، قزاقستان، قرقیزستان، روسیه، تاجیکستان و ازبکستان شرکت نموده بودند. چژان دگوان دبیر اجرایی و ویاچسلاوقاسم اف مدیر کمیته اجرایی دفتر منطقه ای مبارزه با تروریسم سازمان از دیگر مدعوین شرکت کننده در این نشست به شمار می رفتند. بررسی مهمترین مسائل و تحولات روز منطقه، تنظیم اسناد لازم برای ارائه به اجلاس 15 ژوئن سران و نیز تهیه مقدمات لازم برای برگزاری مراسم وجشن های پنجمین سال تأسیس سازمان، محورهای مذاکرات وزیران امورخارجه اعضای سازمان همکاری شانگهای را تشکیل می دادند.
    آن گونه که در مطبوعات ورسانه های گروهی آمده بود وزیران امور خارجه سازمان در نشست شانگهای، به ویژه روند توسعه منظم سازمان واجرای طرح ها و پروژه های اصلی در چارچوب «موافقتنامه توسعه وگسترش همکاریهای همه جانبه در زمینه های سیاسی،اقتصادی وانسانی» را که دراجلاس سران در سال 2005در آستانه قزاقستان مورد تصویب قرار گرفته بود را مورد برسی و توجه قرار دادند. درجریان این مذاکرات، پیش نویس نزدیک به 15سند نیز جهت پاراف و امضادر اجلاس سران مورد توافق اعضا قرار گرفت. بر اساس این اسناد پیش بینی می شود در اجلاس ماه ژوئن سران، یادداشت تفاهم همکاری بین سازمان همکاری شانگهای با اتحادیه اقتصادی اوراسیا،سازمان پیمـان امنـیت دستـه جمـعی و دبیر خانه همکاری های آسیا ـ اقیانوس آرام به امضا برسـد. وزیـران امور خارجه سازمان لزوم اتخـاذ مواضـع واحـد و یکسـان توسـط کـشـورهـای عضـودر قبال مسائل مهم و روز بین المللی را مورد تأکید قرار داده و آمادگی و موافقت خود را در خصوص هماهنگ ساختن سیاست خارجی با بکارگیری مکانیسم های مشورتی (از طریق وزارت امور خارجه) به منظورمقابله با اوضاع ناپایدار در منطقه وبه طور کلی در جهان اعلام نمودند. تقویت اعتمادمتقابل در زمینه های امنیتی با تکیه بر مقابله با تروریسم، جدایی طلبی و افراط گرایی و نیز فعال نمودن همکاری های اقتصادی ـ بازرگانی ـ که لازمه آن قبل از هرچیزی ایجاد شرایط و بستر مناسب برای تجارت و اجرای پروژه ها و طرح های توافق شده می باشد.
    ازجمله مهمترین مسائل و موضوعاتی بودند که توسط شرکت کنندگان در نشست مورد بررسی وتبادل نظر قرار گرفت. در واقع صحبت در خصوص کارکرد دوگانه سازمان همکاری شانگهای می باشد. اعضای سازمان از طریق ایجاد یک پیمان (بلوک) مهم نظامی ـ سیاسی و با هدف مقابله با تفوق و برتری جویی آمریکا در منطقه اوراسیا و اقیانوس آرام، سازمان را توسعه و گسترش می دهند وآن را نه تنها دارای پتانسیل ها و توانایی های نظامی برای مقابله با آمریکا می بینند بلکه حتی پهنه و گستره وسیع جغرافیایی سازمان را برای هماهنگی و سروسامان دادن به همکاری های اقتصادی و ایجاد تشکیلات کاملا اقتصادی حمل ونقل حمل و نقل منطقه ای قابل ملاحظه ومهم توصیف می نمایند.
   
    اصلاحات داخلی
    در نشست وزیران امور خارجه تصمیم گرفته شد پست دبیر کلی سازمان همکاری شانگهای با اختیارات بسیار بیشتری نسبت به دبیر اجرایی ایجادگردد. بر این اساس،چژان دگوآن دبیر اجرایی فعلی استعفا خواهد داد وپیش بینی می شود که نور گالی اف سفیر قزاقستان در ژاپن به عنوان دبیر کل سازمان انتخاب گردد. همچنین مقرر گردید در مورد انتخاب میروسلاو نیازاف نماینده قرقیزستان و رئیس کنونی شورای امنیت آن جمهوری بسمت مدیر کمیته اجرایی دفتر منطقه ای مبارزه با تروریسم سازمان در اجلاس سران تصمیم گیری شود. ولی تاشکند به طور غیر منتظره با نامزدی او بشدت مخالفت نموده است. به اعتقاد برخی کارشناسان و صاحبنظران، اختلاف بین ازبکستان و قرقیزستان پس از انقلاب لاله ای و حوادث اندیجان شدت یافته است. تهاجم اخیر گروه های مسلح از خاک تاجیکستان به قرقیزستان نیز اوضا ع را بیش از پیش وخیم تر نموده است. بهمین خاطر بحث مربوط به دفتر منطقه ای مبارزه با تروریسم سازمان هنوز در هاله ای از ابهام قرار دارد.
   
    توسعه وگسترش سازمان
    موضوع توسعه و گسترش سازمان همکاری شانگهای یکی دیگر از مسائل مطرح شده در نشست وزیران امور خارجه بوده است. بر اساس برخی گزارش ها، بلاروس و سریلانکا نیز خواستار عضویت در سازمان (به عنوان اعضای ناظر) بوده و پاکستان نیز درخواست خود را برای عضویت دائمی در آن ارائه نموده است. اوکراین نیز نیم نگاهی به فعالیت های سازمان همکاری شانگهای داشته و امیدوار است به عنوان یک بازیگر به آسیای مرکزی بازگردد. این کشور با مشاهده توسعه و گسترش روند های همگرایی در سازمان همکاری شانگهای و در راستای تامین منافع ملی خود برای حرکت و سوق به سمت این سازمان تحریک و علاقمند شده است. شکی نیست که طرحهاو برنامه های سازمان همکاری شانگهای برای رقیبان اوکراین در آسیای مرکزی بسیار پر آتیه تر از حضور دائمی در سازمان گوآم می باشند.
    این در حالیست که سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه خواستار بررسی دقیق تر جزئیات تشریفات پذیرش اعضای جدید و تدوین آئین نامه مربوطه شده است تا براساس آن اصول و ضوابط ورود اعضای جدید به سازمان مشخص گردد. وزیران امور خارجه در آخرین نشست خود پیش از اجلاس سـران و در پشـت درهـای بسته،در خصوص برخی تلاش های خطر ناک برای تخریب و تضعیف سازمان با هدف کاستن از قدرت ووزنه آن یا حتی جایگزینی با یک سازمان منطقه ای دیگر (با برنامه ها واعضای جدید) نیز بحث و تبادل نظر نمودند. کارشناسان عقیده دارند که قبل از همه، ازایالات متحده آمریکا می توان بعنوان بازیگردان و طراح اصلی چنین ایده ژئوپولتیکی نام برد.
    موضوع عضویت دائمی ایران در سازمان در نشست وزیران امور خارجه به طور جداگانه و ویژه مورد بررسی قرار گرفت. این کشور در حال حاضر از اعضای ناظر سازمان بشمار می رود. همان گونه که مشخص شده محمود احمدی نژاد رئیس جمهور ایران قرار است در اجلاس سران در ماه ژوئن شرکت نماید ولی به گفته لی جائوسین وزیر خارجه چین، کشورهای عضو سازمان علاقه دارند همکاری های متقابل خود را با اعضای ناظر فعال نمایند و پذیرش آن ها به عنوان اعضای دائمی هنوز در دستور کار نمی باشد. غنی اف وزیر امور خارجه ازبکستان نیز اعلام نموده است که درسازمان همکاری شانگهای هنوز سند ومکانیسمی برای بررسی امکان ورود اعضای جدید ازجمله ایران تنظیم نشده است. به گفته مفسر روزنامه «نزا ویسیمایا گازتا»، پذیرش ایران در سازمان همکاری شانگهای بعنوان عضو دائمی در شرایطی که اختلافات در خصوص برنامه اتمی آن کشور تشدید یافته است،می تواند سازمان مذکور را بصورت یک قطب جدید مطرح نماید.
    تلاش و فعالیت دیپلمات های ایرانی و تمایل وعلاقمندی روز افزون بسیاری از شرکت کنندگان در اجلاس سران نسبت به ایران نشان دهنده این واقعیت است که موضوع ایران دراجلاس 15 ژوئن سران نیز یکی از مهمترین مسائل ومحور ها خواهد بود. به اعتقادکارشناسان، افزایش ترکیب سازمان همکاری شانگهای در آینده نزدیک مشکل به نظر می رسد. از سوی دیگر ورود هنــد و پاکستان به سازمان نیز می تواند کاهش کارکرد وکارآئی آن را بدنبال داشته باشد. منافع سیاست خارجی این کشورها اساساً (به طورکلی) بایکدیگر متمایز بوده و ورود آن ها به سازمان همکاری شانگهای در شرایط کنونی موانع و مشکلاتی را در قبال فعالیت های آن بوجود خواهد آورد.
   
    تلاش سازمان همکاری شانگهای برای حل مسائل واختلافات دو جانبه
    ترقی وپیشرفت سازمان همکاری شانگهای نقش بسزایی در حل مسائل ومشکلات دوجانبه می تواند داشته باشد. بعنوان مثال همکاریهای متقابل بین اعضا و در چارچوب سازمان، موجب تسریع در حل اختلافات مرزی بین جمهوری خلق چین وجمهوری فدراتیو روسیه شده است. در جریان دیدار سرگئی لاورف و لی جائوسین وزیران امور خارجه روسیه وچین،طرفین بر عزم واراده خود مبنی بر همکاری و اقدام فعال بمنظور اتمام بموقع کار علامت گذاری مرزهای بین دوکشور تا پایان سال 2007 تأکید نمودند. در دیدار مذکور همچنین موافقتنامه ای در خصوص ساخت مشترک یک پل جدید بر روی رودخانه آرگون در مرز استان چیتینسکی و منطقه خودمختار مغولستان داخلی ونیز پروتکل تشکیل گروه کاری روسیه وچین برای رسیدگی به مسائل مهاجرت به امضای دو طرف رسید.
   
    نقش سازمان همکاری شانگهای به عنوان ابزار ثبات درمنطقه
    حوادث و رویدادهای اخیر در آسیای مرکزی موید این واقعیت است که منطقه مذکور هنوز تا رسیدن به ثبات فاصله بسیار زیادی دارد. بازیگران منطقه جملگی نگران روند موجود وگسترش بی ثباتی می باشند. همانگونه که تجربه نشان داده است سناریوهای «مخملی» تغییر رهبران در کشورهای آسیای مرکزی نه تنها هیچ کمکی به ثبات منطقه نکرده است بلکه برعکس آنرا به مخاطره انداخته است. به عنوان نمونه می توان قرقیزستان را مورد اشاره قرار داد که به دنبال قتل ریسپک آکماتبایف نماینده مجلس در تاریخ 10 می، تظاهرات اعتراض آمیز سراسر این کشور را فرا گرفت و اوضاع را وخیم تر نمود. به اعتقاد آندری گروزین رئیس بخش آسیای مرکزی و قزاقستان در انستیتو کشورهای مشترک المنافع، انقلاب لاله ای سال 2005در قرقیزستان نه تنها هیچ کمکی در حل مسائل و مشکلات موجود این کشور نداشته است بلکه حتی انبوهی از مسائل ومشکلات را نیز بوجود آورده است. گروزین پیش بینی می کند که حوادثی مشابه جنگ باتکنسکی سال 1999در قرقیزستان دوباره در آسیای مرکزی تکرار خواهد شد. در حادثه مذکور مقامات قرقیزی برای سرکوب گروه های مسلح عملاً مجبور شدند تمام نیروهای مسلح را بسیج نمایند. چنین اقدامی (بسیج نیروهای مسلح) در ازبکستان نیز اتفاق افتاد. ولی در وضعیت و شرایط کنونی مقابله با افراط گرایی بمراتب مشکل تر خواهد بود. از دیدگاه بسیاری از کارشناسان، رهبران ازبکستان و قرقیزستان در چنین مواردی به کمک ها وحمایت های روسیه با استفاده از مکانیسم های سازمان پیمان امنیت دسته جمعی امید بسته اند. دولت قرقیزستان در خصوص مسائل امنیتی، گفتگوها و مذاکراتی را با روسیه بعمل آورده است. کورمان بیگ باقی اف رئیس جمهور قرقیزستان پس از دیدار از مسکو تغییرات و جابجایی هایی را در کارهای امنیتی (احتمالاً بنا به خواسته مسکو) بوجود آورده است.حسین صادق اف رئیس نهاد ریاست جمهوری، تاش تیمور آیتبایف رئیس شورای امنیت ملی و داستان ساری گولف دبیر دولت از سمت خود استعفا نمودند. ازبکستان نیز به مکانیسم امنیت منطقه ای و تضمین های عینی آن نیاز دارد. در این خصوص می توان دیدار اخیر دیمیتری مدودیف معاون اول نخست وزیر روسیه از تاشکند و مذاکرات جدی در خصوص بررسی عضویت دوباره ازبکستان در سازمان پیمان امنیت دسته جمعی را مورد اشاره و توجه قرار داد. البته این امر به آن معنا نیست که ازبکستان به زودی به کلوب نظامی روسیه خواهد پیوست.بیشتر صحبت بر سر این است که هم روسیه و هم از بکستان رسالت و نقش نظامی تثبیت کننده (stabilization) سازمان همکاری شانگهای را ایفا خواهند نمود. علاوه بر آن تضمین های مشخص وعینی که مورد استفاده اعضای سازمان پیمان امنیت دسته جمعی می با شند، می توانند به روسیه و ازبکستان نیز اعطا شوند. لازم به ذکر است که مسائل وموضوعات امنیتی در منطقه در جریان دیدارها وگفتگوهای 27 آوریل سال 2005 رؤسای شورای امنیت کشورهای عضو سازمان پیمان امنیت دسته جمعی در دوشنبه نیز مورد بحث وتبادل نظر قرار گرفت. در آن مذاکرات، ازبکستان (در آن زمان ازبکستان به عنوان عضو ناظر در سازمان پیمان امنیت دسته جمعی بشمار می رفت) اعلام نمود که آن کشور قصد دارد نسبت به جمع آوری مین های موجود در مناطق مرزی خود با قرقیزستان و تاجیکستان اقدام نماید. به گفته میروسلاو نیاز اف دبیر شورای امنیت جمهوری قرقیز ستان، این اقدام به منزله تایید واقعی و عملی پروسه های رو به تقویت همگرایی و تقویت جو اعتماد در آسیای مرکزی با حمایت جدی دولت روسیه به شمار می رود. همچنین باید خاطر نشان ساخت که سازمان پیمان امنیت دسته جمعی و سازمان همکاری شانگهای در مسائلی همچون مقابله با تروریسم، جنایات سازمان یافته، ترانزیت (حمل ونقل) موادمخدر ونیز به طور کلی حمایت از ثبات و امنیت در منطقه آسیای مرکزی به طور همزمان با یکدیگر همکاری می نمایند. توجه وتمایل ویژه وزیران امور خارجه کشورهای عضو شانگهای به موضوع داشتن خط مشی واحد در درک مسائل امنیتی بین اعضا که از محورهای اصلی مذاکرات سران در ماه ژوئن خواهند بود، در راستای تامین منافع سازمان همکاری شانگهای محسوب می گردد. گذشته از آن در اجلاس ژوئن قرار است یادداشت تفاهم همکاری بین سازمان همکاری شانگهای و سازمان پیمان امنیت دسته جمعی به امضا برسد. بدین ترتیب، سازمان همکاری شانگهای به نهاد و تشکیلاتی قوی با ساختاری توسعه یافته تبدیل خواهد شد. همچنین لازم است به این نکته نیز توجه شود که اختلاط (یکی کردن) طرح های نظامی سیاسی و طرح ها و پروژه های اقتصادی مشترک نقش و تأثیر بسیار زیادی در امر توسعه و گسترش سازمان همکاری شانگهای خواهند داشت.سازمان همکاری شانگهای نه تنها یک طرح سیاسی در مقابل توسعه طلبی آمریکادر منطقه می باشد بلکه اهرم و ابزاری مؤثر برای همگرایی و همکاری در منطقه به شمار می رود.
   
    همکاری های پارلمانی
    برقراری همکاری های پارلمانی بین اعضای سازمان همکاری شانگهای به مفهوم واقعی و حقوقی را می توان به منزله بالاترین سطح مناسبات در مجموعه این سازمان بین المللی تلقی و ارزیابی نمود. در این راستا و بر اساس اطلاعات موجود قرار است در دیدار رؤسای پارلمان های کشورهای عضو سازمان در سی ام ماه مِی در مسکو، طرح ایجاد مجمع پارلمانی به منظور ایجاد مکانیسم منظم برای انجام گفتگوها بین پارلمان های این کشورهابه تصویب اعضا برسد. علاوه بر آن، به منظور جلوگیری از مداخله کشورهای ثالث در مسائل و جریانات سیاسی درون سازمان، آئین نامه و مقررات فعالیت ناظران سازمان در انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی و رفراندوم ها مورد توافق وزیران امور خارجه این کشورها قرارگرفت.