روابط روسیه و سازمان اوپک

شاید اگر امروز مثل دوران جنگ سرد روابط روسیه با غرب تاریک و سرد می بود روسیه به راحتی از اوپک به عنوان ابزاری در جهت فشار بر غرب استفاده می کرد. چون روسیه می توانست در همکاری با اوپک و به همراه این سازمان نفتی کنترل نفت و بازار نفت را در دست گیرد و غرب را در تأمین نفت مورد نیازش با مشکل مواجه سازد. ولی امروز سیاست همکاری با غرب مسکو تا حدودی باعث شده است که در اثر فشار غرب کمتر با اوپک همکاری کند.
    در درون محافل روسیه هم دیدگاه هایی وجود دارد مبنی بر اینکه روسیه می تواند جایگزین عربستان سعودی در بازار نفت شود. این دیدگاه با استفاده از شواهدی مطرح می شود که در فوریه سال 2002 روسیه برای مدت کوتاهی از عربستان سعودی در تولید نفت سبقت گرفته بود. ولی کارشناسان نفتی معتقدند که روسیه حتی اگر بخواهد به عنوان بزرگترین تولید کننده و صادر کننده نفت هم مطرح شود باز هم نه ظرفیت این کار را دارد و نه توان آن را.
    در فوریه 2002 روسیه برای مدت کوتاهی از عربستان سعودی سبقت گرفت و بزرگترین تولید کننده نفت جهان شد. روسیه درصدد بود که با افزایش تولید و صادرات زمینه را برای وارد کردن بازار انرژی اروپا و بازارهای دیگر فراهم کند و حوزه خود را گسترش دهد و جایگزین تولید کننده های نفت خلیج فارس شود. اما کارشناسان نفتی معتقدند که روسیه نمی تواند یک جایگزین دراز مدتی برای عربستـان سعـودی و یـا دیـگر اعضـای اوپـک در بازارهای جهانی نفت شود. شرکت های انرژی روسی سعی دارند تا بر دولت روسیه نفوذ پیدا کنند و کنترل منابع انرژی این کشور را در دست بگیرند. درحال حاضر هم مهم ترین مسأله همین است یعنی نقش شرکت های نفتی روسیه در رابطه میان روسیه و اوپک. این شرکت ها زمانی که دولت روسیه در جهت همکاری با اوپک با کاهش 000/150 بشکه ای نفت در روز موافقت نمود از این امر سرپیچی نموده اند و نه تنها صادرات نفت خویش را کاهش ندادند بلـکه در طـول نیمه اول سـال 2002 صادرات نفتی روسیه افزایش پیدا کرده است. شرکت های نفتی روسیه منفعت خویش را در افزایش تولید و صادرات می بینند اما تحلیل گران نفتی معتقدند که این عمل تنها منافع این شرکت ها را تأمین خواهد کرد و منافع دولت روسیه را تنها در زمینه منافع آتی کشور را تأمین نخواهد کرد. چون ذخایر نفتی روسیه به اندازه ای نیست که افزایش تولید و صادرات برای مدت طولانی ادامه پیدا کند.
    کارشناسان و تحلیل گران مسایل نفت معتقدند اگرچه روسیه به صورت بالقوه وارد بازارهای ویژه انرژی جهانی شده است تا به عنوان یک عرضه کننده اصلی نفت مطرح شود ولی نمی تواند به عنوان تأمین کننده اصلی نفت جایگزین دولت های خلیج فارس در بازارهای جهانی شود؛ نه در آینده نزدیک و نه در آینده دور، حتی اگر تولید نفت روسیه افزایش یابد باز هم نمی تواند جایگزین دولت های خلیج فارس شود، چون ذخایر نفتی اش بسیار کمتر از دولت هایی چون عربستان سعودی، عراق، کویت، امارات متحده عربی و ایران می باشد. اما نکته مهم را این تحلیل گران در این می دانند که در دهه آینده توجه ویژه ای به منافع نفت و گاز روسیه خواهد شد زیرا افزایش بحران در خاورمیانه ممکن است که باعث اختلال در روند تولید کشورهای این منطقه شود. اما باز هم به نفع روسیه نخواهد بود که تولید خود را بی وقفه افزایش دهد چون این توجه ویژه به منافع نفتی روسیه دراز مدت نخواهد بود.
    روسیه از 1997 در اجلاس های اوپک به عنوان عضو ناظر حضور دارد و سه تعهد راجع به کاهشتولید صادرات در همکاری با اوپک دارد. اما ابهامی که در مورد روابط روسیه و اوپـک وجـود دارد این است که آیا روسیه به کاهش تولید یا صادراتش پایبند خواهد ماند یا خیر؟ و همچنین مقدار از تولیدش را کاهش می دهد و در چه مدت زمانی؟
    روسیه در یک صد و هفتمین اجلاس اوپک موافقت کرد که 000/100 بشکه از تولیدش را در هر روز کاهش دهد و در یکصد و هیجدهمین اجلاس اوپک اعضای اوپک تصمیم گرفتند که 5/1 میلیون بشکه در هر روز کاهش تولید داشته باشند. روسیه در 5 دسامبر 2001 اعلام کرد که 000/150 بشکه در هر روز در فصل اول 2002 صادرات نفت خود را کاهش خواهد داد که این تعهد تا فصل دوم 2002 هم تمدید شد.
    تحلیل گران مسایل انرژی معتقدند که درست است روسیه در سال 2002 با افزایش تولید خود توجه تحلیل گران در رسانه های انرژی بین المللی را به خود معطوف کرده است ولی این رویا که انرژی روسیه جایگزین عربستان سعودی و اوپک شود برای رسانه های روسیه تبدیل به یک اسطوره خواهد شد. هرچند که میخاییل خودرو کوفسکی، رئیس وقت شرکت بزرگ نفتی یوکوس اعتراض کرد و ادعا کرد که می توانند میزان تولید و صادرات نفت خود را به سطح عربستان سعودی و اوپک برسانند. ولی باز هم تحلیل گران در جواب خودرو کوفسکی نوشتند که او و سایر کسان دیگری مثل او تنها به دنبال تأمین منافع و منفعت خود و شرکت ها خودشان هستند و منافع ملی کشورشان را ارتباط چندانی با منافع شخصی آن ها ندارد. آن ها تحت هر شرایطی از افزایش تولید حمایت خواهند کرد ولی افزایش تولید نتیجه ای غیر از کاهش قیمت نخواهد داشت درحالی که روسیه می تواند از طریق همکاری غیرمستقیم با اوپک ثبات قیمت نفت را تضمین کند. همکاری غیرمستقیم یعنی اینکه روسیه می تواند با عضو نشدن در اوپک محدودیت های سیاست سهمیه بندی اوپک را نپذیرد و همین میزان تولید فعلی خود را حفظ کند ولی در عوض با حمایت از سیاست کاهش تولید اوپک می تواند هم ذخایر نفتی خود را بی جهت در حراج نگذارد و هم قیمت نفت را ثابت نگه دارد و هم اینکه بازار نفت را همیشه در وضعیت متعادلی نگه دارد و عرضه بیش از تقاضا نشود.
    واقعیت های موجود هم تأیید کننده این امر می باشد که منافع روسیه در صورت واقع بینی سیاست مداران روسی می تواند در صورت همکاری با اوپک تأمین شود. تحلیل گران مسایل نفتی معتقدند که نفت روسیه محدودیت هایی دارد که به این کشور اجازه نمی دهد تا افزایش تولید نفت را برای مدت طولانی ادامه دهد. این تحلیل گران معتقدند که واقعیت این است که روسیه نمی تواند جایگزین اوپک شود زیرا در درازمدت نمی تواند با ذخایر بالای نفتی اوپک رقابت کند. در تولید نفت هم روسیه با 7 میلیون بشکه تولید در روز پشت سر عربستان سعودی و ایالات متحده آمریکا در رده سوم قرار دارد و در صادرات نفت هم روسیه پس از عربستان سعودی که در روز 7 میلیون بشکه تولید نفت دارد، با 4 میلیون بشکه نفت صادرات نفت در رده دوم قرار خواهد گرفت.
    ولی جالب تر این است که ذخایر نفتی روسیه هفتمین ذخایر اثبات شده دنیاست. عربستان 25 درصد، عراق 11درصد، کویت، امارات متحده عربی و ایران با 9 درصد، ونزوئلا با 7 درصد و روسیه با 5 درصد ذخایر اثبات شده نفت به ترتیب رده های اول تا هفتم را دارا می باشند و این نشان می دهد که 6 کشور بالای روسیه همگی عضو اوپک هستند که جمعاً این 6 کشور 75 درصد ذخایر نفتی اثبات شده جهان را در اختیار دارند که این قابل قیاس با ذخایر نفتی 5 درصدی روسیه نمی باشد. نکته مهم از دید تحلیل گران این است که اگر صنعت نفت روسیه طی سال های اخیر رونق داشته است این به خاطر افزایش در قیمت نفت بوده است نه افزایش در تولید. چون اگر قیمت نفت پایین باشد و تولید بالا باشد فایده چندانی داشت. این افزایش قیمت است که باعث رونق می شود یعنی اینکه افزایش تولید زمانی مثمر ثمر خواهد بود که قیمت هم درحد بالایی باشد. محدودیت سوم نفت روسیه این است که هزینه های تولید نفت در روسیه بسیار بالاتر از هزینه های تولید نفت خلیج فارس می باشد. هزینه های تولید نفت در روسیه بالغ بر 5 دلار در هر بشکه خواهد بود ولی در خلیج فارس و کشورهای اوپک این میزان حتی به 1 دلار هم نمی رسد. در ضمن نکته ای که تحلیل گران آن را نادیده نگرفتند این است که آن ها معتقدند اگر رکورد جهانی در تقاضا نفت به وجود آید و اگر بار دیگر در بازار نفت بحران به وجود آید به طوری که قیمت نفتت کاهش یابد شرکت های نفتی روسیه به آسانی به دوران وحشتناک دهه 1990 برخواهند گشت یعنی حفظ قیمت نفت برای کمپانی های نقش روسیه هم باید هم باشد. این حفظ قیمت نفت که هدف اصلی سازمان اوپک هم می باشد درسایه همکاری روسیه و اوپک و البته کشورهای غیراوپک دیگری مثل نروژ و مکزیک به دست خواهد آمد.
    روسیه می تواند از وجود اوپک بهره مند شود بدون این که محدودیت های عضویت در این سازمان را بپذیرد. تحلیل گران معتقدند که اگرچه سهم اوپک در بازار جهانی نفت از 70 درصد در دهه 1970 به 40 درصد رسیده است اما با این وجود هم اوپک 77 درصد کل ذخایر نفتی اثبات شده جهان را دارا می باشد. لذا نهادهایی مثل آژانس بین المللی انرژی پیش بینی می کنند که دوباره سهم اوپک در دهه آینده افزایش خواهد یافت.
    لذا مفسران نفتی باتوجه به این واقعیت های آماری معتقدند که روسیه می تواند با استفاده از اوپک و با همکاری با این سازمان رونق صنعت نفت خود را همچنان ادامه دهد. چون روسیه عضو این سازمان نمی شود تا گرفتار محدودیت های سهمیه بندی این سازمان شود ولی یک اوپک قوی و مقتدر می تواند باعث رونق بیشتر صنعت نفت کشور روسیه و حتی تأمین بیشتر منافع نفتی این کشور شود. چون هدف اصلی اوپک ثبات قیمت نفت است و این قیمت نفت است که طی سال های اخیر باعث رونق صنعت نفت روسیه شده است نه افزایش تولید این کشور.
    هرچند که استراتژی فوق (حمایت روسیه از یک اوپک قوی بدون عضویت در آن) از دید کارشناسان برای روسیه مفید خواهد بود اما باید گفت که هرچند همکاری روسیه با کشورهای عضو اوپک می تواند نقش تعیین کننده ای در تعادل بازار ایجاد مند ولی توجه به چند نکته ضروری است:
    
    1ـ سهم نفت در اقتصاد روسیه مانند اکثر کشورهای غیر عضو اوپک بالا نیست و نفت تنها 20 درصد تولید ناخالص داخلی می دهد درحالی که در اکثر کشورهای عضو اوپک این رقم بیش از 50 درصد است.
   
    2ـ کشور روسیه خود تولیدکننده برخی از تجهیزات نفتی است لذا ضمن این که سرمایه گذاری در این بخش ارزان تر از سرمایه گذاری در بخش نفت کشورهای عضو اوپک است، تزریق سرمایه به بخش صنعت این کشور می تواند تدثیر مثبتی بر اقتصاد این کشور داشته باشد.
   
    بنابراین، روس ها با توجه به واقعیت های سیاسی و اقتصادی می تواند طوری استراتژی خود را تنظیم کنند که هم از طریق غرب بتواند نیازهای خود را تأمین کنند و هم با همکاری با اوپک بتوانند ثبات قیمت نفت را تضمین کنند و با افزایش قیمت نفت باعث رونق و شکوفایی صنعت نفت خود شوند و هم شاهد بهبود وضعیت اقتصادی خود باشند که وضعیت اقتصادی بد روسیه برای روس ها نأثیرات بسیار منفی ای در عرصه سیاست بین الملل ایجاد کرده است.روس ها اگر به واقعیت های نفتی خود و اوپک توجه کنند چون این عمل باعث تاراج بخش نفت روسیه خواهد شد. آن ها می توانند با ابزارهای دیگر باعث جلب نظر غرب نسبت به روسیه شوند و درعین حال با همکاری با اوپک از یکی از ابزارهای موجود برای رشد اقتصادی شان استفاده کنند. روس ها هم می دانند که ایجاد اتحادیه نفتی در خزر شبیه اوپک نمی تواند کارآیی های اوپک را داشته باشد. لذا همان طور که در برخی از برهه ها با اوپک همکاری کردند و نتیجه گرفتند در
    حال حاضر هم می توانند با همکاری با اوپک به نتایج مطلوب تری دست یابند و در عین حال بازار نفت را همیشه مطمئن و باثبات نگه دارند.