نقد و معرفی کتاب: آراء تربیتی کانت
آرشیو
چکیده
متن
کانت، امانوئل.تعلیم و تربیت، ترجمه غلامحسین شکوهى، دانشگاه تهران، تهران، 1363، یه+ 87 ص.
کتاب تعلیم و تربیت، چنانکه مترجم گرامى آن در مقدمه خود توضیح مىدهد، برگردان فارسى ترجمه انگلیسى رساله کوچکى از فیلسوف بزرگ آلمانى یعنى امانوئل کانت است. کانت مشهورتر و براى دانشپژوهان ما شناختهتر از آن است که در اینجا نیازى به بحث درباره شخصیت و آثار او باشد؛خاصه اینکه مترجم در مقدمه به«شناساندن و بازگو کردن افکار فلسفى»او پرداخته و با توجه به این اصل که آراء تربیتى فلاسفه به طور کلى انعکاس بینش فلسفى ایشان است و در این باره نسبتا به تفصیل سخن گفته است.
چنانکه یکى از نویسندگان معاصر مىنویسد 1 ، کانت این رساله را (که او آن را تحقیق یا (1).یعنى رنه هوبر.
رساله در اصول آموزش و پرورش، Traite de pedagogie معرفى کرده است)در سالهاى استادى خود در دانشگاه کونیگسبرگ و زمانى نگاشته که در این دانشگاه به تدریس اصول آموزش و پرورش مأمور شده است.از قرار معلوم رساله مذکور مجموعه یادداشتهایى است که کانت در ضمن تدریس این رشته و به تدریج فراهم و تدوین کرده است.این یادداشتها که ظاهرا میان سالهاى 1762 تا 1765 نوشته شده است، در سال 1803 و نخستین بار به دستیارى یکى از همکاران کانت به نام تئودور رینک(Th.Rink)به چاپ رسیده و انتشار یافته است. 1 در این رساله که به قول مترجم«در حاشیه بحثهاى اساسى کانت قرار مىگیرد و نسبت به سایر آثارش شهرت چندانى هم ندارد» 2 (؟)سه نوع تجربه یا تفکّر انعکاس دارد:
یکى تفکّر کانت فیلسوف که با«نقادى عقل عملى»و بناى نظام اخلاقى جدید بر حکم وجدان در انسان به عنوان امرى مطلق تأکید دارد؛و دیگرى تفکّر کانت مربّى و استاد دانشگاه که در کار تربیت و تعلیم همواره موفّق بوده و با نوشتن این رساله خواسته است تجارب خود به عنوان مربّى و استاد دانشگاه را در قالب«اصول تعلیم و تربیت»عرضه کند؛و سوّم تفکّر کانت از جهت تأثیرى است که خواندن آثار ژان ژاک رسو، به ویژه اثر مشهور تربیتى او یعنى امیل یا درباره تربیت(1762)و نیز اثر دیگر اوهلوئیز جدید در کانت داشته و او را وادار کرده است که با وجود عمق این تأثیر به واکنش بپردازد.در حقیقت، در سراسر این رساله تأثیر افکار روسو چه به صورت موافقت و چه در لباس مخالفت به چشم مىخورد و بررسى آن جالب است ولى در این مختصر نمىگنجد و درخور آن است که در مقاله جداگانهاى انجام گیرد.
بارى، رساله تعلیم و تربیت کانت شامل شش بخش است که زیر عناوین مقدمه، تربیت بدنى، آموزش(فرهنگ)، پرورش ذهن، پرورش اخلاقى، و تربیت عملى قرار گرفته است.کانت در بخش اوّل(مقدمه)تعلیم و تربیت را داراى سه معنى یا به اصطلاح امروزى سه مرحله مىداند.چنین مىنویسد:«از تعلیم و تربیت، پرورش(پرستارى و تغذیه طفل)، تأدیب(؟) و تعلیم با فرهنگ(culture)اراده مىشود.از این قرار آدمى متوالیا طفل(نیازمند پرستارى)، کودک(نیازمند تأدیب)و دانشجو(نیازمند آموزش)مىباشد.» 3 ظاهرا پنج بخشى (1).ر.هوبر، تاریخ آموزش و پرورش، 1949، بخش اوّل، فصل سوّم، صفحه 279.
(2).مقدمه مترجم، صفحه الف.
(3).صفحه 1، ترجمه.
که پس از مقدمه مىآید به شرح اصول پرورش یا آموزش این ادوار متوالى اختصاص دارد.با این همه، مطالب این رساله، برخلاف آثار فلسفى کانت، انتظام و انسجام کافى ندارد و کانت نظریات مختلفى را در 13 بند که گاه پیوند منطقى آنها درست معلوم نیست بیان کرده است. تنها نکتهاى که مىتوان تصدیق کرد این است که بخشهاى پنجگانه کم و بیش مختص توضیح اصول تعلیم و تربیت به مفهوم سه گانهاى است که گفته شد.
چنانکه قبلا خاطرنشان شد، ورود در بحث و نقد آراء تربیتى کانت به هیأتى که در این رساله آمده است در این کوتاه سخن، که غرض از آن معرفى اجمالى رساله است، امکانپذیر نیست.همین قدر مىتوان گفت که کانت در این رساله اصولى را در زمینه تعلیم و تربیت مطرح کرده است که بسیارى از آنها پس از گذشت بیش از دو قرن از تاریخ تألیف آن هنوز به قوّت خود باقى است و اگر در بعضى از موارد نظر کانت قابل بحث باشد، مسأله مربوط به آن، مانند بسیارى از مسائل دیگر آموزش و پرورش هنوز حل نشده و تحقیق درباره آن ادامه دارد.
در مورد ترجمه این رساله باید گفت که مترجم با برگرداندن ترجمه انگلیسى آن به زبان فارسى، کار پرارجى انجام داده و در بیان افکار کانت و شیوه نگارش نیز موفق بوده است. ناگفته نماند که نگارنده این سطور برخلاف مترجم«مطالعه این رساله را آسان و چند ساعته نمىبیند»و بحث درباره محتواى آن را نیز«بیمورد»نمىداند 1 برعکس، بر این عقیده است که این رساله با وجود خردى درخور آن است که مورد بررسى و تجزیه و تحلیل قرار گیرد و لااقل با توجه به سرچشمه سهگانه آن که در بالا به آن اشاره شد و براى تعیین ارزش تاریخى آراء تربیتى نویسنده بزرگ آن محتویات آن بررسى و نقد شود و به همراه توضیح بعضى از نکات مبهم و پیچیده.آن در دیباچه ترجمه قرار گیرد.بعلاوه، براى آنکه معنى بعضى از تعابیر آن روشنتر و متقنتر شود، خوب است متن ترجمه فارسى رساله با متن اصلى آن یا ترجمه دیگرى از آن(مثلا به زبان فرانسوى)مقابله شود.چنین اقداماتى مسلما بر ارزش این ترجمه که در حدّ خود ارزنده است خواهد افزود.
کتاب تعلیم و تربیت، چنانکه مترجم گرامى آن در مقدمه خود توضیح مىدهد، برگردان فارسى ترجمه انگلیسى رساله کوچکى از فیلسوف بزرگ آلمانى یعنى امانوئل کانت است. کانت مشهورتر و براى دانشپژوهان ما شناختهتر از آن است که در اینجا نیازى به بحث درباره شخصیت و آثار او باشد؛خاصه اینکه مترجم در مقدمه به«شناساندن و بازگو کردن افکار فلسفى»او پرداخته و با توجه به این اصل که آراء تربیتى فلاسفه به طور کلى انعکاس بینش فلسفى ایشان است و در این باره نسبتا به تفصیل سخن گفته است.
چنانکه یکى از نویسندگان معاصر مىنویسد 1 ، کانت این رساله را (که او آن را تحقیق یا (1).یعنى رنه هوبر.
رساله در اصول آموزش و پرورش، Traite de pedagogie معرفى کرده است)در سالهاى استادى خود در دانشگاه کونیگسبرگ و زمانى نگاشته که در این دانشگاه به تدریس اصول آموزش و پرورش مأمور شده است.از قرار معلوم رساله مذکور مجموعه یادداشتهایى است که کانت در ضمن تدریس این رشته و به تدریج فراهم و تدوین کرده است.این یادداشتها که ظاهرا میان سالهاى 1762 تا 1765 نوشته شده است، در سال 1803 و نخستین بار به دستیارى یکى از همکاران کانت به نام تئودور رینک(Th.Rink)به چاپ رسیده و انتشار یافته است. 1 در این رساله که به قول مترجم«در حاشیه بحثهاى اساسى کانت قرار مىگیرد و نسبت به سایر آثارش شهرت چندانى هم ندارد» 2 (؟)سه نوع تجربه یا تفکّر انعکاس دارد:
یکى تفکّر کانت فیلسوف که با«نقادى عقل عملى»و بناى نظام اخلاقى جدید بر حکم وجدان در انسان به عنوان امرى مطلق تأکید دارد؛و دیگرى تفکّر کانت مربّى و استاد دانشگاه که در کار تربیت و تعلیم همواره موفّق بوده و با نوشتن این رساله خواسته است تجارب خود به عنوان مربّى و استاد دانشگاه را در قالب«اصول تعلیم و تربیت»عرضه کند؛و سوّم تفکّر کانت از جهت تأثیرى است که خواندن آثار ژان ژاک رسو، به ویژه اثر مشهور تربیتى او یعنى امیل یا درباره تربیت(1762)و نیز اثر دیگر اوهلوئیز جدید در کانت داشته و او را وادار کرده است که با وجود عمق این تأثیر به واکنش بپردازد.در حقیقت، در سراسر این رساله تأثیر افکار روسو چه به صورت موافقت و چه در لباس مخالفت به چشم مىخورد و بررسى آن جالب است ولى در این مختصر نمىگنجد و درخور آن است که در مقاله جداگانهاى انجام گیرد.
بارى، رساله تعلیم و تربیت کانت شامل شش بخش است که زیر عناوین مقدمه، تربیت بدنى، آموزش(فرهنگ)، پرورش ذهن، پرورش اخلاقى، و تربیت عملى قرار گرفته است.کانت در بخش اوّل(مقدمه)تعلیم و تربیت را داراى سه معنى یا به اصطلاح امروزى سه مرحله مىداند.چنین مىنویسد:«از تعلیم و تربیت، پرورش(پرستارى و تغذیه طفل)، تأدیب(؟) و تعلیم با فرهنگ(culture)اراده مىشود.از این قرار آدمى متوالیا طفل(نیازمند پرستارى)، کودک(نیازمند تأدیب)و دانشجو(نیازمند آموزش)مىباشد.» 3 ظاهرا پنج بخشى (1).ر.هوبر، تاریخ آموزش و پرورش، 1949، بخش اوّل، فصل سوّم، صفحه 279.
(2).مقدمه مترجم، صفحه الف.
(3).صفحه 1، ترجمه.
که پس از مقدمه مىآید به شرح اصول پرورش یا آموزش این ادوار متوالى اختصاص دارد.با این همه، مطالب این رساله، برخلاف آثار فلسفى کانت، انتظام و انسجام کافى ندارد و کانت نظریات مختلفى را در 13 بند که گاه پیوند منطقى آنها درست معلوم نیست بیان کرده است. تنها نکتهاى که مىتوان تصدیق کرد این است که بخشهاى پنجگانه کم و بیش مختص توضیح اصول تعلیم و تربیت به مفهوم سه گانهاى است که گفته شد.
چنانکه قبلا خاطرنشان شد، ورود در بحث و نقد آراء تربیتى کانت به هیأتى که در این رساله آمده است در این کوتاه سخن، که غرض از آن معرفى اجمالى رساله است، امکانپذیر نیست.همین قدر مىتوان گفت که کانت در این رساله اصولى را در زمینه تعلیم و تربیت مطرح کرده است که بسیارى از آنها پس از گذشت بیش از دو قرن از تاریخ تألیف آن هنوز به قوّت خود باقى است و اگر در بعضى از موارد نظر کانت قابل بحث باشد، مسأله مربوط به آن، مانند بسیارى از مسائل دیگر آموزش و پرورش هنوز حل نشده و تحقیق درباره آن ادامه دارد.
در مورد ترجمه این رساله باید گفت که مترجم با برگرداندن ترجمه انگلیسى آن به زبان فارسى، کار پرارجى انجام داده و در بیان افکار کانت و شیوه نگارش نیز موفق بوده است. ناگفته نماند که نگارنده این سطور برخلاف مترجم«مطالعه این رساله را آسان و چند ساعته نمىبیند»و بحث درباره محتواى آن را نیز«بیمورد»نمىداند 1 برعکس، بر این عقیده است که این رساله با وجود خردى درخور آن است که مورد بررسى و تجزیه و تحلیل قرار گیرد و لااقل با توجه به سرچشمه سهگانه آن که در بالا به آن اشاره شد و براى تعیین ارزش تاریخى آراء تربیتى نویسنده بزرگ آن محتویات آن بررسى و نقد شود و به همراه توضیح بعضى از نکات مبهم و پیچیده.آن در دیباچه ترجمه قرار گیرد.بعلاوه، براى آنکه معنى بعضى از تعابیر آن روشنتر و متقنتر شود، خوب است متن ترجمه فارسى رساله با متن اصلى آن یا ترجمه دیگرى از آن(مثلا به زبان فرانسوى)مقابله شود.چنین اقداماتى مسلما بر ارزش این ترجمه که در حدّ خود ارزنده است خواهد افزود.
تبلیغات
