آشنایى با مؤسّسه نشر حدیث اهل البیت(ع)
آرشیو
چکیده
متن
علوم حدیث: لطفا به عنوان بنیانگذار مؤسسه نشر حدیث اهل البیت(ع)، گوشه هایى از زندگى و تحصیلات خود را بیان فرمایید.
على رضا برازش: بنده متولّد سال 1334 هستم. پس از اتمام دوره کارشناسى در رشته مهندسى صنایع در «دانشگاه علم و صنعت» تهران، وارد دوره فوق لیسانس علوم قرآن و حدیث در «دانشکده الهیّات» دانشگاه تهران شدم و این دوره را با موفقیت به پایان رساندم.
علوم حدیث: براى ما از پیشینه فعالیتهاى فکرى ـ فرهنگى خود بگویید.
على رضا برازش: از همان اوان تحصیلات، به سبب عشق به دریافت آسان متون مذهبى، دست به تدوین فهرستها و راهنماهاى مختلفى زدم که از آن میان، مى توان به راهنماى مطالعات در تاریخ اسلام، راهنماى مطالعات اخلاقى، معجم اصول کافى و معجم غررالحکم اشاره کرد که از نخستین کارهاى بنده در این زمینه اند. پس از این تألیفات بود که با دلگرمى بیشتر، وارد معجم نویسى شدم و به طور تمام وقت به این کار پرداختم.
علوم حدیث: لطفا مختصرى راجع به سابقه مؤسّسه نشر حدیث و رئوس برنامه هاى تحقیقاتى آن بفرمایید.
على رضا برازش: مؤسّسه نشر حدیث اهل البیت(ع)، به توفیق خداوند و با عنایت ائمه طاهرین، با سابقه اى بیش از ده سال، با هدف ایجاد یک مرکز بزرگ اطّلاع رسانى قرآن و حدیث، شروع به فعالیت کرد و به علّت موفقیت در زمینه تحقیقات قرآن و حدیث، مورد عنایت و تشویق رهبر عظیم الشأن انقلاب و مقام محترم ریاست جمهورى و مراجع عظام تقلید قرار گرفته است. استقبال رجال فرهنگى کشور، روحانیت معظم، دانشمندان و اساتید دانشگاه از محصولات تولیدشده، مشوّق مسئولان این مؤسسه در ادامه این راه بوده است و به طور خلاصه، به مصداق حدیث شریف ثقلین، رئوس برنامه هاى تحقیقاتى این مؤسسه نیز «قرآن پژوهى» و «حدیث پژوهى» است؛ بعلاوه تحقیقات در زمینه نسخه هاى خطّى و احیاى آثار چاپ نشده بزرگان شیعه و همچنین، تهیه فهرستگان مشترک جهانى از دستنویس هاى اسلامى.
علوم حدیث: بفرمایید که فعالیت هاى قرآنى مؤسّسه نشر حدیث، در چه سطح و حجمى است.
على رضا برازش: یکى از آرزوهاى دیرینه محققان و علاقه مندان به علوم قرآنى و معارف اسلامى، دستیابى آسان به مجموعه تفاسیر قرآن بوده است.
مؤسّسه نشر حدیث اهل بیت، با استفاده از فنّ آورى رایانه، اطّلاعات تمامى تفاسیر شیعى مطبوع را که بالغ بر 250000 صفحه در 59دوره و 573مجلد مى شود، در یک تلاش سه ساله، وارد رایانه و تصحیح کرده و نرم افزارى هم براى دستیابى به این گنجینه هاى بزرگ معارف بشرى، آماده کرده است.
اضافه نمودن 18نسخه از ترجمه هاى فارسى به این مجموعه، آن را به پرمایه ترین نرم افزار موجود قرآن تبدیل کرده است. از خصوصیات دیگر این نرم افزار، ترتیل استاد پرهیزگار، رعایت دقیق رسم الخطّ عثمان طاها، خطوط گوناگون و متنوع براى قرائت متن و ترجمه، امکان جستجوى لغت و ریشه، کار تحت سیستم عامل Windows و… است.
امیدواریم که ارائه این نرم افزار به جامعه جهانى، راهگشاى دستیابى تمامى دانشمندان به فرهنگ غنى قرآنى در مکتب اهل بیت عصمت و طهارت(ع) باشد(این نرم افزار در زمستان1417/1375 منتشر شد).
یکى دیگر از فعالیت هاى این مؤسسه، تهیه معجم جدیدى براى قرآن کریم است. همانطور که مى دانید، یکى از پرمراجعه ترین معاجم موجود، المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، گردآورى شده توسط فؤاد عبدالباقى است. مؤسسه، با بهره گیرى از تجارب به دست آمده از تألیف معاجم، به تألیف جدیدى از معجم قرآن دست یازیده است. از خصوصیات این معجم، (در مقایسه با معجم موجود) دستیابى ساده تر، استقصاى تامّ لغات، آرایش بهتر ریشه و لغات، و رعایت رسم الخط دقیق عثمان طاها در آن است.
علوم حدیث: همانطور که مستحضر هستید، مقام معظم رهبرى، در زمینه تهیه معجم براى مجموعه هاى حدیثى فرموده اند: «اقدام به تهیه معاجم فهرستى براى موسوعات حدیثى بزرگ ما که همواره مرجع هزاران فقیه و محدّث و متفکر و نویسنده و متعلّم اند، یکى از کارهاى شایسته این سالهاى اخیر و حقا پرکننده خلأى بزرگ در محیط فرهنگى ماست»؛ بفرمایید که نشر حدیث، در این زمینه، چه تحقیقات و انتشاراتى داشته است.
على رضا برازش: مؤسسه نشر حدیث، با درک خلأ مورد اشاره رهبر معظّم انقلاب، از سالها قبل، فعالیتهاى بسیارى را در تهیه معاجم لغوى براى موسوعات حدیثى شیعه، به انجام رسانده است. این فعالیتها عبارتند از:
1ـ المعجم المفهرس لالفاظ اصول الکافى:
همانطور که مى دانید، کتاب اصول کافى، نوشته شیخ بزرگوار کلینى، از متقدّم ترین و معتبرترین کتب حدیثى ـ اعتقادى شیعه است. این معجم در دو جلد، توسط سازمان چاپ و انتشارات سازمان تبلیغات اسلامى به چاپ رسیده است و در سال 1368 برنده جایزه کتاب سال جمهورى اسلامى ایران شده است.
2ـ المعجم المفهرس لالفاظ غررالحکم ودررالکلم:
این کتاب، در سه جلد، در سال 1371 و در مؤسسه انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده است. کتاب غررالحکم و دررالکلم، تألیف محقق ارجمند مرحوم عبدالواحد آمدى از علماى قرن پنجم است که از کلمات قصار و پرمغز مولاى متقیان على(ع) انتخاب گردیده است. به علت کوتاه بودن جملات این کتاب، این تنها معجمى است که براى هر لغت، تمامى متن حدیث در ذیل آن آورده شده و محقّق براى دیدن تمامى حدیث، نیازى به مراجعه به کتاب اصلى نخواهدداشت.
3ـ معجم اطراف حدیث:
شناسایى و گردآورى بیش از 2000جلد از کتب حدیثى شیعه تا قرن 12هجرى و تعیین احادیث ذکرشده در آن کتب و واردساختن اطراف الحدیث بیش از 800000حدیث طرح شده در آن کتب به رایانه و تهیه نرم افزار جستجو براى آن احادیث که امکان بسیار جالبى را در مأخذیابى احادیث از کتب مختلف، به دست مى دهد و هم اکنون از این نرم افزار، در مؤسسات مختلف، استفاده هاى شایانى مى شود.
4ـ المعجم المفهرس لالفاظ احادیث الکتب الاربعة:
این معجم بر پایه کتب اربعه شیعه (کافى، من لایحضره الفقیه، تهذیب و استبصار) تألیف سه تن از بزرگترین علماى شیعه در سده هاى چهارم و پنجم هجرى (شیخ کلینى، شیخ صدوق و شیخ طوسى) تدوین یافته و در 10جلد رحلى و 8200صفحه، توسط مؤسسه انتشارات احیاى کتاب منتشر شده است و برنده جایزه کتاب سال 1374 جمهورى اسلامى ایران هم بوده است.
5ـ المعجم المفهرس لالفاظ احادیث بحارالانوار:
بحارالانوار، تألیف علاّمه بزرگوار محمدباقر مجلسى، بزرگترین مجموعه حدیثى شیعه به شمار مى آید که دایرةالمعارفى از تفسیر، عقاید، تاریخ، سیره، مواعظ، آداب و سنن و غیره است و به تعبیر رهبر معظم انقلاب، بحر عمیقى از معارف شیعى است.
معجم این کتاب، در 30جلد و بیش از 22000صفحه، توسط سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى به چاپ رسیده است. این کتاب نیز در سال 1374 برنده جایزه کتاب سال جمهورى اسلامى ایران گردیده است.
6ـ المعجم المفهرس لالفاظ احادیث مستدرک الوسائل:
کتاب شریف مستدرک الوسائل، تألیف علامه جلیل القدر محدّث نورى است که استدراکى بر احادیث کتاب وسائل الشیعه است. در معجم این کتاب، علاوه بر معجم لفظى، فهرست رجال و روات کتاب و فهرست کتاب و منابع مرحوم محدّث نورى، آورده شده است.
پایه تدوین این معجم، کتاب مستدرک الوسائل تحقیق شده در مؤسسه آل البیت (که در 18مجلّد به چاپ رسیده) بوده است.
این معجم نیز مانند دو معجم بالا، برنده جایزه کتاب سال 1374 شده است.
7و8 ـ المعجم المفهرس لالفاظ احادیث وسائل الشیعة:
کتاب ارزشمند وسائل الشیعه، تألیف مرحوم شیخ حرّ عاملى، از دیرباز، مدار تحقیق و تدریس علما و فقهاى عظام بوده و ایشان، همواره اوقات بسیارى را در مراجعه و تحقیق این کتاب، سپرى مى کرده اند.
این کتاب شریف، در دو چاپ عمده 20جلدى (تحقیق مرحوم عبدالرحیم ربانى شیرازى) و 30جلدى (تحقیق مؤسّسه آل البیت علیهم السلام) به زیور طبع آراسته شده است. مؤسّسه نشر حدیث، براى سهولت هرچه بیشتر در دستیابى، براى هرکدام از این دو چاپ، معجمى مستقل تدوین و منتشر کرده است.
این معاجم در دو دوره هفت جلدى در 4982صفحه یکى توسط انتشارات جلوه پاک و دیگرى توسط مؤسسه انتشارات الهادى، به چاپ رسیده است.
9ـ المعجم المفهرس لالفاظ احادیث کتاب التوحید:
کتاب شریف توحید، نوشته شیخ صدوق، شامل مجموعه روایاتى عمیق در موضوع توحید است. علما از دیرباز، در مراجعه به این کتاب، ضرورت فهرست نویسى بر آن را احساس کرده اند.
این معجم در یک مجلّد و در 655صفحه توسط انتشارات مهام به زیور طبع آراسته شده است.
10ـ المعجم المفهرس لالفاظ الأحادیث، حتّى نهایة عصرالعلامة المجلسى:
مؤسسه نشر حدیث، در ادامه فعالیتهاى معجم نگارى خود، دست به تدوین معجمى براى روایات کلیه کتب متقدّم، از ابتدا تا انتهاى عصر علامه مجلسى نموده است.
این طرح در سه مرحله انجام مى پذیرد:
1ـ مرحله اول، شامل معجم احادیث کلّیه مصادر متقدّم از ابتدا تا انتهاى زمان مرحوم شیخ طوسى (م460) است. این مجموعه داراى 90000حدیث در 386مجلّد مى باشد که هم اکنون کلیه کارهاى مربوط به این مرحله، به پایان رسیده و به صورت نرم افزار، بر روى دیسکهاى فشرده آماده عرضه است.
2ـ مرحله دوم این طرح، شامل کلیه مصادر حدیثى از عصر شیخ طوسى تا پایان قرن نهم است. تمامى منابع این مجموعه، در 700جلد و 225000صفحه و 250000حدیث شناسایى و تهیه شده است. کار، در این مرحله شروع شده و کتب این طرح، در حال علامتگذارى و آماده سازى براى ورود به رایانه است.
3ـ مرحله سوم این طرح، شامل کلّیه مصادر حدیثى از پایان قرن دهم تا انتهاى زمان مرحوم علامه مجلسى است. منابع این مجموعه، عبارت است از 700جلد و در حدود 225000صفحه و 250000حدیث.
کلّیه کتب این مرحله، شناسایى و تهیّه شده است.
11ـ المعجم المفهرس لالفاظ احادیث کتاب الوافى:
کتاب وافى تألیف مولى محمدمحسن فیض کاشانى از کتب مهمّ شیعى و از جوامع سبعه حدیثى است. این معجم نیز تا پایان سال جارى با به پایان رسیدن مجموعه 27جلدى اصل کتاب، به پایان مى رسد و به زیور طبع آراسته خواهدشد.
علوم حدیث: لطفا در مورد فعالیتهاى نرم افزارى ـ حدیثى مؤسّسه نشر حدیث، توضیحاتى بفرمایید.
على رضا برازش: علاوه بر معاجم کتابى، کلّیه معاجم، به صورت لوحهاى فشرده با نرم افزارهاى قدرتمند عرضه شده اند. تمامى این نرم افزارها قابلیت جستجوهاى عبارتى و جستجوهاى ترکیبى بر مبناى لغت و ریشه را دارا هستند. خصوصیت دیگر این نرم افزارها، امکان جستجو بر مبناى معصوم است و به علّت امکان مراجعه به کتاب اصلى در آنها، سهولت بیشترى را در اختیار محقّق استفاده کننده قرارمى دهند. هم اکنون نرم افزارهاى زیر بر روى دیسکهاى فشرده قابل ارائه است:
ـ نرم افزار کتب اربعه؛
ـ نرم افزار بحارالانوار؛
ـ نرم افزار مستدرک الوسائل؛
ـ نرم افزار وسائل الشیعه؛
ـ نرم افزار کتب متقدم تا عصر شیخ طوسى؛
ـ نرم افزار اطراف الحدیث شیعه.
علوم حدیث: با توجه به تخصّصى بودن معاجم، بفرمایید که براى عموم علاقه مندان به حدیث اهل البیت(ع)، چه کتابهایى را تهیه کرده اید؟
على رضا برازش: به منظور اشاعه هرچه بیشتر فرهنگ پربار احادیث اهل بیت در سطح عموم، مؤسسه نشر حدیث، با همکارى معاونت فرهنگى وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، اقدام به تألیف و انتشار بیش از 30جزوه چهل حدیث نموده است. این چهل حدیث ها در فضائل معصومین(ع)، در سخنان و کلمات قصار آن بزرگواران، درباره قرآن، درباره ماه مبارک رمضان، پیرامون کتاب و کتابت، در موضوع غدیر، در فضیلت علم و عالم، در مواعظ حضرت عیسى، در فضائل و آداب نماز و… نگاشته شده است و در برخى از آنها منابع تشیّع و تسنن (هردو) مورد توجه قرار گرفته است.
انتشار این کتب، در میان مردم با استقبال بسیار زیادى روبه رو شده است و تشویق علما و دانشمندان (بویژه ائمه محترم جمعه و جماعات شهرستانهاى مختلف) را به همراه داشته است.
علوم حدیث: لطفا بفرمایید که در زمینه تهیه معاجم جدید و نرم افزارهاى حدیثى، چه کارهایى را دردست اقدام دارید؟
على رضا برازش: هم اکنون فعالیتهایى در جهت تدوین نرم افزار معجم مشترک براى معاجم حدیثى ششگانه و نرم افزار فیش بردارى و تحقیقات، جهت فیش بردارى و موضوع بندى احادیث، در این مؤسسه در دست تهیه است.
در جهت تکمیل طرح معاجم احادیث شیعه و دستیابى محقّقان به کلیه متونى که داراى احادیث دست اول هستند، تاکنون، در حدود 2000جلد کتاب حدیثى شیعى شناسایى شده است و همانطور که ذکرشد، کتب بحارالانوار، کتب اربعه، وسائل الشیعه، مستدرک الوسائل، وافى و حدود 385 مصدر از ابتدا تا زمان شیخ طوسى معجم گردیده است؛ لذا جهت تولید معجم بقیه کتب مهم، طرحى در دو مرحله تهیه شده است که در مرحله اول، کلیه کتب حدیثى شیعه بعد از شیخ طوسى تا پایان قرن نهم که حدود 700جلد و 225000صفحه خواهدبود، معجم مى شود و به صورت نرم افزارى و کتابى منتشر خواهدشد.
کلّیه کتب مربوط به این طرح، شناسایى و تهیّه شده و در برخى از مجلّدات آن، علامتگذارى لازم انجام پذیرفته و اطّلاعات آن هم وارد رایانه شده است.
طرح دیگر ما طرح جامع الاحادیث شیعه است. همانطور که مى دانید، یکى از آرزوهاى دیرینه علما و محققان، جمع آورى کلیه روایات شیعه در یک مجموعه بوده است؛ به گونه اى که با مراجعه به آن مجموعه و فهارس مناسبى که براى آن مجموعه وجود دارد، دستیابى به احادیث مورد نظر در موضوعات مطرح شده، هرچه آسانتر و سریعتر امکان پذیرد. علما و دانشمندان بزرگوار بسیارى در این راه گام برداشته اند. یکى از آخرین تلاشها در این راه، مساعى ارزشمند فقیه بزرگ شیعه حضرت آیة الله العظمى بروجردى است.
هم اکنون با پیشرفت تکنولوژى و ورود رایانه به عرصه تحقیقات حدیثى، انجام این کار دشوار، امکان پذیر شده است. مؤسسه نشر حدیث اهل البیت(ع)، از سالیانى پیش، با این آرزو در این میدان قدم گذارده و هم اکنون با گذشت زمان لازم و جمع آورى تجارب و ملزومات انجام آن، توانایى به پایان رسانى این طرح عظیم را داراست.
علوم حدیث: با توجه به وسعت و گستردگى طرح جامع الاحادیث، چه انگیزه اى شما را بر آن داشت که به این طرح بپردازید و در این طرح، چه اهدافى را دنبال مى کنید؟
على رضا برازش:
ـ تسهیل دستیابى به مسائل اسلامى، و جمع بندى مضامین روایات و کمک به محققان در استنباط نظرات شارع مقدس.
ـ جلوگیرى از اتلاف وقت باارزش علما و محققان، با سهل الوصول کردن احادیث موجود.
ـ تقلیل میزان اختلاف آرا در مواردى که منشأ اختلاف، تفاوت در روایات مورد استناد باشد.
ـ ایجاد رغبت در محقّقان سایر ادیان و ملل، جهت ورود به دریاى روایات اهل بیت عصمت(ع) و بهره گیرى از آن، با تنظیم فهارس مناسب.
ـ نمایش عمق و وسعت فوق تصوّر احادیث معصومین(ع) با جمع یکپارچه در یک کتاب.
علوم حدیث: لطفا بفرمایید که براى رسیدن به این اهداف، در طرح جامع الاحادیث، چه ویژگى هایى را در نظر گرفته اید.
على رضا برازش: مهمترین مسئله، این بود که طرح:
1ـ جامع کلیه احادیثى که در تمامى کتب مطبوع شیعى اعم از کتب حدیث، تفسیر، تاریخ، اخلاق، فقه، و… نقل شده است، باشد.
2ـ فاقد مکرّرات باشد.
3ـ نمایانگر تمامى اختلاف نسخ در متن و سند، با نمایش تفاوتهاى لفظى یک حدیث در مصادر مختلف باشد.
4ـ داراى فهارس و معاجم باشد؛ به نحوى که روایات مطلوب در کمترین زمان، قابل دستیابى باشد.
علوم حدیث: محدوده منابع مورد استفاده شما چه کتابهایى بوده است؟
على رضا برازش: کلیه کتب چاپى حدیثى، تفسیرى، فقهى، تاریخى، اخلاقى و…، مربوط به مؤلّفان شیعه اثناعشرى، تا عصر علامه مجلسى؛ بعد از این دوره، فقط از کتبى استفاده شده است که مصادر آنها، به طبع نرسیده، یا به عللى در دسترس نباشد؛ همانند مستدرک الوسائل محدّث نورى.
علوم حدیث: این طرح تا چه مراحلى پیش رفته و چه کارهایى تابه حال انجام شده است؟
على رضا برازش: بیش از 1200عنوان و 2000جلد از مصادر حدیثى شیعه شناسایى و تهیه شده است.
اطّلاعات مداخل تمامى احادیث این مصادر، جهت مشترک یابى وارد رایانه شده است.
و همچنین اطّلاعات حدود 1000جلد از مهمترین کتب طرح، به صورت کامل وارد رایانه شده است.
پروژه هاى موقّت و نمونه، با مشورت علما و فقهاى صاحب نظر، براى پى گیرى ادامه طرح انجام شده است. با توجه به اهمیت طرح جامع الاحادیث و بزرگى آن، بدیهى است که به پایان بردن این طرح، مستلزم همکارى بسیارى از اساتید فن، مدرّسان حوزه و فقها و محدّثان است.
علوم حدیث: در ابتداى صحبت، فرمودید که علاوه بر فعالیتهاى قرآنى و حدیثى، در زمینه فهرست نسخه هاى خطّى نیز کارهایى انجام داده اید و از فهرستگان جهانى دستنویسهاى اسلامى نام بردید. لطفا راجع به اهداف و دامنه این طرح، توضیحاتى بفرمایید.
على رضا برازش: از آنجا که بسیارى از نسخه هاى خطى (که بعضا منحصربه فردند) در کشورهاى مختلف پراکنده اند و تنها تعدادى از نسخه هاى بیشمارى که در کتابخانه هاى ایران و هند و پاکستان و ترکیه و دیگر کشورها موجود است فهرست شده و آنهایى هم که فهرست شده اند، دسترسى به آنها به دلیل پراکندگى فهرست ها، شیوه هاى مختلف فهرست نگارى، زبان هاى گوناگون آنها (از فارسى و عربى گرفته تا ترکى و روسى و انگلیسى و هلندى و لهستانى و…) و نایاب بودن بسیارى از این فهرست ها، محققان را دچار مشکلات فراوان ساخته است و چه بسا دانشمندى که بخواهد از وجود نسخه اى آگاهى یابد، باید ساعت ها و بلکه روزها و ماهها از عمر خود را جهت یافتن نسخه، به هدر بدهد و غالبا هم به نتیجه نرسد از این رو، مؤسسه نشر حدیث، با پشتیبانى معاونت فرهنگى وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، تصمیم گرفت تا با استفاده از تجارب به دست آمده در زمینه معجم نگارى، به تهیه «فهرستگان جهانى دستنویس هاى اسلامى» مبادرت کند.
وجود چنین فهرستگانى نه تنها کمکهاى شایانى را به محققان و اهل نظر در حوزه علوم اسلامى مى رساند، بلکه به شهادت بسیارى از بزرگان که با دامنه وسیع طرح آشنا شده اند، یک اثر جهانى و طرحى فراملّى در خدمت به فرهنگ بشرى خواهد بود.
این طرح، محدودیت جغرافیایى ندارد و تمام نسخه هاى اسلامى فهرست شده در سراسر گیتى را شامل مى شود.
در مرحله اول، فقط نسخه هاى خطى اسلامى به زبان فارسى و عربى را دربرمى گیرد و در مرحله هاى بعد، نسخه هاى به زبانهاى دیگر (مانند ترکى و اردو و…) را نیز شامل مى شود.
علوم حدیث: بفرمایید که مراحل اجراى طرح فهرستگان به چه صورت خواهد بود؟
على رضا برازش: در مرحله اول، شناسایى و جمع آورى تمام فهرستهاى منتشرشده نسخ خطّى، صورت مى گیرد، که تاکنون بیش از 3000جلد از فهارس قابل مراجعه، شناسایى شده اند و از این میان، حدود 1800جلد از این فهرستها جمع آورى شده است و گنجینه اى عظیم از فهرستها را پدید آورده است.
نمایش این فهرستها در نمایشگاههاى مختلف، اعجاب و تشویق بسیارى از بزرگان و دانشمندان صاحبنظر در این فن را به دنبال داشته است.
مرحله دوم، ترجمه فهارس لاتین است که تاکنون 120جلد از فهرستهاى لاتین، از زبانهاى لهستانى، فرانسه، انگلیسى، آلمانى، ایتالیایى و روسى به فارسى ترجمه شده است و مراحل مقابله، ویرایش، حروفچینى و نمونه خوانى را طى مى کند و این، در حالى است که بیش از 100جلد فهرست هم در دست ترجمه است.
در سومین مرحله، علامتگذارى و آماده سازى براى ورود به رایانه انجام مى گیرد.
هم اکنون فهارس فارسى و عربى از این مجموعه، در دست علامتگذارى و آماده سازى جهت ساختن نمایه براى ورود به رایانه است. در آینده، پس از اتمام ترجمه فهارس لاتین، این ترجمه ها هم به مجموعه فهارس فارسى و عربى اضافه مى شوند و نمایه سازى خواهندشد.
پس از علامتگذارى، مرحله ورود به رایانه و تصحیح است که در این مرحله، اطلاعات کلیه فهارس، علامتگذارى و وارد رایانه مى شود و سپس، طى چهار مرحله، تصحیح مى شود. پس از این مرحله، نمایه سازى و مشترک یابى انجام خواهدشد؛ بدین صورت که پس از ورود اطلاعات به رایانه، با توجه به تجربه نرم افزارى موجود در مؤسّسه، اطّلاعات، نمایه سازى نهایى و سپس مشترک یابى مى شوند، تا درنهایت، «فهرستگان مشترک دستنویس هاى اسلامى سراسر دنیا» به دو شکل نرم افزارى (بر روى دیسکهاى نورى) و مکتوب، به فرهنگ دوستان و صاحبنظران ارائه شود.
علوم حدیث: لطفا بفرمایید که براى استفاده جوانان و نوجوانان، چه کتاب یا نرم افزار خاصّى تهیه کرده اید؟
على رضا برازش: شیوع فراوان بازیهاى رایانه اى که اغلب موضوعات انحرافى و مضر دارند، مؤسّسه نشر حدیث را بر آن داشت که جهت مقابله با این جبهه از تهاجم فرهنگى، به طرّاحى و تولید نرم افزارهاى سرگرمى ـ آموزشى مناسب بپردازد. در این مسیر، دو نمونه از بازى کامپیوترى جمله یاب بر اساس روایات و یک نمونه از نرم افزار زندگى امام کاظم(ع) طرّاحى و تولید شده است.
کیفیت بالاى گرافیکى در بازى جمله یاب و استفاده از تکنولوژى چندرسانه اى در نرم افزار زندگى امام کاظم(ع)، این نرم افزارها را در سطح بالاى کیفیت قرار داده است و آنها را کاملا قابل مقایسه با نمونه هاى خارجى این گونه نرم افزارها کرده است. این نرم افزارها در نهمین نمایشگاه بین المللى کتاب تهران عرضه شد و مورد استقبال شدید نوجوانان قرارگرفت.
همچنین، مؤسّسه نشر حدیث براى جهت دهى مطالعات مردم، بویژه جوانان، طرحى را با عنوان تألیف کتب اخلاقى آماده ساخته است. در جهت انجام این طرح، بیش از 150نکته و موضوع اخلاقى از آیات قرآن و روایات ائمه معصومین انتخاب شده است. مراحل انجام این طرح، بدین صورت است که:
مرحله اول، یافتن مترادفات و مشترکات است؛ چون در آیات قرآن و روایات اسلامى، به هر نکته اخلاقى، با لفظ هاى متفاوت و مترادف اشاره شده است. یافتن این مترادفات، بخش اوّل طرح را تشکیل مى دهد که این مرحله، به پایان رسیده است.
مرحله دوم، جستجو است که شامل جستجوى الفاظ پیداشده در مرحله اول، در معاجم و نرم افزارهاى حدیثى و یافتن تمامى آیات قرآن و احادیث مربوط به موضوع اخلاقى مورد نظر مى شود.
مرحله سوم، استخراج، انتخاب، دسته بندى و حروفچینى آیات و روایات است.
در مرحله چهارم، آیات و روایات در هر موضوع اخلاقى، جهت تألیف، به نویسندگانى که داراى قلم روان و در سطح عموم باشند، واگذار مى شود.
و درنهایت، کتب تألیف شده، در یک هیئت کارشناسى مى شوند و چنانچه مناسب براى چاپ تشخیص داده شوند، منتشر و توزیع مى شوند.
علوم حدیث: آیا در زمینه ارتباطات و اطّلاع رسانى هم مؤسّسه نشر حدیث، امکاناتى را فراهم کرده است؟
على رضا برازش: با توجه به توان نرم افزارى و سخت افزارى موجود در مؤسّسه نشر حدیث و داده هاى فراوان رایانه اى و نرم افزارهاى قدرتمند، امکان ایجاد یک مرکز اطلاع رسانى داخلى و بین المللى، با استفاده از امکانات مخابراتى و BBS و حتى شبکه اینترنت، فراهم آمده است.
وجود این مرکز، علاوه بر سرویس دهى و کمک به محقّقان، از جنبه تبلیغاتى هم نقش مهمّى را ایفا مى کند.
علوم حدیث: جناب برازش ممکن است بفرمایید همکاران شما در مؤسّسه نشر حدیث، چند نفر هستند و در چه بخشهایى فعالیت مى کنند و چه ابزارهایى (در کار تدوین فهرستها و معجمها) در اختیار دارند.
على رضا برازش: حقیقت این است که بنده، کار معجم نگارى را با دونفر و به صورت دستى شروع کردم و در آن زمان که اولین یادداشتها و فیشها را به اتفاق آن دونفر تهیه مى کردم، به هیچ وجه تصوّر نمى کردم که آن نهال نخستین، چنین بارور شود و این، نبود مگر تکیه و توکّل به الطاف الهى و همّت و زحمت دوستان و همکاران (به صورت گروهى)؛ تا اینکه پس از ده سال، هم اکنون نزدیک به 90نفر از محققان، مهندسان نرم افزار و سخت افزار، به همراه حدود 90دستگاه رایانه در بخشهاى مختلف پژوهش، احیاى متون، معصومیابى، فهارس نسخه هاى خطى، تایپ، تصحیح، تحقیقات رایانه اى، طراحى و تهیه نرم افزار و تولید و پشتیبانى سخت افزار، (به صورت نیمه وقت و تمام وقت) در این مؤسّسه مشغول فعالیت اند.
سابقه کار ده ساله در زمینه تحقیقات رایانه اى درباره قرآن و حدیث، تجربه اى گرانقدر را در این مؤسسه ایجاد کرده است. دهها نرم افزار تایپ و تصحیح و ساخت معجم و نرم افزارهاى حروفچینى، در طىّ این مدّت، به وجود آمده اند که آماده خدمت به طرحهاى گوناگون قرآنى و حدیثى و یا متون دیگر هستند. در طول این مدت، کار متوالى بانکهاى اطلاعاتى مختلف (مانند بانک لغات عربى، محتوى 250000لغت عرب، به همراه ریشه هاى آنها) در مؤسسه، ایجاد شده اند و به بهره بردارى رسیده اند.
وجود شیوه نامه ها و دستورالعمل ها و استانداردهاى مختلف، انجام کارها را تحت نظم خاصى درآورده است. کتابخانه اى غنى با بیش از 12000جلد کتاب از کتب حدیثى و قرآنى شیعه و اهل سنّت، کتب تفسیر، رجال، تراجم، فهارس نسخ خطى و… در مؤسّسه، حاصل تلاش چندساله در انجام طرحهاى مختلف است.
إن شاءاللّه با پشتیبانى دل سوختگان و مسئولان فرهنگى این مرز و بوم، بتوانیم با ادامه راه گذشته، دین خود را به فرهنگ پربار شیعه در میهن اسلامى ادانماییم.
علوم حدیث: ضمن آرزوى مؤفّقیت براى شما و همکاران گرامى تان، امیدواریم که در پرتو عنایات الهى و تحت توجّهات خاصّ ائمه اطهار(ع)، هرچه پرتوان تر به کار خود ادامه دهید و أن شاءاللّه در آینده نزدیک، شاهد به ثمرنشستن سایر طرحهاى بزرگ و آرمانى شما هم باشیم. از اینکه وقت خود را به ما اختصاص دادید، بسیار متشکریم.
على رضا برازش: من هم فرصت را غنیمت مى شمارم و انتشار مجلّه وزین علوم حدیث را تبریک مى گویم. از توجّه شما سپاسگزارم و امیدوارم موفّق و مؤیّد باشید.
على رضا برازش: بنده متولّد سال 1334 هستم. پس از اتمام دوره کارشناسى در رشته مهندسى صنایع در «دانشگاه علم و صنعت» تهران، وارد دوره فوق لیسانس علوم قرآن و حدیث در «دانشکده الهیّات» دانشگاه تهران شدم و این دوره را با موفقیت به پایان رساندم.
علوم حدیث: براى ما از پیشینه فعالیتهاى فکرى ـ فرهنگى خود بگویید.
على رضا برازش: از همان اوان تحصیلات، به سبب عشق به دریافت آسان متون مذهبى، دست به تدوین فهرستها و راهنماهاى مختلفى زدم که از آن میان، مى توان به راهنماى مطالعات در تاریخ اسلام، راهنماى مطالعات اخلاقى، معجم اصول کافى و معجم غررالحکم اشاره کرد که از نخستین کارهاى بنده در این زمینه اند. پس از این تألیفات بود که با دلگرمى بیشتر، وارد معجم نویسى شدم و به طور تمام وقت به این کار پرداختم.
علوم حدیث: لطفا مختصرى راجع به سابقه مؤسّسه نشر حدیث و رئوس برنامه هاى تحقیقاتى آن بفرمایید.
على رضا برازش: مؤسّسه نشر حدیث اهل البیت(ع)، به توفیق خداوند و با عنایت ائمه طاهرین، با سابقه اى بیش از ده سال، با هدف ایجاد یک مرکز بزرگ اطّلاع رسانى قرآن و حدیث، شروع به فعالیت کرد و به علّت موفقیت در زمینه تحقیقات قرآن و حدیث، مورد عنایت و تشویق رهبر عظیم الشأن انقلاب و مقام محترم ریاست جمهورى و مراجع عظام تقلید قرار گرفته است. استقبال رجال فرهنگى کشور، روحانیت معظم، دانشمندان و اساتید دانشگاه از محصولات تولیدشده، مشوّق مسئولان این مؤسسه در ادامه این راه بوده است و به طور خلاصه، به مصداق حدیث شریف ثقلین، رئوس برنامه هاى تحقیقاتى این مؤسسه نیز «قرآن پژوهى» و «حدیث پژوهى» است؛ بعلاوه تحقیقات در زمینه نسخه هاى خطّى و احیاى آثار چاپ نشده بزرگان شیعه و همچنین، تهیه فهرستگان مشترک جهانى از دستنویس هاى اسلامى.
علوم حدیث: بفرمایید که فعالیت هاى قرآنى مؤسّسه نشر حدیث، در چه سطح و حجمى است.
على رضا برازش: یکى از آرزوهاى دیرینه محققان و علاقه مندان به علوم قرآنى و معارف اسلامى، دستیابى آسان به مجموعه تفاسیر قرآن بوده است.
مؤسّسه نشر حدیث اهل بیت، با استفاده از فنّ آورى رایانه، اطّلاعات تمامى تفاسیر شیعى مطبوع را که بالغ بر 250000 صفحه در 59دوره و 573مجلد مى شود، در یک تلاش سه ساله، وارد رایانه و تصحیح کرده و نرم افزارى هم براى دستیابى به این گنجینه هاى بزرگ معارف بشرى، آماده کرده است.
اضافه نمودن 18نسخه از ترجمه هاى فارسى به این مجموعه، آن را به پرمایه ترین نرم افزار موجود قرآن تبدیل کرده است. از خصوصیات دیگر این نرم افزار، ترتیل استاد پرهیزگار، رعایت دقیق رسم الخطّ عثمان طاها، خطوط گوناگون و متنوع براى قرائت متن و ترجمه، امکان جستجوى لغت و ریشه، کار تحت سیستم عامل Windows و… است.
امیدواریم که ارائه این نرم افزار به جامعه جهانى، راهگشاى دستیابى تمامى دانشمندان به فرهنگ غنى قرآنى در مکتب اهل بیت عصمت و طهارت(ع) باشد(این نرم افزار در زمستان1417/1375 منتشر شد).
یکى دیگر از فعالیت هاى این مؤسسه، تهیه معجم جدیدى براى قرآن کریم است. همانطور که مى دانید، یکى از پرمراجعه ترین معاجم موجود، المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، گردآورى شده توسط فؤاد عبدالباقى است. مؤسسه، با بهره گیرى از تجارب به دست آمده از تألیف معاجم، به تألیف جدیدى از معجم قرآن دست یازیده است. از خصوصیات این معجم، (در مقایسه با معجم موجود) دستیابى ساده تر، استقصاى تامّ لغات، آرایش بهتر ریشه و لغات، و رعایت رسم الخط دقیق عثمان طاها در آن است.
علوم حدیث: همانطور که مستحضر هستید، مقام معظم رهبرى، در زمینه تهیه معجم براى مجموعه هاى حدیثى فرموده اند: «اقدام به تهیه معاجم فهرستى براى موسوعات حدیثى بزرگ ما که همواره مرجع هزاران فقیه و محدّث و متفکر و نویسنده و متعلّم اند، یکى از کارهاى شایسته این سالهاى اخیر و حقا پرکننده خلأى بزرگ در محیط فرهنگى ماست»؛ بفرمایید که نشر حدیث، در این زمینه، چه تحقیقات و انتشاراتى داشته است.
على رضا برازش: مؤسسه نشر حدیث، با درک خلأ مورد اشاره رهبر معظّم انقلاب، از سالها قبل، فعالیتهاى بسیارى را در تهیه معاجم لغوى براى موسوعات حدیثى شیعه، به انجام رسانده است. این فعالیتها عبارتند از:
1ـ المعجم المفهرس لالفاظ اصول الکافى:
همانطور که مى دانید، کتاب اصول کافى، نوشته شیخ بزرگوار کلینى، از متقدّم ترین و معتبرترین کتب حدیثى ـ اعتقادى شیعه است. این معجم در دو جلد، توسط سازمان چاپ و انتشارات سازمان تبلیغات اسلامى به چاپ رسیده است و در سال 1368 برنده جایزه کتاب سال جمهورى اسلامى ایران شده است.
2ـ المعجم المفهرس لالفاظ غررالحکم ودررالکلم:
این کتاب، در سه جلد، در سال 1371 و در مؤسسه انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده است. کتاب غررالحکم و دررالکلم، تألیف محقق ارجمند مرحوم عبدالواحد آمدى از علماى قرن پنجم است که از کلمات قصار و پرمغز مولاى متقیان على(ع) انتخاب گردیده است. به علت کوتاه بودن جملات این کتاب، این تنها معجمى است که براى هر لغت، تمامى متن حدیث در ذیل آن آورده شده و محقّق براى دیدن تمامى حدیث، نیازى به مراجعه به کتاب اصلى نخواهدداشت.
3ـ معجم اطراف حدیث:
شناسایى و گردآورى بیش از 2000جلد از کتب حدیثى شیعه تا قرن 12هجرى و تعیین احادیث ذکرشده در آن کتب و واردساختن اطراف الحدیث بیش از 800000حدیث طرح شده در آن کتب به رایانه و تهیه نرم افزار جستجو براى آن احادیث که امکان بسیار جالبى را در مأخذیابى احادیث از کتب مختلف، به دست مى دهد و هم اکنون از این نرم افزار، در مؤسسات مختلف، استفاده هاى شایانى مى شود.
4ـ المعجم المفهرس لالفاظ احادیث الکتب الاربعة:
این معجم بر پایه کتب اربعه شیعه (کافى، من لایحضره الفقیه، تهذیب و استبصار) تألیف سه تن از بزرگترین علماى شیعه در سده هاى چهارم و پنجم هجرى (شیخ کلینى، شیخ صدوق و شیخ طوسى) تدوین یافته و در 10جلد رحلى و 8200صفحه، توسط مؤسسه انتشارات احیاى کتاب منتشر شده است و برنده جایزه کتاب سال 1374 جمهورى اسلامى ایران هم بوده است.
5ـ المعجم المفهرس لالفاظ احادیث بحارالانوار:
بحارالانوار، تألیف علاّمه بزرگوار محمدباقر مجلسى، بزرگترین مجموعه حدیثى شیعه به شمار مى آید که دایرةالمعارفى از تفسیر، عقاید، تاریخ، سیره، مواعظ، آداب و سنن و غیره است و به تعبیر رهبر معظم انقلاب، بحر عمیقى از معارف شیعى است.
معجم این کتاب، در 30جلد و بیش از 22000صفحه، توسط سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى به چاپ رسیده است. این کتاب نیز در سال 1374 برنده جایزه کتاب سال جمهورى اسلامى ایران گردیده است.
6ـ المعجم المفهرس لالفاظ احادیث مستدرک الوسائل:
کتاب شریف مستدرک الوسائل، تألیف علامه جلیل القدر محدّث نورى است که استدراکى بر احادیث کتاب وسائل الشیعه است. در معجم این کتاب، علاوه بر معجم لفظى، فهرست رجال و روات کتاب و فهرست کتاب و منابع مرحوم محدّث نورى، آورده شده است.
پایه تدوین این معجم، کتاب مستدرک الوسائل تحقیق شده در مؤسسه آل البیت (که در 18مجلّد به چاپ رسیده) بوده است.
این معجم نیز مانند دو معجم بالا، برنده جایزه کتاب سال 1374 شده است.
7و8 ـ المعجم المفهرس لالفاظ احادیث وسائل الشیعة:
کتاب ارزشمند وسائل الشیعه، تألیف مرحوم شیخ حرّ عاملى، از دیرباز، مدار تحقیق و تدریس علما و فقهاى عظام بوده و ایشان، همواره اوقات بسیارى را در مراجعه و تحقیق این کتاب، سپرى مى کرده اند.
این کتاب شریف، در دو چاپ عمده 20جلدى (تحقیق مرحوم عبدالرحیم ربانى شیرازى) و 30جلدى (تحقیق مؤسّسه آل البیت علیهم السلام) به زیور طبع آراسته شده است. مؤسّسه نشر حدیث، براى سهولت هرچه بیشتر در دستیابى، براى هرکدام از این دو چاپ، معجمى مستقل تدوین و منتشر کرده است.
این معاجم در دو دوره هفت جلدى در 4982صفحه یکى توسط انتشارات جلوه پاک و دیگرى توسط مؤسسه انتشارات الهادى، به چاپ رسیده است.
9ـ المعجم المفهرس لالفاظ احادیث کتاب التوحید:
کتاب شریف توحید، نوشته شیخ صدوق، شامل مجموعه روایاتى عمیق در موضوع توحید است. علما از دیرباز، در مراجعه به این کتاب، ضرورت فهرست نویسى بر آن را احساس کرده اند.
این معجم در یک مجلّد و در 655صفحه توسط انتشارات مهام به زیور طبع آراسته شده است.
10ـ المعجم المفهرس لالفاظ الأحادیث، حتّى نهایة عصرالعلامة المجلسى:
مؤسسه نشر حدیث، در ادامه فعالیتهاى معجم نگارى خود، دست به تدوین معجمى براى روایات کلیه کتب متقدّم، از ابتدا تا انتهاى عصر علامه مجلسى نموده است.
این طرح در سه مرحله انجام مى پذیرد:
1ـ مرحله اول، شامل معجم احادیث کلّیه مصادر متقدّم از ابتدا تا انتهاى زمان مرحوم شیخ طوسى (م460) است. این مجموعه داراى 90000حدیث در 386مجلّد مى باشد که هم اکنون کلیه کارهاى مربوط به این مرحله، به پایان رسیده و به صورت نرم افزار، بر روى دیسکهاى فشرده آماده عرضه است.
2ـ مرحله دوم این طرح، شامل کلیه مصادر حدیثى از عصر شیخ طوسى تا پایان قرن نهم است. تمامى منابع این مجموعه، در 700جلد و 225000صفحه و 250000حدیث شناسایى و تهیه شده است. کار، در این مرحله شروع شده و کتب این طرح، در حال علامتگذارى و آماده سازى براى ورود به رایانه است.
3ـ مرحله سوم این طرح، شامل کلّیه مصادر حدیثى از پایان قرن دهم تا انتهاى زمان مرحوم علامه مجلسى است. منابع این مجموعه، عبارت است از 700جلد و در حدود 225000صفحه و 250000حدیث.
کلّیه کتب این مرحله، شناسایى و تهیّه شده است.
11ـ المعجم المفهرس لالفاظ احادیث کتاب الوافى:
کتاب وافى تألیف مولى محمدمحسن فیض کاشانى از کتب مهمّ شیعى و از جوامع سبعه حدیثى است. این معجم نیز تا پایان سال جارى با به پایان رسیدن مجموعه 27جلدى اصل کتاب، به پایان مى رسد و به زیور طبع آراسته خواهدشد.
علوم حدیث: لطفا در مورد فعالیتهاى نرم افزارى ـ حدیثى مؤسّسه نشر حدیث، توضیحاتى بفرمایید.
على رضا برازش: علاوه بر معاجم کتابى، کلّیه معاجم، به صورت لوحهاى فشرده با نرم افزارهاى قدرتمند عرضه شده اند. تمامى این نرم افزارها قابلیت جستجوهاى عبارتى و جستجوهاى ترکیبى بر مبناى لغت و ریشه را دارا هستند. خصوصیت دیگر این نرم افزارها، امکان جستجو بر مبناى معصوم است و به علّت امکان مراجعه به کتاب اصلى در آنها، سهولت بیشترى را در اختیار محقّق استفاده کننده قرارمى دهند. هم اکنون نرم افزارهاى زیر بر روى دیسکهاى فشرده قابل ارائه است:
ـ نرم افزار کتب اربعه؛
ـ نرم افزار بحارالانوار؛
ـ نرم افزار مستدرک الوسائل؛
ـ نرم افزار وسائل الشیعه؛
ـ نرم افزار کتب متقدم تا عصر شیخ طوسى؛
ـ نرم افزار اطراف الحدیث شیعه.
علوم حدیث: با توجه به تخصّصى بودن معاجم، بفرمایید که براى عموم علاقه مندان به حدیث اهل البیت(ع)، چه کتابهایى را تهیه کرده اید؟
على رضا برازش: به منظور اشاعه هرچه بیشتر فرهنگ پربار احادیث اهل بیت در سطح عموم، مؤسسه نشر حدیث، با همکارى معاونت فرهنگى وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، اقدام به تألیف و انتشار بیش از 30جزوه چهل حدیث نموده است. این چهل حدیث ها در فضائل معصومین(ع)، در سخنان و کلمات قصار آن بزرگواران، درباره قرآن، درباره ماه مبارک رمضان، پیرامون کتاب و کتابت، در موضوع غدیر، در فضیلت علم و عالم، در مواعظ حضرت عیسى، در فضائل و آداب نماز و… نگاشته شده است و در برخى از آنها منابع تشیّع و تسنن (هردو) مورد توجه قرار گرفته است.
انتشار این کتب، در میان مردم با استقبال بسیار زیادى روبه رو شده است و تشویق علما و دانشمندان (بویژه ائمه محترم جمعه و جماعات شهرستانهاى مختلف) را به همراه داشته است.
علوم حدیث: لطفا بفرمایید که در زمینه تهیه معاجم جدید و نرم افزارهاى حدیثى، چه کارهایى را دردست اقدام دارید؟
على رضا برازش: هم اکنون فعالیتهایى در جهت تدوین نرم افزار معجم مشترک براى معاجم حدیثى ششگانه و نرم افزار فیش بردارى و تحقیقات، جهت فیش بردارى و موضوع بندى احادیث، در این مؤسسه در دست تهیه است.
در جهت تکمیل طرح معاجم احادیث شیعه و دستیابى محقّقان به کلیه متونى که داراى احادیث دست اول هستند، تاکنون، در حدود 2000جلد کتاب حدیثى شیعى شناسایى شده است و همانطور که ذکرشد، کتب بحارالانوار، کتب اربعه، وسائل الشیعه، مستدرک الوسائل، وافى و حدود 385 مصدر از ابتدا تا زمان شیخ طوسى معجم گردیده است؛ لذا جهت تولید معجم بقیه کتب مهم، طرحى در دو مرحله تهیه شده است که در مرحله اول، کلیه کتب حدیثى شیعه بعد از شیخ طوسى تا پایان قرن نهم که حدود 700جلد و 225000صفحه خواهدبود، معجم مى شود و به صورت نرم افزارى و کتابى منتشر خواهدشد.
کلّیه کتب مربوط به این طرح، شناسایى و تهیّه شده و در برخى از مجلّدات آن، علامتگذارى لازم انجام پذیرفته و اطّلاعات آن هم وارد رایانه شده است.
طرح دیگر ما طرح جامع الاحادیث شیعه است. همانطور که مى دانید، یکى از آرزوهاى دیرینه علما و محققان، جمع آورى کلیه روایات شیعه در یک مجموعه بوده است؛ به گونه اى که با مراجعه به آن مجموعه و فهارس مناسبى که براى آن مجموعه وجود دارد، دستیابى به احادیث مورد نظر در موضوعات مطرح شده، هرچه آسانتر و سریعتر امکان پذیرد. علما و دانشمندان بزرگوار بسیارى در این راه گام برداشته اند. یکى از آخرین تلاشها در این راه، مساعى ارزشمند فقیه بزرگ شیعه حضرت آیة الله العظمى بروجردى است.
هم اکنون با پیشرفت تکنولوژى و ورود رایانه به عرصه تحقیقات حدیثى، انجام این کار دشوار، امکان پذیر شده است. مؤسسه نشر حدیث اهل البیت(ع)، از سالیانى پیش، با این آرزو در این میدان قدم گذارده و هم اکنون با گذشت زمان لازم و جمع آورى تجارب و ملزومات انجام آن، توانایى به پایان رسانى این طرح عظیم را داراست.
علوم حدیث: با توجه به وسعت و گستردگى طرح جامع الاحادیث، چه انگیزه اى شما را بر آن داشت که به این طرح بپردازید و در این طرح، چه اهدافى را دنبال مى کنید؟
على رضا برازش:
ـ تسهیل دستیابى به مسائل اسلامى، و جمع بندى مضامین روایات و کمک به محققان در استنباط نظرات شارع مقدس.
ـ جلوگیرى از اتلاف وقت باارزش علما و محققان، با سهل الوصول کردن احادیث موجود.
ـ تقلیل میزان اختلاف آرا در مواردى که منشأ اختلاف، تفاوت در روایات مورد استناد باشد.
ـ ایجاد رغبت در محقّقان سایر ادیان و ملل، جهت ورود به دریاى روایات اهل بیت عصمت(ع) و بهره گیرى از آن، با تنظیم فهارس مناسب.
ـ نمایش عمق و وسعت فوق تصوّر احادیث معصومین(ع) با جمع یکپارچه در یک کتاب.
علوم حدیث: لطفا بفرمایید که براى رسیدن به این اهداف، در طرح جامع الاحادیث، چه ویژگى هایى را در نظر گرفته اید.
على رضا برازش: مهمترین مسئله، این بود که طرح:
1ـ جامع کلیه احادیثى که در تمامى کتب مطبوع شیعى اعم از کتب حدیث، تفسیر، تاریخ، اخلاق، فقه، و… نقل شده است، باشد.
2ـ فاقد مکرّرات باشد.
3ـ نمایانگر تمامى اختلاف نسخ در متن و سند، با نمایش تفاوتهاى لفظى یک حدیث در مصادر مختلف باشد.
4ـ داراى فهارس و معاجم باشد؛ به نحوى که روایات مطلوب در کمترین زمان، قابل دستیابى باشد.
علوم حدیث: محدوده منابع مورد استفاده شما چه کتابهایى بوده است؟
على رضا برازش: کلیه کتب چاپى حدیثى، تفسیرى، فقهى، تاریخى، اخلاقى و…، مربوط به مؤلّفان شیعه اثناعشرى، تا عصر علامه مجلسى؛ بعد از این دوره، فقط از کتبى استفاده شده است که مصادر آنها، به طبع نرسیده، یا به عللى در دسترس نباشد؛ همانند مستدرک الوسائل محدّث نورى.
علوم حدیث: این طرح تا چه مراحلى پیش رفته و چه کارهایى تابه حال انجام شده است؟
على رضا برازش: بیش از 1200عنوان و 2000جلد از مصادر حدیثى شیعه شناسایى و تهیه شده است.
اطّلاعات مداخل تمامى احادیث این مصادر، جهت مشترک یابى وارد رایانه شده است.
و همچنین اطّلاعات حدود 1000جلد از مهمترین کتب طرح، به صورت کامل وارد رایانه شده است.
پروژه هاى موقّت و نمونه، با مشورت علما و فقهاى صاحب نظر، براى پى گیرى ادامه طرح انجام شده است. با توجه به اهمیت طرح جامع الاحادیث و بزرگى آن، بدیهى است که به پایان بردن این طرح، مستلزم همکارى بسیارى از اساتید فن، مدرّسان حوزه و فقها و محدّثان است.
علوم حدیث: در ابتداى صحبت، فرمودید که علاوه بر فعالیتهاى قرآنى و حدیثى، در زمینه فهرست نسخه هاى خطّى نیز کارهایى انجام داده اید و از فهرستگان جهانى دستنویسهاى اسلامى نام بردید. لطفا راجع به اهداف و دامنه این طرح، توضیحاتى بفرمایید.
على رضا برازش: از آنجا که بسیارى از نسخه هاى خطى (که بعضا منحصربه فردند) در کشورهاى مختلف پراکنده اند و تنها تعدادى از نسخه هاى بیشمارى که در کتابخانه هاى ایران و هند و پاکستان و ترکیه و دیگر کشورها موجود است فهرست شده و آنهایى هم که فهرست شده اند، دسترسى به آنها به دلیل پراکندگى فهرست ها، شیوه هاى مختلف فهرست نگارى، زبان هاى گوناگون آنها (از فارسى و عربى گرفته تا ترکى و روسى و انگلیسى و هلندى و لهستانى و…) و نایاب بودن بسیارى از این فهرست ها، محققان را دچار مشکلات فراوان ساخته است و چه بسا دانشمندى که بخواهد از وجود نسخه اى آگاهى یابد، باید ساعت ها و بلکه روزها و ماهها از عمر خود را جهت یافتن نسخه، به هدر بدهد و غالبا هم به نتیجه نرسد از این رو، مؤسسه نشر حدیث، با پشتیبانى معاونت فرهنگى وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، تصمیم گرفت تا با استفاده از تجارب به دست آمده در زمینه معجم نگارى، به تهیه «فهرستگان جهانى دستنویس هاى اسلامى» مبادرت کند.
وجود چنین فهرستگانى نه تنها کمکهاى شایانى را به محققان و اهل نظر در حوزه علوم اسلامى مى رساند، بلکه به شهادت بسیارى از بزرگان که با دامنه وسیع طرح آشنا شده اند، یک اثر جهانى و طرحى فراملّى در خدمت به فرهنگ بشرى خواهد بود.
این طرح، محدودیت جغرافیایى ندارد و تمام نسخه هاى اسلامى فهرست شده در سراسر گیتى را شامل مى شود.
در مرحله اول، فقط نسخه هاى خطى اسلامى به زبان فارسى و عربى را دربرمى گیرد و در مرحله هاى بعد، نسخه هاى به زبانهاى دیگر (مانند ترکى و اردو و…) را نیز شامل مى شود.
علوم حدیث: بفرمایید که مراحل اجراى طرح فهرستگان به چه صورت خواهد بود؟
على رضا برازش: در مرحله اول، شناسایى و جمع آورى تمام فهرستهاى منتشرشده نسخ خطّى، صورت مى گیرد، که تاکنون بیش از 3000جلد از فهارس قابل مراجعه، شناسایى شده اند و از این میان، حدود 1800جلد از این فهرستها جمع آورى شده است و گنجینه اى عظیم از فهرستها را پدید آورده است.
نمایش این فهرستها در نمایشگاههاى مختلف، اعجاب و تشویق بسیارى از بزرگان و دانشمندان صاحبنظر در این فن را به دنبال داشته است.
مرحله دوم، ترجمه فهارس لاتین است که تاکنون 120جلد از فهرستهاى لاتین، از زبانهاى لهستانى، فرانسه، انگلیسى، آلمانى، ایتالیایى و روسى به فارسى ترجمه شده است و مراحل مقابله، ویرایش، حروفچینى و نمونه خوانى را طى مى کند و این، در حالى است که بیش از 100جلد فهرست هم در دست ترجمه است.
در سومین مرحله، علامتگذارى و آماده سازى براى ورود به رایانه انجام مى گیرد.
هم اکنون فهارس فارسى و عربى از این مجموعه، در دست علامتگذارى و آماده سازى جهت ساختن نمایه براى ورود به رایانه است. در آینده، پس از اتمام ترجمه فهارس لاتین، این ترجمه ها هم به مجموعه فهارس فارسى و عربى اضافه مى شوند و نمایه سازى خواهندشد.
پس از علامتگذارى، مرحله ورود به رایانه و تصحیح است که در این مرحله، اطلاعات کلیه فهارس، علامتگذارى و وارد رایانه مى شود و سپس، طى چهار مرحله، تصحیح مى شود. پس از این مرحله، نمایه سازى و مشترک یابى انجام خواهدشد؛ بدین صورت که پس از ورود اطلاعات به رایانه، با توجه به تجربه نرم افزارى موجود در مؤسّسه، اطّلاعات، نمایه سازى نهایى و سپس مشترک یابى مى شوند، تا درنهایت، «فهرستگان مشترک دستنویس هاى اسلامى سراسر دنیا» به دو شکل نرم افزارى (بر روى دیسکهاى نورى) و مکتوب، به فرهنگ دوستان و صاحبنظران ارائه شود.
علوم حدیث: لطفا بفرمایید که براى استفاده جوانان و نوجوانان، چه کتاب یا نرم افزار خاصّى تهیه کرده اید؟
على رضا برازش: شیوع فراوان بازیهاى رایانه اى که اغلب موضوعات انحرافى و مضر دارند، مؤسّسه نشر حدیث را بر آن داشت که جهت مقابله با این جبهه از تهاجم فرهنگى، به طرّاحى و تولید نرم افزارهاى سرگرمى ـ آموزشى مناسب بپردازد. در این مسیر، دو نمونه از بازى کامپیوترى جمله یاب بر اساس روایات و یک نمونه از نرم افزار زندگى امام کاظم(ع) طرّاحى و تولید شده است.
کیفیت بالاى گرافیکى در بازى جمله یاب و استفاده از تکنولوژى چندرسانه اى در نرم افزار زندگى امام کاظم(ع)، این نرم افزارها را در سطح بالاى کیفیت قرار داده است و آنها را کاملا قابل مقایسه با نمونه هاى خارجى این گونه نرم افزارها کرده است. این نرم افزارها در نهمین نمایشگاه بین المللى کتاب تهران عرضه شد و مورد استقبال شدید نوجوانان قرارگرفت.
همچنین، مؤسّسه نشر حدیث براى جهت دهى مطالعات مردم، بویژه جوانان، طرحى را با عنوان تألیف کتب اخلاقى آماده ساخته است. در جهت انجام این طرح، بیش از 150نکته و موضوع اخلاقى از آیات قرآن و روایات ائمه معصومین انتخاب شده است. مراحل انجام این طرح، بدین صورت است که:
مرحله اول، یافتن مترادفات و مشترکات است؛ چون در آیات قرآن و روایات اسلامى، به هر نکته اخلاقى، با لفظ هاى متفاوت و مترادف اشاره شده است. یافتن این مترادفات، بخش اوّل طرح را تشکیل مى دهد که این مرحله، به پایان رسیده است.
مرحله دوم، جستجو است که شامل جستجوى الفاظ پیداشده در مرحله اول، در معاجم و نرم افزارهاى حدیثى و یافتن تمامى آیات قرآن و احادیث مربوط به موضوع اخلاقى مورد نظر مى شود.
مرحله سوم، استخراج، انتخاب، دسته بندى و حروفچینى آیات و روایات است.
در مرحله چهارم، آیات و روایات در هر موضوع اخلاقى، جهت تألیف، به نویسندگانى که داراى قلم روان و در سطح عموم باشند، واگذار مى شود.
و درنهایت، کتب تألیف شده، در یک هیئت کارشناسى مى شوند و چنانچه مناسب براى چاپ تشخیص داده شوند، منتشر و توزیع مى شوند.
علوم حدیث: آیا در زمینه ارتباطات و اطّلاع رسانى هم مؤسّسه نشر حدیث، امکاناتى را فراهم کرده است؟
على رضا برازش: با توجه به توان نرم افزارى و سخت افزارى موجود در مؤسّسه نشر حدیث و داده هاى فراوان رایانه اى و نرم افزارهاى قدرتمند، امکان ایجاد یک مرکز اطلاع رسانى داخلى و بین المللى، با استفاده از امکانات مخابراتى و BBS و حتى شبکه اینترنت، فراهم آمده است.
وجود این مرکز، علاوه بر سرویس دهى و کمک به محقّقان، از جنبه تبلیغاتى هم نقش مهمّى را ایفا مى کند.
علوم حدیث: جناب برازش ممکن است بفرمایید همکاران شما در مؤسّسه نشر حدیث، چند نفر هستند و در چه بخشهایى فعالیت مى کنند و چه ابزارهایى (در کار تدوین فهرستها و معجمها) در اختیار دارند.
على رضا برازش: حقیقت این است که بنده، کار معجم نگارى را با دونفر و به صورت دستى شروع کردم و در آن زمان که اولین یادداشتها و فیشها را به اتفاق آن دونفر تهیه مى کردم، به هیچ وجه تصوّر نمى کردم که آن نهال نخستین، چنین بارور شود و این، نبود مگر تکیه و توکّل به الطاف الهى و همّت و زحمت دوستان و همکاران (به صورت گروهى)؛ تا اینکه پس از ده سال، هم اکنون نزدیک به 90نفر از محققان، مهندسان نرم افزار و سخت افزار، به همراه حدود 90دستگاه رایانه در بخشهاى مختلف پژوهش، احیاى متون، معصومیابى، فهارس نسخه هاى خطى، تایپ، تصحیح، تحقیقات رایانه اى، طراحى و تهیه نرم افزار و تولید و پشتیبانى سخت افزار، (به صورت نیمه وقت و تمام وقت) در این مؤسّسه مشغول فعالیت اند.
سابقه کار ده ساله در زمینه تحقیقات رایانه اى درباره قرآن و حدیث، تجربه اى گرانقدر را در این مؤسسه ایجاد کرده است. دهها نرم افزار تایپ و تصحیح و ساخت معجم و نرم افزارهاى حروفچینى، در طىّ این مدّت، به وجود آمده اند که آماده خدمت به طرحهاى گوناگون قرآنى و حدیثى و یا متون دیگر هستند. در طول این مدت، کار متوالى بانکهاى اطلاعاتى مختلف (مانند بانک لغات عربى، محتوى 250000لغت عرب، به همراه ریشه هاى آنها) در مؤسسه، ایجاد شده اند و به بهره بردارى رسیده اند.
وجود شیوه نامه ها و دستورالعمل ها و استانداردهاى مختلف، انجام کارها را تحت نظم خاصى درآورده است. کتابخانه اى غنى با بیش از 12000جلد کتاب از کتب حدیثى و قرآنى شیعه و اهل سنّت، کتب تفسیر، رجال، تراجم، فهارس نسخ خطى و… در مؤسّسه، حاصل تلاش چندساله در انجام طرحهاى مختلف است.
إن شاءاللّه با پشتیبانى دل سوختگان و مسئولان فرهنگى این مرز و بوم، بتوانیم با ادامه راه گذشته، دین خود را به فرهنگ پربار شیعه در میهن اسلامى ادانماییم.
علوم حدیث: ضمن آرزوى مؤفّقیت براى شما و همکاران گرامى تان، امیدواریم که در پرتو عنایات الهى و تحت توجّهات خاصّ ائمه اطهار(ع)، هرچه پرتوان تر به کار خود ادامه دهید و أن شاءاللّه در آینده نزدیک، شاهد به ثمرنشستن سایر طرحهاى بزرگ و آرمانى شما هم باشیم. از اینکه وقت خود را به ما اختصاص دادید، بسیار متشکریم.
على رضا برازش: من هم فرصت را غنیمت مى شمارم و انتشار مجلّه وزین علوم حدیث را تبریک مى گویم. از توجّه شما سپاسگزارم و امیدوارم موفّق و مؤیّد باشید.
تبلیغات
