عصر ظهور در نگاه ادیان
آرشیو
چکیده
متن
تطبیق علائم ظهور در دو دین اسلام و مسیحیت:
1-آتشی از آسمان :در بعضی از روایات اسلامی به آتش زرد و سرخ خامی اشاره شده که از مقدمات ظهور حضرت مهدی (عج) است . از امام صادق (علیه السلام) روایت شده که فرمود :
وقتی آتش بزرگی از سوی مشرق مشاهده گردید که در بعضی شبها بالا می آید، در آن هنگام گشایش کار مردم پدید می آید و این آتش اندکی قبل از ظهور قائم خواهد بود. (بحارالانوار، ج52، ص240)
و از امام باقر (علیه السلام) روایت شده که فرمود :
وقتی از جانب مشرق آتشی بزرگ و سرخ خام مشاهده نمودید که سه یا هفت روز بالا می آید . در آن هنگام به خواست خدا منتظر فرج آل محمد (صلی الله علیه و آله) باشید و خدا عزیز و حکیم است. (بحارالانوار، ج52، ص230)
در انجیل لوقا نیز از آتشی شبیه آنچه در روایات اسلامی آمده به عنوان نشانه ای از ظهور یاد شده است :
«در آن زمان، دنیا مانند زمان لوط خواهد بود که مردم غرق کارهای روزانه شان بودند، می خوردند می نوشیدند خرید و فروش می کردند، می کاشتند و می ساختند تا صبح روزی که لوط از شهر سدوم بیرون آمد و آتش گوگرد از آسمان بارید و همه چیز را از بین برد. بلی به هنگام بازگشت من، اوضاع دنیا به همین صورت خواهد بود.» (لوقا 28-30 : 17). علامتی مشابه علامت آتشی از آسمان، در احادیث اسلامی وجود دارد که همانند آن در منابع مسیحی به چشم نمیخورد و از ظاهر شدن دستی در آسمان خبر داده است، در این رابطه امام صادق (علیه السلام) میفرمایند: « سالی که صیحه آسمانی شنیده می شود، قبل از آن، در ماه رجب، نشانه ای دیده خواهد شد.» سئوال شد: آن نشانه چیست؟ امام صادق پاسخ دادند: «سیمایی در قرص ماه دیده میشود، و کف دست روشنی در فضا ظاهر می شود.» (الغیبه، ص134 - بحارالانوار، جلد 52؛ ص 233 - منتخب الاثر، ص )441
سه نکته مهم را باید در رابطه با حدیث بالا یادآور شد، نخست آنکه این حدیث معین نمی کند که چقدر قبل از آن در ماه رجب؟ و فقط بیان می کند: «سالی که صیحه شنیده شود، قبل از آن در ماه رجب، نشانه ای دیده خواهد شد.»
دوم آنکه اگر از قسمت دوم حدیث، یعنی از دیده شدن سیمایی در قرص ماه صرف نظر کنیم، میتوان این حدیث را به دو پدیده ی آسمانی که در سال جاری اتفاق افتاد، تعمیم داد. یعنی اینکه در ماه رجب نشانه ای دیده شد اما نه به عنوان سیمایی در قرص ماه، بلکه به عنوان طولانی ترین کسوف قرن در 29 رجب سال 1430 ه.ق، و سه ماه قبل از آن در آسمان دست روشنی کشف شد که تصویر آن را برای اولین بار وب سایتهای یونیورس تودی و آسمان کابل منتشر کردند و پس از آن این تصویر به بعضی از وب سایت مهدویت رسید و آن را نمونه ای از علائم ظهور دانستند.
نکته سوم اینکه مشابه این حدیث، احادیثی دیگر نیز وجود دارند که به تفصیل طی مقاله ای با عنوان فجر مقدس 6 در مورخ 01/05/1382 در وب سایت موعود دات اُ آر جی آمده است و بیان می دارد که منظور از ماه رجب در حدیث بالا ماه رجبی می باشد که سفیانی خروج می کند و ظاهر شدن دست روشن همزمان با ظاهر شدن چهره ی شخصی در آسمان است که به سمت او اشاره می کند.
2-دجال :«دجال» در زبان عربی به معنای «آب طلا» است و به همین علت، افراد بسیار دروغگو که باطل را حق جلوه می دهند، «دجال» نامیده می شوند. دجال ستمکاری است که در آخرالزمان مردم را گمراه خواهد کرد و در هر سه دین یهودیت، مسیحیت و اسلام مطرح شده است. «دجال» لقب دغلبازی است که نزد یهودیان «آرمیلوس» و نزد مسلمانان «صائد بن صید» نامیده می شود.(مجله موعود شماره )18
این نشانه، در کتابهای اهل سنت، از نشانه های برپایی قیامت دانسته شده است ولی در منابع روایی شیعه، از نشانه های ظهور به شمار می رود. بر اساس آنچه از ظاهر اخبار استفاده می شود، دجال فردی است که در آخرالزمان و پیش از قیام مهدی (عج) خروج می کند و غیر عادی است و با انجام کارهای شگفت انگیز جمع زیادی از مردم را می فریبد و سرانجام به دست عیسی مسیح (علیه السلام) در کنار دروازه «در» در منطقه شام به هلاکت می رسد. (حوزه، ش71، ص262).
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) میفرمایند: «قیامت برپا نمیشود، تا وقتی که مهدی (علیه السلام) از فرزندانم قیام کند و مهدی (عج) قیام نمیکند، تا وقتی که شصت دروغگو خروج کنند.» (ارشاد، ج2، ص371)
یا میفرمایند: «قبل از برپایی قیامت، خروج دجال است و پیش از دجال، سی دروغگو، یا بیشتر خروج خواهند کرد.» (بحارالانوار، ج52، ص300)
در کتاب مقدس نیز اطلاعات جامعی پیرامون دجال آمده است. البته واژه دجال (ضد مسیح) تنها در مسایل یوحنا وارد شده اما ادعا شده است که در مکاشفه یوحنا، وسایل پولس و با صراحت کمتری در اناجیل و کتاب دانیال نیز مترادفهای این واژه به کار رفته است. (موعود، ش31، دجال ،آنتی کریست در کتاب مقدس)
در مسایل یوحنا آمده است: «فرزندان عزیزم، پایان دنیا نزدیک شده است. شما حتما درباره ظهور دجال که دشمن مسیح است چیزهایی شنیده اید . حتی الان نیز مخالفین مسیح همه جا دیده میشوند.» (رساله اول یوحنا، 18 : 2)
یوحنا نیز از چندین دجال سخن میگوید ولی بین دجالان بسیار و یک دجال فرق می گذارد :
دجال می آید. الحال هم دجالان بسیار ظاهر شده اند. (رساله اول یوحنا، 18 : 2).
تفاوتی که «سفیانی» با «دجال» دارد شاید بیشتر در این است که دجال از طریق حیله و تزویر و فریب، برنامه های شیطانی خود را پیاده می کند، اما سفیانی از طریق استفاده از قدرت تخریبی وسیع خود این کار را انجام می دهد؛ در روایات آمده است که سفیانی نقاط آبادی از روی زمین را زیر پرچم خود قرار خواهد داد، که نظیر آن را در حکومت ابوسفیان و معاویه و یزید در تاریخ خوانده ایم.(بحار الانوار،ج 52، ص)26
«علامت دیگر، خروج سفیانی با پرچم سبز و صلیب طلایی است.» (کورانی، ترجمه مهدی حقی؛ ص 130). همان طور که در فرهنگ عام رایج است، مردم رنگ سبز را به نشان دینی بودن و صلیب را به عنوان نماد غرب و یا غربزدگی می شناسند. پس میتوان این طور برداشت کرد که سفیانی شخصی است غربی و یا غربزده که ادعای دیانت میکند و با تبلیغات وسیع، توسط پول، سرمایه و عوام فریبی اش همانند معاویه، گروه زیادی را، به لطف پرچم سبز اطراف خود جمع میکند. پس میتوان این طور نتیجه گیری کرد که تفاوت بارز سفیانی با دجال این است که سفیانی علاوه بر حمایت مردمی، از پشتیبانیغرب و حمایت نظامی آنها برخوردار است.
3- خسوف و کسوف :یکی دیگر از نشانه های ظهور، کسوف در نیمه ماه رمضان و خسوف در آخر و یا اول همان ماه است که در احادیث فراوانی از آنها نام برده شده است. امام باقر (علیه السلام) میفرماید: «برای مهدی ما، دو نشانه است که از هنگامی که خداوند آسمانها و زمین را خلق فرمود، سابقه ندارد: خسوف در اول ماه رمضان و کسوف در نیمه همان ماه.» (منتخب الاثر، ص444)
در منابع مسیحی نیز سخن از خورشید گرفتگی و تیرگی ماه به عنوان نشانه های ظهور به میان آمده است: «پس از این مصیبت ها، خورشید تیره و تار خواهد شد و ماه، دیگر نخواهد درخشید، ستاره ها خواهند افتاد و آسمان دگرگون خواهد شد. آنگاه تمام مردم، مرا خواهند دید که در ابرها با قدرت و شکوه عظیم می آیم.» (مرقس، 26 - 24 : )13
تطبیق رجعت و قرقیسیا در ادیان مختلف :1- رجعت: رجعت از ریشه «ر ج ع» عربی و در لغت به معنای یکبار بازگشتن است.(ابن منظور، لسان العرب، نشر ادب الحوزه، 1405 ق، ج 8، ص 114) رجعت بمعنای عام آن یعنی بازگشت مردگان به زندگی در دنیا و امکان آن در اسلام، و دیگر ادیانی که معتقد به قیامت هستند نیز، مورد تایید است.
یکی از ویژگی های رجعت در اسلام این است که صالحان را منحصر در قوم و قبیله خاصی نمی داند بلکه می گوید، ممکن است هر مظلوم و مومنی و یا هر کافر ظالمی زنده شود و در نهایت به طور قاطع حق مظلومین از ظالمان باز پس گرفته می شود، بر خلاف آن دین یهود، بیشترین تکیه را بر قوم خود، سرزمین خود، و منافع خود، دارد. در دین مسیحیت نیز اعتقاد به اصل رجعت وجود دارد و هدف عالی از ظهور و رجعت حضرت عیسی(ع) و یارانش، رهایی مظلومین از ستم ظالمان و برقراری حکومت دادگستر جهانی است. بازگشت مسیح، شامل ربوده شدن کلیسا (موîمنان) است. در یک چشم بر هم زدن، ناگهان و بدون خبر، عیسی(علیه السلام) آنانی را که آمادهی بازگشت به سوی او هستند می رباید. او در این بازگشت به زمین نزول نمی کند، بلکه مقدسان او را در هوا ملاقات کنند (اول تسالونیکیان، :4 16، دوم تسالونیکیان، :2 1). با این رجعت مردگان در مسیح برخواهند خاست و زنده خواهند شد و زندگان دارای زندگی باقی خواهند گردید. (اول تسالونیکیان، :4 16، اول قرنتیان :15 53). هدف از این ملاقات در آسمان، دادرسی ایمان داران و دادن پاداش به مومنان و حساب پس دادن در استفاده از استعدادها و اموال و فرصت هایی است که به آنها داده شده بود، (انجیل متی، :25 14 30، انجیل لوقا، :19 11 27، انجیل متی، :25 1 16، دوم تسالونیکیان، :2 6 8.) و آماده کردن اوضاع و از بین بردن موانع ظهور است.(الهیات مسیحی، ص 344).
رجعت در انجیل : در عهد جدید انجیل حکایتی درباره زنده شدن دختری به دست حضرت عیسی (ع) نقل شده است: سرپرست عبادتگاه آن محل رسید و او (عیسی) را پرستش کرد و گفت: دخترم همین الان فوت کرد ولی استدعا دارم بیایید و دستتان را روی او بگذارید تا زنده شود پس عیسی و شاگردان به طرف خانه او راه افتادند ... وقتی عیسی به خانه سرپرست کینه رسید و یا گروه نوحه خوان ها و مردم مضطرب روبرو شد، فرمود: همه تان بیرون بروید این دختر نمرده خوابیده است. سرانجام وقتی همه بیرون رفتند عیسی در داخل اطاق رفت دست دختر را گرفت و دختر صحیح و سالم از جا بلند شد. (انجیل عیسی مسیح، ص 84.)
یا داستان زنده شدن فرزند آن بیوه زن که دهی از فوت او در عزا و ماتم شد و حضرت عیسی (ع) که دلش برای داغ دیده سوخته بود به امر پروردگار پسر را زنده کرد. (انجیل عیسی مسیح، ص 80-81.) و یا داستان زنده شدن ایلعازر که چهار روز از مرگش گذشته بود و او را به خاک سپرده بودند و حضرت عیسی (ع) به خواهش مرتا خواهر ایلعارز او را به دنیا بازگرداند. (انجیل عیسی مسیح، ص 130-131.)
رجعت در عهد عتیق (تورات) : در کتاب دانیال نبی باب دوازدهم مطالبی ذکر شده که مربوط به رجعت در آینده است و برخی نویسندگان آن را به رجعت در زمان حضرت مهدی (عج) نسبت داده اند و آن اینکه در آن زمان میکائیل امر عظیمی که ... برخواهد خاست و چنان زمان تنگی خواهد شد که از زمانی که امتی به وجود آمده است تا امروز نبوده و در آن زمان هر یک از قوم تو که در دفتر مکتوب یافت شود رستگار خواهد شد و بسیاری از آنان که در خاک زمین خوابیده اند بیدار خواهند شد اما اینان برای حیات جاودانی و آن به جهت خجالت و حقارت جاودانی (عهد عتیق ص 1309.)
رجعت در قرآن :در قرآن کریم به این اعتقاد شیعیان اشاره شده است از جمله آیاتی که مفسرین و علمای قرآن شناس آنها را به امر رجعت مرتبط دانسته اند میتوان از آیه 83 سوره نحل یاد کرد که خداوند در آن می فرماید: یوم نحشر من کل امه فوجا ممن یکذب بآیاتنا فهم یوزعون. به خاطر آور روزی را که ما از هر امتی گروهی را از کسانی که ایات ما را تکذیب میکردند محشور میکنیم و آنها را نگه می داریم تا به یکدیگر ملحق شوند. شیخ حر عاملی دراین باره می نویسد: دلالت این آیه بر حقانیت رجعت به قدری صریح و روشن است که اگر تفسیری هم از ائمه در این مورد نبود باز هم از آیه شریفه میتوانستیم اثبات رجعت را استفاده کنیم (الایقاظ من الهجعه، ص73) علامه طباطبایی نیز این آیه را مبین اعتقاد به رجعت می داند و می گوید چون در آیه از حشر گروهی از انسانها سخن به میان آمده است بنابراین مربوط به حشر در قیامت نمی باشد. (المیزان، ج15).
آیه دیگری که مبین رجعت است آیه 55 سوره نور است: وعدالله الذین آمنوا منکم و عملوا الصالحات لیستخلفنهم فی الارض کما استخلف الذین من قبلهم. خدا به کسانی که از شما ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند وعده داده است که حتماً آنان را در این سرزمین جانشین (خود) قرار دهد، همانگونه که کسانی را که پیش از آنان بودند جانشین (خود) قرار داد و آن دینی را که بر ایشان پسندیده است به سودشان مستقر کند و بیمشان را به ایمنی مبدل گرداند (تا) مرا عبادت کند و چیزی را با من شریک نگردانند و هر کس پس از آن به کفر گراید، آنانند که نافرمانند. و یا آیاتی چون آیه 38 و 83 سوره نحل، بقره آیه 214 و بسیاری دیگر که مبین رجعت و بازگشت بعضی از انسانها به دنیاست.
2-قرقیسیا : قرقیسیا شهر کوچکی است که محل کنونی آن بلندیهای همجوار با شهر دیرالفزور سوریه نزدیک مرز سوریه و عراق و در فاصله کمی از مرز ترکیه است.
در معجم البلدان آمده است: گفته میشود نام آن از قرقیسیا پسر طهمورث پادشاه آنجا گرفته شده است. حمزه اصفهانی میگوید: «قرقیسیا عربی کرکیسیا است. از کرکیس گرفته شده است که نام میدان اسب دوانی است و در عربی به آن «حلبه» میگویند.» (کورانی،ترجمه حقی؛ص )122
روایتهای اسلامی خبر از وقوع جنگها، فتنه ها و آشوب های گسترده و فراوان در آخرالزمان و در آستانه ظهور امام مهدی (ع) می دهند؛ فتنه هایی که پی درپی می رسند و سرزمین های بسیاری را در برمیگیرند. رسول گرامی اسلام(ص) از این فتنه ها و آشوب ها چنین یاد می کنند: «فتنه ای به پا می شود و به دنبال آن فتنه ای دیگر برمی خیزد . فتنه اولی در مقایسه با دومی همانند تازیانه خوردن است در مقایسه با ضربات لبه تیز شمشیر. سپس فتنه ای پدید می آید که همه محرمات در آن حلال شمرده شود. آنگاه خلافت به بهترین مردم روی زمین می رسد در حالی که او در خانه اش نشسته باشد» (سلیمان، کامل، روزگار رهایی، ترجمه علی اکبر مهدی پور، ص 894، به نقل از: الحاوی للفتاوی، ج 2، ص )136
آنچنان که از روایات برمی آید، یکی از بزرگترین این فتنه ها، درگیری و نبردی است که در منطقه «قرقیسیا» رخ می دهد . هم در منابع شیعی و هم در منابع اهل سنتبه این نبرد اشاره و از جزئیات آن خبر داده شده است .
نبرد قرقیسیا در روایت های اسلامی :
روایت های شیعه و اهل سنتبه نبرد قرقیسیا اشاره کرده و از بزرگی و بی نظیر بودن این رویداد سخن گفته اند . امام باقر (ع) در روایتی خطاب به «میسر» ضمن پرسش از فاصله محل اقامت او تا قرقیسیا به بزرگی و بی سابقه بودن نبردی که در این منطقه رخ خواهد داد اشاره کرده، می فرمایند: «ای میسر! از اینجا تا قرقیسا ]قرقیسیا [چقدر راه است؟ عرض کردم: همین نزدیکی ها است، در ساحل فرات قرار دارد.»
پس فرمودند: «اما در این ناحیه واقعه ای رخ خواهد داد که مانند آن از زمانی که خداوند تبارک و تعالی، آسمانها و زمین را آفریده اتفاق نیفتاده و تا زمانی هم که آسمانها و زمین برپا هستند مانند آن اتفاق نخواهد افتاد . سفره ای است که درندگان زمین و پرندگان آسمان از آن سیر می شوند» (دخل، ص 344). و نیز از ایشان نقل شده است که: «همانا واقعه ای برای فرزندان عباس و مروانی در قرقیسیا روی خواهد داد که پسر نوجوان در آن پیشامد پیر گردد و خداوند هر گونه یاری را از ایشان برگیرد و به پرندگان آسمان و درندگان زمین الهام کند که از گوشت تن ستمگران خود را سیر کنید. سپس سفیانی خروج خواهد کرد.» (طوسی، ج12؛ ص 422، ح12)
امام باقر (ع) در روایت دیگری به ارتباط نبرد قرقیسیا و خروج سفیانی اشاره کرده، می فرمایند: «سپاهیان سفیانی از قرقیسیا عبور خواهند کرد و در آنجا به نبرد خواهند پرداخت، پس صد هزار نفر از ستمگران ]در آنجا [به قتل خواهند رسید.آنگاه سفیانی سپاهی را به سوی کوفه روانه میسازد که تعداد آنها به هفتاد هزار نفر می رسد.» (مجلسی، ج 52، ص )237
آن حضرت همچنین به شمار کشته شدگان در این نبرد اشاره کرده، می فرمایند: «شهری در طرف شرق ساخته می شود که در آن حوادثی روی می دهد که هرگز مردم آن زمان نظیر آن را نشنیده اند.آنگاه آن حادثه و یک حادثه دیگر که در شام روی می دهد مجموعا چهار صد هزار کشته برجای میگذارد و به دنبال آن حضرت مهدی ظاهر میشود و هرگز سپاهش شکست نمی خورد.» (سلیمان، ص 1120)(به نقل از: بشاره الاسلام، ص 56).
امام صادق (ع) نیز در روایتی، در مورد نبرد قرقیسیا چنین می فرمایند: «همانا برای خداوند در قرقیسیا سفره ای است که سروش آسمانی از آن خبر می دهد؛ پس ندا می کند ای پرندگان آسمان و ای درندگان زمین. برای سیر گشتن از گوشت ستمکاران شتاب کنید.» (فقیه، ص )127
یکی از محققان معاصر نیز در کتاب خود به این حدیث اشاره کرده و ذیل آن می نویسد: «چنانکه روایت اشاره می کند، عرصه نبرد، بیابان خشک و بی آب و گیاه است و آنها اجساد کشتگان خود را دفن نمی کنند و یا قادر به دفن آنها نیستند، از این رو پرندگان آسمان و درندگان زمینی از گوشت لاشه های آنها شکم خود را سیر می کنند و اینکه سربازان کشته شده نیز ستمگرند؛ زیرا که آنها سربازان جباران و ستم پیشگان می باشند . یا اینکه در میان آنها شمار زیادی از افسران و فرماندهان ستمکار از دوطرف وجود دارد.» (کورانی، ترجمه عباس جلالی؛ ص 130)
منابع اهل سنت نیز به نقل روایاتی پرداخته اند که بیانگر شدت درگیری در قرقیسیا است؛ از جمله روایت زیر که ابن حماد آن را نقل می کند: «سفیانی با سپاهیانش بر آنها غالب میشود و ترک و روم را در قرقیسیا به قتل می رساند تا اینکه درندگان زمین از گوشت آنها سیر می شوند.» (ابن حماد، ص 195، ح )797
او در روایت دیگری از امام علی (ع) نقل می کند که: «سفیانی بر شام غالب میشود، آنگاه در قرقیسیا نبردی بین آنها رخ می دهد، تا اینکه پرندگان آسمان و درندگان زمین از کشت ههای آنها سیر می شوند.»(همان، ص 208، ح 838)
تطبیق غلط قرقیسیای اسلامی با قرقیسیای تخیلیـِ غربیـ(آرماگدون):
طی سالهای اخیر، انتشار برخی مقالات و اخبار پیرامون واقعه «آرماگدون» ذهن بسیاری از علاقمندان به پیشگویی های مربوط به آخرالزمان را متوجه این واقعه کرده است و حتی، برخی را واداشته که به دنبال کشف ردپای این پیشگویی مورد ادعای مسیحیان صهیونیست در میان اخبار، متون و روایات اسلامی برآیند و تلاش کنند که به نحوی این واقعه را با واقعه «قرقیسیا» که در متون اسلامی و روایات منقول از سویحضرات معصومین(ع) بدان اشاره شده است، منطبق سازند؛ که این انطباقی اشتباه و غلط می باشد و این خود یعنی دامن زدن به افسانه بافیهای مسیحیان صهیونیست که در پی تحریف واقعیت هستند.
منابع:
1- ابن حماد، الفتن.
2- ابطحی سید حسن(1376) مصلح آخر الزمان تهران بطحاء چاپ نمونه.
3- ابن طاووس، الفتن و الملاحم.
4- جمعی از نویسندگان، پیشگویی ها و آخرالزمان.
5- دخل، علی محمد علی، الامام المهدی.
6- ساده، مجتبی، شش ماه پایانی، ترجمه محمود مطهری نیا.
7- شاه نعمت الله ولی،(1381)؛ پیشگویی های شاه نعمت الله ولی، محسن سعیدی؛ کرمان، انتشارات خدمات فرهنگی کرمان.
8- شیخ طوسی، الغیبه.
9- صاحب خلق، نصیر، تاریخ ناگفته و پنهان آمریکا.
10- صاحب خلق، نصیر، پروتستانتیزم، پیوریتانیسم و مسیحیت صهیونیستی.
11- صافی گلپایگانی، لطف الله، منتخب الاثر.
12- صقر، الشربینی.
13- طوسی، محمد بن الحسن، کتاب الغیبه.
14- فقیه، محمد، السفیانی و علامات الظهور.
15- کامل، سلیمان، روزگار رهایی، ترجمه علی اکبر مهدی پور.
16- کورانی، علی(1371)، عصر ظهور، ترجمه عباس جلالی، سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ دوم.
17- کورانی، علی (1383)؛ عصر ظهور، ترجمه مهدی حقی؛ حوزه علمیه قم.
18- مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار.
19- محمدی اشتهاردی، محمد؛ حضرت مهدی (ع) فروغ تابان ولایت،نسخه دیجیتال.
20- محمدی اشتهاردی، محمد (1375) یک مناظره جالب و خواندنی قم علامه چاپ سوم.
21- موسوی اصفهانی، سید محمد تقی؛(1382) مِکیالُ المکارِم (در فوائد دعا برای حضرت قائم)،ترجمه سید مهدی حائری قزوینی؛ قم، انتشارات مسجد مقدس جمکران.
22- نعمانی، الغیبه.
23- هالسل،گریس، تدارک جنگ بزرگ، ترجمه خسرو اسدی.
24- هالسل،گریس، ید الله، ترجمه قبس زعفرانی.
25- هلال، رضا، مسیح یهودی و فرجام جهان.
Yahya-،26 Harun ؛ The Singns Of Jesus '' pbuh) )Second Coming، printed by : kelebek matbaacilik ، 2004 May ؛ Istanbul/Turkey
http-:27/ mauood.org/
محمود_احمدی نژاد-28 http :/ fa.wikipedia.org/wiki//
http-:29/ www.aviny.com/
http-:30/ www.tebyan.com/
1-آتشی از آسمان :در بعضی از روایات اسلامی به آتش زرد و سرخ خامی اشاره شده که از مقدمات ظهور حضرت مهدی (عج) است . از امام صادق (علیه السلام) روایت شده که فرمود :
وقتی آتش بزرگی از سوی مشرق مشاهده گردید که در بعضی شبها بالا می آید، در آن هنگام گشایش کار مردم پدید می آید و این آتش اندکی قبل از ظهور قائم خواهد بود. (بحارالانوار، ج52، ص240)
و از امام باقر (علیه السلام) روایت شده که فرمود :
وقتی از جانب مشرق آتشی بزرگ و سرخ خام مشاهده نمودید که سه یا هفت روز بالا می آید . در آن هنگام به خواست خدا منتظر فرج آل محمد (صلی الله علیه و آله) باشید و خدا عزیز و حکیم است. (بحارالانوار، ج52، ص230)
در انجیل لوقا نیز از آتشی شبیه آنچه در روایات اسلامی آمده به عنوان نشانه ای از ظهور یاد شده است :
«در آن زمان، دنیا مانند زمان لوط خواهد بود که مردم غرق کارهای روزانه شان بودند، می خوردند می نوشیدند خرید و فروش می کردند، می کاشتند و می ساختند تا صبح روزی که لوط از شهر سدوم بیرون آمد و آتش گوگرد از آسمان بارید و همه چیز را از بین برد. بلی به هنگام بازگشت من، اوضاع دنیا به همین صورت خواهد بود.» (لوقا 28-30 : 17). علامتی مشابه علامت آتشی از آسمان، در احادیث اسلامی وجود دارد که همانند آن در منابع مسیحی به چشم نمیخورد و از ظاهر شدن دستی در آسمان خبر داده است، در این رابطه امام صادق (علیه السلام) میفرمایند: « سالی که صیحه آسمانی شنیده می شود، قبل از آن، در ماه رجب، نشانه ای دیده خواهد شد.» سئوال شد: آن نشانه چیست؟ امام صادق پاسخ دادند: «سیمایی در قرص ماه دیده میشود، و کف دست روشنی در فضا ظاهر می شود.» (الغیبه، ص134 - بحارالانوار، جلد 52؛ ص 233 - منتخب الاثر، ص )441
سه نکته مهم را باید در رابطه با حدیث بالا یادآور شد، نخست آنکه این حدیث معین نمی کند که چقدر قبل از آن در ماه رجب؟ و فقط بیان می کند: «سالی که صیحه شنیده شود، قبل از آن در ماه رجب، نشانه ای دیده خواهد شد.»
دوم آنکه اگر از قسمت دوم حدیث، یعنی از دیده شدن سیمایی در قرص ماه صرف نظر کنیم، میتوان این حدیث را به دو پدیده ی آسمانی که در سال جاری اتفاق افتاد، تعمیم داد. یعنی اینکه در ماه رجب نشانه ای دیده شد اما نه به عنوان سیمایی در قرص ماه، بلکه به عنوان طولانی ترین کسوف قرن در 29 رجب سال 1430 ه.ق، و سه ماه قبل از آن در آسمان دست روشنی کشف شد که تصویر آن را برای اولین بار وب سایتهای یونیورس تودی و آسمان کابل منتشر کردند و پس از آن این تصویر به بعضی از وب سایت مهدویت رسید و آن را نمونه ای از علائم ظهور دانستند.
نکته سوم اینکه مشابه این حدیث، احادیثی دیگر نیز وجود دارند که به تفصیل طی مقاله ای با عنوان فجر مقدس 6 در مورخ 01/05/1382 در وب سایت موعود دات اُ آر جی آمده است و بیان می دارد که منظور از ماه رجب در حدیث بالا ماه رجبی می باشد که سفیانی خروج می کند و ظاهر شدن دست روشن همزمان با ظاهر شدن چهره ی شخصی در آسمان است که به سمت او اشاره می کند.
2-دجال :«دجال» در زبان عربی به معنای «آب طلا» است و به همین علت، افراد بسیار دروغگو که باطل را حق جلوه می دهند، «دجال» نامیده می شوند. دجال ستمکاری است که در آخرالزمان مردم را گمراه خواهد کرد و در هر سه دین یهودیت، مسیحیت و اسلام مطرح شده است. «دجال» لقب دغلبازی است که نزد یهودیان «آرمیلوس» و نزد مسلمانان «صائد بن صید» نامیده می شود.(مجله موعود شماره )18
این نشانه، در کتابهای اهل سنت، از نشانه های برپایی قیامت دانسته شده است ولی در منابع روایی شیعه، از نشانه های ظهور به شمار می رود. بر اساس آنچه از ظاهر اخبار استفاده می شود، دجال فردی است که در آخرالزمان و پیش از قیام مهدی (عج) خروج می کند و غیر عادی است و با انجام کارهای شگفت انگیز جمع زیادی از مردم را می فریبد و سرانجام به دست عیسی مسیح (علیه السلام) در کنار دروازه «در» در منطقه شام به هلاکت می رسد. (حوزه، ش71، ص262).
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) میفرمایند: «قیامت برپا نمیشود، تا وقتی که مهدی (علیه السلام) از فرزندانم قیام کند و مهدی (عج) قیام نمیکند، تا وقتی که شصت دروغگو خروج کنند.» (ارشاد، ج2، ص371)
یا میفرمایند: «قبل از برپایی قیامت، خروج دجال است و پیش از دجال، سی دروغگو، یا بیشتر خروج خواهند کرد.» (بحارالانوار، ج52، ص300)
در کتاب مقدس نیز اطلاعات جامعی پیرامون دجال آمده است. البته واژه دجال (ضد مسیح) تنها در مسایل یوحنا وارد شده اما ادعا شده است که در مکاشفه یوحنا، وسایل پولس و با صراحت کمتری در اناجیل و کتاب دانیال نیز مترادفهای این واژه به کار رفته است. (موعود، ش31، دجال ،آنتی کریست در کتاب مقدس)
در مسایل یوحنا آمده است: «فرزندان عزیزم، پایان دنیا نزدیک شده است. شما حتما درباره ظهور دجال که دشمن مسیح است چیزهایی شنیده اید . حتی الان نیز مخالفین مسیح همه جا دیده میشوند.» (رساله اول یوحنا، 18 : 2)
یوحنا نیز از چندین دجال سخن میگوید ولی بین دجالان بسیار و یک دجال فرق می گذارد :
دجال می آید. الحال هم دجالان بسیار ظاهر شده اند. (رساله اول یوحنا، 18 : 2).
تفاوتی که «سفیانی» با «دجال» دارد شاید بیشتر در این است که دجال از طریق حیله و تزویر و فریب، برنامه های شیطانی خود را پیاده می کند، اما سفیانی از طریق استفاده از قدرت تخریبی وسیع خود این کار را انجام می دهد؛ در روایات آمده است که سفیانی نقاط آبادی از روی زمین را زیر پرچم خود قرار خواهد داد، که نظیر آن را در حکومت ابوسفیان و معاویه و یزید در تاریخ خوانده ایم.(بحار الانوار،ج 52، ص)26
«علامت دیگر، خروج سفیانی با پرچم سبز و صلیب طلایی است.» (کورانی، ترجمه مهدی حقی؛ ص 130). همان طور که در فرهنگ عام رایج است، مردم رنگ سبز را به نشان دینی بودن و صلیب را به عنوان نماد غرب و یا غربزدگی می شناسند. پس میتوان این طور برداشت کرد که سفیانی شخصی است غربی و یا غربزده که ادعای دیانت میکند و با تبلیغات وسیع، توسط پول، سرمایه و عوام فریبی اش همانند معاویه، گروه زیادی را، به لطف پرچم سبز اطراف خود جمع میکند. پس میتوان این طور نتیجه گیری کرد که تفاوت بارز سفیانی با دجال این است که سفیانی علاوه بر حمایت مردمی، از پشتیبانیغرب و حمایت نظامی آنها برخوردار است.
3- خسوف و کسوف :یکی دیگر از نشانه های ظهور، کسوف در نیمه ماه رمضان و خسوف در آخر و یا اول همان ماه است که در احادیث فراوانی از آنها نام برده شده است. امام باقر (علیه السلام) میفرماید: «برای مهدی ما، دو نشانه است که از هنگامی که خداوند آسمانها و زمین را خلق فرمود، سابقه ندارد: خسوف در اول ماه رمضان و کسوف در نیمه همان ماه.» (منتخب الاثر، ص444)
در منابع مسیحی نیز سخن از خورشید گرفتگی و تیرگی ماه به عنوان نشانه های ظهور به میان آمده است: «پس از این مصیبت ها، خورشید تیره و تار خواهد شد و ماه، دیگر نخواهد درخشید، ستاره ها خواهند افتاد و آسمان دگرگون خواهد شد. آنگاه تمام مردم، مرا خواهند دید که در ابرها با قدرت و شکوه عظیم می آیم.» (مرقس، 26 - 24 : )13
تطبیق رجعت و قرقیسیا در ادیان مختلف :1- رجعت: رجعت از ریشه «ر ج ع» عربی و در لغت به معنای یکبار بازگشتن است.(ابن منظور، لسان العرب، نشر ادب الحوزه، 1405 ق، ج 8، ص 114) رجعت بمعنای عام آن یعنی بازگشت مردگان به زندگی در دنیا و امکان آن در اسلام، و دیگر ادیانی که معتقد به قیامت هستند نیز، مورد تایید است.
یکی از ویژگی های رجعت در اسلام این است که صالحان را منحصر در قوم و قبیله خاصی نمی داند بلکه می گوید، ممکن است هر مظلوم و مومنی و یا هر کافر ظالمی زنده شود و در نهایت به طور قاطع حق مظلومین از ظالمان باز پس گرفته می شود، بر خلاف آن دین یهود، بیشترین تکیه را بر قوم خود، سرزمین خود، و منافع خود، دارد. در دین مسیحیت نیز اعتقاد به اصل رجعت وجود دارد و هدف عالی از ظهور و رجعت حضرت عیسی(ع) و یارانش، رهایی مظلومین از ستم ظالمان و برقراری حکومت دادگستر جهانی است. بازگشت مسیح، شامل ربوده شدن کلیسا (موîمنان) است. در یک چشم بر هم زدن، ناگهان و بدون خبر، عیسی(علیه السلام) آنانی را که آمادهی بازگشت به سوی او هستند می رباید. او در این بازگشت به زمین نزول نمی کند، بلکه مقدسان او را در هوا ملاقات کنند (اول تسالونیکیان، :4 16، دوم تسالونیکیان، :2 1). با این رجعت مردگان در مسیح برخواهند خاست و زنده خواهند شد و زندگان دارای زندگی باقی خواهند گردید. (اول تسالونیکیان، :4 16، اول قرنتیان :15 53). هدف از این ملاقات در آسمان، دادرسی ایمان داران و دادن پاداش به مومنان و حساب پس دادن در استفاده از استعدادها و اموال و فرصت هایی است که به آنها داده شده بود، (انجیل متی، :25 14 30، انجیل لوقا، :19 11 27، انجیل متی، :25 1 16، دوم تسالونیکیان، :2 6 8.) و آماده کردن اوضاع و از بین بردن موانع ظهور است.(الهیات مسیحی، ص 344).
رجعت در انجیل : در عهد جدید انجیل حکایتی درباره زنده شدن دختری به دست حضرت عیسی (ع) نقل شده است: سرپرست عبادتگاه آن محل رسید و او (عیسی) را پرستش کرد و گفت: دخترم همین الان فوت کرد ولی استدعا دارم بیایید و دستتان را روی او بگذارید تا زنده شود پس عیسی و شاگردان به طرف خانه او راه افتادند ... وقتی عیسی به خانه سرپرست کینه رسید و یا گروه نوحه خوان ها و مردم مضطرب روبرو شد، فرمود: همه تان بیرون بروید این دختر نمرده خوابیده است. سرانجام وقتی همه بیرون رفتند عیسی در داخل اطاق رفت دست دختر را گرفت و دختر صحیح و سالم از جا بلند شد. (انجیل عیسی مسیح، ص 84.)
یا داستان زنده شدن فرزند آن بیوه زن که دهی از فوت او در عزا و ماتم شد و حضرت عیسی (ع) که دلش برای داغ دیده سوخته بود به امر پروردگار پسر را زنده کرد. (انجیل عیسی مسیح، ص 80-81.) و یا داستان زنده شدن ایلعازر که چهار روز از مرگش گذشته بود و او را به خاک سپرده بودند و حضرت عیسی (ع) به خواهش مرتا خواهر ایلعارز او را به دنیا بازگرداند. (انجیل عیسی مسیح، ص 130-131.)
رجعت در عهد عتیق (تورات) : در کتاب دانیال نبی باب دوازدهم مطالبی ذکر شده که مربوط به رجعت در آینده است و برخی نویسندگان آن را به رجعت در زمان حضرت مهدی (عج) نسبت داده اند و آن اینکه در آن زمان میکائیل امر عظیمی که ... برخواهد خاست و چنان زمان تنگی خواهد شد که از زمانی که امتی به وجود آمده است تا امروز نبوده و در آن زمان هر یک از قوم تو که در دفتر مکتوب یافت شود رستگار خواهد شد و بسیاری از آنان که در خاک زمین خوابیده اند بیدار خواهند شد اما اینان برای حیات جاودانی و آن به جهت خجالت و حقارت جاودانی (عهد عتیق ص 1309.)
رجعت در قرآن :در قرآن کریم به این اعتقاد شیعیان اشاره شده است از جمله آیاتی که مفسرین و علمای قرآن شناس آنها را به امر رجعت مرتبط دانسته اند میتوان از آیه 83 سوره نحل یاد کرد که خداوند در آن می فرماید: یوم نحشر من کل امه فوجا ممن یکذب بآیاتنا فهم یوزعون. به خاطر آور روزی را که ما از هر امتی گروهی را از کسانی که ایات ما را تکذیب میکردند محشور میکنیم و آنها را نگه می داریم تا به یکدیگر ملحق شوند. شیخ حر عاملی دراین باره می نویسد: دلالت این آیه بر حقانیت رجعت به قدری صریح و روشن است که اگر تفسیری هم از ائمه در این مورد نبود باز هم از آیه شریفه میتوانستیم اثبات رجعت را استفاده کنیم (الایقاظ من الهجعه، ص73) علامه طباطبایی نیز این آیه را مبین اعتقاد به رجعت می داند و می گوید چون در آیه از حشر گروهی از انسانها سخن به میان آمده است بنابراین مربوط به حشر در قیامت نمی باشد. (المیزان، ج15).
آیه دیگری که مبین رجعت است آیه 55 سوره نور است: وعدالله الذین آمنوا منکم و عملوا الصالحات لیستخلفنهم فی الارض کما استخلف الذین من قبلهم. خدا به کسانی که از شما ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند وعده داده است که حتماً آنان را در این سرزمین جانشین (خود) قرار دهد، همانگونه که کسانی را که پیش از آنان بودند جانشین (خود) قرار داد و آن دینی را که بر ایشان پسندیده است به سودشان مستقر کند و بیمشان را به ایمنی مبدل گرداند (تا) مرا عبادت کند و چیزی را با من شریک نگردانند و هر کس پس از آن به کفر گراید، آنانند که نافرمانند. و یا آیاتی چون آیه 38 و 83 سوره نحل، بقره آیه 214 و بسیاری دیگر که مبین رجعت و بازگشت بعضی از انسانها به دنیاست.
2-قرقیسیا : قرقیسیا شهر کوچکی است که محل کنونی آن بلندیهای همجوار با شهر دیرالفزور سوریه نزدیک مرز سوریه و عراق و در فاصله کمی از مرز ترکیه است.
در معجم البلدان آمده است: گفته میشود نام آن از قرقیسیا پسر طهمورث پادشاه آنجا گرفته شده است. حمزه اصفهانی میگوید: «قرقیسیا عربی کرکیسیا است. از کرکیس گرفته شده است که نام میدان اسب دوانی است و در عربی به آن «حلبه» میگویند.» (کورانی،ترجمه حقی؛ص )122
روایتهای اسلامی خبر از وقوع جنگها، فتنه ها و آشوب های گسترده و فراوان در آخرالزمان و در آستانه ظهور امام مهدی (ع) می دهند؛ فتنه هایی که پی درپی می رسند و سرزمین های بسیاری را در برمیگیرند. رسول گرامی اسلام(ص) از این فتنه ها و آشوب ها چنین یاد می کنند: «فتنه ای به پا می شود و به دنبال آن فتنه ای دیگر برمی خیزد . فتنه اولی در مقایسه با دومی همانند تازیانه خوردن است در مقایسه با ضربات لبه تیز شمشیر. سپس فتنه ای پدید می آید که همه محرمات در آن حلال شمرده شود. آنگاه خلافت به بهترین مردم روی زمین می رسد در حالی که او در خانه اش نشسته باشد» (سلیمان، کامل، روزگار رهایی، ترجمه علی اکبر مهدی پور، ص 894، به نقل از: الحاوی للفتاوی، ج 2، ص )136
آنچنان که از روایات برمی آید، یکی از بزرگترین این فتنه ها، درگیری و نبردی است که در منطقه «قرقیسیا» رخ می دهد . هم در منابع شیعی و هم در منابع اهل سنتبه این نبرد اشاره و از جزئیات آن خبر داده شده است .
نبرد قرقیسیا در روایت های اسلامی :
روایت های شیعه و اهل سنتبه نبرد قرقیسیا اشاره کرده و از بزرگی و بی نظیر بودن این رویداد سخن گفته اند . امام باقر (ع) در روایتی خطاب به «میسر» ضمن پرسش از فاصله محل اقامت او تا قرقیسیا به بزرگی و بی سابقه بودن نبردی که در این منطقه رخ خواهد داد اشاره کرده، می فرمایند: «ای میسر! از اینجا تا قرقیسا ]قرقیسیا [چقدر راه است؟ عرض کردم: همین نزدیکی ها است، در ساحل فرات قرار دارد.»
پس فرمودند: «اما در این ناحیه واقعه ای رخ خواهد داد که مانند آن از زمانی که خداوند تبارک و تعالی، آسمانها و زمین را آفریده اتفاق نیفتاده و تا زمانی هم که آسمانها و زمین برپا هستند مانند آن اتفاق نخواهد افتاد . سفره ای است که درندگان زمین و پرندگان آسمان از آن سیر می شوند» (دخل، ص 344). و نیز از ایشان نقل شده است که: «همانا واقعه ای برای فرزندان عباس و مروانی در قرقیسیا روی خواهد داد که پسر نوجوان در آن پیشامد پیر گردد و خداوند هر گونه یاری را از ایشان برگیرد و به پرندگان آسمان و درندگان زمین الهام کند که از گوشت تن ستمگران خود را سیر کنید. سپس سفیانی خروج خواهد کرد.» (طوسی، ج12؛ ص 422، ح12)
امام باقر (ع) در روایت دیگری به ارتباط نبرد قرقیسیا و خروج سفیانی اشاره کرده، می فرمایند: «سپاهیان سفیانی از قرقیسیا عبور خواهند کرد و در آنجا به نبرد خواهند پرداخت، پس صد هزار نفر از ستمگران ]در آنجا [به قتل خواهند رسید.آنگاه سفیانی سپاهی را به سوی کوفه روانه میسازد که تعداد آنها به هفتاد هزار نفر می رسد.» (مجلسی، ج 52، ص )237
آن حضرت همچنین به شمار کشته شدگان در این نبرد اشاره کرده، می فرمایند: «شهری در طرف شرق ساخته می شود که در آن حوادثی روی می دهد که هرگز مردم آن زمان نظیر آن را نشنیده اند.آنگاه آن حادثه و یک حادثه دیگر که در شام روی می دهد مجموعا چهار صد هزار کشته برجای میگذارد و به دنبال آن حضرت مهدی ظاهر میشود و هرگز سپاهش شکست نمی خورد.» (سلیمان، ص 1120)(به نقل از: بشاره الاسلام، ص 56).
امام صادق (ع) نیز در روایتی، در مورد نبرد قرقیسیا چنین می فرمایند: «همانا برای خداوند در قرقیسیا سفره ای است که سروش آسمانی از آن خبر می دهد؛ پس ندا می کند ای پرندگان آسمان و ای درندگان زمین. برای سیر گشتن از گوشت ستمکاران شتاب کنید.» (فقیه، ص )127
یکی از محققان معاصر نیز در کتاب خود به این حدیث اشاره کرده و ذیل آن می نویسد: «چنانکه روایت اشاره می کند، عرصه نبرد، بیابان خشک و بی آب و گیاه است و آنها اجساد کشتگان خود را دفن نمی کنند و یا قادر به دفن آنها نیستند، از این رو پرندگان آسمان و درندگان زمینی از گوشت لاشه های آنها شکم خود را سیر می کنند و اینکه سربازان کشته شده نیز ستمگرند؛ زیرا که آنها سربازان جباران و ستم پیشگان می باشند . یا اینکه در میان آنها شمار زیادی از افسران و فرماندهان ستمکار از دوطرف وجود دارد.» (کورانی، ترجمه عباس جلالی؛ ص 130)
منابع اهل سنت نیز به نقل روایاتی پرداخته اند که بیانگر شدت درگیری در قرقیسیا است؛ از جمله روایت زیر که ابن حماد آن را نقل می کند: «سفیانی با سپاهیانش بر آنها غالب میشود و ترک و روم را در قرقیسیا به قتل می رساند تا اینکه درندگان زمین از گوشت آنها سیر می شوند.» (ابن حماد، ص 195، ح )797
او در روایت دیگری از امام علی (ع) نقل می کند که: «سفیانی بر شام غالب میشود، آنگاه در قرقیسیا نبردی بین آنها رخ می دهد، تا اینکه پرندگان آسمان و درندگان زمین از کشت ههای آنها سیر می شوند.»(همان، ص 208، ح 838)
تطبیق غلط قرقیسیای اسلامی با قرقیسیای تخیلیـِ غربیـ(آرماگدون):
طی سالهای اخیر، انتشار برخی مقالات و اخبار پیرامون واقعه «آرماگدون» ذهن بسیاری از علاقمندان به پیشگویی های مربوط به آخرالزمان را متوجه این واقعه کرده است و حتی، برخی را واداشته که به دنبال کشف ردپای این پیشگویی مورد ادعای مسیحیان صهیونیست در میان اخبار، متون و روایات اسلامی برآیند و تلاش کنند که به نحوی این واقعه را با واقعه «قرقیسیا» که در متون اسلامی و روایات منقول از سویحضرات معصومین(ع) بدان اشاره شده است، منطبق سازند؛ که این انطباقی اشتباه و غلط می باشد و این خود یعنی دامن زدن به افسانه بافیهای مسیحیان صهیونیست که در پی تحریف واقعیت هستند.
منابع:
1- ابن حماد، الفتن.
2- ابطحی سید حسن(1376) مصلح آخر الزمان تهران بطحاء چاپ نمونه.
3- ابن طاووس، الفتن و الملاحم.
4- جمعی از نویسندگان، پیشگویی ها و آخرالزمان.
5- دخل، علی محمد علی، الامام المهدی.
6- ساده، مجتبی، شش ماه پایانی، ترجمه محمود مطهری نیا.
7- شاه نعمت الله ولی،(1381)؛ پیشگویی های شاه نعمت الله ولی، محسن سعیدی؛ کرمان، انتشارات خدمات فرهنگی کرمان.
8- شیخ طوسی، الغیبه.
9- صاحب خلق، نصیر، تاریخ ناگفته و پنهان آمریکا.
10- صاحب خلق، نصیر، پروتستانتیزم، پیوریتانیسم و مسیحیت صهیونیستی.
11- صافی گلپایگانی، لطف الله، منتخب الاثر.
12- صقر، الشربینی.
13- طوسی، محمد بن الحسن، کتاب الغیبه.
14- فقیه، محمد، السفیانی و علامات الظهور.
15- کامل، سلیمان، روزگار رهایی، ترجمه علی اکبر مهدی پور.
16- کورانی، علی(1371)، عصر ظهور، ترجمه عباس جلالی، سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ دوم.
17- کورانی، علی (1383)؛ عصر ظهور، ترجمه مهدی حقی؛ حوزه علمیه قم.
18- مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار.
19- محمدی اشتهاردی، محمد؛ حضرت مهدی (ع) فروغ تابان ولایت،نسخه دیجیتال.
20- محمدی اشتهاردی، محمد (1375) یک مناظره جالب و خواندنی قم علامه چاپ سوم.
21- موسوی اصفهانی، سید محمد تقی؛(1382) مِکیالُ المکارِم (در فوائد دعا برای حضرت قائم)،ترجمه سید مهدی حائری قزوینی؛ قم، انتشارات مسجد مقدس جمکران.
22- نعمانی، الغیبه.
23- هالسل،گریس، تدارک جنگ بزرگ، ترجمه خسرو اسدی.
24- هالسل،گریس، ید الله، ترجمه قبس زعفرانی.
25- هلال، رضا، مسیح یهودی و فرجام جهان.
Yahya-،26 Harun ؛ The Singns Of Jesus '' pbuh) )Second Coming، printed by : kelebek matbaacilik ، 2004 May ؛ Istanbul/Turkey
http-:27/ mauood.org/
محمود_احمدی نژاد-28 http :/ fa.wikipedia.org/wiki//
http-:29/ www.aviny.com/
http-:30/ www.tebyan.com/
تبلیغات
