در انتظار مهدی (عج)

انتظار; فضیلت، معنا و شرایط
موضوع بحث راجع به قطب عالم امکان، محور عالم وجود، واسطه بین عالم غیب و شهود، حضرت بقیة الله (ع) بود .
در جلسه اول گفتیم که خلیفه عالم وجود باید دارای دو جنبه باشد; یک جنبه «یلی الحقی » و یک جنبه «یلی الخلقی » که از جنبه یلی الحقی استفاضه و از جنبه یلی الخلقی افاضه کند . مثل ترانس برق که واسطه است بین نیروگاه و لامپهای روشنایی .
جلسه دوم راجع به اشکالاتی بود که به حضرت بقیة الله، روحی له الفدا، و مذهب شیعه شده بود . عرض کردم حدود دوازده اشکال شده است و در بین این دوازده اشکال، دو اشکال چشمگیر است و بقیه قابل اعتنا نیست; یعنی جوابش خیلی سهل المعونه است . دو اشکال را عرض کردم اشکال اول راجع به طول عمر حضرت بود و مفصلا بیان شد و جوابش را حلا و نقضا بیان کردم . در جلسه سوم هم اشکال دوم که راجع به نفع حضرت در زمان غیبت بود بررسی شد . در این جلسه موضوع بحث، فضیلت انتظار، معنی انتظار و شرایط انتظار است . اولا این عقیده و ایده شیعه است که منتظر حضرت بقیة الله، روحی له الفداء، است . روایاتی در این زمینه هست که چند نمونه را خدمت شما عرض می کنم . مجموع روایاتی که از نبی اکرم (ص) تا امام حسن عسکری (ع) راجع به انتظار و فضیلت انتظار و اجر و ثواب منتظران رسیده 99 روایت است . در یکی از این روایات که از حضرت امام صادق (ع) نقل شده چنین آمده است: «المنتظر لامرنا کالمتشحط بدمه فی سبیل الله » ; (1) کسی که منتظر فرج امام زمان (عج) باشد مثل کسی است که در راه اسلام در خون خودش غلتیده است . کسی که در راه اسلام به شهادت برسد چه اجر و مقام و ثوابی دارد؟ کسانی هم که منتظر امام زمان (عج) هستند همین اجر و ثواب را دارند .
روایت دیگری نیز از حضرت صادق (ع) نقل شده که می فرماید: «اعلموا ان المنتظر لهذ الامر له مثل اجر الصائم القائم .» ; (2) کسی که منتظر امام زمان باشد اجر و مزدش همانند اجر و مزد کسی است که همیشه در حالت صیام مشغول نماز باشد; یعنی روزها روزه و شبها مشغول عبادت باشد .
در روایت دیگری امام جواد (ع) می فرماید: «افضل اعمال شیعتنا انتظار الفرج » ; (3) بهترین اعمال شیعه ما انتظار فرج امام زمان (عج) است .
روایت دیگری است از رسول اکرم (ص) . براساس این روایت آن حضرت روزی در حالی که در بین جمعی از اصحاب نشسته بودند، فرمودند: «اللهم لقنی اخوانی » ; خداوندا، برادران مرا به من برسان! عرض کردند: «یا رسول الله! برادران شما چه کسانی هستند؟» حضرت فرمودند: «برادران من آن کسانی هستند که در زمان خلیفه دوازدهمی من حضرت بقیة الله قرار می گیرند و منتظر آن آقا هستند .» عرض کردند: «یا رسول الله! ما در برابر شما شمشیر می زنیم، قرآن در بین ما نازل شده است، ما برادران شما نیستیم و آنهایی که صدها سال یا هزارها سال دیگر می آیند، آنها برادران شما هستند؟» حضرت فرمودند: «شما مرا می بینید، معجزات مرا می بینید، در جلسات من حاضرید و حرفهای مرا می شنوید ولی آنها در حالی به من ایمان می آورند که مرا ندیده اند . آنها برادران من هستند لکن شما اصحاب من هستید .» (4) و این بزرگ ترین مقام است برای شیعه ای که حالت انتظار در وجودش باشد .
روایت دیگری است از حضرت علی (ع) . ایشان می فرماید: «افضل عبادة المؤمن انتظار فرج الله » ; (5) برترین عبادتی که از مؤمن صادر می شود، انتظار فرج است .
انتظار امام زمان (عج) افضل همه عبادات است، خواه عبادت اعتقادی باشد خواه عبادت با ارکان و اعضاء بدن .
حضرت سجاد (ع) نیز درباره فضیلت انتظار می فرماید: «ان اهل زمان غیبته القائلون بامامته المنتظرون لظهوره افضل من اهل کل زمان » ; کسانی که در زمان غیبت قائل به امامت حضرت بقیة الله و منتظر ظهور آن حضرت هستند، از اهل همه زمانها افضل هستند . بعد می فرماید: «لان الله تعالی ذکره اعطاهم من العقول والافهام والمعرفة ما صارت به الغیبة عندهم بمنزلة المشاهدة » ; (6) این طایفه افضل از همه هستند; زیرا خداوند عقل و فهم آنها را کامل کرده است به گونه ای که غیبت و ظهور نزدشان مساوی است; یعنی جدا به وجود مقدس حضرت بقیة الله و عدم مصلحت در رؤیت و شناخت حضرت معتقدند .
اگر چه آن حضرت در بین اجتماع هستند و ما ایشان را می بینیم و ایشان ما را می بیند، لکن ما ایشان را نمی شناسیم; مانند برادران حضرت یوسف (ع) که آن حضرت را می دیدند اما نمی شناختند که این برادرشان است و بعد از کشف حجب معلوم شد که برادرشان است . در روایت آمده است که: «مثل شما با امام زمان مثل برادران یوسف با برادرشان است .» (7) نه اینکه امام زمان در پس پرده ای باشد یا یک جای مخفی باشد و کسی ایشان را ملاقات نکند . این حسابها نیست . حضرت در اجتماعات هستند و کسی آن بزرگوار را نمی شناسد . معنای غیبت، عدم حضور نیست . معنای غیبت، عدم شناخت است . غیبت در لغت به هر دو معنا آمده است; هم به معنای عدم حضور و هم به معنای عدم شناخت، اما غیبت آن حضرت به معنای عدم شناخت ایشان است و گرنه آن حضرت در بین ما هستند .
در روایتی که از نایب امام زمان (ع) محمد بن عثمان عمری نقل شده، آمده است: «والله ان صاحب هذا الامر لیحضر الموسم کل سنة، یری الناس و یعرفهم و یرونه ولا یعرفونه .» ; (8) حضرت صاحب الامر هر سال در اجتماع حج حضور می یابد . آن حضرت مردم را می بیند و می شناسد اما مردم او را می بینند و نمی شناسند .
روایت دیگری است از معصوم (ع) که می فرماید: «المنتظر للثانی عشر کالشاهر سیفه بین یدی رسول الله یذب عنه » ; (9) کسی که منتظر امام دوازدهم باشد مثل کسی است که شمشیر دست بگیرد و از نبی اکرم (ص) دفع دشمن بکند . کسی که شمشیر داشته باشد و از نبی اکرم (ص) دفع دشمن بکند چه ثواب و اجر و مقامی دارد؟ کسانی که منتظر امام زمان هستند، چنین اجر و مقامی برایشان هست .
امیرالمؤمنین (ع) می فرماید: «دولت ما آخرین دولتهاست » ; (10) یعنی هر صنفی از اصناف بنی آدم حکومت و ریاست و زمامداری می کنند تا بفهمند که نمی توانند اجتماع را اصلاح بکنند و لذا زمانی که حضرت بقیة الله تشریف آوردند و اصلاح کردند نگویند که اگر حکومت به دست ما هم می رسید همین کار را می کردیم . اگر چنانچه یک طایفه، دو طایفه به حکومت برسند، یک قشر، دو قشر از اجتماع به حکومت و ریاست و زعامت نرسند و امام زمان بیایند; موقعی که حضرت عدل واقعی را پیاده کردند آن قشر می گویند اگر ما هم بودیم همین کار را می کردیم; امام زمان (عج) کار خاصی نکرده اند . لذا تمام اقشار و تمام اصناف باید بیایند به حکومت برسند و بفهمند که حنایشان رنگی ندارد . نمی توانند اجتماع را اصلاح بکنند . موقعی که آن حضرت تشریف آوردند و اجتماع را اصلاح کردند دیگر نگویند اگر ما هم بودیم همین کار را می کردیم . تا معلوم شود یک قدرتی ماوراء قدرت بشری، حاکم بر اجتماع است .
امام محمد باقر (ع) نیز در این باره می فرمایند: «ما ضرمن مات منتظرا لامرنا الا یموت فی وسط فسطاط المهدی و عسکره » (11) کسی که منتظر ظهور امام زمان (ع) و قبل از ظهور از دنیا برود ضرر نکرده که در خیمه گاه مهدی و سپاهیان او از دنیا نرفته است; زیرا همین انتظارشان برای فرج امام زمان (ع) دارای اجر و مقام است .
امام صادق (ع) در روایتی می فرماید: «اذا قام اتی المؤمن فی قبره فیقال له: یا هذا انه قدظهر صاحبک! فان تشا ان تلحق فالحق، و ان تشا ان تقیم فی کرامة ربک فاقم » ; (12) بعد از اینکه حضرت تشریف آوردند به مؤمنانی که در قبرند گفته می شود: «صاحب شما آمد، می خواهی بلند شو; رجعت کن، بیا محضر حضرت، می خواهی هم استراحت کن؟ اختیار با شماست .»
یکی از عقاید شیعه این است که بعد از اینکه حضرت آمدند رجعتی خواهد بود . اصل رجعت دو قسم است: یکی رجعت صغری و دیگری رجعت کبری . رجعت صغری در زمان بقیة الله الاعظم (ع) است; یعنی در زمان حضرت عده ای زیادی از انبیا و مؤمنان زنده می شوند و در پیشگاه آن حضرت شمشیر می زنند . رجعت کبری در زمان رجعت حضرت امیرالمؤمنین (ع) است . موقعی که حضرت علی (ع) و بعد از حضرت بقیة الله آمدند رجعت کبری شروع می شود و این که چند سال طول می کشد، بماند (13) .
روایت دیگری است از امام صادق (ع) ایشان می فرماید: «من دین الائمة الورع والعفة والصلاح و انتظار الفرج » (14) ; مؤمن کسی است که با ورع باشد، واجبات را انجام دهد و محرمات را ترک کند; تقوی داشته باشد; عفت داشته باشد; نجابت داشته باشد و هم منتظر امام زمان (عج) باشد . یکی از علائم و مشخصات مؤمن انتظار فرج امام زمان (عج) است .
روایتی است از امام حسن عسکری (ع) می فرماید: «مثله فی هذه الامة مثل الخضر، علیه السلام، و مثله کمثل ذی القرنین » ; مثل امام زمان (عج) در زمان غیبت مثل خضر است . حضرت خضر (ع) الآن موجودند ولی نمی دانیم کجا هستند . امام زمان (عج) هم همینطور هستند . همانطور که معتقدیم حضرت خضر (ع) زنده و حاضر است; امام زمان (عج) هم به همین نحو زنده هستند و در اجتماع هستند . بعد حضرت می فرمایند: «والله لیغیبن غیبة لاینجو فیها من التهلکة الا من یثبته الله علی القول بامامته و وفقه للدعاء بتعجیل فرجه » (15) ; قسم به ذات احدیت، فرزند من غیبتی خواهد داشت که در آن نجات پیدا نمی کند از هلاکت مگر کسی که تقوی پیشه کند و قائل به امامت آن حضرت باشد و دعا برای تعجیل فرج بکند . اگر این سه حالت و این سه بعد در وجودش بود، این شخص اهل نجات است .
روایتی است از حضرت رسول اکرم (ص) که می فرمایند: «افضل العبادة انتظار الفرج » (16) ; برترین عبادتها انتظار فرج است . اگر حالت انتظار در کسی باشد ثواب عبادت در نامه اعمال وی ثبت می شود . مثل کسی که با وضو می خوابد . این شخص خواب است اما ثواب عبادت برایش می نویسند . حالت انتظار داشتن هم همینطور است .
در روایت دیگری است که حضرت فرمودند: «افضل اعمال امتی انتظار الفرج » (17) ; بهترین اعمال امت من منتظر فرج امام زمان (عج) بودن است .
در روایت دیگری هم داریم: «افضل العبادة الصمت و انتظار الفرج » ; (18) بهترین عبادات این است که انسان زبانش را کنترل کند; مراقب زبانش باشد . فکر کند بعد سخن بگوید و منتظر فرج باشد .
پدری به پسرش دستور داد که «امروز از صبح تا آخر شب آنچه گفته ای یادداشت کن و شب به من بگو» . پسر قبول کرد و نوشت . دید خیلی زیاد می شود . تا ظهر چند صفحه ای پر شد . دیگر تا شب ننوشت . شب که شد پدرش گفت: «چه شد، چه کردی؟» پسر گفت: «نتوانستم همه را یادداشت کنم » . پدر گفت: «چرا نتوانستی؟» گفت: «تا ظهر نوشتم . چند صفحه شد . دیدم اگر بخواهم تا شب بنویسم، دفترچه می شود .» پدر گفت: «این کار را از تو خواستم تا به تو بفهمانم که گفتار یک روزت را نمی توانی برای پدرت بگویی . گفتار یک عمرت را چطور می خواهی برای خدا بگویی و حساب پس بدهی؟» این مطالبی که از زبان ما صادر می شود، همه پرونده می شود . صریح آیه قرآن است: «ما یلفظ من قول الا لدیه رقیب عتید» (19) همه آنچه می گوییم، از شوخیها و جدیها و مزاحها، ثبت می شود و به همه اینها باید جواب بدهیم . آخرت یک روز طولانی است، 50 هزار سال، 500 هزار سال باید بایستیم و جواب 70 سال عمر را بدهیم . زبان چیز عجیبی است . باید بسیار دقت کنیم .
روایت دیگری است که حضرت رسول اکرم (ص) فرمودند: «سیاتی قوم من بعدکم الرجل منهم له اجر خمسین منکم » ; قومی پس از شما می آید که اجر یک نفر از آنها با اجر 50 نفر از شما که اصحاب من هستید برابر خواهد بود . یک عده ای در آخر الزمان می آیند که اجر و مزد اعمال آنها مطابق 50 نفر از شما است . عرض کردند، «یا رسول الله، نحن کنا معک ببدر و احد . . .» ; یا رسول الله! ما در جنگ بدر واحد کمک شما و قرآن بودیم و یاری می کردیم، آن وقت یک عده ای در آخرالزمان می آیند که اجرشان با اجر 50 نفر ما برابر است؟» حضرت فرمودند: «بله، اگر شما در ناراحتیها و فشارهایی که آنها واقع می شوند واقع می شدید، تحمل نداشتید (20) . در آخرالزمان فشارها و ناراحتیها شدید است . اینان در برابر این فشارها و ناراحتیها صبر و تحمل می کنند و دست از عقایدشان برنمی دارند .
روایت دیگری است از امام سجاد (ع) . آن حضرت می فرمایند: «من ثبت علی ولایتنا فی غیبة قائمنا اعطاه الله اجر الف شهید مثل شهداء بدر و احد» ; کسی که در زمان غیبت کبری و آخرالزمان، ثابت قدم باشد اجر و مزدش برابر اجر و مزد هزار شهید است (21) . روایت معتبر است . کسی که در زمان غیبت عمل به وظیفه بکند واجباتش را انجام دهد و محرمات را ترک کند و ظواهر شرع را - کما هوحقه - طبق وظائفش انجام دهد اجر هزار شهید در نامه عملش ثبت می شود . روایات در این زمینه زیاد است . دیگر روایات هم به همین مضامین و منوال است .
برای آنکه بدانیم منتظر واقعی کیست و این روایات در شان چه کسانی است، ابتدا انتظار را معنا می کنیم . آیا همین که بنشینیم و ادعا کنیم که منتظر امام زمان (عج) هستیم کافی است؟ همین انتظار است؟ آیا این همه ثواب که ائمه اطهار (ع) و نبی اکرم (ص) فرموده اند، برای کسانی است که می نشینند و می گویند: «ما منتظریم » و هر کاری هم که دلشان می خواهد می کنند و هر راهی هم که دلشان خواست می روند؟
انتظار; یعنی انزجار از وضع موجود و تقاضای حالت مطلوب تر . مثلا شخصی مریض است، حالش خیلی بد است و اطرافیان او امیدوارند که حالش بهتر شود . می گویند منتظریم حالش خوب شود . پس انتظار; یعنی از حال فعلی ناراضی ام و یک وضع مطلوب تر را می خواهم . این معنای انتظار است . مثلا پسرش رفته است سفر . سؤال کنی می گوید: «از نیامدنش خیلی ناراحتم، اما منتظرش هستم » ; یعنی من از این غیبت او ناراضی و ناراحتم و منتظرم که او برگردد و حالم بهتر شود . یا اینکه مثلا تاجری است که از نظر تجاری وضع خوبی ندارد و بازارش کساد است . می پرسیم «وضعتان چه طور است؟» می گوید: «وضع خوبی نداریم، اما منتظریم خوب شود . خبر داده اند که وضع خوب می شود، ما هم منتظریم که وضع خوب شود» ; یعنی کاملا از وضع کنونی ناراضی است و منتظر وضع بهتری است . آیا کسانی که منتظر امام زمان (عج) هستند همین حالت را دارند؟ واقعا از وضع فعلی خود و جامعه ناراضی اند . اگر انسان با کسانی که ایجاد فساد می کنند، ولگرد هستند، معصیت می کنند، اسیر هوای نفس هستند، ارتباط داشته باشد، از وضع فعلی که الآن جامعه دارد، راضی باشد، انتظار معنا ندارد .
انتظار معنای مرکبی دارد: نفی و اثبات . عدم رضایت از وضع فعلی و انتظار وضع بهتر . انتظار; یعنی آماده باش برای یاری امام زمان (عج) . منتظرم، یعنی وجودم کلا در انتظار بقیة الله الاعظم (ع) است که بیاید و انقلاب جهانی ایجاد بکند . امام زمان (عج) که می آید انقلاب مملکتی و مقطعی نمی کند، بلکه انقلاب ایشان، انقلابی در کل جهان است . یعنی انقلابی می کنند که از حضرت آدم (ع) تا به حال که شش یا هفت هزار سال، کمتر یا بیشتر از آن می گذرد چنین انقلابی ایجاد نشده است . انقلابی که ایشان ایجاد می کنند یک انقلاب جهانی است . پس افراد خاصی می توانند با حضرت همکاری بکنند و قدرت دارند که از اعوان و انصار حضرت بقیة الله باشند .
معنای انتظار عدم رضایت از وضع فعلی و کمال اشتیاق به پیاده شدن عدل الهی در سراسر جهان است . حال چه کسانی منتظرند؟ منتظران باید کسانی باشند که مهذب باشند، خودشان را اصلاح کرده باشند . من که مرتکب صدها گناه می شوم، مرتکب صدها جنایت می شوم و عشق و علاقه به فساد می ورزم، چه طور می توانم بگویم که منتظر آقا هستم؟ منتظرم که بیایند گردن مرا بزنند؟ چون حضرت که می آیند، مبارزه با فساد می کنند . می خواهند عدل واقعی و عدل الهی را در سراسر دنیا، پیاده بکنند . ریشه های فساد را از بین ببرند . وقتی که وجود انسان سرطانی باشد، وقتی عضوی سرطانی باشد، قابل معالجه نیست . باید قطع شود .
پس انسان باید خودش را اصلاح کند . حضرت که بیایند دو انقلاب می کنند، انقلاب درونی و انقلاب بیرونی . انقلاب درونی را از هم اکنون باید شروع کنیم . انسانی که می خواهد بگوید منتظر امام زمان (عج) است و می خواهد از منتظران باشد و این روایات شامل حال او بشود، باید مشغول تهذیب باشد «قد افلح من زکها» (22) رستگاری در پرتو تزکیه است; یعنی اول تخلیه بکند و بعد هم تحلیه . اول صفات رذیله را از خودش دور کند و بعد هم صفات حمیده را در خودش به وجود بیاورد . الآن هم کسانی که محضر حضرت مشرفند پنج طایفه هستند: اوتاد، نجبا، نقبا، رجال الغیب، و صلحا و در هر کدام از این طایفه ها هم عده زیادی هستند . اینان هم از آب و خاک و از اولاد آدم هستند اما با رشد، تقوی، تهذیب، خودسازی و حاکمیت اسلام بر وجودشان، به این تقرب رسیده اند وتشرف اختیاری محضر حضرت پیدا کرده اند . پس شرط منتظر بودن این است که انسان خودسازی بکند .
خدا می داند که دامن همه ما آلوده است; بزرگ و کوچک ندارد . هیچ کدام ما معصوم نیستیم . خدا شاهد است که اگر توبه از اعمال گذشته بکنیم و عزم و جزم بر ترک معصیت در آینده داشته باشیم و واجبات را اول وقت انجام بدهیم و توسلات به حضرت بقیة الله داشته باشیم، ان شاءالله همه ما از منتظران و مورد عنایت حضرت خواهیم بود .
خدایا قسمت می دهیم به عزت محمد و آل محمد فرج امام زمان را نزدیک بگردان . موانع ظهورشان را برطرف بگردان! خدایا قلوب ما را هم به نور ایمان و تقوی و ولایت و خلوص بیش از پیش منور بفرما! خدایا رفع ظلم و ناراحتی و طغیان گری از مسلمان ها بفرما! شر اشرار را به خودشان برگردان! خدایا قسمت می دهیم به عزت محمد و آل محمد راه نجاتی برای مسلمانان فلسطین فراهم بفرما! خدایا قسمت می دهیم به عزت محمد و آل محمد اسامی همه ما را در طومار اصحاب و انصار امام زمان (عج) ثبت و ضبط بگردان!
پی نوشتها:
1 . المجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج 52، ص 123 .
2 . الکلینی، محمدبن یعقوب الکافی، ج 2، ص 222 .
3 . بحارالانوار، ج 51، ص 156، ح 1 .
4 . همان، ح 52، ص 123 .
5 . همان، ص 131 .
6 . همان، ج 36، ص 386 .
7 . الطوسی، محمدبن الحسن، کتاب الغیبه، ص 222 .
8 . همان، ص 221 .
9 . همان، ج 52، ص 129، ح 24 .
10 . همان، ج 52، صص 339 - 338، ح 83 .
11 . الکلینی، محمدبن یعقوب، همان، ج 1، ص 372 .
12 . المجلسی، محمدباقر، همان، ج 53، ص 91 .
13 . ائمه (ع) در زمان حضرت بقیة الله برنمی گردند . فقط از آن جهت که امام را امام باید غسل دهد و نماز بخواند و کس دیگری امکان ندارد، حضرت بقیة الله بعد از 7 سال که هر سالی 10 سال می شود که 70 سال می شود شهید می شوند «ما منا الا مقتول او مسموم » ، حضرت ابا عبدالله (ع) رجعت می کنند و غسل و کفن ایشان را برعهده می گیرند و برایشان نماز می خوانند و ایشان را تدفین می کنند . ائمه (ع) در زمان حضرت علی (ع) رجعت می کنند .
14 . المجلسی، محمدباقر، همان، ج 52، ص 122 .
15 . همان، ص 24 .
16 . الصدوق، محمدبن علی بن الحسین، کمال الدین و تمام النعمة، ج 2، ص 377، ح 1 .
17 . المجلسی، محمدباقر، همان، ج 52، ص 128، ح 21 .
18 . همان، ج 68، ص 96 .
19 . سوره ق (50) آیه 18 .
20 . همان، ج 52، ص 130 .
21 . همان، ص 125 .
22 . سوره شمس (91) آیه 9 .