چهره امام مهدی (ع) در آینه القاب

اشاره:
شناخت القاب ائمه معصومین (ع) یکی از راه های مهم آشنایی با ویژگی ها و فضایل آن حجت های الهی است . در این نوشتار سعی شده است تا با ارایه توضیحی کوتاه و مختصر در زمینه برخی از لقب های حضرت مهدی (ع) خوانندگان عزیز، بیش از پیش با ویژگی ها و اوصاف آن حضرت آشنا شوند .
7 . مضطر
یکی دیگر از لقب های معروف امام عصر (ع) «مضطر» است . در کتاب های لغت مضطر به معنای درمانده و ناچار به کار می رود و در اصطلاح وقتی به کسی مضطر گفته می شود که او از همه اسباب و ابزارهای معمولی در حل مشکلات و برطرف ساختن گرفتاری هایی که دارد ناامید شده و با تمام وجود متوجه خدا شود و کلید حل تمام کارها را به دست خدا بداند . رسیدن به این مرحله از درک و بینش معمولا یا در حالت اضطرار و ناامیدی کامل پیش می آید و یا در صورت دستیابی به شناخت و معرفت های برتر - که جز از طریق توجهات خاص الهی میسر نمی گردد - امکان پذیر می شود .
به این حقیقت که «انسان چون دچار اضطرار شود متوجه درگاه خداوند می شود» در قرآن کریم نیز اشاره شده است آنجا که می فرماید: چون به کشتی نشستند خدا را با اخلاص در دین او خواندند و چون نجاتشان داد و به خشکی آورد، شرک آورند; تا نعمتی را که به آنان عطا کرده بودیم کفران کنند و برخوردار شوند . زودا که خواهند دانست . (1)
گذشته از آن چه بیان شد در بحث های مربوط به دعا و شرایط اجابت آن نیز اضطرار مطرح شده است . توضیح آن که در روایت های زیادی به این حقیقت اشاره شده که از جمله عوامل به مرحله اجابت رسیدن دعاها به حد اضطرار رسیدن داعی است; یعنی فرد دعا کننده به اندازه ای مضطر شود که برای برآورده شدن حاجتش هیچ عاملی جز خدا نشناسد و با تمام وجود دست به درگاه او بلند کند و از او بخواهد که مشکل او را برطرف سازد . طبیعی است که هر کس در چنین حالی متوجه خداوند متعال شود هرگز خداوند ارحم الراحمین او را ناامید نمی سازد .
در بسیاری از ادعیه و روایات از حضرت مهدی (ع) با لقب مضطر یاد شده است از جمله در قسمتی از دعای ندبه آمده است:
این المضطر الذی یجاب اذا دعی (2) .
کجاست آن مضطری که چون دعا کند، خواست او به اجابت می رسد . . . .
همینطور در روایتی که از امام صادق (ع) درباره تفسیر آیه: «امن یجیب المضطر اذا دعاه و یکشف السوء (3) . . .» وارد شده، چنین آمده است:
سوگند به خدا منظور از مضطر در این آیه قائم آل محمد (ص) است وقتی که در آخرالزمان ستم و بیداد و فساد در نتیجه سلطه پیدا کردن مستکبران و انحراف مردم از صراط مستقیم سرتاسر جهان را پر ساخت آن حضرت در بین رکن و مقام [در مسجدالحرام] دو رکعت نماز می خواند و آنگاه دست به دعا برداشته از خداوند تعجیل در فرج خود را می خواهد و پروردگار عالم نیز دعای او را اجابت نموده و به او اذن ظهور می دهد و به دنبال این واقعه مبارک آن حضرت به برکت امدادهای غیبی و هم چنین یاری انسان های مومن و شجاعی - که در آن زمان از سرتاسر عالم به گرد آن حضرت جمع شده اند - بساط ستم را از روی زمین برخواهد چید . (4)
اما چرا به امام عصر (عج) لقب مضطر داده شده است؟
از بررسی مجموعه روایات مربوط به این بحث چنین برمی آید که امام معصوم به عنوان حجت الهی در خیرخواهی به بندگان خدا و محبت به آنان از پدر و مادر به آنها مهربان تر است; از هدایت پیدا کردن آنان خوشحال و از به بی راهه کشیده شدن بی نهایت ناراحت می شود . از آنجا که در شرایط بسیار سخت دوران طولانی غیبت کبری امام مهدی (ع) از وضع بندگان خدا هر لحظه باخبرند و مشاهده می کنند که چگونه دشمنان حق از طریق به کارگیری تمام امکانات خود تلاش می کنند تا با مطرح ساختن انواع شبهه ها و رایج نمودن فساد و فحشا بندگان الهی را از مسیر درست انسانیت خارج نموده آنان را به انواع رذایل و پلیدی های اخلاقی و اعتقادی آلوده سازند و یا خود آنها در نتیجه تبعیت از هواهای نفسانی و فریب خوردن از زرق و برق دنیا چگونه از معارف الهی دور شده و با دست خود زمینه های تباهی و هلاکت خویش را فراهم می سازند بسیار متاثر می شوند . از طرف دیگر وقتی در نتیجه بعضی مصالح الهی در چنین اوضاعی آن حضرت در پشت پرده غیبت به سر می برند و از انجام کامل ماموریت خود که همانا هدایت بندگان خداست به جهت عمل دیگران و موانعی که آنها ایجاد کرده اند محروم مانده است دچار حالت اضطرار می شود . مگر کدام اضطرار سخت تر از این است که کسی حجت خدا باشد و مسئولیت حفظ و تبلیغ و ترویج و حاکمیت بخشی به همه احکام و ارزش های الهی را برعهده داشته باشد اما در شرایطی واقع شود که ببیند حکام جور از یک طرف و منافقان و انسان های هواپرست از طرف دیگر احکام حیات بخش الهی را زیر پا می گذارند و بندگان خدا را از مسیر سعادت واقعی منحرف می سازند و آنها را به بی راهه سوق می دهند .
آری در دوره غیبت کبری هر روز بیش از پیش قلب رئوف و مهربان حضرت ولی عصر (عج) از مشاهده مشکلات و گرفتاری های بندگان الهی به درد می آید و بالاخره روزی آن دریای صبر و بردباری از طغیان بی حد بندگان ناسپاس و ستم پیشه به تنگ خواهد آمد و در حال اضطرار از پروردگار عالم خواهد خواست تا به خاطر پایان بخشیدن به ظلم ستمگران و رها ساختن انسان های مظلوم در بند طاغوت ها به او اذن ظهور داده شود و آن لحظه است که بشریت از زیر یوغ بیداد و جهل و تباهی نجات خواهد یافت و عدل و قسط در سرتاسر زمین حاکمیت پیدا خواهد کرد و صلح و امنیت و آسودگی خاطر، زمینه را برای تحصیل سعادت جاودانی انسان فراهم خواهد ساخت .
اللهم انا نرغب الیک دولة کریمة تعز بها الاسلام و اهله و تذل به النفاق و اهله . . . (5)
8 - منتقم
در بعضی از روایات و دعاها از حضرت بقیة الله (ع) با لقب «منتقم » یاد شده است . انتقام در لغت به معنی مجازات کردن به کار می رود . از آنجا که تلقی خیلی از افراد این است که در مفهوم این واژه نوعی تشفی قلب و فرونشاندن سوز درون نیز مطرح است لذا نسبت دادن این لقب را به حجت الهی که هم معصوم است و هم نسبت به بندگان خدا مهربان و کریم است نمی پسندند . اما حقیقت این است در مفهوم این کلمه اصلا مسئله تشفی و فرونشاندن خشم و غضب مطرح نیست لذا در قرآن کریم در مواردی این صفت به خدا هم نسبت داده شده است به عنوان مثال در آیه 37 سوره زمر می خوانیم:
الیس الله بعزیز ذی انتقام .
در این آیه، انتقام از ناحیه خداوند متعال به معنی مجازات در قبال اعمال خلاف و ناشایست است و به هیچ وجه مسئله تشفی و فرو نشاندن سوزش درونی - که در مورد خداوند متعال قابل تصور نیست - مطرح نمی باشد .
اما در پاسخ به این پرسش که امام معصوم و حجت الهی باید مظهر کامل صفت رحمت و رحمانیت خدا باشد، بنابراین چگونه متصور است که مظهر رحمت الهی اهل انتقام باشد؟ باید به چند مطلب توجه شود:
1 - امام مهدی (ع) ماموریت دارند که پس از ظهور قسط و عدل را در سرتاسر عالم حاکمیت بخشند; لازمه اجرای عدالت، مجازات کسانی است که از تعدی به حقوق دیگران اجتناب نمی کنند;
2 - از جمله سنت های الهی این است که هر عمل اختیاری انسان دارای عکس العمل مناسبی باشد، بر این
اساس در مقابل ظلم به دیگران و زیر پا نهادن حقوق انسان ها هیچ عکس العملی بهتر از مجازات عادلانه نیست;
3 - وقتی در طول تاریخ این همه انبیا و اولیای الهی به شیوه های مختلف انسان ها را نسبت به رعایت حقوق دیگران و ستم نکردن نسبت به یکدیگر فرا خوانده اند با این همه باز عده ای عالما و عامدا در تجاوز به حقوق دیگران و قانع نبودن به حق خود پافشاری می کنند و جز زبان زور هیچ زبان دیگری را نمی فهمند آیا بهترین برخورد با آنها همان زبان زور نیست؟
بنابر آنچه بیان شد حضرت مهدی (ع) پس از تمام شدن حجت بر مردم و از بین رفتن بهانه ها و عذرهاست که مجبور به استفاده از قدرت و شمشیر خواهد شد به عبارت دیگر در شرایطی که هیچ چیز به جز قدرت نظامی کارایی ندارد امام (ع) به آن متوسل خواهد شد وگرنه در آغاز قیام باز همانند انبیا و اوصیای الهی توده های مردم را موعظه می کنند و در حد لازم به روشنگری و از بین بردن شبهات آنها می پردازند منتهی چون بسیاری از افراد پیروی از اوامر و رهنمودهای آن حضرت را به زیان حکومت و موقعیت ظالمانه خود خواهند دید در نتیجه علی رغم درک حقانیت آن حضرت به خاطر زرق و برق و مطامع دنیوی به روی امام (ع) شمشیر خواهند کشید در این شرایط است که آن حضرت هم مجبور به استفاده از قوای نظامی و قدرت شمشیر خواهند شد .
به علاوه از توجه به مضمون و مفاد روایات و ادعیه ای که امام عصر (عج) را با لقب منتقم یاد کرده اند به خوبی این حقیقت روشن می شود که انتقام گیری آن حضرت از ستمگران و متعدیان به حقوق انسان ها و مستکبران خواهد بود; یعنی آنهایی که بندگان خدا را به بردگی برای خود وا می دارند و حاضر نیستند که بگذارند آنها آزادانه برای خود یک زندگی و خطمشی مستقلی انتخاب کنند و به خاطر منافع خود همه هستی و سرمایه های مادی و معنوی آنان را نابود می کنند .
در شرایطی کنونی دنیا شاهد هستیم که چگونه حکومت استکباری آمریکا - که به غلط خود را رهبر جهان می خواند و به منظور تحقق بخشیدن به هدف های ظالمانه ای که دارد حاضر به شنیدن هیچ گونه حرف حق نیست و حق را آن چیزی می داند که در راستای تامین منافع او باشد و باطل را آن کاری می داند که کم ترین اصطکاکی با منافع او داشته باشد - در راه برآورده ساختن مطامع ظالمانه خود حاضر می شود زن و بچه مستضعف مردم فلسطین، عراق، افغانستان و . . . را با بدترین شیوه ها به خاک و خون بکشد . مگر چنین قدرت ستمگر و مستکبری را با صرف موعظه می توان وادار به دست برداشتن از جنایت هایش کرد؟ پرواضح است چنین نظامی و سردمداران تبه کار آن، جز زبان زور و اسلحه زبان دیگری را درک نمی کنند . بنابراین وقتی امام مهدی (ع) ظهور کنند از چنین قدرت های استکباری انتقام توده های مستضعفی را که سال ها تحت سیطره آنها واقع شده اند خواهد گرفت . در مقابل، آن حضرت با توده های مردم جز به شیوه عفو و رحمت و بخشندگی رفتار نخواهند کرد . همان گونه که مفاد روایات و دعاها بر این موضوع دلالت دارند; به عنوان مثال:
1 - پیامبراکرم (ص) در خطبه معروف خود در روز عید غدیر وقتی به توصیف امام مهدی (ع) می پردازند می فرمایند:
. . . الا انه المنتقم من الظالمین الا انه مدرک کل ثار لاولیاء الله عزوجل . . .
آگاه باشیدکه او [خاتم الاوصیاء مهدی موعود (ع)] انتقام گیرنده از ستمگران است . . . او خونخواه خون بناحق ریخته همه بندگان صالح خداست . . . (6)
2 - احمدبن اسحاق می گوید: روزی در حضور امام عسکری (ع) بودم که توفیق زیارت فرزند بزرگوارشان امام مهدی (ع) نصیب من شد شنیدم که آن جانشین بر حق حضرت عسکری (ع) فرمودند:
انا بقیة الله فی ارضه والمنتقم من اعدائه . . .
من بقیة الله در روی زمین خدا هستم که از دشمنان خدا انتقام خواهم گرفت . . . (7)
3 - در قسمتی از دعای ندبه در اشاره به این مسئولیت امام زمان (ع) می خوانیم:
این الطالب بذحول الانبیاء و ابناء الانبیاء این الطالب بدم المقتول بکربلا . . .
کجاست آن منتقمی که خون به ناحق ریخته و پایمال شده پیامبران و فرزندان آنها را طلب خواهد کرد; کجاست آنکه از خون شهید کربلا انتقام خواهد کشید؟ . . . (8)
4 - نقل شده است که وقتی در روز عاشورا امام حسین (ع) و اصحابش به دست شقی ترین انسان ها به ناجوانمردانه ترین صورت به شهادت رسیدند، ملائکه الهی از این پیشامد بسیار ناراحت شدند و شکایت به درگاه الهی بردند، خداوند متعال در پاسخ به آنها ضمن نشان دادن نور وجود حضرت مهدی قائم آل محمد (ص) فرمودند:
بذلک القائم انتقم منهم
به توسط این قائم آنها از [قاتلان امام حسین و یارانش] انتقام خواهم گرفت . (9)
5 - در حدیث معراج پیامبر اکرم (ص) باز در این باره می خوانیم; وقتی درعرش الهی چشم رسول گرامی اسلام به نورهای ائمه اطهار (ع) افتاد و دید یکی از آنها با سایر نورها فرق می کند از جانب خداوند متعال ندا رسید که:
او همان قائم ماست . او همان کسی است که حلال ما را حلال و حرام ما را حرام خواهد کرد . . . من به توسط او از دشمنان انتقام خواهم گرفت . . . (10)
همان گونه که از تک تک این روایت ها و نظایر آنها برمی آید مهدی موعود (ع) آن دست انتقام خداوندی است که همه حقوق پایمال شده انسان های صالح و مظلوم در طول تاریخ را از دشمنان باز خواهد ستاند . و هر کجا خونی به ناحق ریخته شده است انتقام آن را از عاملان آن خواهد گرفت و این کار نه تنها موجب نگرانی و دلهره مردم نمی شود بلکه دل های توده مردم را در طول تاریخ شادابی می بخشد و به آنها نشان می دهد که اگر در نتیجه طغیان و تعدی عده ای ستمگر برخی از حقوق آنها پایمال شد، بالاخره روزی ستمگران به سزای اعمال خود رسیدند و هرگز کمترین حقی از حقوق بندگان خدا ضایع و پایمال نشد .
حقیقت این است که چون بسیاری از افراد ستمگر در اغلب موارد آن چنان که باید در مقابل جنایات و حق کشی هایی که انجام می دهند به سزای عمل خود نمی رسند، اگر در برهه ای از زمان نتیجه اعمال زشت و ناپسندشان را به آنها نچشانند این کار با عدالت الهی جور درنمی آید بنابراین نه تنها وجود یک شخصیت الهی که انتقام خون های به ناحق ریخته و حقوق بی جهت پایمال شده توده های ضعیف و مستضعف در طول تاریخ را از افراد ستم گر و مستکبر بگیرد جای تعجب ندارد بلکه امری لازم و ضروری است .
پی نوشت ها:
1 . سوره عنکبوت (29) آیه 66 و 67 .
2 . مفاتیح الجنان، دعای ندبه .
3 . سوره نمل (27)، آیه 62 .
4 . بحارالانوار، ج 51، 48 .
5 . مفاتیح الجنان، دعای افتتاح .
6 . همان، ج 37، صص 211 و 213 .
7 . الزام الناصب، ج 1، ص 253 .
8 . مفاتیح الجنان، دعای ندبه .
9 . بحارالانوار، ج 37، ص 294 .
10 . کمال الدین، ج 2، ص 252 .