مهندسی احیاگری دین

زندگی انسان ها در مسیر تکاملی خویش در هر دورانی از ویژگی های خاصی برخوردار است . بر اساس این روند تکاملی، هر قوم و ملتی در دوران خود برای رسیدن به اهداف و آرمان هایی که دارد، نیازمند به نوعی «مهندسی اجتماعی » متناسب با همان دوران و ویژگی های خاص آن است .
آن گاه که عنصر دین و مکتب نیز در این بحث ملحوظ می شود، گر چه به مفاهیمی چون تکامل، آرمان و محتوای مهندسی اجتماعی معنا و صبغه ای خاص داده و به آنها هویت و رنگ تعالی و قداست معنوی می بخشد، اما در مرحله تحقق عینی از قاعده و ملاکی که ذکر آن گذشت، مستثنی نیست .
جریان دوران غیبت و زندگی شیعیان و پیروان مکتب امامت هم در همین قالب و بینش قابل ارزیابی و بررسی است .
اکنون ما در زمان غیبت امام و حجت حق به سر می بریم . این امر در اثر روی برتافتن بشر از حق، پیروی از هواپرستی و جهل و استکبار او، و در یک سخن، نتیجه عدم بلوغ کامل بشریت است .
بر اساس آنچه گفتیم این دوران نیز از ویژگی ها و خصوصیات معین برخوردار است و بشر در مسیر تکاملی اش باید شرایط خاصی را در خود به وجود آورد تا به اهداف و آرمان های والایی که دارد، نایل گردد . ما از این ویژگی ها و شرایط خاص، تعبیر به «مهندسی احیاگری دین » می کنیم . که در واقع نوع خاصی از همان «مهندسی اجتماعی » مربوط به یک «جامعه منتظر» است; جامعه ای که در انتظار ظهور یک «مصلح جهانی » به سرمی برد .
در میان لایه های مختلفی که امروزه در میان مردم دنیا وجود دارد، منتظران یا همان شیعیان و پیروان مکتب امامت، نزدیک ترین لایه مردم به آن «مصلح » هستند . آنان برای رسیدن به جامعه آرمانی خود، تکالیف و وظایفی دارند که به لحاظ ضرورت زمینه برای بنای این جامعه با انجام آنها باید آن «مهندسی احیاگری دین » را به وجود آورند .
چگونه می توان به این بلوغ رسید
اما این زمینه سازی و مهندسی اجتماعی خاص جامعه منتظر، چگونه صورت می پذیرد؟ طرح اسلام و هندسه فکری شیعه در این بستر چیست ؟ و به تعبیر دیگر، چگونه می توان به بلوغ مذکور رسید؟
چگونه باید مکتب انتظار را در عینیت اجتماعی به صورت فرهنگ درآورد و حرکت تاریخ را به سمت و سوی زمان ظهور پیش برد و سرعت بخشید؟
از آنجا که هر مهندسی اجتماعی بر اساس یک هندسه فکری و اعتقادی شکل می گیرد، در این زمینه باید به سراغ هندسه فکری و بینش اعتقادی شیعه رفت . آنچه به طور اجمال می توان گفت این است که طرح اساسی و هندسه فکری شیعه در پاسخ به سؤالات فوق، همانا «نظام ولایت » است . نظام ولایت، در واقع، روح و زیر بنای تمامی دستگاه های فکری، اعتقادی، ارزشی و عملی شیعه به شمار می آید .
تنها در ارتباط با این اصل اصیل است که ابعاد گوناگون مکتب شیعه و فرهنگ انتظار شکل می گیرد و مهندسی احیاگری دین با هدف رسیدن به جامعه آرمانی ظهور تحقق عینی می یابد .
تبیین استدلالی مطلب مذکور تفصیل خاصی را می طلبد که در مجال این مقال نمی گنجد; اما از اشاره به آن دریغ نمی ورزیم .
بینش فلسفی و مکتبی هر دو بیانگر این حقیقت است که خداوند متعال بر اساس حکمت و جعل خویش، نظام ولایت را خاستگاه، بستر و سبب تکامل انسان و جهان قرار داده است . در واقع نظام تکامل موجودات در عالم هستی، بر مبنای نظام ولایت پیش می رود .
در بینش فلسفی، حقیقت مزبور بر اساس قواعدی چون «امکان اشرف » (1) و مانند آن تبیین می شود و در تبیین مکتبی و دلیل نقلی، آیات و روایات بسیاری روشنگر آن هستند .
1 . آیات
از آیات قران، تنها به دو آیه اشاره می کنیم:
اول: «... و کونوا مع الصادقین » ; همواره با «صادقین » (2) باشید . «صادقین » در مصداق اتم و اکمل خود، امامان معصوم (ع) هستند (3) . بر این اساس، قرآن به همه مسلمانان دستور می دهد که با ائمه اطهار (ع) «معیت » داشته و «با آنها باشند» و هیچگاه از آنان جدا نگردند . (4)
و دوم: «یا ایها الذین آمنوا اصبروا و صابروا و رابطوا و اتقوا لعلکم تفلحون » ; (5) ای مومنان، استقامت ورزید و یکدیگر را به صبر و پایداری فرا خوانید و رابطه داشته و تقوا پیشه کنید، باشد که رستگار گردید .
در این آیه، «رابطوا» بر اساس روایات به «لزوم ارتباط و اتصال با نظام ولایت و امامت » به خصوص «رابطه با امام منتظر» تفسیر شده است . (6)
بر مبنای این آیه شریفه، خداوند متعال دستور می دهد که همگان رشته ایمان و اعتقاد، دل و قلب و عمل و کردار خویش را به حبل ولایت و امامت امام عصر (ع) متصل نمایند تا بتوانند راه رستگاری و سعادت را بپیمایند .
2 . روایات
در این زمینه روایات بسیاری وجود دارد که به بیان برخی از آنها می پردازیم:
اول: امام صادق (ع) فرمود: «ان ولایتنا ولایة الله عزوجل ...» ; (7) همانا ولایت ما اهل بیت ولایت خدای عزوجل است .
دوم: امام ششم (ع) فرمود: «نحن السبب بینکم و بین الله عزوجل » ; (8) ما خاندانیم سبب و واسطه میان شما و خداوند متعال .
بر اساس بینش فوق الذکر (که کاملا مجمل بیان گردید):
اولا: نظام تکامل فردی و اجتماعی انسان تنها بر نظام ولایت ائمه (ع) مبتنی است .
ثانیا: ولایت ائمه (ع) از ولایت خداوند سرچشمه گرفته بلکه عین آن است .
نتیجه آن که برای نیل به بلوغ عقلی، تکامل فردی و اجتماعی، سعادت و رستگاری و تحقق مهندسی احیاگری دین و خلاصه زمینه سازی برای ظهور امام عصر (ع) جز اتصال به نظام ولایت و معیت و رابطه با امام و حجت حق از ابعاد گوناگون راه دیگری وجود ندارد .
ابعاد اتصال به نظام ولایت
برای پیمودن این راه باید در وجوه مختلف به نظام ولایت و امامت اتصال و ارتباط پیدا کرد . این ابعاد عبارتند از بعد اعتقادی، قلبی و عملی . رابطه و معیت یا اتصال در بعد اعتقادی به معنای پذیرش و اعتقاد به نظام امامت و ولایت است .
و در بعد قلبی به مفهوم تسلیم و خلوص کامل در محبت و مودت نسبت به صاحب ولایت است .
و بالاخره در بعد عملی عبارت است از پویش راه دین، بندگی خدا و آمادگی برای فداکاری و جانفشانی در کوی ولایت امامت .
در تاکید بر دو بعد اول، امام باقر (ع) می فرماید:
انما کلف الناس ثلاثة: معرفة الائمة و التسلیم لهم فی ما ورد علیهم و الرد الیهم فی ما اختلفوا فیه (9) .
مردم در [اصول حرکت تکاملی خویش] تنها به سه امر مکلف شده اند: به شناخت ائمه و معرفت رهبران دین، به تسلیم شدن در برابر آنچه از ایشان به آنها می رسد و این که در اختلافات فقط ایشان را مرجع خود قرار دهند .
البته در منابع روایی اعم از احادیث ادعیه و زیارات، حقایق و معارف بسیاری دراین زمینه وجود دارد که «زیارت جامعه کبیره » از بهترین آنهاست .
فرازهایی (10) همچون:
قلبی لکم مسلم; دل و قلب من تسلیم شماست .
و رایی لکم تبع; رای و نظر من تابع شماست .
و نصرتی لکم معدة; یاری و نصرت من برای شما آماده است (من آماده یاری شما هستم) .
فمعکم معکم لا مع غیرکم; من فقط با شما هستم، آری فقط با شما و نه با غیر شما . (11)
و دیگر فرازها مانند اینها بیانگر حقایقی است که ذکر آنها گذشت .
در «زیارت آل یاسین » نیز بر این حقایق تاکید شده است به خصوص در خلوص در محبت در این زیارت می خوانیم:
و مودتی خالصة لکم (12) ; دوستی و مودت من خالص و کامل برای شماست .
آسیب شناسی دینی نیز به خوبی نشان می دهد که دشمنان هم دقیقا همین محورها و نقاط کلیدی را نشانه رفته اند و از طریق «محو» و «تبدیل » یا دیگر طرق تاکنون به توطئه های گوناگونی دست زده اند .
به بیان دیگر دشمنان دین در وهله اول در صدد «محو» تمامیت دین است و اگر به آن دست نیافت به دنبال «تبدیل » احکام آن خواهد رفت و آن را دچار التقاط و امتزاج می کند . و از همین روست که شیعیان همواره آرزو می کنند که با ظهور امام عصر (ع) آنچه از دین خدا «محو» شده بازیابی شود و آنچه که «تبدیل شده » ، اصلاح گردد . (13)
از آنچه گفتیم چنین به دست می آید که سازه ها و محورهای اساسی «شناخت و اعتقاد» ، «تسلیم » ، «تبعیت و اطاعت » ، «خلوص در محبت » و «آمادگی برای فداکاری و جانفشانی » چهار عامل اساسی و بنیادی در تحقق مهندسی احیاگری دینی یا زمینه سازی برای ظهور امام عصر (ع) و به تعبیر دیگر «هندسه فکری و عملی شیعه » به شمار می آید . تاکیدا یادآوری می کنیم که عقلانیت و پشتوانه های فکری و اندیشمندانه این هندسه و مفاهیم و عوامل دوم تا چهارم در همان بعد اول یعنی «شناخت و اعتقاد» به طور کامل و عمیق تضمین و تامین گردیده است » .
نتیجه
نتیجه آنچه تاکنون گفتیم به طور مختصر چنین است که برای زمینه سازی و آمادگی جهت رسیدن به زمان ظهور و به تعبیری «مهندسی احیاگری دین » در زمان غیبت باید:
1 . به نظام امامت و ولایت اتصال یافت;
2 . این اتصال دقیقا در راستای اتصال به توحید و ولایت الهی (و یا عین آن) است;
3 . برای این اتصال بایستی این نظام را خوب شناخت و به آن اعتقاد پیدا کرد;
4 . آن گاه باید از اعماق دل و قلب، خود را تسلیم صاحبان ولایت به خصوص امام عصر (ع) نمود;
5 . در پرتو این شناخت و تسلیم، عشق و علاقه خویش را به آن حضرت به بالاترین و والاترین مرتبه رساند . البته شناخت و تسلیم و محبت روابطی متقابل و متعامل با یکدیگر دارند و ازدیاد هر یک موجب تاثیر و ازدیاد دو عامل دیگر خواهد شد .
رابطه این سه عامل با عامل چهارم یعنی آمادگی نیز همین گونه است;
6 . میوه شیرین و گوارای این شجره طیبه، روحیه شهادت طلبی در راه خدا و در مسیر امام و رهبر دین اشت; یعنی آمادگی برای جانفشانی در مسیر ولایت است که در بعد فردی برترین مرتبه تکامل معنوی و در بعد اجتماعی بهترین مرحله و زمینه ظهور امام عدل جهانی خواهد بود .
پی نوشت:
× نگارش اولیه این مقاله توسط برادر ارجمند حجة الاسلام سهرابی و بازنویسی و تکمیل آن توسط برادر ارجمند مرتضی مهدوی صورت گرفته است .
1 . ابراهیمی دینانی، غلامحسین، قواعد کلی فلسفی، چاپ دوم، ج 1، ص 18 .
2 . سوره توبه، آیه 119 .
3 . بحرانی ، سید هاشم، تفسیر برهان، ج 3، ص 515 (چاپ بیروت) .
4 . «فمعکم معکم لا مع غیرکم » ، مفاتیح الجنان، زیارت جامعه کبیره .
5 . سوره آل عمران، آیه 200 .
6 . بحرانی ، سید هاشم، تفسیر برهان، ج 2، ص 149 (چاپ بیروت) .
7 . شیخ مفید، امالی، چاپ اول، ص 84 .
8 . شیخ طوسی، امالی، چاپ اول، ص 157 .
9 . اصول کافی، ج 2، ص 235 .
10 . مفاتیح الجنان، زیارت جامعه کبیره .
11 . همان، دعای بعد از زیارت آل یاسین .
12 . «و جدد ما امتحی من دینک و اصلح ما بدل من حکمک ...» ، مفاتیح الجنان، دعای زمان غیبت .
متذکر می شویم که با جست وجو در ادعیه مربوط به امام عصر (ع) در کتاب مفاتیح الجنان و دیگر کتب ادعیه، فرازهای متعدد دیگری وجود دارد که بیان کننده حقایق مذکور است .