چهره امام مهدی علیه السلام در آیینه القاب

القاب ائمه اطهار، علیهم السلام، از آن جمله القاب امام زمان، عجل الله تعالی فرجه، یکی از راه های مهم شناخت خصایل و فضایل آن حجت های به حق الهی است .
در این نوشته تلاش می شود تا از طریق ارایه توضیح مختصر در زمین علیه السلام برخی از لقب های حضرت بقیة الله، با ابعاد مختلف ویژگی ها و اوصاف آن حضرت از منظر القابی که برای او تعیین شده است بیشتر آشنا شویم .
برای امام زمان علیه السلام اسامی و لقب های زیادی ذکر شده است در کتاب نجم الثاقب مرحوم محدث نوری حدود صد و هشتاد و دو نام و لقب و در کتاب نام نامه حضرت مهدی علیه السلام به حدود سیصد و ده اسم و لقب آن حضرت اشاره شده است . گفتنی است که منشا اصلی این نام ها و لقب ها علاوه بر تصریح ائمه اطهار، علیهم السلام، و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله ادعیه و زیارتنامه هایی است که برای امام زمان علیه السلام ذکر شده است .
در اینجا به برخی از مهمترین القاب آن حضرت اشاره می کنیم:
1 . مهدی: یکی از مشهورترین لقب های امام زمان علیه السلام مهدی است . درباره علت نامیده شدن آن حضرت با این لقب روایت های مختلفی ذکر شده است . حضرت امام محمد باقر علیه السلام می فرمایند:
هنگامی که مهدی ما قیام کنند ثروت ها را بطور مساوی تقسیم و در جامعه به عدالت و دادگری رفتار می کند . هر کس از او اطاعت کند از خداوند اطاعت کرده است و هر کس او را نافرمانی کند از خدا نافرمانی کرده است . و آن جضرت را «مهدی » نامیده اند چون به امور پنهان و نهانی هدایت می گردد . (1)
درباره امور نهانی که آن حضرت به آنها هدایت می شود یا هدایت می کند با توجه به تعابیر روایات نظرات چندی بیان شده است . از آنجا که در دوره غیبت مخصوصا دوران غیبت کبری در اثر پیدا شدن تبلیغات ضددینی و تفسیرها و برداشت های نامناسب از احکام دین و نفوذ خرافات و اندیشه های غلط غیردینی به اصول و تعالیم اصیل اعتقادی مردم دین اصلی و حتی قرآن اصلی را فراموش خواهند کرد . آن حضرت پس از ظهور قرآن اصیل و احکام واقعی اسلام را از لابلای آنهمه تحریفات و تفسیرهای ادرست بیرون خواهند کشید به گونه ای که حتی مردم گمان خواهند کرد که ایشان یک دین و آیین جدیدی را مطرح می کنند به این مناسبت آن حضرت را مهدی می گویند .
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در این باره می فرمایند:
دوازدهمین فرزندم به گونه ای غایب خواهد شد که اصلا دیده نخواهد شد و در این دوره غیبت وقایع سختی رخ خواهد داد و در نتیجه طولانی شدن این دوره زمانی خواهد آمد که از اسلام جز اسمی و از قرآن جز رسم و خطی اثری باقی نخواهد ماند . در آن موقع خداوند متعال به وی اجازه خواهد داد تا قیام کند آنگاه به وسیله او اسلام را تقویت و تجدید خواهد کرد . (2)
بر طبق این دیدگاه چون حضرت مهدی علیه السلام مردم را به حقایق پنهان شده دینی راهنمایی خواهند کرد او را مهدی می گویند .
دیدگاه دیگر این است که قائم آل محمد صلی الله علیه و آله را از این رو مهدی می گویند که مردم را به اموری که بر آنها پوشیده است راهنمایی خواهد کرد . وی پس از ظهور جهت ارشاد پیروان ادیان دیگر کتاب های آسمانی تحریف نشده آنها را به آنها نشان خواهد داد و از این طریق آنها را با دین اصیل خودشان آشنا خواهد ساخت و بر اساس همان احکام تحریف نشده آیین خودشان با آنان رفتار خواهد کرد . در روایتی می خوانیم از جمله کارهای حضرت امام زمان علیه السلام پس از ظهور این است که وی تورات اصلی و انجیل اصلی و سایر کتاب های انبیای گذشته را از یک مخفیگاه خارج خواهد ساخت . (3)
دیدگاه دیگر این است که آن حضرت پس از ظهور مردم را در تمام زمینه هایی که به بیراهه رفته اند ارشاد خواهند کرد تا به راه و شیوه های درست دست یابند; چون انحرافات دوران غیبت تنها در احکام دینی نیست چرا که در اثر جهل و ناآگاهی در عرصه های سیاسی، علمی و صنعتی نیز مردم دچار اشتباهات زیادی می شوند . طرفداران این برداشت نیز به برخی از روایات که مشتمل بر تعابیر خاصی هستند تمسک می جویند . به عنوان مثال از امام صادق علیه السلام روایت شده است که آن حضرت فرمودند:
آن حضرت را مهدی می گویند چون مردم را به اموری که گم کرده اند هدایت می کند (4)
این تعبیر شامل انحراف سیاسی و اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی و ... نیز می شود .
نتیجه آنکه می توان گفت چون امام زمان علیه السلام به برکت علم بی نظیری که مردم را در تمام عرصه های حیات فردی و اجتماعی و علمی و دینی به راه صحیح هدایت خواهند کرد و آنها را از تمام گمراهی ها نجات خواهند داد به این مناسبت آن حضرت را «مهدی » می گویند . البته در برخی روایات نیز به این نکته هم اشاره شده است که یکی از چیزهای مخفی که حضرت مهدی علیه السلام مردم را به آن هدایت خواهند کرد . ذخایر زیرزمینی و معادن است که شاید این لقب به این قبیل از عملکردهای حضرت مهدی علیه السلام نیز دلالت داشته باشد .
2 . قائم: گرچه همه انبیا و امامان با توجه به شرایطی که در آن واقع شده بودند قائم به حق بودند اما حضرت مهدی علیه السلام را بالخصوص قائم لقب داده اند . وقتی ابوحمزه ثمالی به امام محمد باقر علیه السلام عرض کردند:
ای فرزند رسول خدا مگر همه شما اهل بیت قیام کننده به حق نیستید؟
حضرت فرمودند:
چرا همه ما برای حق قیام می کنیم .
آنگاه ابوحمزه سؤال می کند:
پس چرا از بین همه اهل بیت فقط به صاحب الامر علیه السلام قائم گفته می شود؟
حضرت باقر علیه السلام می فرمایند:
موقعی که حضرت سیدالشهداء علیه السلام به شهادت رسیدند همه فرشتگان آسمان ها از این پیشامد ناراحت و متالم شدند . خداوند متعال به منظور دلداری آنها امامان نه گانه از نسل امام حسین علیه السلام را به آنها نشان دادند آنگاه که به مهدی آل محمد صلی الله علیه و آله که در آن حال مشغول نماز و نیایش به درگاه حضرت حق بودند رسیدند خداوند متعال فرمودند: این همان قائمی است که به وسیله قیام او از قاتلان حسین بن علی علیه السلام انتقام خواهم گرفت . (5)
و امام صادق علیه السلام در این باره فرموده اند:
مهدی علیه السلام را به خاطر قیامش برای حق قائم نامیده اند . (6)
بر طبق این قبیل از روایات چون دوازدهمین جانشین پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بزرگترین حکومت و قیام اصلاحی دینی را در طول تاریخ حیات بشر انجام خواهد داد و در سرتاسر حکومت عدل جهانی اسلام را مستقر خواهد ساخت به آن حضرت لقب «قائم » داده شده است .
در این باره روایت های دیگری نیز هست که از بعد دیگری این مطلب را مورد توجه قرار داده اند که البته منافاتی با برداشت دسته اول ندارد . بر طبق این دیدگاه آن حضرت را قائم می گویند چون سال ها پس از غیبت وقتی که مردم در اثر طول زمان یاد و خاطره آن حضرت را کم کم در اثر مشغول شدن به زینت های دنیا فراموش کردند، آن حضرت قیام خواهند کرد و حکومت عدل جهانی را در سرتاسر عالم برقرار خواهند ساخت «قائم » نامیده شده است .
در این زمینه از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله روایت شده است که آن حضرت فرمودند:
از این جهت قائم ما اهل بیت را قائم نامیده اند که پس از فراموش شدن نامش قیام می کند . (7)
و یا وقتی از امام جواد علیه السلام سؤال می کنند چرا او را قائم می نامند؟ در جواب می فرمایند:
زیرا بعد از آنکه نام آن حضرت از خاطره ها فراموش شود و اکثر مفقودین به امامت آن حضرت از دین خدا و اعتقاد به مامت حضرت مهدی علیه السلام رویگردان شوند او قیام می کند . (8)
و نقل شده است به محض شنیدن ظهور آن حضرت عده ای خواهند گفت: در طول این همه سال چگونه ممکن است او زنده مانده باشد باید تاکنون استخوان های او هم پوسیده شده باشد . چطور ادعا می کند که او قیام کرده است؟ اما در هر حال آن زمانی که شرایط فراهم گردد و به اذن پروردگار عالم او قیام خواهد کرد . عظیمترین انقلاب قابل تصور را رهبری خواهد نمود و قافله بشریت را به سعادت واقعی رهنمون خواهد شد .
ادامه دارد
پی نوشت ها:
1 . عقدالدرر، باب 3، ص 40; اثباة الهداة، ج 7، ص 110 و 169 .
2 . منتخب الاثر، ص 98 .
3 . بحارالانوار، ج 51، ص 29 .
4 . اثباة الهداة، ج 7، ص 110 .
5 . بحارالانوار، ج 51، ص 28 .
6 . همان، ص 30 .
7 . معانی الاخبار، ص 65 .
8 . کمال الدین، ص 378 .