امام هادی(ع) به روایت اهل سنت‌(2)

6 . یحیى بن هرثمه (قرن سوّم) :
او مأمور آوردن امام از مدینه به سامرا بود. وى مى‏گوید : زمانى که امام را نزد متوکل آوردم : «فأخبرته بحسن سیرته و سلامة طریقه و ورعه و زهادته و انی فَتَّشْتُ داره فلم أجد فیها غیر المصاحف و کتب العلم و ان أهل المدینة خافوا علیه فأکرمه المتوکل و أحسن جایزته و أجزل برّه و أنزله معه سرّمن رأى».[1]
یحیى بن هرثمه، بعد از آوردن امام هادی از مدینه به سامرا و دیدن برخی وقایع، کرامات، مقام و منزلت امام هادى‏(ع)، از موالیان و شیعیان آن حضرت شد.[2]  البته این نکته مهم نه تنها در کتب اهل سنت منعکس نشده، بلکه حتى تاریخ وفات او را نیز ثبت نکرده‏اند.
 7 . خطیب بغدادى شافعى (463 ق.)
وی بعد از ذکرنسب شریف امام مى‏گوید: «ابوالحسن الهاشمى، اشخصه جعفر المتوکل على‏اللَّه من مدینة رسول‏اللَّه‏(ص) إلى بغداد ثم إلى سرّمن رأى فقدّمها و أقام بها عشرین سنة و تسعة اشهر إلى أن توفی ... و هو أحد من یعتقد الشیعة الامامة فیه و یعرف بأبى الحسن العسکرى».[3]
 8 . محمدبن على عظیمى حلبى (532ق.)
 بدون اشاره به مقام و جایگاه امام و فقط با ذکر سال وفات (254ق.) می‌گوید:
«مات على بن محمد العسکرى جدّ المهدى بسرّمن رأى».[4]
 9 . ابو سعد عبدالکریم بن محمد سمعانى شافعى (562 ق.)
«ابوالحسن علی بن محمدبن علی بن موسى بن جعفربن محمدبن علی بن الحسین بن على بن أبی‏طالب، الهاشمی المعروف بالعسکری من عسکر سرّمن رأى، أشخصه جعفر المتوکل على‏اللَّه من مدینة رسول‏اللَّه(ص) إلى بغداد ثم إلى سرّمن رأى فقدمها و أقام بها عشرین سنة و تسعة اشهر إلى أنْ توفی بها فی أیام المعتز باللَّه، و هو أحد من یعتقد الشیعة فیه الامامة و یعرف بأبی الحسن العسکرى»[5].
 10. ابوالفرج ابن جوزى حنبلى (597 ق.)
 بعد از ذکر نسب امام‏(ع)مى‏گوید: «أبوالحسن الهاشمى، أحد من یعتقد فیه الشیعة ألامامة اشخصه المتوکل من مدینة رسول‏اللَّه إلى بغداد ثم إلى سامرا فقدمها و أقام بها ...»
و جریان درمانده شدن سایر فقها در برابر امام هادى‏(ع)را نقل مى‏کند و با این جریان موقعیت و مرجعیت علمى امام را به نمایش مى‏گذارد.[6]
 11. یاقوت حموى رومى بغدادى (626ق.)
هنگامى که مدفونین در سامرا را نام مى‏برد و به نام مبارک امام هادى و امام حسن عسکرى مى‏رسد، آنها را با احترام یاد می‌کند و مى‏گوید : «و به سامرا قبر الامام على بن محمدبن على بن موسى بن جعفر و ابنه الحسن بن على العسکریین ...».[7]
 در جاى دیگر ذیل منطقه «عسکر سامرا» مى‏گوید : «و قد نُسِب إلیه قوم من الأجلّاء منهم على بن محمدبن على بن موسى بن جعفربن محمدبن على بن الحسین بن على بن ابى‏طالب (رضى‏اللَّه عنه) یکنّى‏ أبا الحسن الهادى ... و ابنه الحسن بن على ...» و با احترام از آن دو بزرگوار و امام مهدى(عج) یاد مى‏کند.[8]
 12. ابوالحسن عزالدین ابن اثیر جزرى شافعى (630 ق.)
«أبوالحسن على بن محمدبن ... إنما قیل له ذلک لأنّ المتوکل اشخصه من المدینة إلى سرّمن رأى فاقام بها عشرین سنة و تسعة اشهر و توفى بها ...».[9]
 بعد از ذکر نسب شریف امام مى‏گوید: «و هو أحد من یعتقد الإمامیة إمامته...».[10]
  13 . عارف شیخ محى‏الدین ابوبکر محمدبن على طائى حاتمى اندلسى (638ق.)
 «و على الداعی إلى الحق أمین‏اللَّه على الخلق لسان الصدق و باب السِلْم أصل المعارف و منبت العلم منجى أرباب المعادات و منقذ أصحاب الضلالات و البدعات، انسان عین الابداع، أنموذج أصول الاختراع، مهجة الکونین و محجة الثقلین، مفتاح خزائن الوجوب، حافظ مکان الغیوب، طیار جو الأزل و الأبد، علی بن محمد (علیه صلوات‏اللَّه الملک الاحد)».[11]
 14 . شیخ کمال‏الدین محمدبن طلحه شافعى (652 ق.)
 در تجلیل از امام و مناقب ایشان مى‏گوید : «و أما مناقبه فمنها ما حلّ فى الآذان محل حلاها بأشنافها و اکتنفته شغفاً به اکتناف اللئالى الثمینة بأصدافها و شهد لأبى الحسن انَّ نفسه موصوفة بنفائس اوصافها و انّها نازلةٌ من الدرجة النبویة فى ذرى اشرافها و شرفات اعرافها ...».
بعد از نقل جریان کمک امام به اعرابى مى‏گوید: «فهذه منقبةٌ مَنْ سَمِعها حُکمَ له بمکارم الاخلاق و قضى‏ له بالمناقب المحکوم بشرفها بالاتفاق».[12]
 15 . سبط بن جوزى حنفى (654 ق.)
ضمن تجلیل از امام هادى(ع)، جریان‌ها و فضایل آن حضرت را نقل مى‏کند.[13]
 16 . محمدبن یوسف گنجى شافعى (658ق.)
می‌نویسد: «الهادى على‏(ع)و هو الإمام بعده [امام جواد] » و تاریخ ولادت و وفات امام را ذکر مى‏کند.[14]
 17. عمربن شجاع‏الدین محمدبن عبدالواحد موصلى شافعى (660 ق.)
 بعد از نقل نسب شریف امام مى‏گوید : «و کان معروفاً بالحلم و هو الامام العاشر و کان مشهوراً بفنون العلوم و حلّ السر المکتوم، کثیر العبادة و الزهد، له کرامات ظاهرةٌ، و سیرٌ فاخرة و کانت المشکلات تُحلّ بیدیه و المعضلات تحال علیه، و له باللَّه خلوات و إلیه منه إشاراتٌ علومه غریبةٌ و معانیه لطیفة ...».[15]
 18 . شمس‏الدین ابن خلّکان شافعى (681ق.)
«ابوالحسن علی‏الهادى بن محمد الجواد بن على الرضا و هو حفید الذى قبله، فلا حاجة الى رفع نسبه و یعرف بالعسکرى و هو احد الائمة الاثنی عشر عند الامامیة...».[16]
 19 . عمادالدین اسماعیل ابوالفداء دمشقى شافعى (732 ق.)
«على الهادی و علی التقى و هو أحد الائمة الاثنی عشر عند الإمامیة و هو علی الزکی بن محمد الجواد و عاشر الائمة الاثنى عشر و هو والد الحسن العسکرى ...».[17]
 20 . شمس‏الدین ذهبى شافعى (748 ق.)
بعد از ذکر نسب شریف امام مى‏گوید: «السید الشریف ابوالحسن العلوى الحسینى الفقیه أحد الاثنی عشر، و تُلَقّبُهُ الامامیة الهادى.»
 و جریان درماندن فقها در برابر امام هادى، و دو قضیه صدقه و نذر متوکل را بیان مى‏کند.[18]
 در جاى دیگر مى‏گوید : «و کان فقیهاً اماماً متعبداً... استفتاه المتوکل مرة و وصله بأربعة آلاف دینار و هو احد الاثنی عشر الذین یعتقد الشیعة الغلاة عصمتهم»[19].
 در جاى دیگر چنین مى‏گوید : «و هو احد الاثنی‏عشر المعصومین عند الرافضة و هو ابن الجواد محمدبن الرضا على بن الکاظم موسى بن جعفر الصادق و کان مفتیاً صالحاً ...».[20]
 همچنین مى‏گوید : «ولده (امام جواد) الملقب بالهادى شریفٌ جلیل».[21]
 21 . زین‏الدین ابن الوردى حلبى شافعى (749 ق.)
«... علی الملقّب بالزکی و بالهادى و بالتقى أحد الأئمة الاثنی عشر على رأى الإمامیة و هو ابن الجواد، کان قد سُعِىَ به الى المتوکل ... و هو عاشر الائمة الاثنی عشر و والد الحسن العسکرى ...».[22]
 22 . صلاح‏الدین خلیل‏بن ایبک صَفَدى شافعى (764ق.)
 وی با ذکر پدران آن حضرت می‌گوید: «أحد الائمة الاثنی عشر عند الإمامیة ... کان قَدْ سُعی به إلى المتوکل و قیل انَّ فى منزله سلاحاً و کتباً و غیرها من شیعته و اَوْ هَموه انه یطلب الامر لنفسه فوجّه الیه عدّةً من الاتراک فهجموا منزله ...» و بعد برخی از جریان‌ها و فضایل امام هادى(ع) را نقل مى‏کند.[23]
 23 . عبداللَّه بن اسعد یافعى یمنى مکى شافعى (768 ق.)
پس از ذکر نام و تاریخ وفات آن حضرت در 254ق. می‌نویسد: « و کان متعبداً فقیهاً إماماً استفتاه المتوکل مرّة و وصله بأربعة آلاف درهم و هو احد الاثنی عشر الذین تعتقد الشیعة الغلاة عصمتهم ...».[24]
 24 . ابوالفداء ابن کثیر دمشقى شافعى (774ق.)
 «فهو ابن محمد الجواد بن على الرضا بن موسى الکاظم بن جعفر الصادق بن محمد الباقر بن علی زین‏العابدین بن الحسین الشهید بن على بن ابى‏طالب، احد الائمة الاثنی عشریة و هو والد الحسن بن على العسکرى المنتظر عند الفرقة الضالة الجاهلة الکاذبة الخاطئة. و قد کان عابداً زاهداً نقله المتوکل الى سامرا فأقام بها أزید من عشرین سنة بأشهر ...» .[25]
 25 . احمدبن عبداللَّه قلقشندى (821ق.)
«و من غریب ما اتفق له فی ذلک انّه طلب علیاً الزکی و یقال على الهادی و علىّ التقی أحد الأئمة الاثنی عشر ...».
 وى با تعجب و شگفتى، اقدامات خصمانه متوکل علیه امام هادى‏(ع) را نقل می‌کند (از جمله، حمله شبانه به منزل امام هادى(ع)). و با تجلیل از آن حضرت، به بغض و دشمنى متوکل در برابر امام على‏(ع)اشاره می‌کند و به مقایسه میان متوکل و مأمون در این زمینه مى‏پردازد.[26]
 26 . محمد خواجه پارساى بخارى حنفى (822 ق.)
«و من أئمة أهل البیت أبوالحسن على الهادى بن الجواد - رضى‏اللَّه عنهما - و کان ابوالحسن على الهادى عابداً فقیهاً اماماً».[27]
 27. ابن صبّاغ مالکى (855 ق.)
بعد از نقل نسب شریف امام هادى‏(ع)و فضایل آن حضرت، به نقل از بعضى از اهل علم در مقام و منزلت امام هادى‏(ع)چنین مى‏گوید: «فضل أبى الحسن على بن محمد الهادی قد ضرب على الحرّة قبابه و مدّ على نجوم السماء اطنابه فما تعدّ منقبة إلّا و إلیه نحیلتها و لا تذکر کریمة إلّا و له فضیلتها و لا تورد محمدة إلّا و له تفصیلها و جملتها و لا تستعظم حالة سنینة إلّا و تظهر علیه أدلتها، استحق ذلک بما فی جوهر نفسه من کرم تفرد بخصائصه و مجد حکم فیه على طبعه الکریم بحفظه من الشرب حفظ الراعی لقلایصه، فکانت نفسه مهذبة و أخلاقه مستعذبة و سیرته عادلة و خلاله فاضلة و میازه إلى العفاة واصلة، و زموع المعروف بوجود وجوده عامرة آهلة، جرى‏ من الوقار و السکون و الطمأنینة و العفة و النزاهة و الخمول فی النباهة على‏ وتیرة نبویة و شنشنة علویة و نفس زکیة و همة علیة، لا یفارقها احدٌ من الانام و لا یدانیها، و طریقة حسنة لا یشارکه فیها خلق و لا یطمع فیها».[28]
 28 . ابن تغری بردى اتابکى حنفى (874ق.)
ابن تغری نیز با آوردن نام و نسب امام هادی(ع) گفته است: «أحد الأئمة الاثنی عشر المعدودین عند الرافضة ...».[29]
 29 . نورالدین عبدالرحمن جامى (898ق.)
 «حضرت سید نا على بن محمد بن على بن موسى بن جعفر - رضى‏اللَّه عنهم-.» بعد از نقل زندگی امام، مى‏گوید: «حضرت على هادى (رضى‏اللَّه عنه) امام دهم است ...» و آن حضرت را صاحب مناقب و کرامات دانسته، به نقل آنها مى‏پردازد.[30]
 30 . میر محمدبن سید برهان‏الدین خواند شاه، مشهور به میر خواند شافعى (903ق.)
«کنیه وى ابوالحسن، لقبش هادى و او یکى از اکابر اهل‏بیت است و او به عسکرى مشهور است و زکى و تقى نیز خوانند».[31]
 31 . فضل‏اللَّه بن روزبهان خنجى اصفهانى شافعى (927 ق.)
« سلام على الاریحى النقى‏
علىّ المکرم هادى الورى‏
 اللهم صلّ و سلِّم على الإمام العاشر مُقْتَدى الحىّ و النادی، سید الحاضِرِ و البادى، حارز نتیجة الوصایة و الإمامة من المبادی، السیف الغاضب على رَقَبة کل مخالفٍ معادی، کهف الملهوفین فى النوائب و العوادى، قاطع العطش من الأکباد الصّوادی، الشاهد بکمال فضلِهِ الأحباب و الاعادىِ، مَلْجأ اولیائه بولائه یوم ینادی المنادی، أبى الحسن علىّ النقى هادى بن محمد التقی، الشهید بکید الأعداء المقبور بسرّمن رأى اللهم صل على سیدنا محمد و آل سیدنا محمد سیما سید الحىّ و النادی علی النقی الهادی و سَلّم تسلیماً؛
خدایا! درود و صلوات دِه و سلام فرست بر امام دهم. آن حضرت مقتداى حاضر و بادیه‏نشین، سید بزرگ حىّ و قبیله و مجلس مردمان بود. او جمع کننده و فراگیرنده نتیجه وصایت و امامت از مبادى است. آن حضرت شمشیر برّنده است برگردن هر مخالف که دشمنى کند و همچون غار، پناه ضعیفان و عاجزان در حوادث و نوائب روزگار است که بدیشان عاید شود. آن حضرت باز نشاننده تشنگى از جگرهاى تشنه است. و گواه‌اند بر کمال فضل و بزرگى‌اش، دوستان و دشمنان او. آن حضرت پناه و محل التجای دوستان خود است به دوستى و محبتی که با ایشان دارد».
و  در پایان مى‏گوید : «اللهم احشرنا فی زمرتهم».[32]
 32. غیاث‏الدین بن همام‏الدین حسینى، مشهور به خواند امیر شافعى (942 ق.)
 از ایشان به «امام» تعبیر مى‏کند و بعد از نقل القاب، درباره مناقب و مقام امام مى‏گوید:
«سید حمیده و شیم پسندیده و محاسن اطوار و مکارم آثار آن امام عالى مقدار، بسیار است و شرف ذات و محامد صفات و علوّ مراتب و سموّ مناقب آن قدوه صغار و کبار زیاده از حد انحصار، انوار باطن خجسته میامنش منوّر محراب عبادت بود و آثار محاسن فضایلش مرتب اسباب سعادت، و اختصاص وجود فایض الجودش به سریر امامت معین، و اشتغال ضمیر فیض پذیرش به استکمال فنون فضیلت مبین».
سپس می‌سراید:
 امام على نام، هادى لقب‏
که ظاهر ازو گشت فضل و ادب‏
 ازو نور ایمان فروزنده بود
به او سنت مصطفى زنده بود
 فرو مرده بدعت به ایام او
نبودى به جز مکرمت کام او
 سپهر شرف را رُخش آفتاب‏
دلش واقف سِرّ اُمّ الکتاب‏
 به تاج امامت سرش سرفراز
فتاده به پایش مَلِک از نیاز
 و در پایان، برخی از مناقب آن حضرت را نقل مى‏کند.[33]
 33 . شمس‏الدین محمدبن طوطون دمشقى حنفى (953 ق.)
 بعد از نام بردن و شرح حال هر یک از امامان شیعه، وقتى به امام هادى‏(ع)مى‏رسد، مى‏گوید : «دهمین پیشوا و امام، فرزند امام جواد، على است» و آن گاه به ذکر نسب آنها مى‏پردازد و مى‏گوید: «رضى‏اللَّه عنهم المعروف بالعسکرى عند الإمامیة» و برخی از وقایعى را که دال بر مناقب و البته مظلومیت امام است، نقل مى‏کند.[34]
 34. دیار بکرى (966 ق.)
«مات بسامرا علی الملقّب بین الشیعة بالهادى و هو أحد الاثنی عشر المعصومین عندالرافضة و هو ابن الجواد محمدبن الرضا على بن الکاظم موسى بن جعفر الصادق و عاش أربعین سنة».[35]
 35 . ابن حجر هیثمى مالکى (973 ق.)
 امام هادى را از جلیل‏ترین فرزندان امام جواد دانسته، مى‏گوید : «و أجلّهم علی العسکرى ... و کان وارث أبیه علماً و سخاءً»[36].
 36 . احمدبن یوسف قرمانى دمشقى (1019ق.)
 بخشى از کتاب خود را به معرفى پیشوایان شیعه اختصاص مى‏دهد و در فصل نهم، درباره امام هادى مى‏گوید : «فصلٌ فى ذکر بیت الحلم و العلم و الایادى الامام على بن محمدالهادى (رضى‏اللَّه عنه)... و أما مناقبه فنفیسةٌ و أوصافه شریفةٌ»، و بعد به نقل فضایل و کرامات امام مى‏پردازد.[37]
 37. ابن عماد حنبلى دمشقى (1089 ق.)
 بعد از ذکر نسب شریف امام مى‏گوید : «العلوى الحسینی المعروف کان فقیهاً إماماً متعبداً و هو أحد الأئمة الاثنى عشر الذین تعتقد غلاة الشیعة عصمتهم کالأنبیاء».[38]
 38. شیخ عبداللَّه بن محمدبن عامر شبراوى شافعى (1172ق.)
 زمانى که اولاد امام جواد را برمى‏شمارد، درباره امام هادى‏(ع)با تجلیل مى‏گوید : «و اشرف اولاده و اکرمهم و افضلهم و اعظمهم ولد بالمدینة ... و کراماته کثیرة ...» و بعد به نقل برخی از کرامات امام مى‏پردازد.[39]
 39 . سید عباس مکى حسینى موسوى (1180ق.)
 بعد از نقل تاریخ ولادت و وفات امام هادى‏(ع)مى‏گوید : «و أمّا فضائل الإمام الهادى (علیه و على آبائه السلام) فلیس لها حدّ و معجزاته لا یحصرها العدّ».[40]
 40. ابوالفوز محمدبن امین بغدادى، مشهور به سویدى (1246ق.)
 «على الهادى ولد بالمدینة ... و مناقبه کثیرةٌ ... رحمه‏اللَّه و رضى‏اللَّه عنه».[41]
 41. شیخ مؤمن شبلنجى شافعى (1298ق.)
 در شرح حال امام هادى مى‏گوید : «فی ذکر سیدنا علی الهادی بن محمد الجوادبن على الرضا بن موسى الکاظم ابن جعفر الصادق بن محمد الباقر بن على زین‏العابدین بن الحسین بن على بن ابى‏طالب (رضى‏اللَّه عنهم) ... مناقبه (رضى‏اللَّه) کثیرة» و بعد به نقل مناقب و کرامات آن حضرت مى‏پردازد.[42]
 42. على بن محمد عبداللَّه فکرى حسینى قاهرى (1372 ق.)
«نسبه : هو سیدنا علی‏الهادى (رضى‏اللَّه عنهم)... کان ابوالحسن العسکرى وارث أبیه علماً و منحاً و کان فقیهاً جمیلاً مهیباً و کان أطیب الناس بهجةً و أصدقهم لهجةً ... کرمه و زهده و عفته ...» و بعد به نقل مناقب و کرامات امام هادى مى‏پردازد.[43]
 43. محمد فرید وجدى (1373 ق.)  
بعد از ذکر نسب شریف امام هادى‏(ع)مى‏گوید : «هو أحد الأئمة الاثنی‏عشر فی اعتقاد الامامیة ...» و بعد پاره‌ای  از وقایع (از جمله: احضار امام از مدینه به سامرا و حمله شبانه مأموران متوکل به منزل امام، که دال بر مظلومیت آن حضرت است) را نقل مى‏کند.[44]
 44 . استاد سید محمدطاهر هاشمى شافعى (1412ق.)
 به نقل از بزرگان خود می‌نویسد: «آن حضرت در علم و سخا و سایر صفات رفیع و سجایاى عالی، وارث پدر ماجد خود بود» و سپس به نقل یکسرى مناقب و کرامات امام مى‏پردازد.[45]
 45 . خیرالدین زرکلى.
«علی الملقب بالهادى ابن الجواد بن على الرضی بن موسى بن جعفر الحسینی الطالبى عاشر الأئمة الاثنی عشر عند الامامیة، وأحد الأتقیاء الصلحاء».
آن گاه سایر مقامات علمى و اخلاقى امام را نقل مى‏کند.[46]
 46. عبدالسلام ترمانینى.
 می‌نویسد:«ابوالحسن العسکرى هو علی الملقّب بالهادى». او با احترام نَسَب امام هادى را یاد کرده، درباره آن حضرت مى‏گوید : «هو والد الحسن العسکرى و عاشر الائمة الاثنی عشریة عند الشیعة الامامیة ...»
و بعد جریان احضار از مدینه و دستگیری شبانه امام را ذکر مى‏کند و در پایان مى‏گوید : «کان على جانب عظیم من التقوى‏ و الصلاح».[47]
 47. هادى حمّو.
«الامام علی الهادى النقی، هو ابوالحسن على الهادى بن محمد الجواد تولّى الامامة کأبیه صغیراً ... و فی عَهْده تَکهْرَبَت سیاسة العباسیین ضدّ الشیعة» و بعد قضایا و جنایات متوکل و سایر اقدامات وى را نقل کرده، سیاست و حکومت بنى عباس را زیر سؤال مى‏برد.[48]
 48. سید محمد عبدالغفار هاشمى حنفى.
با تمجید از جایگاه و موقعیت امام هادى، آن حضرت را «داراى علم فراوان، عمل صالح و قاطع در تصمیم‏گیرى و صاحب قول حق» یاد کرده و همین امر را باعث احضار امام از مدینه به سامرا دانسته است.[49]
 سلسلة الذهب امام هادى‏(ع)
امام هادى نیز از هر موقعیتى استفاده مى‏کرد تا نام و یاد پدران خود را که در رأس آنان، امام على‏(ع)و رسول الله‏(ص) قرار دارند، زنده نگه دارد و همان روشى که امام رضا(ع)در نیشابور انجام داد را دنبال کرد.
 نقل حدیث مسند ابناء از آباء تا رسول الله(ص)، در دو مقطع از زندگانى امام هادى‏(ع)گزارش شده است: در مجلس واثق عباسى، در جمع قاضى یحیى بن اکثم و سایر فقها، و دیگری در پایان عمر که آن حضرت در بستر بیمارى آن را براى یکى از اصحاب خود نقل کرده است.
1. مجلس خلیفه عباسی
... فی مجلس الواثق - و الفقهاء بحضرته - من حَلَق رأس آدم حین حج؟ فتعایى القوم عن الجواب. فقال الواثق: أنا أحضرکم من ینبئکم بالخبر. فبعث إلى على بن محمدبن على بن موسى بن جعفربن محمدبن على بن الحسین بن على بن أبى‏طالب فأحضر فقال: یا أبا الحسن مَنْ حَلَق رأس آدم؟ فقال: سألتک باللَّه یا أمیرالمؤمنین الّا اعفیتنی. قال: اقسمت علیک لتقولن. قال: امّا اذ أبیت فإنّ أبی حدثنى عن جدّی عن أبیه عن جدّه قال: قال رسول‏اللَّه(ص): امر جبرئیل انْ ینزل بیاقوتة من الجنة، فهبط بها فمسح بها رأس آدم فتناثر الشعر منه، فحیث بَلَغَ نورها صار حرماً؛[50]
 در زمان واثق عباسى، هنگامى که فقها نزد واثق حضور داشتند، یحیى بن اکثم سؤالى را مطرح کرد و پرسید: زمانى که آدم به حج رفت، چه کسى سر او را تراشید؟ فقهای مجلس از پاسخ به این سؤال درماندند. واثق به آنها گفت: من کسى که جواب این سؤال را بداند، براى شما حاضر مى‏کنم. و سپس امام هادى‏(ع)را به مجلس خود طلبید و سؤال یحیى بن اکثم را از آن حضرت پرسید. امام هادى‏(ع)رو به خلیفه کرد و گفت: اگر ممکن است مرا از پاسخ به این سؤال معاف بدار. واثق قبول نکرد و امام را به خدا سوگند داد. امام هادى نیز به ناچار در پاسخ چنین فرمود:
همانا پدرم از جدم، از پدرش از جدّش نقل فرمود که رسول‏اللَّه فرمود: جبرئیل مأمور شد که یاقوتى را از بهشت براى حضرت آدم بیاورد، و آن را بر سر حضرت آدم کشید و موهاى ایشان تراشیده شد؛ به گونه‏اى که از سر حلق شده حضرت آدم، نور تمامى اطراف حرم را فرا گرفته بود».
2. در بستر شهادت
 مسعودى مى‏نویسد: «و حدثنی محمدبن الفرج بمدینة جرجان فی المحلة المعروفة ببئر أبی عنان، قال: حدثنی أبو دعامة، قال: أتیت علی بن محمدبن علی بن موسى عائداً فی علّته التی کانت وفاته منها فی هذه السنة، فلما هممت بالانصراف قال لی : یا أبا دعامة! قد وجب حقّک، أفلا أحدّثک بحدیث تسرُّ به؟
 قال: فقلت له: ما أحوجنی إلى ذلک یا ابن رسول‏اللَّه!
 قال: حدثنی أبی محمدبن علی، قال : حدثنی أبی علی بن موسى، قال: حدثنی أبی موسى بن جعفر، قال: حدثنی أبی جعفر بن محمد، قال: حدثنی أبی محمدبن علی، قال: حدثنی أبی علی بن الحسین، قال حدثنی أبی الحسین بن علی، قال: حدثنی أبی علی بن أبی طالب، (رضی‏اللَّه عنهم) قال: قال رسول‏اللَّه(ص): اکتب یا علی.
 قال: قال: قلت: و ما أکتب؟
 قال لی: اکتب بسم‏اللَّه الرحمن الرحیم. الایمان ما وقرته[51] القلوب، و صدقته الأعمال، و الاسلام ما جرى به اللسان، و حلّت به المناکحة.
 قال أبو دعامة: فقلت: یاابن رسول‏اللَّه! ما أدری و اللَّه أیهما أحسن: الحدیث أم الاسناد؟
 فقال: أنّها لصحیفة بخطّ علی بن أبی‏طالب بإملاء رسول‏اللَّه(ص) نتوارثها صاغراً عن اکابر؛[52]
 ابودعامه مى‏گوید: هنگامى که امام هادى‏(ع)در بستر بیمارى بود (و از همین بیمارى نیز از دنیا رفت)، به عیادت ایشان رفتم. چون خواستم از وی وداع کنم، به من فرمود: ابودعامه! حق تو بر ما واجب شده؛ آیا نمى‏خواهى حدیثى برایت نقل کنم که از شنیدن آن خوشحال شوى؟ ابودعامه گفت: تشنه شنیدن این احادیث هستم، اى پسر رسول خدا! امام هادى‏(ع)فرمود: همانا شنیدم پدرم از پدرش على بن موسى الرضا، از پدرش موسى بن جعفر، از پدرش امام صادق، از پدرش امام باقر، از پدرش امام سجاد، از پدرش امام حسین، از پدرش امام على، از رسول الله نقل کردند که روزى رسول الله به امام على فرمود: اى على! بنویس. امام على(ع) عرض کرد: چه بنویسم؟ پیامبر فرمود: «بنویس: بسم اللَّه الرحمن الرحیم. ایمان، چیزى است که در قلب‌ها تثبیت شود و کردار و رفتار، آن را تصدیق کند؛ ولى اسلام، آن است که بر زبان جارى مى‏شود و ازدواج و نکاح در گرو آن است».
ابودعامه مى‏گوید: پس از شنیدن این حدیث به امام هادى(ع) عرض کردم: اى پسر رسول خدا! نمى‏دانم کدام یک بهتر است: حدیث یا سند؟! امام هادى فرمود:
همانا این حدیثى که براى تو نقل کردم، از صحیفه امام على(ع) است که به املای رسول الله و به خط امام على نگاشته شده است که کوچک‏هاى ما از بزرگ‏ها به ارث مى‏برند».
 سخن پایانى‏
 سخنان و تمجیدهاى اهل سنت از فرزند رسول اللَّه (امام هادى، دهمین پیشواى شیعیان) و اعتراف آنها به این فضایل، ما را به این نکته رهنمون مى‏سازد که اهل‏سنت معترف به عظمت و جلالت آنها بوده‌اند و حداقل مخالف اهل‏بیت نیستند و فتنه‏انگیزی سلفى ـ که منجر به تخریب بارگاه منوّر حرمین عسکریین8 در سامرّا شده است ـ غیر از اهل‏سنت بوده و اقدام آنان به قصد تفرقه و فتنه میان شیعیان و اهل‏سنت ‏است.
 پی‌نوشت
_______________________________________
[1] . تذکرةالخواص، ص 322.
[2] . بحارالانوار، ج 5 ، ص 142؛ ر.ک : مستدرکات علم رجال الحدیث، ج 8 ، ص 239 و 240.
[3] . تاریخ بغداد، ج 12، ص 56.
[4] . تاریخ حلب، ص 262.
[5] . الانساب، ج 4، ص 195 و 196.
[6] . المنتظم، ج 7 ، ص 70 .
[7] . معجم البلدان، ج 3، ص 178.
[8] . همان، ج 4، ص 123.
[9] . اللباب فى تهذیب الانساب، ج 2، ص 340.
[10] . الکامل فى التاریخ، ج 4، ص 400 و 401.
[11] . المناقب (المطبوع فى آخر وسیلة الخادم)، ص 297؛ ملحقات احقاق الحق، ج 29، ص 48 و 49.
[12] . مطالب السؤول فى مناقب آل الرسول، ج 2، ص144 و 145.
[13] . تذکرة الخواص، ص 322.
[14] . کفایة الطالب، ص 312.
[15] . النعیم المقیم لعترة النبأ العظیم، ص 425 و 426.
[16] . وفیات الاعیان، ج 3، ص 272.
[17] . المختصر فى اخبار البشر، ج 2، ص 45 و 46.
[18] . تاریخ الاسلام (حوادث251 - 260 ق.)، ص 218 و 219.
[19] . العبر، ج 1، ص 364.
[20] . ) دُوَل الاسلام، ج 1، ص 225
[21] . سیر اعلام النبلاء، ج 13، ص 121.
[22] . المختصر فى اخبار البشر، ج 1، ص 347 و 348.
[23] . الوافى بالوفیات، ج 22، ص 72 -74.
[24] . مرآة الجنان، ج 2، ص 119.
[25] . البدایة و النهایة، ج 11، ص 17.
[26] . مآثر الانافة فى معالم الخلافة، ج 1، ص 230 و 231.
[27] . ینابیع المودة، ج 3، ص 169 (نقل عن فصل‏الخطاب لمحمد خواجه پارساى بخارى و هذا الکتاب مخطوطا).
[28] . الفصول المهمة، ص 282 و 283.
[29] . النجوم الزاهرة، ج 2، ص 410
[30] . شواهد النبوة، ص 396 ـ 398.
[31] . تاریخ روضةالصفا، ج 3، ص 54 و 55 .
[32] . وسیلة الخادم الى المخدوم، ص 257ـ 262.
[33] . تاریخ حبیب السیر، ج 2، ص 95 .
[34] . الأئمة الاثنى عشر، ص 107 و 108.
[35] . تاریخ الخمیس، ج 2، ص 341.
[36] . الصواعق المحرقة، ج 2، ص 598 .
[37] . اخبار الدول و آثار الاول، ص 116 و 117.
[38] . شذرات الذهب، ج 3، ص 242.
[39] . الاتحاف بحب الاَشراف، ص 360 و 361.
[40] . نزهة الجلیس، ص 83 .
[41] . سبائک الذهب، ص 342؛ ملحقات احقاق الحق، ج 29، ص 33.
[42] . نورالابصار، ص 334.
[43] . احسن القصص، ج 4، ص 300.
[44] . دائرةالمعارف القرن العشرین، ج 6 ، ص 437 و 438.
[45] . مناقب اهل بیت از دیدگاه اهل سنت، ص 245.
[46] . الاعلام، ج 4، ص 323.
[47] . احداث التاریخ الاسلامى، (حوادث 251 - 375ق.) ج 1، ص 131.
[48] . اضواء على الشیعة، ص 137.
[49] . ائمةالهدى، ص 136.
[50] . همان.
[51] . و قرته القلوب : و عنه و ثبت فیها.
[52] . مروج الذهب، ج 4، ص 194 و 195