فاطمه(س) در کلام الهی
آرشیو
چکیده
متن
قرآن مجید که کلام راستین خداست و در نهایت اتقان و درستی قرار دارد، بی‌هیچ شک و شائبه‌ای بازگوکننده حقایقی است که ذهن بشری از نیل به بسیاری از آنها، عاجز و ناتوان است. فاطمه زهرا(س) نیز حقیقتی بی‌مانند دارد که جز در سایه‌سار قرآن و کلام معصومان نمی‌توان بدان دست یافت. بدین لحاظ، در این مجال به بررسی برخی از آیات قرآن و بیان پاره‌ای از این حقایق می‌پردازیم.
1. خانه فاطمه(س) جلوه‌گاه نور هدایت الهی
قرآن کریم، خداوند را نور آسمان‌ها و زمین می‌خواند و تصریح می‌کند که او هر فردی را که بخواهد، به نور خویش هدایت می‌کند. در ادامه می‌فرماید: «]این نور هدایت[ در خانه‌هایی است که خداوند اذن فرموده است رفعت بیابند؛ خانه‌هایی که نام خدا در آنها ذکر می‌شود و مردانی که تجارت و معامله، آنان را از یاد الهی غافل نمی‌کند و می‌ترسند از روزی که در آن، دل‌ها و چشم‌ها زیر و رو می‌شود، صبح و شام در آنها، تسبیح او می‌گویند».[1]
هنگامی که پیامبر خدا(ص) آیات مذکور را تلاوت کرد، یکی از اطرافیان حضرت پرسید: یا رسول الله! این خانه‌ها کدام خانه‌هایند؟ فرمود: «خانه‌های انبیا». ابوبکر برخاست و گفت: یا رسول الله! آیا خانه فاطمه و علی از مصادیق این آیه است؟ پاسخ شنید: «آری، از برترین مصادیق آن است».[2]
2. مشکات الهی
قرآن برای تبیین و معرفی نورخداوند، مثالی ذکر می‌کند:
«مَثَل نور خداوند، مَثَل چراغدانی است که درون آن، چراغی گذارده باشند...».[3]
راوی می‌گوید: از امام(ع) درباره این کلام الهی پرسیدم. فرمود: «آن چراغدان، فاطمه(س) است و آن چراغ، امام حسن(ع) و آن زجاجه (فانوس یا حباب شفاف)، امام حسین(ع) است».[4]
این بیان، در حقیقت اشاره به جایگاه والا و متعالی فاطمه(س) و فرزندانش در عالم تکوین و هدایت بشر دارد.
3. ستاره فروزان
امام(ع)، ذیل این آیه قرآن که می‌فرماید: «ستاره‌ای درخشنده چون مروارید»،[5] فرمود: «فاطمه(س) ستاره درخشان و فروزانی از میان جمله زنان عالم است».[6]
4. انسان بزرگ الهی
امام باقر(ع) درباره آیه «همانا آن از مسائل مهم است(و) هشدار و انذاری است برای همه انسان‌ها»[7] فرمود: «یعنی فاطمه».[8] واژه «کُبَر» جمع «کبری» و تأنیث اکبر است. بنابراین، آیه مذکور چنین معنا می‌شود: «فاطمه زهرا(س) یکی از بزرگان است».[9]
در بیانی کوتاه می‌توان گفت: این تفسیر، عظمت معنوی آن بانوی بزرگوار اسلام را بازگو می‌کند که در اثر آراسته شدن وی به سجایا و کمالات الهی برایش حاصل گشته است.
5. دریای فضیلت
ذیل این آیه که می‌فرماید:« (خداوند) دو دریا را در کنار یکدیگر قرار داد؛ در حالی که با هم تماس دارند. در میان آن دو، برزخی است که یکی بر دیگری غلبه نمی‌کند»،[10] از امام صادق(ع) نقل شده است که فرمود: «علی و فاطمه، آن دو بحر عمیقی‌اند که هیچ یک را بر دیگری برتری نیست. بین آن دو، واسطه‌ا‌ی است که همان رسول خداست و محصول این بحر عمیق، لؤلؤ و مرجان است که آن دو، حسن و حسین هستند».[11]
ثعلبی در تفسیر خود، از سفیان ثوری نقل می‌کند: « )مرج البحرین یلتقیان( یعنی فاطمه و علی، و منظور از )یخرج منهما اللؤلؤ و المرجان( حسن و حسین و مراد از )بینهما برزخ( رسول خداست».[12]
ابوسعید خدری نیز آیات یاد شده را همین‌سان تبیین و تفسیر می‌کند.[13]
6. کوثر رسول الله(ص)
حضرت خدیجه برای پیامبر فرزند پسری به‌دنیا آورده بود که عبدالله نام گرفت، اما پس از مدتی از دنیا رفت. روزی از روزها، یکی از سران مشرکان به نام عاص بن وائل، پیامبر(ص) را هنگام خروج از مسجد الحرام ملاقات کرد و با وی به گفتگو پرداخت. گروهی از سران قریش که این گفتگو را دیده بودند، به محض ورود عاص بن وائل به مسجد از او پرسیدند: با چه کسی گفتگو می‌کردی؟ گفت: با آن «ابتر»[14] ! خداوند در حمایت از پیامبر خویش، سوره کوثر را نازل کرد و فرمود: « (ای پیامبر!) ما به تو کوثر (خیر و برکت فراوان) عطا کردیم. پس برای پروردگارت نماز بخوان و قربانی کن و بدان که دشمن تو قطعاً بریده نسل و دم بریده خواهد بود».[15]
مفسران کلام الهی، «کوثر» را خیر و برکت بسیار معنا کرده و گفته‌اند: «مقصود از آن، فراوانی نسل و ذرّیه پیامبر است و این معنا از طریق فرزندان فاطمه(س) محقق شده است؛ به‌گونه‌ای که عدد ذرّیه او از شمارش خارج است و این روند تا روز قیامت تداوم دارد».[16]
بسیاری از بزرگان علمای شیعه، وجود مبارک فاطمه زهرا(س) را روشن‌ترین مصداقِ کوثر قلمداد کرده‌اند؛ زیرا شأن نزول آیه، بیانگر این است که بت‌پرستان مکه، پیامبر(ص) را متهم به مقطوع النسل بودن می‌کردند و قرآن ضمن نفی گفتار آنان، به پیامبر(ص) می‌فرماید: «ما به تو کوثر عطا کردیم». از این تعبیر چنین برداشت می‌شود که این خیر کثیر (کوثر)، همان فاطمه زهرا(س) است.[17]
7. شاخه‌ای از شجره الهی
خدای متعال کلمه طیبه را به شجره طیبه‌ای مانند می‌کند و می‌فرماید: «آیا ندیدی که خداوند چه‌سان مَثَل زده؟ کلمه طیبه(سخن و ایمان پاک) همانند درختی پاک است که ریشه‌اش ثابت و شاخه‌اش در آسمان است».[18]
یکی از یاران امام باقر(ع) نقل می‌کند: خدمت آن حضرت(ع) رسیدم و درباره آیه یادشده پرسیدم. حضرت پاسخ داد:
«آن درخت(شجره طیبه)، محمد مصطفی(ص) است. تنه آن درخت، امیرمؤمنان علی(ع)، میوه آن، امام حسن و امام حسین(ع)، شاخه اصلی آن فاطمه(س) است و شاخه‌های کوچک آن، ائمه اطهار از فرزندان فاطمه(س)، و برگ‌های این درخت، شیعیان و دوستداران ما اهل بیت‌اند»[19].
8. حقیقت شب قدر
امام صادق(ع) درباره آیاتِ نخستین سوره قدر[20] فرمود: «لیله(مقصود حقیقی از آن شب)، فاطمه است، و قدر، خداوند است. بنابر این هرکس فاطمه(س) را آن سان که حق معرفت اوست، بشناسد، شب قدر را درک کرده است و حقیقت این است که فاطمه(س) فاطمه نامیده شد، چون خلایق از شناختش ناتوان گشتند».[21]
9. فاطمه(س)، صراط مستقیم الهی
حداقل ده مرتبه در نمازهای شبانه‌روز، از خدای بزرگ می‌خواهیم که ما را به «صراط مستقیم» هدایت و راهنمایی کند. پیامبر عظیم الشأن اسلام در تفسیر صراط مستقیم می‌فرماید: «همانا خداوند، علی(ع)، و همسرش و فرزندانش را حجّت خویش بر خلق خود قرار داده است و آنها دروازه‌های علم در امّت من‌اند. هرکه به سوی آنان رهنمون شود، به صراط مستقیم هدایت گشته است».[22]
10. ایمان به فاطمه(س)، شرط هدایت
امام باقر(ع) در تفسیر آیه 136و137 سوره بقره می‌فرماید: «از آیه )امنا بالله و ما انزل الینا(، علی، حسن، حسین و فاطمه اراده گشته و این حکم، بر امامان پس از ایشان نیز جاری است» و نیز فرمود: )فان آمنوا( یعنی: مردم. )بمثل ما آمنتم به( یعنی: به علی، فاطمه، حسن، حسین(ع) و ائمه پس از آنان. )فقد اهتدوا و ان تولوا فانما هم فی شقاق(.[23]
11. پذیرش توبه با توسل به فاطمه(س)
قرآن کریم می‌فرماید: وقتی حضرت آدم(ع) و همسرش حوا(س) به رغم نهی الهی، از میوه درخت ممنوعه تناول کردند، به سبب تخلف از دستور الهی از بهشت اخراج شدند و به زمین هبوط کردند. «سپس آدم(ع) از سوی پروردگارش کلماتی دریافت کرد (و با آن کلمات توبه کرد) و به درستی که خداوند، توبه‌پذیر و مهربان است».[24]
ابن عباس می‌گوید: از رسول خدا(ص) درباره کلماتی که حضرت آدم(ع) از پروردگار خویش دریافت کرد و با آن کلمات توبه کرد، پرسیدم. فرمود:
«از خدا خواست که به حقّ محمد، علی، فاطمه، حسن و حسین(ع) توبه‌اش را بپذیرد. خداوند نیز پذیرفت».[25]
12. صالح درگاه الهی
قرآن کسانی را که فرمان‌بردار خدا و رسول وی‌اند، به هم‌نشینی با آنانی وعده می‌دهد که از نعمت‌های بی‌پایان و ابدی الهی بهره‌مندند.[26] انس بن مالک می‌گوید: یک روز صبح، پس از آنکه نماز صبح را با پیامبر(ص) به جای آوردیم، به آن حضرت عرض کردم: یا رسول الله! آیا این سخن خدای را برایمان تفسیر می‌کنی که می‌فرماید: «و کسی که خدا و پیامبر را اطاعت کند، (در روز رستاخیز) هم‌نشین کسانی خواهد بود که خدا، نعمت خود را بر آنان تمام کرده، از پیامبران و صدیقان و شهدا و صالحان، و آنها رفیقان خوبی‌اند».[27] فرمود: مقصود از «پیامبران» منم. منظور از «صدیقان» برادرم علی(ع) است. مقصود از «شهدا» عمویم حمزه است و مقصود از «صالحان» نیز دخترم فاطمه(س) و دو فرزندش (حسن و حسین(ع)) اند.[28]
13. مقرّب الهی و ناظر اعمال نیکان
خدای متعال در کتاب آسمانی خویش هنگام خبردادن از مواهب عظیم و نعمت‌های روح‌پرور بهشت برای نیکوکاران می‌فرماید: «نامه اعمال ابرار و نیکان در علّیین است و تو چه می‌دانی که علّیین چیست؟! نامه‌ای است رقم خورده و سرنوشتی است قطعی که مقرّبان(خاصّان و برگزیدگان درگاه الهی) شاهد آن‌اند».[29]
امام باقر(ع) در تفسیر این کلام الهی می‌فرماید: منظور از آن «مقربان» پیامبر خدا(ص)، علی، فاطمه، امام حسن و امام حسین(ع) است.[30]
بنابراین فاطمه(س) یکی از مقربان و خاصان درگاه الهی است و شاهد و ناظر بر نامه اعمال نیکان در روز رستاخیز خواهد بود.
14. فاطمه(س)، مبرّا از هر ناپاکی
آیه تطهیر در خانه ام سلمه بر پیامبر(ص) فرستاده شد: «خداوند می‌خواهد که پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور کند و شما را کاملاً پاک سازد»[31]. علّت نزول آن نیز چنین است که پیامبر خدا(ص) امیرمؤمنان علی، فاطمه، امام حسن و امام حسین(ع) را فراخواند. عبایی را روی آنها کشید و وقتی هر پنج نفر زیر عبا قرار گرفتند، فرمود: «بارخدایا! اینان اهل بیت من‌اند. پس آلودگی و ناپاکی را از ایشان دور ساز و پاک و پاکیزه بگردانشان».[32]
زمخشری می‌نویسد: رسول خدا(ص) عبای پشمینه سیاه‌رنگی بر دوش داشت. وقتی امام حسن(ع) به محضرش شرفیاب شد، پیامبر(ص) وی را به زیر عبای خود فراخواند. پس از مدتی امام حسین(ع) آمد، او را نیز بدانجا فراخواند. پس از وی فاطمه(س) و سپس امیرمؤمنان(ع) آمد و به زیر عبای رسول الله(ص) رفتند. پس از آن، پیامبر(ص) فرمود: )انما یریدالله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت...(.[33]
ابو سعید خدری تصریح می‌کند: این آیه در شأن پیامبر خدا، علی، فاطمه، امام حسن و امام حسین(ع) نازل شده است.[34] امّ سلمه نیز بدین مطلب تصریح دارد.[35] ابن حجر هیثمی نیز اذعان می‌کند که اکثر مفسران بر این عقیده‌اند که آیه تطهیر در شأن علی، فاطمه و حسن و حسین(ع) نازل شده است.[36]
15. فاطمه(س)، بهترین الگو
خداوند به پیامبر خویش می‌فرماید: «خانواده‌ات را به نماز فرمان بده و بر آن پایدار باش».[37] در این زمینه می‌نویسند: از زمانی که این آیه نازل شد، پیامبر خدا پیوسته، هنگام نماز، بر در خانه علی(ع) و فاطمه(س) حاضر می‌شد و می‌فرمود: «خداوند، شما را رحمت کند؛ هنگام نماز است. به درستی جز این نیست که خداوند می‌خواهد پلیدی و ناپاکی را از شما اهل بیت دور کند[38]».[39]
پیامبر خدا(ص) با عبارات «خداوند می‌خواهد پلیدی را از شما اهل بیت دور کند»، به همگان فهماند که آیه تطهیر، در شأن اهل بیت است و علت دعوت به نماز، بی‌تفاوتی علی و فاطمه(ع) به عبادت نیست، بلکه از باب الگودهی به مسلمانان است و آن دو بزرگوار، مبرّا از هر قصور و تقصیری در اجرای دستورهای الهی‌اند. برخی از اصحاب در این رابطه نقل می‌کنند: پیامبر(ص) نُه ماه پی‌درپی این کار را انجام داد.[40]
16. پاداش بیکران برای فاطمه(س)
صادق آل محمد(ع) نقل می‌کند: رسول خدا(ص) وارد خانه فاطمه(س) شد؛ در حالی که فاطمه(س) لباس خشنی از پشم شتر بر تن داشت، با یک دست، آسیاب می‌کرد و با دست دیگر، کودکش را شیر می‌داد. با مشاهده این وضعیت، اشک از چشمان پیامبر(ص) سرازیر شد. فرمود: «دخترم! تلخی دنیا را در برابر شیرینی آخرت تحمل کن؛ زیرا خداوند این آیه را بر من نازل کرده است: به زودی پروردگارت آن‌قدر به تو عطا خواهد کرد که خشنود شوی[41]». [42]
17. سربلند از امتحان الهی
عبدالله بن مسعود در تفسیر این آیه که می‌فرماید: «امروز آنها را به سبب صبر و استقامتشان پاداش بخشیدم؛ آنها پیروز و رستگارند»،[43] می‌گوید: یعنی امروز به سبب اینکه علی بن ابی‌طالب، فاطمه، حسن و حسین(ع) بر طاعت، گرسنگی، فقر، و امتحانات الهی در دنیا صبر پیشه کردند، بهشت را بدانان پاداش دادم و به درستی که آنها رستگار و سربلند از حساب و کتاب الهی هستند.[44]
18. اسوه ایثار و اخلاص
امام حسن و امام حسین(ع) در خردسالی بیمار شدند. رسول الله(ص) همراه جمعی از یاران خویش به عیادت آنها آمدند. سپس به علی(ع) فرمودند: ای اباالحسن! خوب است برای شفای دو فرزند خویش، نذری کنی. از این رو، علی(ع)، فاطمه(س) و فضه خادمه، هر سه نذر کردند که در صورت شفای این دو کودک، سه روز «روزه» بگیرند...
در پایان داستان ایثار و فداکاری اهل بیت(ع) آمده است که فرشته وحی الهی نازل شد و فرمود: ای محمد! خداوند با چنین خاندانی به تو تهنیت می‌گوید. سپس، سوره )هل اتی( را بر او خواند. [45]
خداوند در این سوره، سه صفت آشکار و برجسته این خانواده را ـ که فاطمه(س) نیز یکی از آنان است ـ متذکر می‌شود که عبارت است از: 1. وفای به نذر: «به نذر خود وفا می‌کنند و از روزی که شرّ و عذابش گسترده است، بیمناک‌اند»؛[46]
2. ایثار: «و غذای خود را با اینکه به آن علاقه و نیاز دارند، به مسکین و یتیم و اسیر می‌دهند»؛[47]
3. اخلاص: «ما، شما را فقط به خاطر خدا اطعام می‌کنیم و هیچ پاداش و سپاسی از شما نمی‌خواهیم».[48]
19. برترین زن مسلمان
هنگامی که پیامبر(ص) با مسیحیان نجران درباره مسیحیت و نفی الوهیت حضرت عیسی(ع) گفتگو می‌کرد و آنان با وجود استدلال آن حضرت، سخن او را نپذیرفتند، خداوند به پیامبر خویش دستور داد با آنها «مباهله» کند. آن حضرت در حالی برای مباهله حضور یافت که حسین(ع) را در آغوش داشت و دست حسن(ع) را گرفته بود و فاطمه(س) پشت سرش می‌آمد و علی(ع) هم پشت سر فاطمه(س) قرار گرفته بود. پیامبر(ص) به اهل بیت خود فرمود: «وقتی دعا کردم، آمین بگویید».
اما اسقف نجران با دیدن آن چهره‌های پرجاذبه الهی گفت: اگر آنان از خدا بخواهند کوه را از جایش بَرکَند، می‌کَند. مباهله نکنید که هلاک می‌شویم و بر روی زمین یک نصرانی تا روز قیامت باقی نمی‌ماند.
بنابراین، آنان مباهله نکردند و خواستند بر دین خود باقی بمانند و در نهایت، با آن حضرت توافق کردند که جزیه بپردازند.[49]
این واقعه زمانی بود که خداوند فرمود: «هرگاه بعد از علم و دانشی که (درباره مسیح) به تو رسیده، (باز هم) کسانی با تو به محاجّه و ستیز برخیزند، به آنها بگو: بیایید ما فرزندان خود را دعوت کنیم، شما هم فرزندان خود را؛ ما زنان خویش را دعوت نماییم، شما هم زنان خود را؛ ما از نفوس خود دعوت کنیم، شما هم از نفوس خود؛ آن‌گاه مباهله کنیم و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم».[50]
ابن عباس در تفسیر این آیه می‌گوید: منظور پیامبر(ص) از فرزندان ما، حسن و حسین(ع)، مقصود از زنان ما، فاطمه(س) و منظور از نفوس ما، شخص پیامبر(ص) و علی(ع) است.[51]
ابوسعید خدری نیز می‌گوید: زمانی که این آیه نازل شد، رسول الله(ص)، علی و فاطمه و حسن و حسین(ع) را فراخواند و فرمود: «بارخدایا! اینها اهل من‌اند».[52]
در واقع، تعبیر )ابنائنا(و )نسائنا( و )انفسنا( درباره این چهار معصوم، بیانگر برتری و فضیلت آنان بر سایرین است؛ زیرا پیامبر(ص) از میان همگان، فقط آن چهارنفر را برگزید.
20. محبت کوثر، مزد رسالت
خداوند خطاب به پیامبر خویش می‌فرماید: «بگو هیچ پاداشی از شما (بر رسالتم) درخواست نمی‌کنم، جز دوست داشتن نزدیکان را».[53] این آیه، مودت و محبت نسبت به نزدیکان پیامبر(ص) را به عنوان اجر و مزد رسالت پیغمبر(ص) معرفی می‌کند و آن را از امت مسلمان می‌خواهد. ابن عباس روایت می‌کند: وقتی این آیه نازل شد، به پیامبر(ص) عرض کردند: «یا رسول الله! آنانی که محبت و مودت آنها بر ما واجب شده است، چه کسانی اند؟» فرمود: «علی، فاطمه، حسن و حسین(ع)».[54]
پی‌نوشت‌ها
________________________________________
[1] . )فی بیوت أَذِنَ اللّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ یذْکَرَ فیهَا اسْمُهُ یسَبِّحُ لَهُ فیها بِالْغُدُوِّ وَ اْلآصالِ ...(نور/ 36 و 37.
[2] . الکشف و البیان(تفسیر ثعلبی)، تحقیق: ابومحمد ابن عاشور، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چ1، 1422ق، ج7، ص 107.
[3] . ) مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکاةٍ فیها مِصْباحٌ... ( نور/ 35.
[4] . مناقب الامام علی بن ابی طالب، ابن مغازلی، بیروت، دارالاضواء، چ3، 1424ق، ص 263، ح 361.
[5] . )کَأَنّها کَوْکَبٌ دُرِّی (. نور/ 35.
[6] . مناقب الامام علی بن ابی طالب، ص 263، ح361.
[7] . )إِنّها َلإِحْدَى الْکُبَرِ نَذیرًا لِلْبَشَرِ (. مدثر/35و36.
[8] . تفسیر نورالثقلین، عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی، تحقیق: سید هاشم رسولی محلاتی، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چ4، 1412ق، ص458، ح22.
[9] . همان.
[10] . )مرج البحرین یلتقیان بینهما برزخ لا یبغیان(.الرحمن/ 19 و 20.
[11] . ینابیع الموده، سلیمان قندوزی، تحقیق: علاء الدین اعلمی، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چ1، 1418ق، ج1، ص 139.
[12] . الکشف و البیان، ج9، ص 182.
[13] . مناقب الامام علی بن ابی طالب، ص 277، ح390.
[14] . «مشرکان مکه، پیامبر(ص) را پس از وفات پسرانش از روی طعنه «ابتر» صدا می‌‌زدند؛ چون فرزند پسری نداشت».
[15] . )انا اعطیناک الکوثر فصل لربک وانحر ان شانئک هو الابتر(. کوثر/ 1-3.
[16] . مجمع البیان فی تفسیر القرآن، فضل بن حسن طبرسی، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1415ق، ج10، ص 458- 460.
[17] . برگزیده تفسیر نمونه، احمدعلی بابایی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چ6، 1379ش، ج5، ص599-560.
[18] . )الم تر کیف ضرب الله مثلا کلمة طیبة کشجرة طیبة اصلها ثابت و فرعها فی السماء(. ابراهیم/ 24.
[19] . شواهد التنزیل،حاکم حسکانی، تحقیق: محمد باقر محمودی، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، چ1، 1393ق،ج1، ص311.
[20] . )انا انزلناه فی لیله القدر(. قدر/ 1.
[21] . تفسیر فرات کوفی، تحقیق: محمد الکاظم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1416ق، ص581 و 582، رقم 747؛ بحار الانوار، تحقیق: محمود دریاب، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، چ1، 1421ق، ج18، ص52.
[22] . شواهد التنزیل، ج1، ص58، ح89.
[23] . التفسیر للعیاشی،تحقیق: قسم الدراسات الاسلامیة مؤسسة البعثه؛ قم، بنیاد بعثت، چ1، 1421ق، ج1، ص 159، رقم 212/111.
[24] . )فتلقی ادم من ربه کلمات فتاب علیه انه هو التواب الرحیم(. بقره/ 37.
[25] . ینابیع الموده، ج1، ص 112؛ الطرائف، سید بن طاووس، قم، نشر خیام، چ 1371ق، ص112، ح166؛ الدر المنثور، جلال الدین سیوطی، بیروت، دارالفکر، 1414ق، ج1، ص19.
[26] . )و من یطع الله والرسول فاولئک مع الذین انعم الله علیهم من النبیین و الصدیقین و الشهداء و الصالحین و حسن اولئک رفیقا(. نساء/ 69.
[27] . همان.
[28] . بحار الانوار، ج10، ص 361.
[29] . )ان کتاب الابرار لفی علیین و ما ادریک ما علییون کتاب مرقوم یشهده المقربون(. مطففین/ 18-21.
[30] . بحار الانوار، ج10، ص 361.
[31] .احزاب/ 33.
[32] . ینابیع الموده، ج1، ص125.
[33] . الکشاف، تحقیق: عبدالرزاق المهدی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چ2، 1421ق، ج1، ص396.
[34] . الکشف و البیان، ج8، ص42؛ ینابیع الموده، ج1، ص127؛ شواهد التنزیل، ج2، ص25، ح661؛ ذخائر العقبی، مکتبة القدسی، 1356ق، ص24؛ فرائد السمطین، ابراهیم بن محمد جوینی، تحقیق: محمد باقر محمودی، بیروت، مؤسسة المحمودی للطباعه و النشر، چ1، 1400ق، ج2، ص10، ح356؛ جامع البیان عن تأویل آیات القرآن، محمد بن جریر طبری،تحقیق: صدقی جمیل العطار، بیروت، دارالفکر، 1415ق، ج22، ص9، ح21727.
[35] . مناقب الامام علی بن ابی طالب، ص254، حدیث 345؛ الاصابه فی تمییز الصحابه، ابن حجر عسقلانی، تحقیق: عادل احمد عبدالموجود، بیروت، دارالکتب العلمیه، چ1، 1415ق، ج8، ص265؛ اسد الغابه، بیروت، دارالفکر، چ1، 1419ق، ج6، ص225.
[36] . الصواعق المحرقه، تحقیق، عبدالوهاب عبداللطیف، مکتبة القاهره، چ2، 1385ق، ص143.
[37] . )وامر اهلک بالصلاة و اصطبر علیها(. طه/ 132.
[38] . «الصلاة رحمکم الله )انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت(».
[39] . شواهد التنزیل، ج1، ص381، ح526.
[40] . الکشف و البیان؛ ج8، ص42.
[41] . )و لسوف یعطیک ربک فترضی(. ضحی/ 5.
[42] . مجمع البیان، ج10، ص382؛ الکشف و البیان، ج10، ص225؛ ، موفق؛ مقتل الحسین خوارزمی، ابن احمد مکی، تحقیق: محمد سماوی، قم، انوارالهدی، چ1، 1418ق، ج1، ص105،ح34.
[43] . )انی جزیتهم الیوم بما صبروا انهم هم الفائزون(. مؤمنون/ 111.
[44] . شواهد التنزیل، ج1، ص408، ح665.
[45] . الکشاف، ج4، ص670و671؛ التفسیر للعیاشی، ج3، ص163- 165؛ الکشف و البیان، ج10، ص99- 101؛ مجمع البیان، ج10، ص209و210؛ شواهد التنزیل، ج2، ص300- 302، ح1042؛ تذکرة الخواص، ابن جوزی، بیروت، مؤسسه اهل البیت، 1401ق، ص281- 283؛ ینابیع الموده، ج1، ص108و 109.
[46] . )یوفون بالنذر و یخافون یوماً کان شرّه مستطیراً(. انسان/ 7.
[47] . )و یطعمون الطعام علی حبه مسکینا و یتیما و اسیرا(. انسان/ 8.
[48] . )انما نطعمکم لوجه الله لانرید منکم جزاءً و لا شکورا(. انسان/ 9.
[49] . ر.ک: الکشاف، ج1، ص396 و 397؛ الکشف و البیان، ج3، ص85 و 86.
[50] . )فمن حاجک فیه من بعد ما جاءک من العلم فقل تعالوا ندع ابنائنا و ابنائکم و نسائنا و نسائکم و انفسنا و انفسکم ثم نبتهل فنجعل لعنت الله علی الکاذبین(. آل عمران/ 61.
[51] . مناقب الامام علی بن ابی‌طالب، ص264، ح362؛ شواهد التنزیل، ج1، ص142، ح194.
[52] . «اللهم هؤلاء اهلی»، ذخائر العقبی، احمد بن عبدالله طبری، ص 25.
[53] . )قل لا اسئلکم علیه اجرا الا المودة فی القربی(. شوری/ 23.
[54] . ینابیع المودة، ج1، ص124؛ الطرائف، ص112، ح167؛ الکشف و البیان، ج 8، ص310؛ مجمع البیان، ج9، ص48؛ مناقب الامام علی بن ابی‌طالب، ص258، ح352؛ فرائد السمطین، ج2، ص13، ح359؛ بحار الانوار، ج10، ص196.
1. خانه فاطمه(س) جلوه‌گاه نور هدایت الهی
قرآن کریم، خداوند را نور آسمان‌ها و زمین می‌خواند و تصریح می‌کند که او هر فردی را که بخواهد، به نور خویش هدایت می‌کند. در ادامه می‌فرماید: «]این نور هدایت[ در خانه‌هایی است که خداوند اذن فرموده است رفعت بیابند؛ خانه‌هایی که نام خدا در آنها ذکر می‌شود و مردانی که تجارت و معامله، آنان را از یاد الهی غافل نمی‌کند و می‌ترسند از روزی که در آن، دل‌ها و چشم‌ها زیر و رو می‌شود، صبح و شام در آنها، تسبیح او می‌گویند».[1]
هنگامی که پیامبر خدا(ص) آیات مذکور را تلاوت کرد، یکی از اطرافیان حضرت پرسید: یا رسول الله! این خانه‌ها کدام خانه‌هایند؟ فرمود: «خانه‌های انبیا». ابوبکر برخاست و گفت: یا رسول الله! آیا خانه فاطمه و علی از مصادیق این آیه است؟ پاسخ شنید: «آری، از برترین مصادیق آن است».[2]
2. مشکات الهی
قرآن برای تبیین و معرفی نورخداوند، مثالی ذکر می‌کند:
«مَثَل نور خداوند، مَثَل چراغدانی است که درون آن، چراغی گذارده باشند...».[3]
راوی می‌گوید: از امام(ع) درباره این کلام الهی پرسیدم. فرمود: «آن چراغدان، فاطمه(س) است و آن چراغ، امام حسن(ع) و آن زجاجه (فانوس یا حباب شفاف)، امام حسین(ع) است».[4]
این بیان، در حقیقت اشاره به جایگاه والا و متعالی فاطمه(س) و فرزندانش در عالم تکوین و هدایت بشر دارد.
3. ستاره فروزان
امام(ع)، ذیل این آیه قرآن که می‌فرماید: «ستاره‌ای درخشنده چون مروارید»،[5] فرمود: «فاطمه(س) ستاره درخشان و فروزانی از میان جمله زنان عالم است».[6]
4. انسان بزرگ الهی
امام باقر(ع) درباره آیه «همانا آن از مسائل مهم است(و) هشدار و انذاری است برای همه انسان‌ها»[7] فرمود: «یعنی فاطمه».[8] واژه «کُبَر» جمع «کبری» و تأنیث اکبر است. بنابراین، آیه مذکور چنین معنا می‌شود: «فاطمه زهرا(س) یکی از بزرگان است».[9]
در بیانی کوتاه می‌توان گفت: این تفسیر، عظمت معنوی آن بانوی بزرگوار اسلام را بازگو می‌کند که در اثر آراسته شدن وی به سجایا و کمالات الهی برایش حاصل گشته است.
5. دریای فضیلت
ذیل این آیه که می‌فرماید:« (خداوند) دو دریا را در کنار یکدیگر قرار داد؛ در حالی که با هم تماس دارند. در میان آن دو، برزخی است که یکی بر دیگری غلبه نمی‌کند»،[10] از امام صادق(ع) نقل شده است که فرمود: «علی و فاطمه، آن دو بحر عمیقی‌اند که هیچ یک را بر دیگری برتری نیست. بین آن دو، واسطه‌ا‌ی است که همان رسول خداست و محصول این بحر عمیق، لؤلؤ و مرجان است که آن دو، حسن و حسین هستند».[11]
ثعلبی در تفسیر خود، از سفیان ثوری نقل می‌کند: « )مرج البحرین یلتقیان( یعنی فاطمه و علی، و منظور از )یخرج منهما اللؤلؤ و المرجان( حسن و حسین و مراد از )بینهما برزخ( رسول خداست».[12]
ابوسعید خدری نیز آیات یاد شده را همین‌سان تبیین و تفسیر می‌کند.[13]
6. کوثر رسول الله(ص)
حضرت خدیجه برای پیامبر فرزند پسری به‌دنیا آورده بود که عبدالله نام گرفت، اما پس از مدتی از دنیا رفت. روزی از روزها، یکی از سران مشرکان به نام عاص بن وائل، پیامبر(ص) را هنگام خروج از مسجد الحرام ملاقات کرد و با وی به گفتگو پرداخت. گروهی از سران قریش که این گفتگو را دیده بودند، به محض ورود عاص بن وائل به مسجد از او پرسیدند: با چه کسی گفتگو می‌کردی؟ گفت: با آن «ابتر»[14] ! خداوند در حمایت از پیامبر خویش، سوره کوثر را نازل کرد و فرمود: « (ای پیامبر!) ما به تو کوثر (خیر و برکت فراوان) عطا کردیم. پس برای پروردگارت نماز بخوان و قربانی کن و بدان که دشمن تو قطعاً بریده نسل و دم بریده خواهد بود».[15]
مفسران کلام الهی، «کوثر» را خیر و برکت بسیار معنا کرده و گفته‌اند: «مقصود از آن، فراوانی نسل و ذرّیه پیامبر است و این معنا از طریق فرزندان فاطمه(س) محقق شده است؛ به‌گونه‌ای که عدد ذرّیه او از شمارش خارج است و این روند تا روز قیامت تداوم دارد».[16]
بسیاری از بزرگان علمای شیعه، وجود مبارک فاطمه زهرا(س) را روشن‌ترین مصداقِ کوثر قلمداد کرده‌اند؛ زیرا شأن نزول آیه، بیانگر این است که بت‌پرستان مکه، پیامبر(ص) را متهم به مقطوع النسل بودن می‌کردند و قرآن ضمن نفی گفتار آنان، به پیامبر(ص) می‌فرماید: «ما به تو کوثر عطا کردیم». از این تعبیر چنین برداشت می‌شود که این خیر کثیر (کوثر)، همان فاطمه زهرا(س) است.[17]
7. شاخه‌ای از شجره الهی
خدای متعال کلمه طیبه را به شجره طیبه‌ای مانند می‌کند و می‌فرماید: «آیا ندیدی که خداوند چه‌سان مَثَل زده؟ کلمه طیبه(سخن و ایمان پاک) همانند درختی پاک است که ریشه‌اش ثابت و شاخه‌اش در آسمان است».[18]
یکی از یاران امام باقر(ع) نقل می‌کند: خدمت آن حضرت(ع) رسیدم و درباره آیه یادشده پرسیدم. حضرت پاسخ داد:
«آن درخت(شجره طیبه)، محمد مصطفی(ص) است. تنه آن درخت، امیرمؤمنان علی(ع)، میوه آن، امام حسن و امام حسین(ع)، شاخه اصلی آن فاطمه(س) است و شاخه‌های کوچک آن، ائمه اطهار از فرزندان فاطمه(س)، و برگ‌های این درخت، شیعیان و دوستداران ما اهل بیت‌اند»[19].
8. حقیقت شب قدر
امام صادق(ع) درباره آیاتِ نخستین سوره قدر[20] فرمود: «لیله(مقصود حقیقی از آن شب)، فاطمه است، و قدر، خداوند است. بنابر این هرکس فاطمه(س) را آن سان که حق معرفت اوست، بشناسد، شب قدر را درک کرده است و حقیقت این است که فاطمه(س) فاطمه نامیده شد، چون خلایق از شناختش ناتوان گشتند».[21]
9. فاطمه(س)، صراط مستقیم الهی
حداقل ده مرتبه در نمازهای شبانه‌روز، از خدای بزرگ می‌خواهیم که ما را به «صراط مستقیم» هدایت و راهنمایی کند. پیامبر عظیم الشأن اسلام در تفسیر صراط مستقیم می‌فرماید: «همانا خداوند، علی(ع)، و همسرش و فرزندانش را حجّت خویش بر خلق خود قرار داده است و آنها دروازه‌های علم در امّت من‌اند. هرکه به سوی آنان رهنمون شود، به صراط مستقیم هدایت گشته است».[22]
10. ایمان به فاطمه(س)، شرط هدایت
امام باقر(ع) در تفسیر آیه 136و137 سوره بقره می‌فرماید: «از آیه )امنا بالله و ما انزل الینا(، علی، حسن، حسین و فاطمه اراده گشته و این حکم، بر امامان پس از ایشان نیز جاری است» و نیز فرمود: )فان آمنوا( یعنی: مردم. )بمثل ما آمنتم به( یعنی: به علی، فاطمه، حسن، حسین(ع) و ائمه پس از آنان. )فقد اهتدوا و ان تولوا فانما هم فی شقاق(.[23]
11. پذیرش توبه با توسل به فاطمه(س)
قرآن کریم می‌فرماید: وقتی حضرت آدم(ع) و همسرش حوا(س) به رغم نهی الهی، از میوه درخت ممنوعه تناول کردند، به سبب تخلف از دستور الهی از بهشت اخراج شدند و به زمین هبوط کردند. «سپس آدم(ع) از سوی پروردگارش کلماتی دریافت کرد (و با آن کلمات توبه کرد) و به درستی که خداوند، توبه‌پذیر و مهربان است».[24]
ابن عباس می‌گوید: از رسول خدا(ص) درباره کلماتی که حضرت آدم(ع) از پروردگار خویش دریافت کرد و با آن کلمات توبه کرد، پرسیدم. فرمود:
«از خدا خواست که به حقّ محمد، علی، فاطمه، حسن و حسین(ع) توبه‌اش را بپذیرد. خداوند نیز پذیرفت».[25]
12. صالح درگاه الهی
قرآن کسانی را که فرمان‌بردار خدا و رسول وی‌اند، به هم‌نشینی با آنانی وعده می‌دهد که از نعمت‌های بی‌پایان و ابدی الهی بهره‌مندند.[26] انس بن مالک می‌گوید: یک روز صبح، پس از آنکه نماز صبح را با پیامبر(ص) به جای آوردیم، به آن حضرت عرض کردم: یا رسول الله! آیا این سخن خدای را برایمان تفسیر می‌کنی که می‌فرماید: «و کسی که خدا و پیامبر را اطاعت کند، (در روز رستاخیز) هم‌نشین کسانی خواهد بود که خدا، نعمت خود را بر آنان تمام کرده، از پیامبران و صدیقان و شهدا و صالحان، و آنها رفیقان خوبی‌اند».[27] فرمود: مقصود از «پیامبران» منم. منظور از «صدیقان» برادرم علی(ع) است. مقصود از «شهدا» عمویم حمزه است و مقصود از «صالحان» نیز دخترم فاطمه(س) و دو فرزندش (حسن و حسین(ع)) اند.[28]
13. مقرّب الهی و ناظر اعمال نیکان
خدای متعال در کتاب آسمانی خویش هنگام خبردادن از مواهب عظیم و نعمت‌های روح‌پرور بهشت برای نیکوکاران می‌فرماید: «نامه اعمال ابرار و نیکان در علّیین است و تو چه می‌دانی که علّیین چیست؟! نامه‌ای است رقم خورده و سرنوشتی است قطعی که مقرّبان(خاصّان و برگزیدگان درگاه الهی) شاهد آن‌اند».[29]
امام باقر(ع) در تفسیر این کلام الهی می‌فرماید: منظور از آن «مقربان» پیامبر خدا(ص)، علی، فاطمه، امام حسن و امام حسین(ع) است.[30]
بنابراین فاطمه(س) یکی از مقربان و خاصان درگاه الهی است و شاهد و ناظر بر نامه اعمال نیکان در روز رستاخیز خواهد بود.
14. فاطمه(س)، مبرّا از هر ناپاکی
آیه تطهیر در خانه ام سلمه بر پیامبر(ص) فرستاده شد: «خداوند می‌خواهد که پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور کند و شما را کاملاً پاک سازد»[31]. علّت نزول آن نیز چنین است که پیامبر خدا(ص) امیرمؤمنان علی، فاطمه، امام حسن و امام حسین(ع) را فراخواند. عبایی را روی آنها کشید و وقتی هر پنج نفر زیر عبا قرار گرفتند، فرمود: «بارخدایا! اینان اهل بیت من‌اند. پس آلودگی و ناپاکی را از ایشان دور ساز و پاک و پاکیزه بگردانشان».[32]
زمخشری می‌نویسد: رسول خدا(ص) عبای پشمینه سیاه‌رنگی بر دوش داشت. وقتی امام حسن(ع) به محضرش شرفیاب شد، پیامبر(ص) وی را به زیر عبای خود فراخواند. پس از مدتی امام حسین(ع) آمد، او را نیز بدانجا فراخواند. پس از وی فاطمه(س) و سپس امیرمؤمنان(ع) آمد و به زیر عبای رسول الله(ص) رفتند. پس از آن، پیامبر(ص) فرمود: )انما یریدالله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت...(.[33]
ابو سعید خدری تصریح می‌کند: این آیه در شأن پیامبر خدا، علی، فاطمه، امام حسن و امام حسین(ع) نازل شده است.[34] امّ سلمه نیز بدین مطلب تصریح دارد.[35] ابن حجر هیثمی نیز اذعان می‌کند که اکثر مفسران بر این عقیده‌اند که آیه تطهیر در شأن علی، فاطمه و حسن و حسین(ع) نازل شده است.[36]
15. فاطمه(س)، بهترین الگو
خداوند به پیامبر خویش می‌فرماید: «خانواده‌ات را به نماز فرمان بده و بر آن پایدار باش».[37] در این زمینه می‌نویسند: از زمانی که این آیه نازل شد، پیامبر خدا پیوسته، هنگام نماز، بر در خانه علی(ع) و فاطمه(س) حاضر می‌شد و می‌فرمود: «خداوند، شما را رحمت کند؛ هنگام نماز است. به درستی جز این نیست که خداوند می‌خواهد پلیدی و ناپاکی را از شما اهل بیت دور کند[38]».[39]
پیامبر خدا(ص) با عبارات «خداوند می‌خواهد پلیدی را از شما اهل بیت دور کند»، به همگان فهماند که آیه تطهیر، در شأن اهل بیت است و علت دعوت به نماز، بی‌تفاوتی علی و فاطمه(ع) به عبادت نیست، بلکه از باب الگودهی به مسلمانان است و آن دو بزرگوار، مبرّا از هر قصور و تقصیری در اجرای دستورهای الهی‌اند. برخی از اصحاب در این رابطه نقل می‌کنند: پیامبر(ص) نُه ماه پی‌درپی این کار را انجام داد.[40]
16. پاداش بیکران برای فاطمه(س)
صادق آل محمد(ع) نقل می‌کند: رسول خدا(ص) وارد خانه فاطمه(س) شد؛ در حالی که فاطمه(س) لباس خشنی از پشم شتر بر تن داشت، با یک دست، آسیاب می‌کرد و با دست دیگر، کودکش را شیر می‌داد. با مشاهده این وضعیت، اشک از چشمان پیامبر(ص) سرازیر شد. فرمود: «دخترم! تلخی دنیا را در برابر شیرینی آخرت تحمل کن؛ زیرا خداوند این آیه را بر من نازل کرده است: به زودی پروردگارت آن‌قدر به تو عطا خواهد کرد که خشنود شوی[41]». [42]
17. سربلند از امتحان الهی
عبدالله بن مسعود در تفسیر این آیه که می‌فرماید: «امروز آنها را به سبب صبر و استقامتشان پاداش بخشیدم؛ آنها پیروز و رستگارند»،[43] می‌گوید: یعنی امروز به سبب اینکه علی بن ابی‌طالب، فاطمه، حسن و حسین(ع) بر طاعت، گرسنگی، فقر، و امتحانات الهی در دنیا صبر پیشه کردند، بهشت را بدانان پاداش دادم و به درستی که آنها رستگار و سربلند از حساب و کتاب الهی هستند.[44]
18. اسوه ایثار و اخلاص
امام حسن و امام حسین(ع) در خردسالی بیمار شدند. رسول الله(ص) همراه جمعی از یاران خویش به عیادت آنها آمدند. سپس به علی(ع) فرمودند: ای اباالحسن! خوب است برای شفای دو فرزند خویش، نذری کنی. از این رو، علی(ع)، فاطمه(س) و فضه خادمه، هر سه نذر کردند که در صورت شفای این دو کودک، سه روز «روزه» بگیرند...
در پایان داستان ایثار و فداکاری اهل بیت(ع) آمده است که فرشته وحی الهی نازل شد و فرمود: ای محمد! خداوند با چنین خاندانی به تو تهنیت می‌گوید. سپس، سوره )هل اتی( را بر او خواند. [45]
خداوند در این سوره، سه صفت آشکار و برجسته این خانواده را ـ که فاطمه(س) نیز یکی از آنان است ـ متذکر می‌شود که عبارت است از: 1. وفای به نذر: «به نذر خود وفا می‌کنند و از روزی که شرّ و عذابش گسترده است، بیمناک‌اند»؛[46]
2. ایثار: «و غذای خود را با اینکه به آن علاقه و نیاز دارند، به مسکین و یتیم و اسیر می‌دهند»؛[47]
3. اخلاص: «ما، شما را فقط به خاطر خدا اطعام می‌کنیم و هیچ پاداش و سپاسی از شما نمی‌خواهیم».[48]
19. برترین زن مسلمان
هنگامی که پیامبر(ص) با مسیحیان نجران درباره مسیحیت و نفی الوهیت حضرت عیسی(ع) گفتگو می‌کرد و آنان با وجود استدلال آن حضرت، سخن او را نپذیرفتند، خداوند به پیامبر خویش دستور داد با آنها «مباهله» کند. آن حضرت در حالی برای مباهله حضور یافت که حسین(ع) را در آغوش داشت و دست حسن(ع) را گرفته بود و فاطمه(س) پشت سرش می‌آمد و علی(ع) هم پشت سر فاطمه(س) قرار گرفته بود. پیامبر(ص) به اهل بیت خود فرمود: «وقتی دعا کردم، آمین بگویید».
اما اسقف نجران با دیدن آن چهره‌های پرجاذبه الهی گفت: اگر آنان از خدا بخواهند کوه را از جایش بَرکَند، می‌کَند. مباهله نکنید که هلاک می‌شویم و بر روی زمین یک نصرانی تا روز قیامت باقی نمی‌ماند.
بنابراین، آنان مباهله نکردند و خواستند بر دین خود باقی بمانند و در نهایت، با آن حضرت توافق کردند که جزیه بپردازند.[49]
این واقعه زمانی بود که خداوند فرمود: «هرگاه بعد از علم و دانشی که (درباره مسیح) به تو رسیده، (باز هم) کسانی با تو به محاجّه و ستیز برخیزند، به آنها بگو: بیایید ما فرزندان خود را دعوت کنیم، شما هم فرزندان خود را؛ ما زنان خویش را دعوت نماییم، شما هم زنان خود را؛ ما از نفوس خود دعوت کنیم، شما هم از نفوس خود؛ آن‌گاه مباهله کنیم و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم».[50]
ابن عباس در تفسیر این آیه می‌گوید: منظور پیامبر(ص) از فرزندان ما، حسن و حسین(ع)، مقصود از زنان ما، فاطمه(س) و منظور از نفوس ما، شخص پیامبر(ص) و علی(ع) است.[51]
ابوسعید خدری نیز می‌گوید: زمانی که این آیه نازل شد، رسول الله(ص)، علی و فاطمه و حسن و حسین(ع) را فراخواند و فرمود: «بارخدایا! اینها اهل من‌اند».[52]
در واقع، تعبیر )ابنائنا(و )نسائنا( و )انفسنا( درباره این چهار معصوم، بیانگر برتری و فضیلت آنان بر سایرین است؛ زیرا پیامبر(ص) از میان همگان، فقط آن چهارنفر را برگزید.
20. محبت کوثر، مزد رسالت
خداوند خطاب به پیامبر خویش می‌فرماید: «بگو هیچ پاداشی از شما (بر رسالتم) درخواست نمی‌کنم، جز دوست داشتن نزدیکان را».[53] این آیه، مودت و محبت نسبت به نزدیکان پیامبر(ص) را به عنوان اجر و مزد رسالت پیغمبر(ص) معرفی می‌کند و آن را از امت مسلمان می‌خواهد. ابن عباس روایت می‌کند: وقتی این آیه نازل شد، به پیامبر(ص) عرض کردند: «یا رسول الله! آنانی که محبت و مودت آنها بر ما واجب شده است، چه کسانی اند؟» فرمود: «علی، فاطمه، حسن و حسین(ع)».[54]
پی‌نوشت‌ها
________________________________________
[1] . )فی بیوت أَذِنَ اللّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ یذْکَرَ فیهَا اسْمُهُ یسَبِّحُ لَهُ فیها بِالْغُدُوِّ وَ اْلآصالِ ...(نور/ 36 و 37.
[2] . الکشف و البیان(تفسیر ثعلبی)، تحقیق: ابومحمد ابن عاشور، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چ1، 1422ق، ج7، ص 107.
[3] . ) مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکاةٍ فیها مِصْباحٌ... ( نور/ 35.
[4] . مناقب الامام علی بن ابی طالب، ابن مغازلی، بیروت، دارالاضواء، چ3، 1424ق، ص 263، ح 361.
[5] . )کَأَنّها کَوْکَبٌ دُرِّی (. نور/ 35.
[6] . مناقب الامام علی بن ابی طالب، ص 263، ح361.
[7] . )إِنّها َلإِحْدَى الْکُبَرِ نَذیرًا لِلْبَشَرِ (. مدثر/35و36.
[8] . تفسیر نورالثقلین، عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی، تحقیق: سید هاشم رسولی محلاتی، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چ4، 1412ق، ص458، ح22.
[9] . همان.
[10] . )مرج البحرین یلتقیان بینهما برزخ لا یبغیان(.الرحمن/ 19 و 20.
[11] . ینابیع الموده، سلیمان قندوزی، تحقیق: علاء الدین اعلمی، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چ1، 1418ق، ج1، ص 139.
[12] . الکشف و البیان، ج9، ص 182.
[13] . مناقب الامام علی بن ابی طالب، ص 277، ح390.
[14] . «مشرکان مکه، پیامبر(ص) را پس از وفات پسرانش از روی طعنه «ابتر» صدا می‌‌زدند؛ چون فرزند پسری نداشت».
[15] . )انا اعطیناک الکوثر فصل لربک وانحر ان شانئک هو الابتر(. کوثر/ 1-3.
[16] . مجمع البیان فی تفسیر القرآن، فضل بن حسن طبرسی، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1415ق، ج10، ص 458- 460.
[17] . برگزیده تفسیر نمونه، احمدعلی بابایی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چ6، 1379ش، ج5، ص599-560.
[18] . )الم تر کیف ضرب الله مثلا کلمة طیبة کشجرة طیبة اصلها ثابت و فرعها فی السماء(. ابراهیم/ 24.
[19] . شواهد التنزیل،حاکم حسکانی، تحقیق: محمد باقر محمودی، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، چ1، 1393ق،ج1، ص311.
[20] . )انا انزلناه فی لیله القدر(. قدر/ 1.
[21] . تفسیر فرات کوفی، تحقیق: محمد الکاظم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1416ق، ص581 و 582، رقم 747؛ بحار الانوار، تحقیق: محمود دریاب، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، چ1، 1421ق، ج18، ص52.
[22] . شواهد التنزیل، ج1، ص58، ح89.
[23] . التفسیر للعیاشی،تحقیق: قسم الدراسات الاسلامیة مؤسسة البعثه؛ قم، بنیاد بعثت، چ1، 1421ق، ج1، ص 159، رقم 212/111.
[24] . )فتلقی ادم من ربه کلمات فتاب علیه انه هو التواب الرحیم(. بقره/ 37.
[25] . ینابیع الموده، ج1، ص 112؛ الطرائف، سید بن طاووس، قم، نشر خیام، چ 1371ق، ص112، ح166؛ الدر المنثور، جلال الدین سیوطی، بیروت، دارالفکر، 1414ق، ج1، ص19.
[26] . )و من یطع الله والرسول فاولئک مع الذین انعم الله علیهم من النبیین و الصدیقین و الشهداء و الصالحین و حسن اولئک رفیقا(. نساء/ 69.
[27] . همان.
[28] . بحار الانوار، ج10، ص 361.
[29] . )ان کتاب الابرار لفی علیین و ما ادریک ما علییون کتاب مرقوم یشهده المقربون(. مطففین/ 18-21.
[30] . بحار الانوار، ج10، ص 361.
[31] .احزاب/ 33.
[32] . ینابیع الموده، ج1، ص125.
[33] . الکشاف، تحقیق: عبدالرزاق المهدی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چ2، 1421ق، ج1، ص396.
[34] . الکشف و البیان، ج8، ص42؛ ینابیع الموده، ج1، ص127؛ شواهد التنزیل، ج2، ص25، ح661؛ ذخائر العقبی، مکتبة القدسی، 1356ق، ص24؛ فرائد السمطین، ابراهیم بن محمد جوینی، تحقیق: محمد باقر محمودی، بیروت، مؤسسة المحمودی للطباعه و النشر، چ1، 1400ق، ج2، ص10، ح356؛ جامع البیان عن تأویل آیات القرآن، محمد بن جریر طبری،تحقیق: صدقی جمیل العطار، بیروت، دارالفکر، 1415ق، ج22، ص9، ح21727.
[35] . مناقب الامام علی بن ابی طالب، ص254، حدیث 345؛ الاصابه فی تمییز الصحابه، ابن حجر عسقلانی، تحقیق: عادل احمد عبدالموجود، بیروت، دارالکتب العلمیه، چ1، 1415ق، ج8، ص265؛ اسد الغابه، بیروت، دارالفکر، چ1، 1419ق، ج6، ص225.
[36] . الصواعق المحرقه، تحقیق، عبدالوهاب عبداللطیف، مکتبة القاهره، چ2، 1385ق، ص143.
[37] . )وامر اهلک بالصلاة و اصطبر علیها(. طه/ 132.
[38] . «الصلاة رحمکم الله )انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت(».
[39] . شواهد التنزیل، ج1، ص381، ح526.
[40] . الکشف و البیان؛ ج8، ص42.
[41] . )و لسوف یعطیک ربک فترضی(. ضحی/ 5.
[42] . مجمع البیان، ج10، ص382؛ الکشف و البیان، ج10، ص225؛ ، موفق؛ مقتل الحسین خوارزمی، ابن احمد مکی، تحقیق: محمد سماوی، قم، انوارالهدی، چ1، 1418ق، ج1، ص105،ح34.
[43] . )انی جزیتهم الیوم بما صبروا انهم هم الفائزون(. مؤمنون/ 111.
[44] . شواهد التنزیل، ج1، ص408، ح665.
[45] . الکشاف، ج4، ص670و671؛ التفسیر للعیاشی، ج3، ص163- 165؛ الکشف و البیان، ج10، ص99- 101؛ مجمع البیان، ج10، ص209و210؛ شواهد التنزیل، ج2، ص300- 302، ح1042؛ تذکرة الخواص، ابن جوزی، بیروت، مؤسسه اهل البیت، 1401ق، ص281- 283؛ ینابیع الموده، ج1، ص108و 109.
[46] . )یوفون بالنذر و یخافون یوماً کان شرّه مستطیراً(. انسان/ 7.
[47] . )و یطعمون الطعام علی حبه مسکینا و یتیما و اسیرا(. انسان/ 8.
[48] . )انما نطعمکم لوجه الله لانرید منکم جزاءً و لا شکورا(. انسان/ 9.
[49] . ر.ک: الکشاف، ج1، ص396 و 397؛ الکشف و البیان، ج3، ص85 و 86.
[50] . )فمن حاجک فیه من بعد ما جاءک من العلم فقل تعالوا ندع ابنائنا و ابنائکم و نسائنا و نسائکم و انفسنا و انفسکم ثم نبتهل فنجعل لعنت الله علی الکاذبین(. آل عمران/ 61.
[51] . مناقب الامام علی بن ابی‌طالب، ص264، ح362؛ شواهد التنزیل، ج1، ص142، ح194.
[52] . «اللهم هؤلاء اهلی»، ذخائر العقبی، احمد بن عبدالله طبری، ص 25.
[53] . )قل لا اسئلکم علیه اجرا الا المودة فی القربی(. شوری/ 23.
[54] . ینابیع المودة، ج1، ص124؛ الطرائف، ص112، ح167؛ الکشف و البیان، ج 8، ص310؛ مجمع البیان، ج9، ص48؛ مناقب الامام علی بن ابی‌طالب، ص258، ح352؛ فرائد السمطین، ج2، ص13، ح359؛ بحار الانوار، ج10، ص196.
تبلیغات
