سیر تحولات کتیبه نویسی به قلم نستعلیق (با تمرکز بر کتیبه نویسی در معماری) از دوره تیموری تا دوره قاجار
آرشیو
چکیده
از عناصر مهم تزئینات معماری پس از اسلام کتیبه نویسی است. پس از پدید آمدن انواع قلم در خوشنویسی اسلامی، شیوه های متنوع کتیبه نویسی و اجرای کتیبه نیز پدید آمد. از کتیبه تعریف های گوناگون ارائه شده است اما ملموس ترین تعریف آن نوشته ای است بر هر سطحی یا شیئی غیر از کاغذ، و تعریف اصطلاحی کتیبه که ساحت ویژه نیز به آن می بخشد نوشتن بر بخش هایی ویژه از بنا است، بنابراین بهتر است بین نوشته بر اشیاء سفالی، فلزی، قالی و ... با کاربرد کتیبه در معماری تفاوت قائل شد. نکته قابل توجه دیگر این است که اگر انواع این نوع نوشته را بر اشیاء و بوم های غیر از کاغذ کتیبه بنامیم در تاریخ گذاری قدمت کتیبه در اقلام گوناگون باید تجدید نظر کرد.در این نوشتار محور بحث کتیبه در معماری به ویژه کتیبه نویسی به قلم نستعلیق است و پرسش اساسی مقاله از چگونگی سیر تحولات کتیبه نویسی به قلم نستعلیق در معماری ایران، از ابتدای پیدایش تا دوره قاجار، در فرم، محتوی، مصالح و ساختار ترکیبی است. البته کتیبه هایی که با هدف و مبتنی بر اصول خوشنویسی و در پیوندی ارگانیک در تزئینات بنا به وجود آمده باشد. ازجمله خطوطی که در کتیبه نویسی کاربرد فراوان پیدا کرد خط یا قلم نستعلیق است. قدیمی ترین کتیبه نستعلیق در قرن نهم ق (840 ق) در آستانه شاه نعمت الله ولی نوشته شد. و پس ازآن در اواخر قرن نهم و به ویژه در نیمه اول قرن دهم در قزوین و اصفهان رواج یافت. اما کتیبه نستعلیق در این دوره به عنوان کتیبه های فرعی و بیشتر با مضمون اشعار فارسی یا لوحه های احداثیه کاربرد دارد. مهم ترین دوره در کتیبه نویسی به قلم نستعلیق دوره فتحعلیشاه قاجار است. تحولات عمده در کتیبه نویسی این دوره در سه مقوله ترکیب در کتیبه، مکان کتیبه و مصالح کتیبه قابل بررسی است. قلم نستعلیق در این دوره مهم ترین قلم برای کتیبه نویسی است و برخلاف دوره های پیشین در دوره قاجار کتیبه های اصلی بنا به قلم نستعلیق نوشته می شود. در این دوره مصالح و روش های کتیبه نویسی نیز دستخوش تحول شده و کتیبه هایی به روش میناکاری روی خشت طلا، نقاشی پشت شیشه و قطاعی نشانگر استفاده از مصالح و روش های نو در کتیبه نویسی دوره قاجار است. این پژوهش با هدف بررسی بنیادین سیر تحولات کتیبه نویسی به قلم نستعلیق از قرن نهم تا پایان دوره قاجار و به روش توصیفی_ تحلیلی انجام می پذیرد.The Evolution of Inscriptions Written by Nastaliq from the Timurid Period to the Qajar Period
One of the significant elements of architectural decoration after Islam is the inscription. After the emergence of various types of scripts in Islamic calligraphy, many ways of writing and applying inscriptions emerged. There are numerous definitions for the term inscription. However, the most tangible definition is any written piece on any surface or object other than paper. The term specifically refers to written words on selected areas of a building. Therefore, it is better to distinguish between writings on pottery, metallic ornaments, carpets, etc., and architectural inscriptions. It is also important to note that if the former and more general definitions of inscriptions are used, the dating and history of inscriptions should be reconsidered. The focus of this article is inscriptions in architecture, specifically inscriptions written in Nastaliq, and the principal question of the article is how the inscriptions written in Nastaliq in Iranian architecture evolve in form, content, material, and its combinational structure, from the beginning of its emergence until the Qajar period. This investigation is limited to examples where the inscriptions were created purposefully and based on the principles of calligraphy and fused organically into the architecture of the building.Among the scripts that became widely used in inscriptions is the Nastaliq script. The oldest Nastaliq inscription was written in the 9th century AH (840 AH) on the Shah Nimatullah Wali Shrine. After that, at the end of the 9th century and especially in the first half of the 10th century, inscriptions in Nastaliq became popular in Qazvin and Isfahan. However, the Nastaliq inscription in this period was of secondary value and was mostly used for inscribing Persian poetry or foundation plaques. The most significant period in the history of Nastaliq inscriptions is the period of Fath-Ali Shah Qajar. The major developments in the inscriptions of this period can be analyzed in three categories: inscription composition, location, and material. In this period, the Nastaliq script was the most important script for inscriptions. Unlike the previous periods, the foremost inscriptions were written using the Nastaliq script in the Qajar period. In this period, the materials and methods of inscriptions have also transformed, and inscriptions using enameling on gold tiles, painting on the back of glass, and paper cutting indicate the use of new materials and methods in the inscriptions of the Qajar period. This research is a fundamental descriptive and analytical study of the evolution of Nastaliq inscriptions from the 9th century to the end of the Qajar period.
تبلیغات
