رویداد شماری عصر امام رضا(ع)

پایه هر تحقیق در مورد شخصیت‌ها و رخداد‌های تاریخی، رویدادشمار مربوط به آنهاست؛ چرا که در این صورت، تجزیه و تحلیل‌های مربوط به آن نیز متقن و علمی خواهد بود.
درباره زندگانی ائمه اطهار، تألیفات ارزشمندی به رشته تحریر درآمده و هر کس از زوایای مختلف زندگی آنان را تجزیه و تحلیل کرده، ولی به رویدادها و وقایع دور حیات آنها در اقصی نقاط جهان به ویژه در ممالک اسلامی کمتر توجه شده که این امر، بررسی زندگی ائمه و تحلیل دقیق اقدامات آنان را با مشکل رو به رو ساخته است.
دوران با برکت حیات امام هشتم حضرت رضا(ع) دارای فراز و نشیب‌های زیادی است. با بررسی رویدادهای دوره حیات آن حضرت که مصادف بود با آغاز خلافت عباسی و قدرتمندترین خلفای این تیره یعنی منصور، مهدی، هادی، هارون الرشید و مأمون، می‌توان به وضعیت سیاسی و اجتماعی شیعیان و آن امام همام پی‌برد و اقدامات امام از جمله پذیرش ولایتعهدی یا علل انتصاب او به این مقام و یا عدم همراهی او با نهضت‌های علوی و دیگر مسائل را مورد تجزیه و تحلیل قرار داد.
در این مقاله، به اختصار حوادث جهان اسلام و آسیا و اروپا در سال‌های 148 تا 203ق که از ولایت تا شهادت امام رضا(ع)را شامل می‌شود، بیان و بدین منظور از اکثر منابع اولیه استفاده شده است.
148ق
ـ میلاد با برکت حضرت علی بن موسی الرضا(ع) در مدینه در روز جمعه سوم ذیقعده یا 11 ربیع الاول.[1]
ـ خروج و قتل سعید یحصبی معروف به مطری. سعید در شهر لبله اندلس به یاد علاء پرچمی سیاه برافراشت و به مخالفت با امیر اموی اندلس پرداخت و عبدالرحمن او را در قلعه زعواق محاصره کرد.
ـ شهادت امام جعفر صادق(ع) در 65 سالگی در مدینه.[2]
ـ عزل محمد بن اشعث از افریقیه و جایگزینی اغلب بن سالم تمیمی.
ـ امارت خالد بن برمک در موصل از سوی خلیفه منصور عباسی.
ـ درگذشت ابومحمد سلیمان بن مهران اعمش از یاران امام صادق(ع) و از همراهان زیدبن علی در قیام کوفه.[3]
149ق
ـ اتمام بنای شهر بغداد. منصور ساختن پایتخت را در سال 145ق آغاز کرد. وی هزاران کارگر را افزون بر صنعتگران، نجاران، آهنگران و چاه‌کن‌ها از شهر‌های مختلف استخدام کرد. عده‌ای از مهندسان بر ساختن شهر نظارت داشتند.[4] ساخت این شهر تقریباً چهار سال طول کشید و در سال 149ق/766م پایان یافت.[5]
ـ مرگ  محمد بن اشعث فرمانده و امیر عباسی در جنگ با رومی‌ها.
150ق
ـ قیام غیاث بن مسیر اسدی در اندلس، استادسیس در هرات و سیستان، حسن بن حرب کندی در تونس که همه این قیام‌ها سرکوب شدند و سران آن به قتل رسیدند.
ـ امارت حسن بن زید بن حسن مثنی در مدینه از سوی منصور دوانیقی.
ـ درگذشت زرارة بن اعین شیبانی از شاگردان معروف امام صادق(ع) و از فقها، متکلمان و ادبای شیعه.
ـ درگذشت ابو حمزه ثمالی (ثابث بن ابی صفیه دینار کوفی)، از یاران با وفای امام سجاد امام باقر، امام صادق و امام کاظم(ع).
ـ درگذشت ابوحنیفه نعمان بن ثابت امام حنفی‌ها یکی از مذاهب چهارگانه اهل سنت. او مدتی شاگرد امام صادق(ع) بود و این را یکی از افتخارات دوران حیات خود برمی‌شمرد.[6]
ـ درگذشت ابوالحسن مقاتل بن سلیمان بن زید بن ادرک بن بهمن رازی، مفسر شیعه و از اصحاب ایرانی امام باقر و امام صادق(ع).[7]
151ق
ـ شهادت عبدالله بن اشتر فرزند محمد نفس زکیه که از بصره به سند رفته بود و در آنجا به وسیله عامل منصور دوانقی به نام هشام بن عمرو تغلبی به شهادت رسید.
ـ قبام بربرها به رهبری شقنا بن عبدالله لواحد مکناسی در اندلس و به قتل رساندن سلیمان بن عثمان بن مروان حکم در شنت بریه اندلس از سوی شقنا.
ـ بنای شهر رصافة یا بغداد شرقی از سوی منصور دوانقی، بررای فرزندش مهدی در کنار شرقی دجله، روبه روی بخش غربی شهر بغداد  که به نام «عسکر مهدی» معروف شد.[8]
ـ استانداری حمید بن فحطبه بن شبیب طائی در خراسان، که جنایات بی‌شماری را در آنجا مرتکب شد.
ـ درگذشت محمد بن اسحاق، مؤلف سیره نبوی.[9]
152ق
ـ شورش هاشم بن اساجیح در آفریقا، علیه منصور عباسی و قتل او به دستور منصور.
ـ لشکرکشی حمید بن قحطبه، استاندار خراسان، به کابل.
ـ درگذشت مسعر بن کدا در کوفه. او از راویان حدیث و از یاران زید بن علی(ع) بود.
153ق
ـ درگذشت ابوبکر بن عیاش، از حافظان حدیث.
ـ نخستین سفارش چاپ در مقیاس وسیع. یک میلیون نسخه از یک دعای بودایی  به فرمان امپراطوری ژاپن به چاپ می‌رسد (770م).
ـ ساخت معبد بودایی هرمی هندو ، برو بودور، درجاوه.[10]
ـ قتل عمر به حفص امیر افریقیه در جنگ با خوارج و انتخاب یزید بن حاتم مهلبی از سوی منصور عباسی پس از قتل عمر بن حفص به امیری افریقیه.
ـ درگذشت ابومحمد علی بن صالح بن حی همدانی، از فقیهان و محدثان شیعه در کوفه.
155ق.
ـ شکست خوارج شمال آفریقا از یزید بن حاتم مهلبی، امیر دولت عباسی و قتل ابوحاتم یعقوب رهبر خوارج اباضی.
ـ جنگ ابوعثمان عبیدالله بن عثمان از طرف عبدالرحمن اموی با شقنا در اندلس. شقنا عبیدالله را فریب داد و او را مجبور به فرار کرد، شقنا غنایمی را برد و جمعی از بنی امیه را کشت.
ـ عزل حسن بن زید بن حسن مثنی از امارت مدینه و جایگزینی عبدالله لصمد بن علی عباسی، عموی خلیفه.
ـ بنای شهر رافقه به دستور منصور برای سکونت سپاه خراسان.
ـ عزل محمد بن سلیمان بن علی عباسی، عموزاده خلیفه عباسی از امارت کوفه و جانشینی عمروبن زهیر ضبّی.
156ق
شورش ارشبیلبه به رهبری عبدالغفار و حیوة‌بن ملابس علیه عبدالرحمن، که شورش به وسیله عبدالرحمن شکست خورد.
ـ شورش ابویحیی بن فانوس هواری در طرابلس علیه یزید بن حاتم. بسیاری از قبایل بربر به او گرویدند، ولی ابویحیی در مقابله با حاکم طرابلس فرار کرد و بسیاری از پیروان او کشته شدند.
ـ قیام کشاورزان قبطی در مصر علیه حکومت عباسی و سرکوبی آنها.
ـ درگذشت حمزة بن حبیب بن عماره از یاران امام صادق(ع) در حلوان.[11]
157ق
ـ جنگ استاندار برشلونه، جیرنده و سرقسطه با عبدالرحمن اموی حاکم اندلس به تحریک و تشویق خلیفه عباسی که پس از سه سال این شورش‌ها سرکوب شد.[12]
ـ تجدید بنای مسجد قیروان از سوی یزید بن حاتم مهلبی.
ـ بنای منطقه کرخ در جنوب بغداد و انتقال بازارها از بغداد به کرخ به وسیله منصور عباسی.
ـ درگذشت امام اوزاعی (عبدالرحمن بن عمرو)، از بزرگان فقه و صاحب مکتب فقهی در شام.
ـ درگذشت ابوعبدالله حسین اصغر، فرزند امام سجاد(ع) و از همراهان نفس زکیه. او در سال 145ق در مدینه دستگیر شد و در زندان خلیفه به شهادت رسید.
ـ شارلمانی بنا به درخواست کمک پاپ به ایتالیا لشکر کشید و لانگوباردها را مغلوب کرد (773م).[13]
158ق
ـ مرگ منصور دوانقی، دومین خلیفه عباسی در راه مکه و خلافت فرزندش مهدی.[14]
ـ شیوع وبای گسترده در عراق.
159ق
ـ قیام المقنّع در خراسان و ماوراء النهر.[15]
ـ آزاد کردن تعدادی از زندانیان منصور به دستور مهدی عباسی و ازدواج او با خیزران که هادی و هارون الرشید ثمره این ازدواج بودند.
ـ کناره گیری عیسی بن موسی از ولایتهدی و واگذاری این منصب به هادی در مقابل اعطای اقطاعات و پول.
ـ لشکرکشی عباسی بن محمد، عموی خلیفه، به سرزمین روم و فتح بعضی از مناطق.
ـ مرگ حمید بن قحطبه، امیر خراسان.
ـ تولد طاهر بن حسین معروف به ذوالیمینین، مؤسس سلسله طاهریان.
ـ پادشاهی لئون چهارم، پسر قسطنطنین پنجم در قسطنطنیه (775م).
ـ حمله امپراتور روم به قلمرو عباسیان  و تصرف شهر سمیاط و آزادسازی مجدد شهر از سوی سپاه عباسیان.
160ق
ـ قیام یوسف البرم در بخارا علیه مهدی خلیفه عباسی با دعوت امر به معروف و نهی از منکر.[16]
ـ قیام عبدالسلام بن هشام شکری به همراه خوارج علیه خلیفه عباسی در جزیره.
ـ سفر مهدی عباسی به حجاز و توزیع اموال فراوان در بین مردم و توسعه مسجد الحرام و مسجد النبی.
ـ حکومت مصعب بن زریق در پوشنگ. مصعب جدّ طاهر است.
ـ درگذشت جابر بن حیان، شیمیدان بزرگ شیعه و شاگرد امام جعفر صادق(ع).[17]
ـ درگذشت ابوجعفر محمد بن علی کوفی معروف به مؤمن الطاق، از یاران جعفر صادق(ع).
ـ درگذشت خلیل بن احمد فراهیدی، نحوی مشهور، استاد سیبویه و صاحب کتاب العین.
161ق
ـ وزارت ابوعبدالله یعقوب بن داود از طرف مهدی عباسی. ولی پس از مدتی او به علت طرفداری از علویان عزل و زندانی شد.
ـ حمله سپاه عباسی به شمال حلب و درگیری مجدد با روم شرقی.
ـ درگذشت سفیان بن سعید بن مسروق ثوری، از فقها و محدثان بزرگ کوفه.
ـ حمله شارلمانی پادشان فرانسه به شمال اندلس و شکست او در این حمله.
162ق
ـ تنظیم و استقلال دیوان‌ها از سوی مهدی خلیفه عباسی.
ـ درگذشت داود بن نصیر طائی، از زهّاد کوفه و ابراهیم ادهم بلخی در شام.
ـ عقب نشینی شارلمانی از حمله به اندلس(778)م.[18]
ـ حمله رومی‌ها به حدث و درگیری مجدد رومیان با عباسیان (778م).
ـ درگذشت زهیر بن محمد (ابومنذر)، از اصحاب ایرانی امام صادق(ع).[19]
163ق
ـ سرکوبی شورش المقنع و خودکشی او.
ـ درگذشت خالد بن برمک و درگذشت عیسی بن علی بن عبدالله، از بزرگان خاندان عباسی.
ـ حمله سپاه عباسیان به قلمرو روم به دستور مهدی و فرماندهی هارون الرشید.
ـ مشخص شدن مرز میان انگلستان و ویلز با کشیدن دیوار بین دو منطقه.[20]
164ق
ـ بنای قصر سلامة در سمت شرقی بغداد به وسیله خلیفه مهدی عباسی.
ـ حملات مسلمانان اندلس به قلمرو مسیحیان و گسترش قلمرو مسلمانان در اسپانیا.
165ق
ـ شکست رومیان از هارون الرشید، فرمانده سپاه عباسی و قتل و اسارت تعدادی از رومی‌ها و انعقاد معاهده صلح با مادر کنستانتین ششم در ازای جزیه سنگین از رومیان.
ـ ازدواج هارون الرشید با زبیده دختر عموی خود.
ـ درگذشت جعفر بن زیاد خراسانی از اصحاب ایرانی امام صادق(ع).[21]
166ق
بیعت گرفتن مهدی عباسی خلیفه برای ولایتعهدی فرزندش هارون الرشید.
ـ دستگیری و زندانی شدن یعقوب بن داود وزیر عباسی، به دستور مهدی به جرم آزاد کردن یک زندانی شیعه.
ـ عزل مسیب بن زهیر از استانداری خراسان و جایگزینی فضل بن سلیمان طوسی.
167ق
ـ گسترش بیماری وبا در بغداد و بصره.
ـ شورش اعراب بادیه نشین در بصره، یمایه و بحرین و ناکامی سپاه خلیفه.
ـ درگذشت ابوعبدالله مندل بن علی عنزی معروف به ابوعبدالله کوفی، از راویان حدیث و از یاران امام صادق(ع).
ـ درگذشت حسن بن صالح بن حی همدانی، از فقهای زیدیه.
168ق
ـ شهادت عیسی بن زید بن علی(ع) در کوفه.[22]
ـ شهادت علی بن عباس بن حسن مثنی در کوفه به وسیله مهدی عباسی.
ـ آغاز بنای قرطبه از سوی عبدالرحمن الداخل در اندلس.
ـ درگذشت حسن بن زید بن حسن(ع)، یکی از علویان و امیر مدینه. او جدّ حضرت عبدالعظیم حسنی است.
ـ درگذشت قیس بن ربیع اسدی، از فقها و محدثان کوفه.
169ق
ـ تجدید ساختمان مسجد الاقصی که بر اثر زلزله ویران شده بود.
ـ آغاز قیام حسین بن علی صاحب فخ در مدینه و تصرف شهر به وسیله او و حرکت او به سوی مکه و سپس شهادت او در درگیری با سپاه عباسی.[23]
ـ درگذشت مهدی خلیفه عباسی در روستای روذ در نتیجه برخورد با در متروکه‌ای به هنگام تمرین صید آهو یا به وسیله سمی که کنیزش به او داد.
ـ خلافت هادی عباسی در شانزده سالگی.
170ق
ـ مرگ هادی عباسی در عیسی آباد بغداد و آغاز خلافت هارون الرشید.
ـ بنای طرطوس به حکم هارون الرشید.
ـ درگذشت ابراهیم بن نعیم صحاف کوفی، از یاران امام صادق(ع).
ـ حمله هارون الرشید به کاپادوکیه و فریکیه (786م).
ـ تولد مأمون از کنیزی به نام مراجل.
171ق
ـ عزل موسی بن عیسی از حکومت مکه و طائف از سوی هارون الرشید.
ـ اخراج علویان از بغداد و تبعید آنان به مدینه به وسیله هارون الرشید.
ـ فتح کامل و چند منطقه در خراسان از سوی سپاه جعفر بن محمد بن اشعث، والی خراسان.
ـ آغاز ناآرامی در آفریقیه به علت قیام بربرها و خوارج.
172ق
ـ مرگ عبدالرحمن الداخل و آغاز امارت هشام اول در اندلس. عبدالرحمن 33سال حکومت کرد.
ـ بیعت مردم مغرب (مراکش) با ادریس بن عبدالله، نوه امام حسن(ع) و تأسیس سلسله ادریسان از سوی او.
ـ هجوم شارلمانی به انگلستان و غارت آنجا.
ـ فرستادن هدیه شامل یک فیل و یک ساعت آبی از طرف هارون الرشید برای شارلمانی.
173ق
ـ برکناری جعفر برمکی به دستور هارون و جایگزینی فضل بن ربیع.
ـ تکمیل بنای جامع قرطبه به وسیله هشام بن عبدالرحمن اموی.
ـ وفات سید حمیری ( اسماعیل بن محمد بن یزید حمیری)، شاعر انقلابی شیعه در بغداد.
174ق
ـ بنای دارالحکمه در بغداد.
ـ آزاد شدن یعقوب داود وزیر عباسی، به وسیله هارون الرشید.
175ق
ـ انتخاب محمد، فرزند هارون الرشید به ولایتعهدی با لقب محمد امین و واگذاری شام و مغرب عراق به او.
ـ قیام حصین خارجی در خراسان.
176ق
ـ قیام یحیی بن عبدالله حسن مثنی در سرزمین دیلم و دستگیری او به وسیله هارون الرشید، زندانی کردن و به شهادت رساندن او.
ـ حکومت حکم بن هشام اموی در طلیطله از سوی پدر.
ـ حمله مسلمانان اندلس به جنوب فرانسه.
ـ درگذشت ابواسحاق ابراهیم بن هرمه، شاعر شیعی.
177ق
ـ بنای شهر فاس در مراکش از سوی ادریس دوم.
ـ شهادت ادریس بن عبدالله بن حسن مثنی با توطئه هارون.
ـ حمله وایکینگ‌ها به اروپا (793م).
178ق
تأسیس نخستین کارگاه کاغذ سازی در بغداد به دست فضل بن یحیی، وزیر هارون الرشید.[24]
179ق
ـ زندانی شدن امام موسی کاظم(ع) برای بار دوم به وسیله هارون الرشید.
ـ شورش حمزه آذرک علیه خلیفه که تا 213ق طول کشید.
ـ عزل فضل بن یحیی از حکومت خراسان و جایگزینی منصور بن یزید از سوی هارون.
ـ درگذشت مالک بن انس، بنیان‌گذار فرقه مالکی.
ـ تأسیس سرزمین مرزی اسپانیا از سوی شارلمانی (795م).
ـ  انتخاب لئون سوم به مقام پاپی (795م).
180ق
ـ لشکرکشی هارون الرشید به حدیثه الفرات در چند فرسخی انبار برای سرکوبی خوارج.
ـ سقوط مناره اسکندریه بر اثر زلزله.
ـ مرگ هشام بن عبدالرحمن الداخل در اسپانیا در حدود چهل سالگی در قرطبه و آغاز امارت حکم اول.
ـ شهادت یحیی بن عبدالله بن حسن مثنی به دستور هارون.
ـ عزل موسی بن عیسی از حکومت خراسان و جانشینی علی بن عیسی ماهان.
ـ درگذشت عمروبن عثمان، مشهور به سیبویه، بزرگ نحویون در اسلام.
ـ درگذشت محمد بن ابراهیم فزاری، منجم بزرگ در اولین سازنده اسطرلاب در جهان اسلام.
181ق
راهیابی سپاه عباسی به آنکارا و رسیدن به ساحل دریای اژه.
ـ انتخاب مأمون به ولایتعهدی از سوی هارون  و سپردن ولایت خراسان به او.
ـ درگذشت نوح بن دراجّ، از اصحاب امام صادق(ع).
183ق
ـ شهادت امام موسی بن جعفر(ع)، پس از چند سال حبس در زندان هارون الرشید، و آغاز امامت امام رضا(ع).
ـ ولایتعهدی قاسم پسر هارون الرشید ملقب به المؤتمن و واگذاری جزیره به او.
ـ قیام ابوخصیب وهیب بن عبدالله نسائی در خراسان.
ـ رحلت علی بن یقطین. او چند ماه قبل از شهادت امام کاظم(ع) رحلت کرد.
ـ صلح چهارساله روم و هارون الرشید و تقاضای کمک پاپ از شارلمانی (799م).
184ق
ـ پاپ تاج امپراتوری غربی را بر سر شارلمانی می‌گذارد (800م).
ـ قیام ابوعمرو شاری خارجی در شهر زور و قتل او.
185ق
ـ قتل تعدادی از طرفداران حمزه آذرک در سیستان به وسیله عیسی بن علی بن عیسی.
ـ اوج شکوفایی تمدن اسلامی.
186ق
ـ تقسیم ممالک اسلامی بین امین و مأمون و مؤتمن و گرفتن پیمان از آنان در مکه که در کار یکدیگر دخالت نکنند.
ـ به امپراتوری رسیدن نیکفور در روم شرقی و جلوگیری از حمله ترکان و بلغارها (802م).
187ق
ـ قتل جعفر برمکی و جایگزینی فضل بن ربیع به جای او به دستور هارون الرشید و زندانی کردن یحیی و فرزندانش و مصادره اموال و دارایی‌های آنها.
ـ نقض معاهده صلح مسلمانان و رومیان از سوی نیکفور و وقوع دو جنگ پیاپی میان آنها.
188ق
ـ زندانی شدن ابوعبدالله احمد بن عیسی، از فقهای زیدی به وسیله هارون الرشید.
ـ درگذشت جریر بن عبدالحمید بن قرط، از اصحاب ایرانی امام صادق(ع).
189ق
ـ قیام فقها و بزرگان قرطبه علیه حکم بن هشام (قیام ربض) و سرکوبی این قیام به دست حکم.
ـ استانداری عیسی بن ماهان در خراسان از سوی هارون.
ـ وفات هشام بن حکم و کسانی از اصحاب ایرانی امام صادق و کاظم(ع).
ـ مطیع ساختن اسلاوها در پلوپلونز از سوی امپراتوری روم شرقی (804م).
190ق
ـ جنگ هارون الرشید با رومی‌ها و حمله ناوگان دریایی مسلمین به جزیره قبرس.
ـ درگذشت یحیی بن خالد برمکی در زندان هارون الرشید.
ـ شورش رافع به لیث در سمرقند علیه هارون و جنگ‌های طولانی علی بن عیسی با او.
191ق
ـ تأسیس نخستین بیمارستان در بغداد به دستور هارون الرشید.
ـ استیلای مسلمانان بر جزیره رودس.
ـ عزل علی بن عیسی ماهان از استانداری خراسان به وسیله هارون.
192ق
ـ فرستادن دومین سفیر و هیئت سیاسی هارون الرشید نزد شارلمانی.
193ق
ـ سفر هارون الرشید به خراسان برای سرکوبی شورش رافع بن لیث و مرگ او در طوس د ر46 سالگی.
ـ آغاز خلافت امین و خلع مأمون و مؤتمن از ولایتعهدی.
194ق
ـ شورش مردم  حمص علیه امین و سرکوبی آنها.
ـ اختلاف و درگیری امین و مأمون.
195ق
ـ تولد امام جواد(ع) در مدینه.
ـ درگیری سپاه مأمون به فرماندهی طاهر بن حسین با لشکر امین به فرماندهی علی بن عیسی و پیروزی طاهر و مرگ علی بن عیسی.
ـ پایان شورش رافع بن لیث با کمک هرثمة بن اعین.
ـ ملقب شدن طاهر به ذوالیمینین و فضل به سهل به ذوالریاستین.
196ق
ـ استیلای طاهر بن حسین بر واسط و مدائن و محاصره کردن بغداد.
ـ مذاکره امپراتوری روم شرقی با شارلمانی برای رفع اختلاف بین دو امپراتوری.
197ق
ـ تشدید محاصره بغداد از سوی سپاه طاهر بن حسین.
198ق
ـ شرفیابی صفوان بن یحیی به محضر امام رضا(ع) در مدینه و پرسش درباره جانشین امام که امام رضا(ع) به ابوجعفر امام جواد(ع) اشاره می‌کند و می‌فرماید کمی سن ایرادی ندارد؛ چون حضرت عیسی در سه سالگی به پیشوایی و پیامبری رسید.
ـ خروج هرشی درعراق با شعار «الرضا من آل محمد(ص)».
ـ قتل امین به دست مأمون و آغاز خلافت مأمون.
ـ حکومت حسن به سهل در عراق و جزیره و شام، فارس و حجاز از سوی مآمون.
ـ درگذشت حسن بن هانی معروف به ابونواس، شاعر مشهور مسلمان در بغداد.
ـ قیام ابوالسرایا در کوفه با کمک محمد بن ابراهیم علوی (ابن طباطبا) در کوفه با شعار «الرضا من آل محمد»، ولی امام رضا(ع) شکست او را پیش بینی کرد.
ـ خلع مؤتمن از ولایتعهدی از سوی مأمون.
ـ مرگ شارلمانی پادشاه فرانک‌ها (فرانسه) (814م) و پادشاهی لویی اول.
199ق
ـ قیام ابراهیم بن موسی بن جعفر در یمن.
ـ قیام زید بن موسی(ع) در بصره و اهواز، و قیام اسماعیل بن موسی(ع) در فارس.
200ق
ـ اولین سفر امام جواد(ع) همراه پدر بزرگوارش به مکه برای زیارت خانه خدا.
ـ احضار امام رضا(ع) به مرو از سوی مأمون و هجرت امام از مدینه به مرو از راه بصره.
ـ قیام محمد بن جعفر صادق معروف به دیباج در مکه و قیام حسین بن حسن افطس در مدینه.
 ـ شهادت حسن بن حسین بن زید(ع) و در نبرد هرثمة بن اعین با ابوالسریا.
ـ اسارت زید بن موسی(ع) در بصره.
ـ شهادت علی بن عبدالله بن محمد، از نوادگان جعفر طیار در یمن.
ـ درگذشت موسی بن شاکر خوارزمی، منجم و مهندس معروف اسلامی.
ـ قیام بابک خرم دین در آذربایجان.
201ق
ـ معرفی امام رضا(ع) به عنوان ولیعهد از سوی مأمون.
ـ مخالفت بزرگان عباسی با ولایتعهدی امام رضا(ع) و بیعت آنان با مهدی.
ـ هجرت حضرت فاطمه معصومه(س) از مدینه به سوی خراسان و بیماری او در ساوه و رحلت او در قم.
ـ قیام معروف بن فیروز کرخی، از رجال طریقت در بغداد.
ـ قیام منصور بن عبدالله بن یوسف برم در خراسان.
202ق
ـ عزیمت امام جواد(ع) به قصد زیارت پدر از مدینه به خراسان.
ـ ازدواج ام فضل، دختر مأمون، با محمد بن علی(ع)و ازدواج ام حبیب، دختر دیگر مأمون، با امام رضا(ع).
ـ حرکت مأمون از مرو به سوی عراق در پی شورش مردم بغداد.
ـ خروج داعی الی الحق حسین کوکبی در قزوین و  زنجان.
ـ قتل فضل بن سهل وزیر مأمون، در حمام سرخس با توطئه مأمون.
ـ تقسیم قلمرو شارلمانی بین پسران و جانشینان (817م).
203ق
ـ شهادت امام رضا(ع)، در خراسان به دست مأمون در آستانه پنجاه سالگی با انگور زهرآلود.
ـ آغاز امامت امام جواد(ع).
ـ سفر هشتاد نفر از شیعیان برجسته خراسان به مدینه به منظور یافتن امام بر حق خود و پرسش از امام جواد(ع) و رهنمون شدن به امامت او.
ـ وفات احمد بن موسی بن جعفر معروف به شاه چراغ در شیراز.
ـ شهادت آقا علی عباس فرزند امام موسی بن جعفر در منطقه کویری بادرود اردستان به وسیله کارگزاران عباسی.
ـ درگذشت محمد بن جعفر صادق(ع)، معروف به محمد دیباج درگرگان.
ـ تأسیس دولت شیعی بنو زیاد در صنعا، نجران و صعده.
ـ زلزله  عظیم در خراسان و ماوراء النهر.
پى نوشت‏ها:
[1] . در روز، سال و ماه تولد امام رضا(ع) بین علما اختلاف است. شیخ کلینی و طبرسی سال تولد امام را 148 هجری در مدینه نوشته‌اند. ابن شهر آشوب در مناقب ص412 و شیخ صدوق درعیون اخبار الرضا سال ولادت را 153ق ذکر کرده‌اند. برخی تولد امام را روز جمعه 11 ربیع الاول سال 148ق و بعضی 11 و 12 و 14 ذیقعده همان سال نوشته‌اند.
[2] . امام صادق(ع) در اوایل نیمه دوم ربیع الاول با آغاز ماه رجب 83 هجری طبق روابت مفید و کلینی و یا در سال هشتاد هجری ولادت یافتند و در شوال سال 148 یا در نیمه رجب 68 سالگی به دست منصور دوانقی به شهادت رسیدند (زندگانی دوازده امام، ص309).
[3] . ابومحمد سلیمان بن مهران مشهور به اعمش، از اصحاب ایرانی امام صادق(ع) و از منطقه طبرستان است (ریحانة الادب، ج8، ص201). او از قاریان و مفسران بنام زمان خویش و فردی فقیه و عابد بود و مدت زیادی شاگردی امام را کرد. او همزمان با شهادت امام صادق(ع) در 88 سالگی رحلت کرد. (تاریخ بغداد ج9،ص12).
[4] . تاریخ بغداد، ج1، ص66.
[5] . برای ساختن بغداد از مصالح مدائن استفاده شد و چون منصور دید هزینه خراب کردن مدائن بیشتر از هزینه مصالح آن است، لذا از خراب کردن بقیه ساختمان چشم پوشی کرد.
[6] . امام صادق در مدینه دانشگاهی تأسیس کردند که بیش از چهار هزار شاگرد داشت که از جمله ابوحنیفه بود و بعدها ادعای ریاست مذهب حنفی را کرد.
[7] . ابوالحسن مقاتل بن سلیمان بن زید رازی، اهل ری با خراسان بود. او در مرو تحصیل و سپس به بغداد هجرت کرد و در شمار شاگردان امام باقر(ع) وامام صادق(ع) قرار گرفت . مشهور‌ترین اثر او تفسیر کبیر است (تفسیر  و مفسران، ج2،ص146).
[8] . فتوح البلدان بلاذری، ص414.
[9] . ابوعبدالله محمد بن اسحاق بن یسار نخستین سیره نویس اسلام در سال 80ق در مدینه ولادت یافت. جدش اسیر و به کوفه برده شد و سپس اسلام آورد.
[10] . رویداد نگاری تاریخ جهان، ص59.
[11] . حمزة بن جیب بن عمار، یکی از قرای هفتگانه و از اصحاب امام صادق(ع) بود که آن حضرت لقب حبر القرآن را به او دادند (طبقات الکبری، ج6، ص358؛ رجال شیخ طوسی؛ تأسیس الشیعه، ص345.
[12] . دولت عباسیان، ص85.
[13] . کرونولوژی تاریخ جهان، ص28.
[14] . تاریخ طبری، ج8، ص60.
[15] . المقنع از مردم ماوراء النهر بود و از طریق رخت‌شویی امرار معاش می‌کرد، ولی ذکاوت وهوش سرشاری داشت و با فراگیری علوم گوناگون کارهای خارق العاده انجام می‌داد و با نشان دادن کارهای شگفت‌انگیز از جمله فرستادن ماهی از قعر چاه به آسمان، خود را پیامبر معرفی کرد. او معتقد به حلول و تناسخ بود و همچنین قتل زید بن یحیی را کاری زشت می‌دانست و خواهان انتقام خون او بود (آثار الباقیه، ص315؛ تاریخ کامل، ج9، ص394.
[16] . یوسف بن ابراهیم بّرم از موالی ثقیف در خراسان، علیه مهدی خلیفه قیام کرد و شهر‌های پوشنگ و مرورود و طالقان را گرفت، ولی مغلوب سپاهیان خلیفه شد و خلیفه او را به دار آویخت (تاریخ یعقوبی، ج2، ص397).
[17] . جابر بن حیان فیلسوف، پزشک، شیمیدان نامی ایران و از رجال شهر طوس خراسان بود. پدرش در طوس به شغل دارو  فروشی مشغول بود که به خاطر مخالفت با بنی امیه به قتل رسید و جابر پس از مرگ پدرش به مدینه رفت و در خدمت امام باقر(ع) و صادق(ع) به تحصیل مشغول شد. از او آثار ارزشمندی بالغ بر پانصد مجلّد نام برده‌اند (جابر بن حیان، زکی نجیب محمود، ص28).
[18] . دولة الاسلام فی اندلس، ص175.
[19] . زهیر بن محمد، معروف به ابومنذر خراسانی، در یکی از روستاهای اطراف نیشابور به نام حزق به دنیا آمد و سپس به حجاز سفر کرد. او از راویان حدیث شیعه و از اصحاب امام جعفر صادق(ع) بود (رجال طوسی، ص210).
[20] . رویداد نگاری تاریخ جهان، ص60.
[21] . ابوعبدالله جعفر بن زیاد احمر، از موالیان مزاحم بن زفر و از ساکنان کوفه و از سران شیعه بود. او  در خراسان می‌زیست. به دستور منصور خلیفه عباسی، او را به علت داشتن عقیده تشیع با حالت توهین آمیز به بغداد آوردند و مدت زیادی در یک زیر زمینی زندانی کردند و پس از مرگ منصور در کوفه ساکن شد (تاریخ بغداد، ج7، ص150).
[22] . عیسی بن زید یکی از علویان مبارز و همراهان ابراهیم و برادرش محمد نفس زکیه بود که به دستور مهدی عباسی به شهادت رسید.
[23] . حسین به علی در سحرگاه روز سیزدهم ذیقعده سال 169ق بر مدینه مستولی شد و مسجد نبوی را مرکز حکومت خود قرار داد. او پس  از پانزده روز به قصد مکه حرکت کرد، ولی در دره فخ با سپاه عباسی به جنگ پرداخت که عاقبت او و یارانش به شهادت رسیدند  و حسین به صاحب فخ با کشته شده فخ مشهور شد(مقاتل الطالبین، ص366).
[24] . برمکیان در گسترش و نشر علوم سعی فراوان داشتند و بسیاری از کتب طبی و نجومی را به عربی ترجمه و اساس بیت الحکمه را پایه ریزی کردند و اولین کارگاه کاغذ سازی را در بغداد فضل بن یحیی راه‌اندازی کرد. (تاریخ تمدن ویل  دورانت، بخش اول، ج4، ص303).