چهل حدیث هادوی

1. یگانگی خدا 
لَمْ یَزَلَِ اللهَ وَحْدَهُ لاشیَء معه ثُمَّ خَلَقَ الاشیاء بدیعاً و اختار لِنَفْسِهِ اَحْسَنَ الاَسماءِ؛[1]
خداوند از ازل تنها بود و چیزی با او نبود. سپس اشیا را به صورت نو ظهور آفرید و برای خودش بهترین نام‌ها را برگزید.
2. فروتنی
عن الامام الهادی(ع):
التواضع اَن تعطی الناس ما تُحِبُّ ان تُعطاهُ؛[2]
فروتنی آن است که با مردم چنان رفتار کنی که دوست داری با تو چنان باشند.
3. نقد پذیری
لبعض موالیه: عاتِبْ فلاناً و قل له ان الله اذا اراد بِعَبْدٍ خیراً اذا عُوتِبَ قَبِلَ[3]؛
امام هادی(ع) به یکی از دوستانش فرمود: فلانی را توبیخ کن و به او بگو: خداوند چون خیر بنده‌ای خواهد، هر گاه توبیخ شود، بپذیرد (و در صد جبران نقص برآید).
4. جایگاه اجابت دعا
اِنَّ للهِِ بقاعاً یُحِبُّ اَن یُدْعی فیها فَیستَجیبَ لِمَن دَعاهُ و الحَیْرُ منها؛[4]
همانا برای خداوند بقعه‌های است که دوست دارد در آنها به درگاه او دعا شود و  دعای دعا کننده را به اجابت برساند، و حائر حسین(ع) یکی از آنهاست.
5. دنیا جایگاه آزمایش
ان الله جَعَلَ الدنیا دار بلوی و الآخرة دار عقبی، و جَعَلَ بَلْوَی الدنیا لِثوابِ الاخرةِ سَبَباً و ثوابَ الاخرةِ مِنْ بَلْوی الدنیا عِوَضاً[5]؛
همانا که خداوند دنیا را سرای امتحان و آزمایش، و آخرت را سرای رسیدگی، و بلای دنیا را وسیله ثواب آخرت، و ثواب آخرت را عوض بلای دنیا قرار داده است.
6. ستمکار بردبار
اِنَّ الظالِمَ الحالِِمَ یَکادُ اَنْ یَعضی علیه بِحِلْمِهِ، و انَّ المُحِقَّ السَّفیه یکادُ ان یُطْفِیءَ نُورَ حَقِّهِ بِسَفهِهِ[6]؛
به راستی ستمکار بردبار، بسا که به وسیله حلم و بردباری خود از  ستمش گذشت شود و حق‌دار نابخرد، بسا که به سفاهت خود نور حق خویش را خاموش کند.
7. انسان بی‌شخصیت
مَنْ  هانَتْ علیه نَفْسَهُ فلاتَأمَنْ شَرَّهُ[7]؛
کسی که خود را پس شمارد، از شر او در امان مباش.
8. حکمت ناپذیری دل فاسد
اَلْحِکْمَةُ لا تَنْجَعُ فی الطّباع الفاسِدَةِ[8]
حکمت، اثری در دل‌های فاسد نمی‌گذارد.
9. خدا ترسی
مَنْ اتَّقی الله یُتَّقی، وَ مَنْ اطاعَ لله یطاع، و من اطاعَ الخالق لم یبال سَخَطَ المَخْلُوقین، و مَنْ اَسْخَطَ الخالق فَلیَیْقَنَ ان یَحِلَّ به سَخَطَ المَخلوقین؛[9]
هر کسی از خدا بترسد، مردم از او بترسند، هر که خدا را اطاعت کند، از او اطاعت کنند، و هرکه مطیع آفریدگار باشد، باکی از خشم آفریدگار ندارد، و هر که خالق را به خشم آورد، باید یقین کند که به خشم مخلوق دچار می‌شود.
10. اطاعت خیرخواه
مَنْ جَمَعَ لَکَ وَدَّهُ وَ رأیَهُ فَاجْمَعْ له طاعَتَکَ؛[10]
هر که دوستی و نظر نهایی‌اش را برای تو همه جانبه گرداند، طاعتت را برای او  همه جانبه گردان.
11. اوصاف پروردگار
اِنَّ اللهَ لا یُوصَفُ اِلاَّ بِما وَصَفَ به نَفْسَهُ وَ اَنّی یُوصَفُ الذَّی تَعجِزُ الحَواسُُّ اَنْ تُدْرِکَهُ وَ الاَوْهامُ اَنْ تَنالُهُ وَ الخَطَراتِ اَنْ تَحُدَّهُ وَ الاَبْصارُ عَنِ الاحاطَةِ بِه نَاَی فیِ قُرْبِهِ وَ قَرُبَ فِی نَایِهِ، کَیَّفَ الکَیْفَ بِغَیُْر اَنْ یُقال: کَیْفَ، وَ اَیَّنَ اْلاینَ بِلا أن یُقالَ: اَیْنَ هُو، مُنْقَطِعُ الکَیْفِیَّةِ وَ الاَینیَّةِ الواحِدُ الاَحَدُ، جَلَّ جَلالُهُ و تَقَدَّسَتْ اسْماؤُهُ؛[11]
به راستی که  خدا جز بدانچه خودش را وصف کرده است، وصف نشود. کجا وصف شود آن که حواس از درکش عاجز است، و تصورات به کنه او پی نبرند، و در دیده‌ها نگنجد، او با همه نزدیکی‌اش دور است و با همه دوری‌اش نزدیک، کیفیت و چگونگی را پدید آورده، بدون اینکه خود کیفیت و چگونگی داشته باشد. مکان را آفریده، بدون این که خود مکانی داشته باشد. او از چگونگی و مکان برکنار است، یکتای یکتاست، شکوهش بزرگ و نام‌هایش پاکیزه است.
12. رذایل اخلاقی
اَلْحَسَدُ ماحِقُ الحَسَناتِ، وَ الزَّهْوُ جالِبُ المَقتِ، وَالعُجْبُ صارِفُ عَنْ طَلَبَ الِْعِلْمِ داعٍ اِلی الغَمْطِ وَ الجَهْلِ، وَ البُخْلُ اَذَمُّ اْلاَخْلاقِ وَ الَّطَمَعُ سَجیَّةٌ سَیَّئَةٌ؛[12]
حسد نیکویی‌ها را نابود سازد، و فخر فروشی دشمنی آورد، و  خودپسندی مانع از طلب دانش است و به سوی خواری و جهل فرامی‌خواند، و بخل ناپسندیده‌ترین خلق و خوی است، و طمع خصلتی ناروا و ناشایست است.
13. خدا، آری. روزگار، نه.
روزی یکی از یاران امام هادی(ع) که بر اثر تصادف با حیوانی صدمه دیده بود، بر آن حضرت وارد شد و با اشاره به زخم‌هایی که برداشته بود، به روزگار بد می‌گفت. آن حضرت، خطاب به او سخنی به این مضمون فرمودند: روزگار را ملامت نکن؛ زیرا همه حوادث عالم به دست خداوند است و روزگار هیچ نقشی در پیدایش امور ندارد و غیر خداوند به گونه مستقل در زندگی مردم مؤثر نیستند و نیز فرمودند: «لاتَعُدْ و لاتَجْعَل للایّام صنعاً فی حکم الله؛ یعنی برای روزگار اثر و نقشی در حکم خداوند، به حساب نیاور و قرار مده.».
آن شخص با شنیدن سخنان امام7، به واقعیت امر، آگاه شد و توبه کرد.[13]
14. نتیجه بی اعتنایی به مکر خدا
من اَمِنَ مَکرَ الله و الْیَمَ اَخْذِهِ، تَکَبَّرَ حَتی یَحِلَّ به قضاؤه و نافَذَ اَمْرُهُ، وَ مَنْ کان علی بیَّنَةِ مِنْ رَبَّهِ هانَتْ علیه مَصائِبُ الدنیا و لو قُرِضَ و نُشِرَ؛[14]
هر که از مکر خدا و مؤاخذه دردناکش آسوده باشد، تکبر پیشه کند تا قضای خدا و امر نافذش او را فراگیرد، و هر که بر طریق خدا پرستی محکم و استوار باشد، مصائب دنیا بر وی سبک آید؛ اگر چه (بدنش) قیچی شود و ریز ریز گردد.
15. تقیّه
لو قلتُ اِنَّ تارِکَ التَّقیَّةِ کتارک الصَّلاةِ لَکُنْتُ صادقاً؛[15]
اگر بگویم: هر کس تقیه را ترک کند، مانند کسی است که نماز را ترک کرده، هر آینه راست گفته‌ام.
16. شکرگزار و شکر
اَلشَّاکِرُ اَسْعَدُ بِالشُّکْرِ مِنْهُ بِالنِّعْمَةِ الَّتِی اَوْجَبَتِ الشُّکْرَ لِاَنَّ النِّعَمَ مَتاعٌ وَ الشُّکْرَ نِعَِمٌ وَ عُقْبی؛[16]
شخص شکرگزار به سبب شکر، سعادتمند‌تر است تا به سبب نعمتی که باعث شکر شده است؛ زیرا نعمت کالای دنیاست و شکرگزاری، نعمت دنیا و آخرت است.
17. دنیا جایگاه سود و زیان
اَلدُّنْیا سُوقٌ رَبِحَ فیها قَوْمٌ وَ خَسِرَ آخَروُنَ؛[17]
دنیا بازاری است که گروهی در آن سود برند و دسته‌ای زیان بینند.
18. پرهیز از تملق
قال ابوالحسن الثالثُ(ع) لِرَجُلٍ و قَدْ اَکْثَرَ مِنْ اِفْراطِ الثَّناءِ علیه اَقْبِلْ علی شَأنِکَ، فَاِنَّ کَثْرَةَ المَلَقِ یَهْجُمُ علی الظِّنَّةِ و اذا حَلَلْتَ مِنْ اَخِیکَ فی مَحَلِّ الثَّقَةِ، فَاعْدِلْ عَنِ المَلَقِ الی حُسْنِ النِّیَّةِ؛[18]
امام هادی(ع) به کسی که در ستایش از ایشان افراط کرده بود، فرمودند: از این کار خودداری کن؛ زیرا تملّق بسیار، بدگمانی به بار می‌آورد هنگامی که در نزد برادر مؤمنت مورد اعتماد و وثوق هستی، از تملق او دست بردار و حسن نیت نشان بده.
19. جایگاه حسن ظن و سوءظن
اذا کان زَمانٌ العَدْلُ فیه اَغْلَبُ مِنَ الجَوْرِ فَحَرامٌ اَنْ تَظُنَّ بِاَحَدٍ سُوءاً حتی یَعْلَمَ ذلک منه، و اذا کان زمانٌ الجَوْرُ اَغْلَبُ فیه من العدل فلیس لِاَحَدٍ اَنْ یَظُنَّ بِاَحَدٍ خیْراً مالم یَعْلَمْ ذلِکَ مِنْهُ؛[19]
هر گاه در زمانه‌ای عدل بیش از ظلم رایج باشد، بدگمانی به دیگری حرام است، مگر آنکه (آدمی) بدی از کسی ببیند. و هر گاه در زمانی ظلم بیش از عدل باشد، نباید به کسی خوش‌بین باشد، مگر اینکه به نیکی او یقین کند.
20. زیباتر از زیبایی
خَیْرٌ مِنْ الخیر فاعِلُهُ، و اَجْمَلُ من الجمیل قائِلُهُ، و اَرْجَحُ من العلم حامِلُهُ، وَ شَرٌّ مِنَ الشَرِّ جالِبُه، وَ اَهُوَلَ مِنَ الهَوْلِ راکِبُهُ؛[20]
بهتر از نیکی، نیکوکاری است، و زیباتر از زیبایی، گوینده آن است، و برتر از علم، حامل آن است، و بدتر از بدی، عامل آن است، و وحشتناک‌تر از وحشت، آورنده آن است.
21. توقع بی‌جا
لاتَطْلُبِ الصَّفا مِمَّنُ کَدَرْتَ علیه، وَلاَ الْوَفَاء لِمَنْ غَدَرْتَ به، و لا النُّصحَ مِمَّنْ صَرَفْتَ سُوءَ ظَنِّکَ الیه، فَاِنَّها قَلْبُ غَیْرِکَ کَقَلْبِکَ له؛[21]
از کسی که بر او خشم گرفته‌ای، صفا و صمیمیت مخواه، و از کسی که به وی خیانت کرده‌ای، وفا طلب نکن، و از کسی که به او بدبین شده‌ای، انتظار  خیرخواهی نداشته باش که دل دیگران برای تو همچون دل تو برای آنهاست.
22. برداشت خوب از نعمت‌ها
اَلْقُوا النِّعَمَ بِحُسْنِ مُجاوَرَتِها وَ التَمِسُوا الزِّیادَةَ فیها بِالشُّکْرِ علیها، وَاعْلَمُوا اَنَّ النَّفْسَ اَقْبَلُ شَیءٍ لِما اُعْطِِیَتْ وَ اَمْنَعَ شَیءٍ لِما مُنِعَتْ؛[22]
نعمت‌ها را با برداشت خوب از آنها به دیگران ارائه دهید و با شکرگزاری افزون کنید، و بدانید که نفس آدمی روآورنده‌ترین چیز است به آنچه به آن بدهی، و باز دارنده‌ترین چیز است، از آنچه آن را بازداری.
23. خشم بر زیردستان
اَلْغَضََبُ علی مَنْ تَمْلِکُ لَوْمٌ؛[23]
خشم به زیردستان از پستی است.
24. عاق والدین
اَلْعُقُوقُ ثُکْلُ مَنْ لَمْ یَثْکَلْ؛[24]
نافرمانی(فرزند از پدر و مادر) مصیبت مصیبت نادیدگان است.
25. تأثیر صله رحم در طول عمر
اِنَّ الرَّجُلَ لَیَکُونَ قَدْ بَقِیَ مِنْ ثَلاثون سَنَةً فَیَکُونَ وُصُولاً لِقَرابَته وُصُولاً لِرَحِمِهِ، فَیَجْعَلُها الله ثَلاثه و ثلاثین سَنَةً، وَ إنَّهُ لَیَکُونَ قَد بَقِیَ مِنْ أََجْلِهِِ ثَلاثٌ  و ثلاثون سَنَةً فیکون عاقّاً لِقَرابَتِهِ قاطِعاً لِرَحِمِهِ، فَیَجْعَلُها الله ثلاثَ سنینَ؛[25]
چه بسا شخصی که مدت عمرش سی سال مقدّر شده باشد، اما به خاطر صله رحم و پیوند با خویشاوندانش، خداوند عمرش را به 33 سال برساند، و چه بسا کسی که مدت عمرش 33 سال مقدر شده باشد، ولی به سبب آزردن خویشاوندان و قطع رحمش، خداوند عمرش را به سه سال برساند.
26. نتیجه عاق والدین
اَلعُقُوقُ یُعَقِّبُ القِلَّةَ اِلَی الذِّلَّه؛[26]
نارضایتی پدر و مادر، کمی روزی را به دنبال دارد و آدمی را به ذلت می‌کشاند.
27. بی‌طاقتی در مصیبت
اَلْمُصِِیَبَةُ للِصّابِرِ واحِدَةٌ وَ لِلْجازِعِ اِثْنَتانِ؛[27]
مصیبت برای صابر یکی است و برای کسی که بی‌طاقتی می‌کند، دوتاست.
28. همراهان دنیا و آخرت
اَلَنَّاسُ فی الدنیا بالاموالِ و فی‌الاخرة بالاعمال؛[28]
میزان ارزیابی مردم در دنیا با اموالشان و در آخرت با اعمالشان است.
29. شوخی بیهوده
اَلْهَزْلُ فُکاهَةُ السُّفَهاءِ وَصَناعَةُ الْجُهّالِ؛[29]
مسخرگی، تفریح سفیهان و هنر جاهلان است.
30. زمان جان دادن
اَذُکُرُ مَصْرَعَکَ بَیْنَ یَدَیْ اَهْلِکَ و لا طَبِیبٌ یَمْنَعُکَ و لا حَبیبٌ یَنْفَعُکَ؛[30]
وقت جان دادنت را نزد خانواده‌ات یاد کن که در آن هنگام طبیبی نیست که جلوی مرگت را بگیرد و نه دوستی که به تو نفع رساند.
31. نتیجه جدال
 اَلمِراءُ یُفْسِدُ الصَّداقَةَ القَدِیمَةَ وَ یُحِلِّلُ العُقْدَةَ الوَثیِقَةَ وَ اَقَلُّ ما فیه اَنْ تَکُونَ فیها الْمُغالَبَةُُ وَ الْمُغالَبَهُ اُسُّ اَسْبابِ القَطِیعَةِ؛[31]
جدال، دوستی قدیمی را تباه می‌کند و پیوند اعتماد را می‌گشاید و کمترین چیزی که در آن است، غلبه بر دیگری است که آن هم سبب جدایی است.
32. درک لذت در کاستی
اَلسَّهَرُ اَلَذُّ لِلْمَنامِ وَ الجُوعُ یُزِیدُ فی طِیبِ الطَّعامِ؛[32]
شب بیداری، خواب را لذت بخش‌تر، و گرسنگی گوارایی غذا را زیاد می‌کند.
33. اسیر زبان
راکِبُ الحَروُنِ اَسیِرُ نَفْسِهِ، وَ الجاهِلُ اَسِیرُ لِسانِهِ؛[33]
کسی که بر اسب سرکش سوار است، اسیر هوای نفس خویش و نادان اسیر زبان خوش است.
34. تصمیم قاطع
اَذْکُرْ حَسَراتِ التَّفْرِیِطِ بِاَخْذِ تَقْدیِمِ الْحَزْمِ؛[34]
افسوس خوردن کوتاهی در انجام دادن کار را، با تصمیم‌گیری قاطع جبران کن.
35. خشم و کینه‌توزی
اَلْعِتابُ مِفْتاحُ الثِّقالِ وَ العِتابُ خَیْرٌ مِِنَ الحِقدِ؛[35]
سرزنش و تندی کلید کم مهری است، و سرزنش بهتر از کینه توزی است.
36. ظهور مقدّرات
المقادیرُ تُرِیکَ ما لم یَخْطُرْ بِبالِکَ؛[36]
مقدرات چیزهایی را بر تو نمایان می‌سازد که به فکرت خطور نکرده است.
37. خودخواهان مغضوب
مَنْ رَضِیَ عَنْ نَفْسِهِ کَثُرَ السَّاخِطُونَ علیه؛[37]
هر که از خود راضی باشد، خشم‌گیران بر او زیاد خواهند بود.
38. تباهی فقر
اَلْفَقْرُ شِِرَّةُ النَّفْسِ وَ شِدَّةُ الْقُنُوطِ؛[38]
فقر مایه آزمندی نفس و سبب ناامیدی زیاد است.
39. راه پرستش
لو سَلَکَ النّاسُ وادِیاً وسیعاً لَسَلَکْتُ وادِیَ رَجُلٍ عَبَدَ اللهَ وَحْدَهُ خالصاً؛[39]
اگر مردم به راه‌های گوناگون روند، من به راه کسی که تنها خدا را خالصانه می‌پرستد، خواهم رفت.
40. آشکار نکردن برنامه‌ها
اِظْهارُ الشی قبل اَنْ یَسْتَحْکِمَ مُفْسِدَةٌ له؛[40]
آشکار کردن هر کاری پیش از آنکه به سامان برسد، آفت آن کار است.
 پی‌نوشت‌ها
[1] . بحارالانوار، ج54، ص83.
[2] . الکافی، ج2، ص124؛ وسائل الشیعه، ج15، ص273، ح20497.
[3] . وسائل الشیعه، ج2، ص18؛ مستدرک، ج4، ص474، ح9577.
[4] . بحارالانوار، ج98، ص113.
[5] . همان، ج75، ص365.
[6] . تحف العقول، ص298.
[7] . بحارالانوار، ج72، ص300.
[8] . همان، ج75، ص370.
[9] . بحارالانوار، ج68، ص182.
[10] . همان، ج75، ص365؛ تحف العقول، ص483.
[11] . بحارالانوار، ج4، ص303، باب 4.
[12] همان، ج69، ص199.
[13] . وسائل الشیعه، ج7، ص509؛ بحارالانوار، ج56، ص3.
[14] . تحف العقول، ص483.
[15] . وسائل الشیعه، ج16، ص211.
[16] . بحارالانوار، ج71، ص417.
[17] . همان، ج75، ص366.
[18] . همان، ج70، ص295.
[19] . همان، ج75، ص370، باب 28.
[20] . همان.
[21] . همان.
[22] . همان، ج75، ص370، باب28.
[23] . همان.
[24] . مستدرک، ج15، ص194؛ بحارالانوار، ج75، ص369، باب28.
[25] . بحارالانوار، ج71، ص103.
[26] . همان، ج75، ص318، باب28.
[27] . مستدرک، ج2، ص445؛ بحارالانوار، ج75، ص368، باب28.
[28] . بحارالانوار، ج75، ص368.
[29] . همان، 369.
[30] . همان، ص370.
[31] . همان، ص369.
[32] . همان، ص379.
[33] . همان، ص369.
[34] . همان، ص370.
[35] . همان، ص369.
[36] . همان، ص379؛ اعلام الدین، ص311.
[37] . بحارالانوار، ج75، ص368.
[38] . همان، ص368.
[39] . همان، ج67، ص112.
[40] . تحف العقول، ص457.