کنیه‏ها و القاب امام جواد(ع)

حضرت امام محمدتقى‏علیه السلام، معروف به جواد الائمّه‏علیه السلام، نهمین پیشواى معصوم و جوان‏ترین امام شهید که در عمر کوتاه - اما با برکت خود - میراث ماندگارِ فرهنگِ تشیّع را پاس داشت. وى در مدینه - شهر پیامبرصلى الله علیه وآله وسلم - در سال 195 ق. به دنیا آمد، و سرانجام در 25 سالگى - در راه تحقق بخشیدن به آرمان‏هاى مقدس اسلام و اجداد طاهرینش - در سال 220 ق. توسط معتصم عباسى مسموم شد و سپس جان به جان آفرین تقدیم کرد.
نکته قابل توجه این است که این امام همام در زندگى 25 ساله خود، عجایب و شگفتى‏هایى را به جاى گذارد که مفتخر به القاب گوناگونى گردید که در اینجا به برخى از آنها اشاره مى‏کنیم.1
القابى که پیامبراکرم‏صلى الله علیه وآله وسلم براى امام نهم بر شمرده است: المحمود، المطهر و اطهر الناس.2
القابى را حضرت ثامن الحجج على بن موسى الرضاعلیه السلام به فرزندش امام جوادعلیه السلام نسبت داده است؛ شیخ صدوق‏قدس سره در این باره مى‏نویسد:
امام رضاعلیه السلام فرزندش محمد را - که بعد از وى زعامت و امامت مسلمین را به دست گرفت - همیشه با این القاب صدا مى‏زد:
صادق، صابر، فاضل، قرة اعین المؤمنین و غیظ الملحدین.3
القابى که معاصرین امام جوادعلیه السلام براى آن حضرت بر شمرده‏اند و حاکى از مقام رفیع امام محمدتقى‏علیه السلام است و مورّخین به آن القاب اشاره کرده‏اند، به شرح ذیل است:
اُعجوبة اهل‏البیت، نادرة الدهر، بدیع الزمان، عیسى ثانى، ذوالکرامات، المؤید بالمعجزات، سلالة رسول اللّه، صاحب الخُضْرَة، الفائق على المشائخ فى‏الصغر، من خاتم الامامة على کتفه، المبرّز على کافّة ذوى أهل الفضل، افضل اهل الدنیا فى‏الصبى، الکامل فى‏السؤدد والهدى والحکمة والعلم، هادى القضاة، سیّد الهداة، نورالمهتدین، سراج المتعبّدین و مصباح المتهجّدین.4
لقب تقى‏
در خصوص این که امام جوادعلیه السلام را "تقى" لقب داده‏اند، شیخ صدوق چنین آورده است:
امام نهم را به این سبب "تقى" لقب داده‏اند؛ زیرا از خداوند مى‏ترسید، پس آن گاه که گروهى مسلّح شبانه و با حال مستى، به فرمان مأمون، به خانه وى حمله کردند و با شمشیرهایشان او را به خیال خود مضروب ساختند، خداوند، امام محمدتقى‏علیه السلام را از شرّ مأموران سفّاک عبّاسى حفظ کرد.5
ابوجعفر ثانى‏
امام جوادعلیه السلام مکنّى به "ابوجعفر ثانى" است. سبب این کنیه، آن است که امام باقرعلیه السلام که خود نیز مکنّى به "ابوجعفر" بوده است،6 از جابر بن عبدالله انصارى پرسید: آنچه در صحیفه مادرم زهراعلیها السلام دیده‏اى، برایم بیان کن. جابر گفت: پس از تولد امام حسین‏علیه السلام براى عرض تبریک، حضور مادرت زهراعلیها السلام مشرّف شدم، لوحى به رنگ سفید در دست او دیدم که مثل زمرّد مى‏درخشید و در آن کلماتى سفید رنگ، مانند آفتاب، نظر مرا جلب کرد. پرسیدم: اى دختر پیامبر! پدر و مادرم فدایت! این لوح چیست؟
حضرت فرمود: لوحى است که از جانب خداوند و به وسیله پیامبرصلى الله علیه وآله وسلم به من هدیه شده است؛ و در آن، نام رسول خداصلى الله علیه وآله وسلم و همسرم على‏علیه السلام و فرزندانم درج شده است.
من از روى آن، نسخه‏اى نوشتم که نام یکایک ائمه‏علیهم السلام بود، از جمله نام مبارک یازدهمین معصوم که کنیه او "ابوجعفر محمد بن على الزّکى" مى‏باشد.7
و چون امام باقرعلیه السلام کنیه‏اش "ابوجعفر" بود، امام جوادعلیه السلام به "ابوجعفر ثانى" مشهور شد.8
ابن الرضا
علامه طبرسى در این خصوص نقل کرده است که: امام عسکرى و پدر بزرگوارش امام هادى و جدّ بزرگوارش امام جوادعلیهم السلام هر کدام در عصر خود، به لقب "ابن الرضا" معروف بوده‏اند.9
تیمورا
این نام در تورات با این القاب "قصیرالعُمْر و طویل اْلأثر"؛ یعنى داراى عمر کوتاه و آثار بلند، براى امام جوادعلیه السلام معرفى شده است.10 "تیمورا" نیز گفته شده است.11
نام و کنیه‏هاى امام جوادعلیه السلام‏
نام مبارک امام نهم‏علیه السلام "محمد" است.12
کنیه‏هاى امام نهم حضرت محمد بن على‏الجوادعلیه السلام به شرح ذیل است:
1. أبوجعفر13
2. أبو جعفر الثّانى‏14
3. أبو علىّ‏15
4. ابن الرضا16 و ابن خلیفة الرضا
5. محمد بن علىّ الثانى‏17= و سمّى محمد بن علىّ الثانى‏علیهما السلام التّقىّ لانّه اتقى اللّه عزّوجلّ...
لقب‏هاى امام محمد تقى‏علیه السلام‏
الزّکى‏18، المرتضى‏19، التّقى‏20، القانع‏21، الرّضى‏22، المرضى‏23، الوصى‏24، المختار25، المتوکّل‏26، الجواد27، المتّقى‏28، المنتجب‏29، العالم الربّانى‏30، الهادى‏31، حبیب‏اللّه‏32، حجّةاللّه‏33، خلیفة الاوصیاء34، خلیفةالنّبیین‏35، خیرةاللّه‏36، الدّاعى الى‏اللّه‏37، الدّاعى الى‏الحق‏38، دیّان الدّین‏39، صفىّ اللّه‏40، عبداللّه‏41، نوراللّه‏42، نورالهدى‏43، وارث الائمّه‏44، وارث المرسلین‏45، ولىّ‏اللّه‏46 و ترجمان القرآن‏47.
پی نوشت ها:
________________________________________
1. التتمّة فى‏تواریخ الائمّه(ع)، ص 130.
2. الصراط المستقیم، ج 2، ص 140.
3.
4. مجموعه نفیسه، ص 226.
5. معانى الاخبار، ص 65؛ بحارالانوار، ج 50، ص 16، ح 23.
6. فصول المهمّة، ص 265.
7. عیون اخبارالرضا(ع)، ج 1، ص 41، ح 1.
8. فصول المهمّة، ص 265.
9. اعلام الورى، ج 2، ص 131؛ بحارالانوار، ج 50، ص 238.
10. الصراط المستقیم، ج 2، ص 141.
11. أُعجوبه اهل‏بیت(ع)، ص 27.
12. التتمّة فى تواریخ الائمه(ع)، ص 130.
13. الهدایةالکبرى، ص 295؛ عیون اخبارالرضا(ع)، ج 1، ص 41، ح 1؛ موسوعة زیارات المعصومین، ج 1، ص 30؛ تاج الموالید، ص 51؛ اعلام الورى، ص 329؛ نورالابصار، ص 177.
14. فصول المهمّة، ص 265؛ اعلام الورى، ص 329؛ کشف الغمه، ج 3، ص 189؛ المناقب، ابن شهرآشوب، ج 4، ص 379؛ جامع المقال، ص 184؛ موسوعة زیارات المعصومین، ج 1، ص 67.
15. الهدایةالکبرى، ص 295؛ موسوعة زیارات المعصومین، ج 4، ص 52؛ دلائل الامامة، ص 209؛ الکنى والالقاب، ص 78.
16. موسوعة زیارات المعصومین، ج 5، ص 175 و 226؛ الهدایةالکبرى، ص 295؛ دلائل الامامة، ص 209؛ الکامل الزیارات، ص 324؛ اعلام الورى، ج 2، ص 131؛ بحارالانوار، ج 50، ص 238 و ج 102، ص 265، ح 3.
17. معانى الاخبار، ص 65، ح 17.
18. تاریخ الائمّه، ص 130؛ موسوعة زیارات المعصومین، ج 4، ص 52؛ القاب الرسول و عترته(ع)، ص 70؛ فصول المهمة، ص 265؛ کشف الغمه، ج 3، ص 33.
19. الهدایةالکبرى، ص 295؛ دلائل الامامة، ص 209؛ اعلام الورى، ص 329؛ تاج الموالید، ص 51 و 52؛ مناقب، ج 4، ص 379.
20. موسوعة زیارات المعصومین، ج 4، ص 52؛ تاریخ الائمة، ص 130؛ دلائل الامامة، ص 209؛ الفصول المهمّه، ص 265.
21. تاج الموالید، ص 51؛ اعلام الورى، ص 329؛ دلائل الامامة، ص 209؛ کشف الغمه، ج 3، ص 133؛ الهدایةالکبرى، ص 295؛ الفصول المهمة، ص 265.
22. همان.
23. الهدایةالکبرى، ص 295؛ موسوعة زیارات المعصومین، ج 4، ص 52؛ دلائل الامامة، ص 209؛ الفصول المهمة، ص 265؛ تاج الموالید، ص 51.
24. مناقب، ج 4، ص 379؛ الهدایةالکبرى، ص 295؛ اعلام الورى، ص 329؛ موسوعة زیارات المعصومین، ج 4، ص 52.
25. موسوعة زیارات المعصومین، ج 4، ص 52؛ تاج الموالید، ص 51؛ اعلام الورى، ص 329؛ دلائل الامامة، ص 209؛ الهدایةالکبرى، ص 295.
26. الهدایةالکبرى، ص 295؛ کشف الغمة، ج 3، ص 133؛ القاب الرسول و عترته(ع)، ص 70؛ الفصول المهمّة، ص 265؛ اعلام الورى، ص 329.
27. دلائل الامامة، ص 209؛ موسوعة زیارات المعصومین، ج 4، ص 52؛ تاریخ الائمّه، ص 130؛ الهدایةالکبرى، ص 295؛ اعلام الورى، ص 345.
28. الفصول المهمّة، ص 265؛ القاب الرسول و عترته(ع)، ص 70؛ اعلام الورى، ص 329؛ کشف الغمه، ج 3، ص 133؛ مناقب، ج 4، ص 379.
29. موسوعة زیارات المعصومین، ج 4، ص 52؛ تاریخ الائمّه، ص 130؛ الهدایةالکبرى، ص 295؛ القاب الرّسول و عترته(ع)، ص 70.
30. مناقب، ج 4، ص 379؛ مجموعه نفیسه، ص 226؛ موسوعة زیارات المعصومین، ج 4، ص 52؛ القاب الرسول و عترته(ع)، ص 70.
31. مناقب، ج 4، ص 379؛ موسوعة زیارات المعصومین، ج 4، ص 52.
32. المصباح الزائر، ص 616 - 618؛ بحارالانوار، ج 102، ص 23، ح 13؛ موسوعة زیارات المعصومین، ج 4، ص 68.
33. بحارالانوار، ج 102، ص 23، ح 13؛ المصباح الزائر، ص 616 - 618؛ موسوعة زیارات المعصومین، ج 4، ص 68.
34. المصباح الزائر، ص 616 - 618؛ مصباح المتهجّد، ص 404؛ موسوعة زیارات المعصومین، ج 4، ص 74.
35. کامل الزیارات، ص 302، ح 1؛ بحارالانوار، ج 102، ص 7، ح 1؛ من لایحضره الفقیه، ج 2، ص 601، ح 3212؛ موسوعة زیارات المعصومین، ج 4، ص 64.
36. مصباح الزائر، ص 616 - 618؛ بحارالانوار، ج 102، ص 23، ح 13؛ موسوعة زیارات المعصومین، ج 4، ص 68 و 71.
37. همان، موسوعة زیارات المعصومین، ج 4، ص 72.
38. همان، موسوعة زیارات المعصومین، ج 4، ص 68.
39. همان، بحارالانوار، ج 101، ص 262، ح 42؛ موسوعة زیارات المعصومین، ج 3، ص 377.
40. همان، بحارالانوار، ج 102، ح 23، ح 13؛ موسوعة زیارات المعصومین، ج 4، ص 68.
41. بحارالانوار، ج 101، ص 262، ح 42؛ موسوعة زیارات المعصومین، ج 3، ص 377.
42. مصباح الزائر، ص 616 - 618؛ بحارالانوار، ج 102، ص 23، ح 13؛ موسوعة زیارات المعصومین، ج 4، ص 64، 67 و 68.
43. همان.
44. العتیق الغروى على ما فى‏البحار، ج 102، ص 216 - 228، موسوعة زیارات المعصومین، ج 5، ص 176.
45. مصباح المتهجّد، ص 406؛ دلائل الامامة، ص 302؛ المزار الکبیر، ص 957؛ بحارالانوار، ج 54، ص 20؛ موسوعة زیارات المعصومین، ج 5، ص 154.
46. مصباح الزائر، ص 618؛ بحارالانوار، ج 102، ص 24، ح 13؛ موسوعة زیارات المعصومین، ج 4، ص 81.
47. مصباح الزائر، ص 615؛ بحارالانوار، ج 102، ص 22، ح 12؛ موسوعة زیارات المعصومین، ج 4، ص 70.