رویدادهاى عصر امام(ع)

امام محمد بن علّى‏الجوادعلیه السلام بنا به روایت شیخ مفیدقدس سره و نوبختى و دیگر رجالیون، به سال 195 ق. در ماه مبارک رمضان در مدینه، به دنیا آمد.1 و در ذى‏قعده سال 220 ق. به شهادت رسید.2 دوران حیات پربرکت امام جوادعلیه السلام مصادف با خلافت مأمون و معتصم عباسى است که قریب دو سال، امام در عصر خلافت معتصم مى‏زیسته و بقیه عمر پربرکت خود را در زمان خلافت مأمون گذرانده است. مهم‏ترین حوادث زندگى امام جوادعلیه السلام بر اساس سال‏شمار حیات پربار ایشان، به شرح ذیل مى‏باشد:
195 ق.) تولّد امام جوادعلیه السلام در مدینه و آغاز درگیرى‏هاى امین و مأمون. امین در سال 194 ق. برادرش مأمون را از ولیعهدى عزل و پسرش موسى را به ولیعهدى انتخاب و در سال 195 ق. على بن عیسى را به فرماندهى سپاه منصوب و متوجه خراسان جهت جنگ با مأمون کرد.3 و مأمون، طاهر بن حسین را به فرماندهى سپاه منصوب و او را به جنگ على بن عیسى، به طرف همدان فرستاد و سپس طاهر در جنگى او را به قتل رساند.
196 ق.) ادامه درگیرى طاهر بن حسین با سپاه امین و تصرّف یمن، اهواز، بحرین، بصره و موصل توسط طاهر.4
814 م.) مذاکرات امپراتورى روم شرقى با روم غربى (شارلمانى) جهت رفع اختلاف بین دو امپراتورى.
198 ق.) صفوان بن یحیى، از یاران مخلص امام هشتم‏علیه السلام، در مدینه به محضر امام شرفیاب شد و درباره جانشین و امام بعد از او پرسید که: پس از تو تکلیف ما چیست؟ و امام ما چه کسى خواهد بود؟ امام رضاعلیه السلام به ابوجعفر (امام جوادعلیه السلام) اشاره فرمودند و سپس گفتند: کمى سنْ ایرادى ندارد؛ چون حضرت عیسى‏علیه السلام به پیشوایى و پیامبرى رسید در حالى که کمتر از سه ساله بود.5
- مرگ امین توسط طاهر بن حسین، و فرستادن سر امین به مرو نزد مأمون، چون مأمون آن را دید، به سجده افتاد.6 و طاهر را از جانب خود به حکومت بغداد منصوب کرد.
814 م.) مرگ شارلمانى و آغاز تجزیه و تقسیم امپراتورى روم و حکومت قیصر، لویى اوّل.
- وفات حسن بن معانى، معروف به "ابونواس شاعر" در بغداد.7
- قیام، "ابوالسرایا" در کوفه، نام اصلى او سرى بن منصور شیبانى بود و محمد بن ابراهیم علوى، معروف به "ابن‏طباطبا" همراه وى بود.8 ابوالسرایا با شعار "الرّضا من آل محمّد" خواستار حکومت بر اساس قرآن و سنّت پیامبرصلى الله علیه وآله وسلم و سیره على‏علیه السلام بود. امام رضاعلیه السلام با این نهضت همکارى نکرد و به طور آشکار شکست آن را پیش بینى نمود.
199 ق.) قیام محمد بن جعفر علوى در مدینه‏9.
- قیام ابراهیم بن موسى‏علیه السلام در مکه و یمن.
200 ق.) اوّلین سفر امام جوادعلیه السلام در معیت پدر بزرگوارشان امام رضاعلیه السلام براى زیارت خانه خدا. در این سفر، امام جوادعلیه السلام 5 ساله بود. اربلى در کتاب دلائل حمیرى نقل مى‏کند از قول امیة بن على که گفت: من در این سفر در کنار حضرت رضاعلیه السلام و جواد الائمه‏علیه السلام حضور داشتم.10
- احضار امام رضاعلیه السلام به مرو توسط مأمون، و ولایت‏عهدى امام رضاعلیه السلام. مأمون براى به دست آوردن امتیازات سیاسى و جلب توجه علویان و ایرانیان به خود و نیز خاموش کردن قیام علویان، به رجاء بن ابى‏ضحاک و طاهر بن حسین دستور داد امام رضاعلیه السلام را از راه بصره و اهواز و فارس به مرو آورند و سپس ولایت‏عهدى را به او تحمیل نمودند.11
- قیام بابک خرّم‏دین در آذربایجان.
201 ق.) نامه امام رضاعلیه السلام از مرو به فرزندش امام جوادعلیه السلام.12
- مسافرت حضرت فاطمه معصومه‏علیها السلام از مدینه به مرو جهت ملاقات برادرش، ولى در ساوه مورد حمله دشمنان قرار گرفت و مریض شد و به قم آمد و در این شهر پس از 17 روز رحلت نمود.13
- وفات معروف بن فیروز کَرْخى، یکى از رجال طریقت در بغداد.14
- قیام ابراهیم بن مهدى در بغداد.15
- قیام منصور بن عبدالله بن یوسف برم در خراسان.
202 ق.) حرکت مأمون از مرو به سوى عراق. مردم بغداد به علت عدم توجه مأمون به عباسیان و قدرت‏یابى بیش از حدّ خاندان سهل و ولایت‏عهدى امام رضاعلیه السلام دست به شورش زدند و با ابراهیم بن مهدى بیعت کردند و بر ضدّ حسن بن سهل قیام نمودند. به دنبال آن، مأمون به سوى بغداد حرکت کرد و براى فرونشاندن شورش عباسیان دو مانع بزرگ را از بین راه برداشت:
فضل را در حمام سرخس به قتل رساند و سال بعد، امام رضاعلیه السلام را در طوس، به شهادت رساند.16
- مسافرت امام جوادعلیه السلام به خراسان براى دیدار پدر بزرگوارش. ابوالحسن بیهقى در کتاب خود به گزارش این سفر پرداخته و ذکر مى‏کند که امام جوادعلیه السلام در این سفر 7 ساله بود.17
203 ق.) شهادت امام رضاعلیه السلام توسط مأمون در طوس با انگور زهرآلود، و آغاز امامت امام جوادعلیه السلام که مدت 17 سال طول کشید.
- آزادى اباصلت هروى، خادم امام رضاعلیه السلام از زندان، توسط امام جوادعلیه السلام.
- سفر هشتاد نفر از شیعیان برجسته به مدینه براى یافتن امامِ بر حق و پرسش سى‏هزار مسأله از امام جوادعلیه السلام و پاسخ امام به آنها.18
204 ق.) ورود مأمون به بغداد و پایتخت قراردادن آنجا. وى پس از یک هفته، دستور داد "لباس سبز" را که نشانه علوى بودن بود، از تن درآورند و "لباس سیاه" که علامت عباسیان بود، بر تن کنند.19
- وفات هشام بن محمد بن سائب، نسّابه کوفى، معروف به "ابن کلبى".
- وفات محمد بن ادریس شافعى، یکى از ائمه اربعه اهل سنّت در مصر.
- وفات یحیى بن زیاد، معروف به "فرّاء دیلمى لغوى نحوى" در راه مکه.20
- سفر امام جوادعلیه السلام به بغداد، به دعوت مأمون. در این سفر، مأمون بین امام و قاضى القضات بغداد، به نام "یحیى بن اکثم" با حضور علما و فقها مناظره‏اى تشکیل داد که امام - در این زمان که 9 سال داشت - با سربلندى از مناظره بیرون آمد و مأمون، علم او را به رخ همگان کشید و بعد، زمینه ازدواج دخترش ام‏الفضل را با او فراهم نمود.
- ازدواج امام جوادعلیه السلام با ام‏الفضل دختر مأمون. هدف مأمون از این ازدواج، اوّلاً: رسیدن به نوعى شهرت و اعتبار از طریق داماد جوان و دانشمندش، ثانیاً: از دامادى امام به عنوان تأیید و مشروعیتى بهره بردارى کند، و ثالثاً: امام را در درون منزل نیز مورد کنترل قرار دهد و رابعاً: به نوعى خود را در شهادت پدرش امام رضاعلیه السلام - که همه، مأمون را متهم به قتل او مى‏دانستند - تبرئه کند.
205 ق.) بازگشت امام جوادعلیه السلام از بغداد به مدینه، همراه همسرش ام‏الفضل.
- انتصاب طاهر بن حسین به حکومت خراسان.
821 م.) شورش مردم آسیاى صغیر علیه امپراتورى روم شرقى که عاقبت این شورش شکست خورد.
206 ق.) حکومت عبدالله بن طاهر بر جزیره و شام و مغرب با حکم مأمون. شورش نصر بن شبث و سرکوبى او توسط عبدالله.
- حکومت عبدالرحمن دوم در اندلس.
207 ق.) طاهر، نام مأمون را از خطبه برانداخت و سکه‏اى نیز ضرب کرد که نامى از خلیفه ذکر نکرد و بدین طریق، اولین بارقه استقلال را مشتعل ساخت و زمینه تجزیه دولت عباسى را با این استقلال فراهم نمود.21
- مرگ طاهر پس از اعلان استقلال، که مورّخین و محقّقین، مأمون را عامل مرگ او مى‏دانند22 و حکومت طلحه در خراسان پس از طاهر.
- شورش "زط"ها در بصره. زطها، گروهى از قبایل آفریقا و هندى بودند که در سواحل خلیج فارس اقامت داشتند و در ناحیه بصره، یمامه، بحرین و دجله نا امنى ایجاد کردند و عاقبت در سال 219 ق. در دوره معتصم عباسى سرکوب شدند.23
208 ق.) وفات سیّده نفیسه بنت حسن بن زید بن حسن بن على‏علیهم السلام و زوجه اسحاق مؤتمن بن جعفر صادق‏علیه السلام در مصر. وى از زنان زاهده بوده، نقل مى‏کنند که او قبرى براى خود به دست خود کنده بود و پیوسته در آن قبر داخل مى‏شد و نماز مى‏خواند و در آن قبر شش هزار ختم قرآن نموده بود و در ماه رمضان سال 208 ق. وفات کرد و در وقت احتضار روزه بود؛ او را امر به افطار کردند، فرمود: واعجبا! سى سال است تا به حال که از خدا مسئلت مى‏کنم که با حالت صوم از دنیا بروم و حال که روزه هستم افطار کنم! پس، بنا کرد به خواندن سوره انعام. چون رسید به آیه "لهم دارالسّلام عند ربّهم" وفات کرد.24
- وفات فضل بن ربیع.
- تصرف "کرت" توسط مسلمانان.
209 ق.) ازدواج مأمون با پوران دختر حسن بن سهل و اسراف بیش از حد در مراسم عروسى، که مورّخان مخارج جشن را پنجاه میلیون درهم گفته‏اند.25
- وفات یحیى بن حسین بن زید بن على بن حسین‏علیهم السلام در بغداد.
210 ق.) شورش مردم مصر علیه عباسیان و سرکوبى این شورش توسط عبدالله بن طاهر.
211 ق.) ازدواج امام جوادعلیه السلام با سمّانه مغربیه.
- وفات مثنى نحوى بصرى، در بصره.
- اعلام لعن معاویه بر منابر توسط مأمون.
212 ق.) تولد امام هادى‏علیه السلام در مدینه.26
- قیام اسکندریه مصر علیه مأمون.
- فتح شمال آفریقا و جزیره سیسیل توسط مسلمانان.
827 م.) تشکیل دولت ملّى در انگلستان، تبدیل 7 دولت کوچک به یک دولت. ربرت کبیر نخستین پادشاه از سلسله انگلوساکسون وحدت پادشاهى را در انگلند برقرار نمود و دولت ملّى را به وجود آورد.
213 ق.) تولد موسى مُبرقع، پسر امام جوادعلیه السلام در مدینه. او در سال 256 ق. وارد قم شد و در سال 296 ق. در این شهر رحلت نمود. وى اولین فرد از سادات رضوى است که وارد قم شد. وى جدّ بُرقعى‏ها و رضوى‏هاست.
- رحلت عبدالملک، معروف به "ابن هشام" صاحب "سیره ابن هشام" در مصر.
- مرگ طلحة بن طاهر و اوج فتنه خوارج در سیستان، که دولت عباسیان و طاهریان را تهدید مى‏کرد.
214 ق.) تولد حکیمه خاتون دختر امام جوادعلیه السلام. عاقبت ایشان در سال 274 ق. در سامرا وفات نمود.27
- قیام مردم (بخشى از عراق) جزیره علیه خلفاى عباسى.
215 ق.) نبرد مأمون با رومیان و فتح آنقره (آنکارا) و ویران کردن آنجا به دستور مأمون.28
- سفر امام جوادعلیه السلام از مدینه به بغداد. ابن طیفور، مؤلف تاریخ بغداد گزارش این سفر را در کتابش آورده است.29
- سفر امام جوادعلیه السلام از بغداد به تکریت و ملاقات با مأمون، سپس امام به همراه همسرش ام‏الفضل در ایام حجّ به مکه مشرف شد و آنگاه به مدینه رفت و در آنجا اقامت گزید.30 عده‏اى، مراسم ازدواج ام‏الفضل را با امام‏علیه السلام در این سفر ذکر مى‏کنند.
- تأسیس "بیت الحکمه" بغداد، توسط مأمون و تأسیس "بنیاد جبر" به وسیله خوارزمى.31
216 ق.) ادامه نبرد مأمون با روم.
- وفات زبیده، همسر هارون الرشید و مادر امین در بغداد.
- حکومت عبدالله بن طاهر در خراسان. او نیشابور را مرکز حکومت خود قرار داد و شورش خوارج را سرکوب کرد و در زمینه کشاورزى خدمات زیادى انجام داد.
217 ق.) وفات محمد بن ابى‏عُمیر، از اعاظم اصحاب امامیه. هارون الرشید به جرم شیعه بودنْ او را صد تازیانه زد و سپس به زندان انداخت. او پس از تحمل شکنجه‏هاى زیاد، عاقبت در سال 217 ق. وفات نمود.32
- صدور فرمانى از جانب مأمون مبنى بر "خلق قرآن"، طى این فرمان همه مسلمانان مى‏بایست قرآن را "مخلوق" بدانند.33
218 ق.) ورود مأمون به دمشق جهت ادامه جنگ با روم، محاصره عموریه به قصد تصرف قسطنطنیه.
- مرگ مأمون در طرسوس به سنّ 48 سالگى، و در طرسوس در سراى خاقان خادم دفن شد.34
- خلافت ابواسحاق محمد بن رشید معروف به "معتصم بالله". مؤلف الفخرى معتصم را خلیفه هشتى مى‏نامد. زیرا وى هشتمین طبقه از فرزندان عباس بود، هشتمین خلیفه بود، هشت و ده ساله به خلافت رسید، هشت سال و هشت ماه خلافت کرد، در هشتمین ماه سال (شعبان) تولد یافت، هشت پسر و هشت دختر داشت، هشت جنگ کرد و هشت میلیون درهم به جاگذاشت.35
- سفر امام جوادعلیه السلام از مدینه به مکه، که امام هادى‏علیه السلام نیز همراهش بود.36
219 ق.) معتصم، احمد بن حنبل را از زندان مأمون درآورد و او را سى و هشت تازیانه زد، چون به "خلق قرآن" قائل نبود.37
- سرکوبى شورش "زط"ها در بصره. آنها راه بصره را بسته بودند و از کشتى‏ها باج مى‏گرفتند و راه وصول کالا را به بغداد بسته بودند، معتصم پس از نه ماه آنها را به تسلیم وادار نمود و همه را به آسیاى صغیر تبعید کرد.38
220 ق. محرم) سفر امام جوادعلیه السلام از مدینه به بغداد. امام هنگام خروج از مدینه امام هادى‏علیه السلام را وصى خود قرار داد.39 و امام به همراه همسرش ام‏الفضل وارد بغداد شد. معتصم ابتدا از امام به خوبى پذیرائى کرد و به او هدایاى زیادى داد40 و سپس او را ممنوع الملاقات نمود.41
- (ذى‏القعده)، شهادت امام جوادعلیه السلام به دست همسرش ام‏الفضل با همدستى برادرش جعفر بن مأمون و عمویش معتصم. معتصم و جعفر، سمّى را در انگور رازقى تزریق کردند و براى ام‏الفضل فرستادند. ام‏الفضل نیز آن را در میان کاسه‏اى گذاشت و جلو همسر جوانش امام جوادعلیه السلام نهاد و از آن توصیف بسیار نمود. سرانجام امام جوادعلیه السلام از آن انگور خورد و طولى نکشید آثار سم را در جگر خود احساس کرد و کم‏کم درد شدیدى بر او عارض شد. در همان حال، ام‏الفضل از کرده خویش پشیمان شد و به گریه افتاد. حضرت به او فرمود:
چرا گریه مى‏کنى؟ اکنون که مرا کشتى، گریه تو سودى ندارد. این را بدان که به خاطر این خیانتى که کردى، چنان به دردى مبتلا شوى که هرگز علاج ندارد و چنان به فقر و تنگدستى مبتلا گردى که جبران‏پذیر نباشد.
بر اثر نفرین آن حضرت، دردى در مخفى‏ترین اعضاى ام‏الفضل پدیدار گردید و همه اموالش را در راه معالجه آن مصرف کرد و به فقر و بدبختى افتاد و به بدترین شکل مُرد و برادرش جعفر نیز در حال مستى، به چاه افتاد و جسد بى‏جانش را از چاه بیرون آوردند.42
پی نوشت ها:
________________________________________
1. اصول کافى، ج 1، ص 492؛ الارشاد، ص 316؛ بحارالانوار، ج 50، ص 130.
2. شیخ مفید، سال شهادت امام را 225 یا 226 ذکر مى‏کند.
3. المعارف، ابن قتیبه، ص 384؛ تاریخ طبرى، ج 12، ص 5431.
4. کرونولوژى تاریخ جهان، اشبالگنبرک، ترجمه اردشیر خدادادبان.
5. اصول کافى، ج 1، ص 321.
6. الوزراء والکتّاب، محمد بن عبدوس جهشیارى، ترجمه ابوالفضل طباطبایى، ص 383.
7. تتمة المنتهى، شیخ عباس قمى، ص 176.
8. تاریخ یعقوبى، ج 2، ص 461.
9. همان، ص 464.
10. کشف الغمة فى‏معرفة الائمه، ج 2، ص 362؛ اعیان الشیعه، ج 2، ص 18.
11. تاریخ طبرى، ج 13، حوادث سال 200 ق؛ المعارف، ص 388؛ تاریخ بیهقى، خواجه ابوالفضل محمد بن حسین بیهقى، ص 191.
12. بحارالانوار، ج 50، ص 103.
13. تتمةالمنتهى، ص 190.
14. همان.
15. تاریخ یعقوبى، ج 2، ص 468.
16. تاریخ کامل، ابن اثیر، ج 10، ص 294؛ تاریخ طبرى، ج 13، ص 5672.
17. تاریخ بیهق، ص 46؛ اعیان الشیعه، ج 2، ص 33؛ اختصاص، شیخ مفید، ص 102؛ بحارالانوار، ج 5، ص 85 و 86.
18. تاریخ یعقوبى، ج 2، ص 472.
19. تتمة المنتهى، ص 192.
20. تاریخ بناکتى، داود بناکتى، ص 160؛ تاریخ ایران، ج 4، کمبریج، ص 84؛ تاریخ طبرى، ج 13، ص 5707.
21. البلدان، یعقوبى، ص 84؛ تجارب السلف، ص 169.
22. تاریخ سیاسى اسلام، حسن ابراهیم حسن، ج 2، ص 81.
23. تتمة المنتهى، ص 195.
24. تاریخ سیاسى اسلام، ج 2، ص 83.
25. اصول کافى، ج 1، ص 497.
26. تتمةالمنتهى، ص 195.
27. بحارالانوار، ج 50، ص 96؛ منتهى الآمال، ص 162؛ اعیان الشیعه، ج 3، ص 366؛ ارشاد، ج 2، ص 284.
28. تاریخ یعقوبى، ج 2، ص 487.
29. تاریخ بغداد، ابن طیفور، ص 142 و 143.
30. همان.
31. تاریخ تمدّن، ویل دورانت، ج 4، ص 192.
32. تتمة المنتهى، ص 198.
33. تاریخ تمدّن، ج 4، ص 321.
34. تاریخ یعقوبى، ج 2، ص 493.
35. الفخرى، ابن طقطقى، ص ؟
36. اثبات الوصیه، ص 219؛ مسند الامام الجواد(ع)، ص 125.
37. تتمة المنتهى، ص 199.
38. تاریخ سیاسى اسلام، ص 87.
39. اصول کافى، ج 1، ص 325؛ بحارالانوار، ج 50، ص 121.
40. المناقب، ج 4، ص 384.
41. وفات الامام الجواد(ع)، المقرّم، ص 65.
42. اعیان الشیعه، ج 2، ص 36؛ انوار البهیه، محدّث قمى، ص 297 و 298؛ سوگنامه آل محمد (ص)، محمدى اشتهاردى، ص 132.