فاطمه (س) در آیینه وحى

گرچه پرداختن به موضوع اهل‏بیت عصمت و طهارت علیهم‏السلام ـ که حضرت فاطمه نیز از آنانست ـ امرى شایسته و مطلوب است اما باید پذیرفت که نمى‏توانیم در مقام شناساندن آن چهره‏هاى بى‏نظیر قرار گیریم چرا که آنان کلمات خدایند و از کمالات نامتناهى برخوردارند؛ کمالاتى که تنها بندگان «مُخْلَص» به آنها آراسته‏اند و دیگر انسان‏ها از حدود و حقیقت آن به خوبى آگاه نیستند و به علاوه ـ جداى از ناتوانى طبیعى ما ـ وجود مقدّس معصومان علیهم‏السلام هیچ‏گاه نیازمند بیان و بنان ما در ذکر فضیلت و مدیحت نمى‏باشند، بلکه این ما هستیم که علل و انگیزه‏هاى گوناگونى ممکن است در شکل دهى نیاز ما به معصومان علیهم‏السلام مؤثّر باشد.
روشن است که شایسته‏ترین و مطلوب‏ترین سخنى که درباره حضرت فاطمه علیهاالسلام و دیگر معصومان گفته مى‏شود سخنى است که از ناحیه ذات اقدس الهى بیان شده باشد؛ چرا که او حکیم على‏الاطلاق است و کلام او در افق حکمت اوست. بنابراین، هر آنچه را که در این موضوع نیاز باشد، به خوبى مى‏شناسد و آن را با بى‏نیازى خود به نحو شایسته بر طرف مى‏سازد.
و نیز بدیهى است که سخنان پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم و اهل بیت او، بعد از کلام خداوند، از مکانت و مرتبت ویژه‏اى برخوردار است؛ چرا که آن سخنان نیز در امتداد انگیزه و اهدافى است که حکمت الهى همان را اقتضا مى‏کند.
با مطالعه در قرآن کریم معلوم مى‏شود که وجود مقدس حضرت زهرا علیهاالسلام در پیشگاه خداوند از منزلت ممتازى برخوردار است، چنانکه نزول بسیارى از آیات قرآن در شأن آن حضرت، شاهد این مدّعاست.
اینک فرصت را مغتنم شمرده و به طور مختصر به فضیلت‏هاى قرآنى حضرت فاطمه علیهاالسلام اشاره مى‏کنیم:
فاطمه و اهل بیت علیهم‏السلام
فاطمه در کنار على، حسن و حسین علیهم‏السلام مراد و مقصود خداوند از «اهل‏البیت» در آیه تطهیر مى‏باشد: «انّما یرید اللّه لیذهب عنکم الرّجس اهل‏البیت و یطهرّکم تطهیراً».1 بنابراین به مقتضاى آیه فوق، فاطمه علیهاالسلام از «اهل بیت» محسوب مى‏شود و خداوند خواسته تا آنان را از هرگونه پلیدى و آلودگى پاکیزه نماید.
فرزندان فاطمه علیهاالسلام
فرزندان فاطمه علیهاالسلام پیشوایان معصوم‏اند که به امر الهى، عهده‏دار هدایت بندگان خدا مى‏باشند. مفسّران گفته‏اند: آیه شریفه «و جعلنا منهم ائمّة یهدون بأمرنا لمّا صبروا...»2 درباره فرزندان فاطمه علیهاالسلام نازل شده است.3
فاطمه علیهاالسلام از «ذوى القربى»
بعد از نزول آیه «... و آت ذوى القربى حقّه...»4 پیامبراکرم صلى‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم فاطمه علیهاالسلام را فراخواند و فدک را به او بخشید و فرمود: «بخشیدن فدک به فاطمه علیهاالسلام امرى الهى بود.»5
فاطمه؛ کوثر محمّد صلى‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم
کوثر یک معناى جامع و وسیع دارد و آن «خیر کثیر و فراوان» است و مصادیق آن زیاد است. اما بسیارى از بزرگان علماى شیعه و اهل‏سنّت، یکى از روشن‏ترین مصادیق آن را وجود مبارک فاطمه زهرا علیهاالسلام دانسته‏اند. در شأن نزول سوره کوثر آمده است:
مشرکان پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم را متّهم کردند که فاقد نسل است. قرآن ضمن نفى سخن آنها، مى‏گوید: «ما به تو کوثر دادیم.» از این تعبیر استفاده مى‏شود که این خیر کثیر همان فاطمه زهرا علیهاالسلام است. نسل و ذریّه پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم به وسیله همین دختر گرامى در جهان انتشار یافت؛ نسلى که علاوه بر اینکه فرزندان جسمانى پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم بودند، آیین و ارزش‏هاى اسلام را حفظ کردند.
مفسّران یادآور شده‏اند: اینکه این سوره خبر مى‏دهد که پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم بى‏فرزند نخواهد بود و نسل و دودمان او فراوان در جهان وجود خواهد داشت، یکى از جهت‏هاى اعجاز قرآن محسوب مى‏شود.6
فاطمه علیهاالسلام و مهر پدر
پیامبراکرم صلى‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم به مدّت شش ماه و به قولى نه ماه، هرگاه براى خواندن نماز صبح به مسجد مى‏رفت، در کنار خانه فاطمه و على علیهماالسلام توقّف مى‏کرد و مى‏فرمود: «الصّلاة اهل البیت انّما یرید اللّه لیذهب عنکم الرّجس اهل‏البیت و یطهّرکم تطهیراً»7 بدین ترتیب، فاطمه علیهاالسلام که از اهل بیت پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم محسوب مى‏شود، براى اقامه نماز که مظهر عبودیت و بندگى خداوند است، مورد خطاب لطف‏آمیز پیامبرگرامى قرار مى‏گیرد.
فاطمه علیهاالسلام و نور خداوند
در ذیل آیه شریفه «اللّه نورالسّموات والأرض مثل نوره کمشکوة...»8 روایت شده است: «مراد از مشکوة، حضرت فاطمه علیهاالسلام است.» بنابراین نور خداوند به وجود مقدّس آن حضرت تشبیه شده است.
فاطمه علیهاالسلام و لیلة‏القدر
روایاتى از امام صادق علیه‏السلام و دیگر امامان نقل شده است که به حسب آنها، «لیلة» در سوره «قدر» به حضرت فاطمه علیهاالسلام تأویل شده است و در آن روایات، «قدر» به معناى خدا دانسته شد و لذا گفته‏اند: «هر کس فاطمه را آن چنان که حقّ اوست، بشناسد، در حقیقت «لیلة‏القدر» را درک کرده است.»9
فاطمه علیهاالسلام و بانوان جهان
در روایتى عبارت «فى زجاجة کانّها کوکب درّى...»10 به وجود بزرگوار صدّیقه کبرى فاطمه زهرا علیهاالسلام تأویل شده و به حسب آن روایت، ایشان مانند ستاره‏اى درخشان در میان بانوان جهان است.11 به همین جهت است که وقتى شخصى از پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم پرسید که: مریم با فضیلت‏تر است یا فاطمه؟ آن حضرت نخست در پاسخ سکوت نمود تا آنکه آن شخص بار دیگر سؤال کرد: یا رسول اللّه! فاطمه افضل است یا مریم؟ پیامبرگرامى در پاسخ فرمود: «فاطمه در دنیا و آخرت بافضیلت‏تر است.» و در روایتى نیز آمده است که: «برترین زنان جهان چهار تن هستند: آسیه، مریم، خدیجه و فاطمه علیهم‏السلام ، اما فاطمه برترین آنهاست.» و در روایتى دیگر آمده است: «مریم برگزیده زنان عصر خود، اما فاطمه برگزیده زنان همه زمانها است.»
فاطمه علیهاالسلام در مباهله
همه مفسّرانى که آیه «فمن حاجّک فیه من بعد ماجاءک من العلم فقل تعالوا ندع ابنائنا و ابنائکم نسائنا و نساءکم...»12 را مورد تفسیر قرار داده‏اند، تصریح یا اشاره نموده‏اند به اینکه مراد از «نسائنا» حضرت فاطمه علیهاالسلام است.
فاطمه علیهاالسلام از «ابرار»
در سوره «انسان» که در شأن فاطمه، امام على، امام حسن و امام حسین علیهم‏السلام نازل شده است، آن حضرت به عنوان یکى از «ابرار» معرّفى شده و مورد تمجید قرارگرفته است. «انّ الأبرار یشربون من کأس کان مزاجها کافورا»13
فاطمه علیهاالسلام در قیامت
فاطمه علیهاالسلام ، فرزندان و شیعیان او از وحشت روز قیامت در امان مى‏باشند و در بهشت آنچه از خدا بخواهند، بدان نائل مى‏شوند و براى همیشه در بهشت ماندگارند. «لایحزنهم الفزع الأکبر و هم فیما اشتهت انفسهم خالدون»14
فاطمه علیهاالسلام و نعمت‏هاى بهشتى
خداوند در سوره «انسان» نعمت‏هاى بسیارى را بر مى‏شمارد که حضرت فاطمه علیهاالسلام و دیگر ابرار به آنها متنعّم مى‏شوند. و البته این نعمت‏ها تنها به جهت پاداش کارهاى خیر آن حضرت است و بدین گونه، خداوند خواسته تا در دنیا و آخرت از او تقدیر نموده باشد.
اخلاص فاطمه علیهاالسلام
خداوند در سوره «انسان» ضمن اشاره به قصّه اطعام مسکین، یتیم و اسیر از جانب امیرمؤمنان، فاطمه و حسنین علیهم‏السلام این عمل آنان را ستود و آنها را به عنوان کسانى که از روى اخلاص و لوجه اللّه و بدون هیچ چشمداشتى از غذاى مورد نیاز خود گذشتند و نیازمندانِ بى‏پناه را بر خود مقدّم داشتند، معرّفى مى‏کند.
صبر فاطمه علیهاالسلام
فاطمه‏اى که قرآن‏کریم از وى سخن مى‏گوید، انسانى برخوردار از صبر جمیل و تحسین‏انگیز است. از نظر قرآن صبر فاطمه علیهاالسلام شایسته پاداش نعمت‏هاى بهشتى است، نعمت‏هایى که ابدى و سرمدى هستند: «... و جزاهم بما صبروا جنّة و حریرا...»15
وفاى به عهد فاطمه علیهاالسلام
از نظر قرآن، حضرت زهرا علیهاالسلام کسى است که نسبت به عهد الهى وفادار است: «یوفون بالنّذر»16
ایثار فاطمه علیهاالسلام
مفسّران بر این نکته تأکید دارند که عبارت «یطعمون الطّعام على حبّه»17 برخصلت پسندیده ایثار حضرت زهرا علیهاالسلام توجّه و اشاره دارد.
نماز حضرت زهرا علیهاالسلام
در روایات آمده است که نماز حضرت فاطمه علیهاالسلام چهار رکعت است و در رکعت اوّل و دوم آن 50 بار سوره «قل هواللّه احد»خوانده مى‏شود. به این نماز، نماز «اوّابین» (نماز بسیار توبه کنندگان) نیز گفته مى‏شود.18
تسبیح حضرت فاطمه علیهاالسلام
حضرت امام محمّد باقر علیه‏السلام فرموده است: «تسبیح فاطمه علیهاالسلام » از جمله «ذکر کثیر» خداوند است؛ چنانکه خداوند مى‏فرماید: «یا ایّها الّذین آمنوا اذکروا اللّه ذکراً کثیراً»19
محبّت فاطمه علیهاالسلام
خداى متعال محبّت فاطمه علیهاالسلام را عوض مزد همه تلاش‏هاى پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم در امر رسالت قرار داده است و تأکید نموده که این محبّت خواسته خدا و پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم است. لذا در حدیثى آمده است که وقتى آیه «قل لا اسئلکم علیه اجراً الاّ المودّة فى القربى»نازل شد، عده‏اى پرسیدند: یا رسول اللّه! «قُربى» چه کسانى‏اند که محبّت آنها بر ما واجب است؟ آن حضرت در پاسخ فرمود: «فاطمه علیهاالسلام و فرزندان او.»20
پاکدامنى فاطمه علیهاالسلام
روایت شده است: مراد از آیه «التى احصنت فرجها...»21 حضرت زهرا علیهاالسلام است.
خشنودى فاطمه علیهاالسلام
زمانى پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم نزد دخترش فاطمه علیهاالسلام آمد و بر تن او لباسى بافته از پشم شتر بود که بسیار مشقّت‏آمیز بود و در آن حال سرگرم آسیاب کردن گندم بود. پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم با مشاهده این صحنه، گریست و فرمود: «اى فاطمه! سختى و تلخى دنیا را در ازاى نعمت‏هاى بزرگ آخرت تحمّل مى‏کنى.»، در این وقت این آیه نازل شد: «ولسوف یعطیک ربّک فترضى»؛22 و البته به زودى پروردگارت آنقدر به تو از نعمت‏هاى بهشتى عطا مى‏کند که خشنود شوى.23
آیات زیادى از قرآن کریم بر مقام عصمت حضرت فاطمه علیهاالسلام دلالت مى‏نماید همانند آیه تطهیر که به حسب آن، اراده و مشیّت خداوند بر پاکى و طهارت آن حضرت از هرگونه پلیدى و آلودگى، تعلّق گرفته است
عصمت فاطمه علیهاالسلام
آیات زیادى از قرآن کریم بر مقام عصمت حضرت فاطمه علیهاالسلام دلالت مى‏نماید همانند آیه تطهیر که به حسب آن، اراده و مشیّت خداوند بر پاکى و طهارت آن حضرت از هرگونه پلیدى و آلودگى، تعلّق گرفته است: «انّما یرید اللّه لیذهب عنکم الرّجس اهل‏البیت و یطهّرکم تطهیراً»24
سخن آخر اینکه: این گفتار مى‏خوهد اجمالى و فهرست گونه به برخى از ابعاد شخصیت «برترین بانوى جهان» ازمنظر قرآن کریم نظرى افکنده باشد.
امیدواریم بتوانیم در پرتو هدایت وجود آن حضرت و خاندان معصومش هماره در «صراط مستقیم» گام برداشته و به سوى کمال و رشد رهنمون باشیم. ان‏شاء اللّه
پى‏نوشت‏ها:
1. احزاب / 33.
2. سجده / 24.
3. شواهد التنزیل، حاکم حسکانى، ص 583؛ ذیل آیه.
4. اسراء / 23.
5. تفسیرفرات کوفى، ص 118 و 119.
6. تفسیر نمونه، ج 27، ذیل سوره کوثر.
7. احزاب / 33.
8. تفسیر نمونه، ج 27، ذیل سوره کوثر.
9. تفسیر قمى، ج 1، ص 103.
10. نور / 35.
11. همان.
12. آل عمران / 63.
13. دهر / 5.
14. انبیاء / 103.
15. دهر / 13.
16. همان / 7.
17. همان / 9.
18. تفسیر عیاشى، ج 2، ص 286.
19. احزاب / 41؛ تفسیر عیاشى، ج 1، ص 68.
20. شواهد التنزیل، ج 1، ص 193.
21. انبیاء / 91.
22. ضُحى / 5.
23. شواهد التنزیل، ج 2، ص 444.
24. احزاب / 33.