آداب و مراسم هدیه
آرشیو
چکیده
متن
در شماره 54 فرهنگ کوثر، بخش اوّل این مقاله با عنوان هدیه در سنت و سیره مطرح گردید. اینک بخش پایانى آن به خوانندگان گرامى تقدیم مىشود.
از چه شیوهاى استفاده کنیم؟
1. بهتر است در هدیه به نزدیکان، از اصل غافلگیرى استفاده شود و از قبل به آنها گفته نشود. البته قبل از خرید، اعضاى خانواده مىتوانند باهم مشورت و هم فکرى داشته باشند، تا مشورت و هم فکرى در یک فضاى صمیمى، از عادات مرسوم آن خانواده گردد. پدر با فرزندان براى خرید هدیه مادر، یا برعکس، مادر با فرزندان براى خرید هدیه پدر و یا والدین براى فرزندان یا فرزندان مستقلاً براى پدر و مادر، به صورت مخفیانه مىتوانند مشورت کنند، تا این مراسم زیباتر گردد.
2. هدایا خوب است که تازگى و تنوّع داشته باشد، متناسب با سنّ و جنس افراد باشد و از امور مورد علاقه آنان.
3. هدایا از اشیاء تجمّلى و گرانقیمت و غیر ماندگار نبوده، قابل استفاده افراد و مورد نیاز آنها باشد. پس باید از خرید اسباب بازىهایى که کودکان به راحتى نمىتوانند از آن استفاده کنند، پرهیز کرد.
4. هدایا نباید منحصر به آشنایان، اقوام و دوستان شود و چشمداشت جبران، از طرف آنان داشته باشیم.
5. لازم است خرید هدایا از روى عدالت صورت گیرد و به گونهاى نباشد که به جاى اینکه کینهها را از دل بزدایند، موجب پیدایش کینه شود. نیز اهداى هدیه باید همراه با منّت گذارى نباشد و موجب بىاحترامى به افراد نگردد و به عزّت نفس آنان خدشه وارد نسازد.
اخلاص و نیّت پاک
اعمال و کارهاى هر انسانى با توجه به نیّت آن سنجیده و ارزش گذارى مىشود. «نیّت»، جهت و انگیزه اعمال و رفتار انسانها را معیّن مىکند؛ از همین رو در فرهنگ دینى، نیّت مؤمن از عمل او برتر شمرده شده است.
مهمترین ویژگىاى که شایسته است برتمام اعمال انسانها حاکم باشد، اخلاص و پاکى آنها است؛ یعنى نیّت فرد از انجام عمل، فقط و فقط رضایت خدا باشد، چه اوست که زیبایى مطلق و ملاک همه ارزشها و خوبىها و خالق و مربّى انسانها است.
آثار تربیتى اعمال در صورتى محقّق مىگردد که اعمال و نیّات ما، سرشار از اخلاص و پاکى باشد.
لازم است این اخلاص در نیّت، به گونهاى فراگیر باشد که تمام جواب زندگى انسانها را فراگیرد و مقطعى و یا تنها در بعضى از کارها نباشد. امیرمؤمنان على علیهالسلام مىفرماید:
«طُوبى لِمَنْ اَخْلَصَ لِلّهِ عَمَلَهُ وَ عِلْمَهُ وَ حُبَّهُ وَ بُغْضَهُ وَ اَخْذَهُ وَ تَرْکَهُ وَ کَلامَهُ و صَمْتَهُ؛ خوشا به حال آن کس که اعمالش، علمش، دوستىهایش، گرفتنش، ترک کردن و واگذاشتن، سخن گفتن و خاموشىاش را خالص براى خدا گرداند.»1
در کلام فوق از نظر على علیهالسلام خوشبخت و سعادتمند، کسى است که «اخلاص»، تمام اعمال، افکار، احساسات و عواطف او را دربرگیرد.
در مسئله هدیّه دادن به دیگران، از آنجا که در این عمل زمینه آلودگى و ناپاکى در نیّت و انگیزه مىتواند راه یابد و به اصطلاح شکل رشوه ـ که یک عمل شیطانى است ـ به خود بگیرد، معصومان علیهمالسلام توصیههاى ارزشمندى به پیروان خود دارند؛ تا نیّت پاک در دادن هدایا، همیشه حفظ شود و مسلمانان بدون هیچ گونه چشمداشت، به یکدیگر هدیه دهند. و در مواردى که از اغراض شیطانى بعضى هدیه دهندگان آگاه هستند، با شدّت برخورد کرده، از آن نهى و از قبول آنها امتناع کنند. آنجا که هدیه دهنده قصد دارد با دادن هدیه، حقّى را پایمال کند و یا حتى به نیّت شومى چون تصرّف در بیت المال مسلمانان دست یابد، نیز از مواردى است که باید با آن برخورد کرد. از همین رو امام صادق علیهالسلام «هدیّه» را به سه نوع تقسیم مىکند، تا در واقع با مشخّص کردن حدود هر کدام و قصد و نیّت هریک از اقسام، به روشنى و وضوح، مسلمانان را آگاه کرده تا عذرى براى کسى باقى نماند. این امام همام مىفرماید:
«الهَدْیَةُ عَلى ثَلاثَةِ وُجُوهٍ: هَدْیَةُ مُکافاةٍ وَ هَدْیَةُ مُصانَعَةٍ وَ هَدْیَةٌ لِلّهِ؛ هدیه بر سه قسم است: 1. پاداش؛ 2. رشوه؛ 3. هدیه براى رضاى خدا».2
از بین این سه نوع، دو قسم اوّل کاملاً شیطانى و ممنوع است. در نوع اوّل اگر هدیه دهنده، تنها رضاى خدا و ایجاد الفت بین خود و دیگران را در نظر داشته باشد، چشمداشت و چشم و هم چشمى در کار نباشد، از نوع سوم خواهد شد. نوع سوم یعنى هدیهاى که براى رضایت خداست، از بهترین هدیهها است.
پس شایسته است مسلمانان، در هدایاى شخصى و خانوادگى، براى اینکه به کار خود «رنگ خدایى» بدهند، چه در موقع خرید هدایا و چه در هنگام تحویل آنها، رضایت خدا را در نظر داشته باشند.
آداب قبول هدیه
پذیرش هدیه نشانه کرامت است. امام حسین علیهالسلام فرمود:
«مَنْ قَبِلَ عَطاءَکَ، فَقَدْ اَعانَکَ عَلَى الْکَرَمِ؛ کسى که عطا و بخشش تو را قبول کند، همانا تو را بر کرامت و بزرگوارى، یارى رسانده است.»3
کرامت و جوانمردى در اخبار و روایات اسلامى، فصل زیبایى از سنّت و سیره معصومان و اولیاى الهى را به خود اختصاص داده است. این خُلق و خوى پسندیده در وجود آنان در نقطه اوج بوده است و شیعیان خود را به آن سفارش کردهاند.
آنچه اهمیّت دارد، این است که سخنان گهربارى را که از آنان در این موضوع به ما رسیده است، مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم و بفهمیم که چگونه در عمل، اهل کرامت و جوانمردى باشیم و یا به تعبیر دیگر، بدانیم آن بزرگواران چه رفتارهایى را نشانه کرامت و جوانمردى دانستهاند.
در این راستا از جمله امورى که نشانه کرامت تلقى شده، قبول هدیه است. گشادهرویى و تبسّم در هنگام برخورد و ملاقات با برادران دینى است که دلالت بر کرم و بزرگوارى افراد دارد. مولى على علیهالسلام فرمود:
«یُسْتَدَلُّ عَلى کَرَمِ الرَّجُلِ بِحُسْنِ بشْرِهِ و بَذْلِ بِرِّهِ؛ گشاده رویى و سخاوت، از چیزهایى است که بر آن، بر کرم و بزرگوارى افراد استدلال مىشود.»4
پس با ذکر روایاتى دانسته شد که، اظهار تشکّر و سپاسگزارى و قبول هدایاى برادران دینى، از آن جهت که بیانگر صداقت و پاکى درون و باطن آنها است و حکایت از آن دارد که هیچ کینه و کدورتى در آنها نیست، از نشانههاى کرامت و جوانمردى است.
قبول هدیه، نشان دهنده آشنایى فرد با حقوق و وظایف خود در برابر دیگران است؛ چرا که مسلمانان مأمورند در کنار یکدیگر با صلح و صفا، دوستى و آشتى زندگى کنند و حقوقى را نسبت به یکدیگر رعایت نمایند.
از جمله این حقوق، که به بحث ما مربوط مىشود، قبول هدیه است؛ به طورى که مولى على علیهالسلام مىفرماید:
«لَمْ یُتَّصَفْ بِالْمُرُوَّةِ مَنْ لَمْ یَرْعَ ذِمَّةَ اودّائه»؛ کسى که حقّ دوستان خود را رعایت نکند، به صفت مردانگى و جوانمردى متّصف نمىشود».5
جبران و تلافى هدایا
در قرآن و حدیث، پاسخ و جبران نیکى و احسان دیگران به احسن وجه، از صفات مؤمنان شمرده شده است. در قرآن آمده است: «وَ اِذا حُیّیتُم بِتَحیَّةٍ فَحَیُّوا بِاَحْسَنَ منها...»6؛ هرگاه به شما تحیّت گویند، پاسخ آن را نیکوتر بدهید.
هدیه دادن، که یکى از سنّتهاى اسلامى است، باید هرچه بیشتر در جامعه اسلامى رواج یابد و جبران و تلافى هدایا، راهى است براى تقویت و استحکام پایههاى این سنّت حسنه؛ به گونهاى که سرور متّقیان جهان على علیهالسلام مىفرماید:
«مَنْ أَتى اِلَیْکُمْ مَعرُوفاً فَکافِئُوهُ وَ اِنْ لَمْ تَجِدُوا، فَاثْنوُا؛ چون کسى به شما هدیهاى عطا کرد، پس آن را جبران کنید و اگر چیزى نزد خود نیافتید، با زیباترین وجه از او سپاسگزارى کرده، او را مدح و ثنا گویید.»
قدردانى و سپاس نسبت به نیکى دیگران، چنانچه بیان گردید، نشانه کرامت و بزرگى افراد است و در مقابل، بىتوجّهى و قدرناشناسى، علامت عجز، ناتوانى، حقارت و پستى است.
لازم نیست سپاسگزارى از زحمات دیگران، همیشه به صورت مادّى و مالى باشد؛ بلکه لااقل مىتواند به صورت تشکّر زبانى صورت گیرد. عدم قدردانى حتى با سادهترین راهها، بیانگر اخلاقى مذموم و کینه درونى است که به ایمان افراد لطمه وارد مىکند. با توجه به همین امر است که على علیهالسلام مىفرماید:
«اَلثَّناءُ بِاَکْثَرَ مِنَ الاِسْتِحقاقِ مَلَقٌ وَ التَّقْصیرُ عَن الاِْسْتِحقاقِ عِىٌّ اَوْ حَسَدٌ؛ ستایش و ستودن دیگران بیش از شایستگى آنان، چاپلوسى است و کوتاهى کردن در برابر نیکى، نشانه عجز و ناتوانى و یا حسد است.»7
امام صادق علیهالسلام قدردانى و قدرشناسى از نیکى دیگران را، از امورى مىداند که خدا به مؤمنان اختصاص داده است. امام مىفرماید: «اِنَّ مِمّا خَصَّ اللّهُ عَزَّوجَلَّ بِهِ الْمُؤمِنَ اَنْ یُعَرِّفَهُ بِرَّ اِخْوانِهِ وَ اِنْ قَلَّ وَ لَیْسَ الْبِرُّ بالْکَثْرَةِ...؛ از جمله آنچه خداى عزّوجلّ، مؤمن را بدان اختصاص داده، اینکه او را نسبت به نیکى برادران دینىاش قدرشناس مىنماید؛ نیکى و احسان به زیاد بودن نیست...».
با توجه به آنچه گفته شد، در زندگى اجتماعى و در زندگى خانوادگى، هیچ گنجى ارزشمندتر از «قدرشناسى» در برابر نیکى دیگران نیست و این امر، در رشد و تکامل معنوى و روحى بسیار مؤثر است.
از جهت دیگر، در صورتى مىتوانیم فرزندانى قدرشناس تربیت کنیم که خود در عمل و در خانواده و جامعه چنین باشیم و الاّ در درجه اوّل، خود از قدرناشناسى فرزندان، رنج خواهیم برد.
بعضاً هدیّه دهنده یا هدیه گیرنده هیچ گونه نیاز مالى به هدیه ندارد؛ اما از نظر روحى شدیداً به این روابط صمیمانه و به تشکّر و قدردانى نیازمند است، به ویژه در زندگى زناشویى که بیشتر زمینه ساز تأمین نیازهاى روحى و عاطفى است تا نیازهاى مادّى؛ بنابراین مىتوانیم با تشکّر گرم و صمیمى هدیه را جبران کنیم.
براى مرد و زن هیچ چیز بالاتر از چهره شاد و خرّم یکدیگر نیست، پس در هنگام اعطاى هدیه، سزاوار است مرد و زن هدایاى یکدیگر را با الفاظ شیرین و برخوردى شایسته پاسخ دهند و با ایجاد فضایى سرشار از صمیمیت، الگوى خوبى براى فرزندان خود باشند.
در سیره و سنّت امامان معصوم علیهمالسلام کم شمردن «هدیه» به دلیل کم بودن ارزش مادّى آن، از اخلاق کریمه، ادب و معرفت دور دانسته شده است. پس نباید هدیه دیگران را به چشم حقارت نگریست. همچنین رنجاندن هدیه دهنده و مقایسه هدیه گرفته شده با هدیه دیگران، صحیح نیست. رسول اکرم صلىاللهعلیهوآلهوسلم مىفرماید:
«لَوْ اُهْدِىَ اِلَىَّ کُراعٌ لَقَبِلْتُ وَ لَوْ دُعیتُ اِلَیْهِ لاََجَبْتُ؛ اگر شانه گوسفندى به من هدیه دهند، مىپذیرم و اگر دعوتم کنند، اجابت مىکنم».8
پىنوشتها:
1. غررالحکم، ج 2، ص 467.
2. الحکم الزاهرة، علیرضا صابرى یزدى، ج 2، ص 488.
3. روضه بحارالانوار، ج 2، ص 127.
4. غررالحکم، ج 2، ص 864.
5. همان، ص 599.
6. نساء / 86.
7. نهج البلاغه، فیض الاسلام، کلمات قصار، ش339.
8. رهنماى انسانیت (نهج الفصاحه)، مرتضى فرید تنکابنى، ص 653، ح 11.
از چه شیوهاى استفاده کنیم؟
1. بهتر است در هدیه به نزدیکان، از اصل غافلگیرى استفاده شود و از قبل به آنها گفته نشود. البته قبل از خرید، اعضاى خانواده مىتوانند باهم مشورت و هم فکرى داشته باشند، تا مشورت و هم فکرى در یک فضاى صمیمى، از عادات مرسوم آن خانواده گردد. پدر با فرزندان براى خرید هدیه مادر، یا برعکس، مادر با فرزندان براى خرید هدیه پدر و یا والدین براى فرزندان یا فرزندان مستقلاً براى پدر و مادر، به صورت مخفیانه مىتوانند مشورت کنند، تا این مراسم زیباتر گردد.
2. هدایا خوب است که تازگى و تنوّع داشته باشد، متناسب با سنّ و جنس افراد باشد و از امور مورد علاقه آنان.
3. هدایا از اشیاء تجمّلى و گرانقیمت و غیر ماندگار نبوده، قابل استفاده افراد و مورد نیاز آنها باشد. پس باید از خرید اسباب بازىهایى که کودکان به راحتى نمىتوانند از آن استفاده کنند، پرهیز کرد.
4. هدایا نباید منحصر به آشنایان، اقوام و دوستان شود و چشمداشت جبران، از طرف آنان داشته باشیم.
5. لازم است خرید هدایا از روى عدالت صورت گیرد و به گونهاى نباشد که به جاى اینکه کینهها را از دل بزدایند، موجب پیدایش کینه شود. نیز اهداى هدیه باید همراه با منّت گذارى نباشد و موجب بىاحترامى به افراد نگردد و به عزّت نفس آنان خدشه وارد نسازد.
اخلاص و نیّت پاک
اعمال و کارهاى هر انسانى با توجه به نیّت آن سنجیده و ارزش گذارى مىشود. «نیّت»، جهت و انگیزه اعمال و رفتار انسانها را معیّن مىکند؛ از همین رو در فرهنگ دینى، نیّت مؤمن از عمل او برتر شمرده شده است.
مهمترین ویژگىاى که شایسته است برتمام اعمال انسانها حاکم باشد، اخلاص و پاکى آنها است؛ یعنى نیّت فرد از انجام عمل، فقط و فقط رضایت خدا باشد، چه اوست که زیبایى مطلق و ملاک همه ارزشها و خوبىها و خالق و مربّى انسانها است.
آثار تربیتى اعمال در صورتى محقّق مىگردد که اعمال و نیّات ما، سرشار از اخلاص و پاکى باشد.
لازم است این اخلاص در نیّت، به گونهاى فراگیر باشد که تمام جواب زندگى انسانها را فراگیرد و مقطعى و یا تنها در بعضى از کارها نباشد. امیرمؤمنان على علیهالسلام مىفرماید:
«طُوبى لِمَنْ اَخْلَصَ لِلّهِ عَمَلَهُ وَ عِلْمَهُ وَ حُبَّهُ وَ بُغْضَهُ وَ اَخْذَهُ وَ تَرْکَهُ وَ کَلامَهُ و صَمْتَهُ؛ خوشا به حال آن کس که اعمالش، علمش، دوستىهایش، گرفتنش، ترک کردن و واگذاشتن، سخن گفتن و خاموشىاش را خالص براى خدا گرداند.»1
در کلام فوق از نظر على علیهالسلام خوشبخت و سعادتمند، کسى است که «اخلاص»، تمام اعمال، افکار، احساسات و عواطف او را دربرگیرد.
در مسئله هدیّه دادن به دیگران، از آنجا که در این عمل زمینه آلودگى و ناپاکى در نیّت و انگیزه مىتواند راه یابد و به اصطلاح شکل رشوه ـ که یک عمل شیطانى است ـ به خود بگیرد، معصومان علیهمالسلام توصیههاى ارزشمندى به پیروان خود دارند؛ تا نیّت پاک در دادن هدایا، همیشه حفظ شود و مسلمانان بدون هیچ گونه چشمداشت، به یکدیگر هدیه دهند. و در مواردى که از اغراض شیطانى بعضى هدیه دهندگان آگاه هستند، با شدّت برخورد کرده، از آن نهى و از قبول آنها امتناع کنند. آنجا که هدیه دهنده قصد دارد با دادن هدیه، حقّى را پایمال کند و یا حتى به نیّت شومى چون تصرّف در بیت المال مسلمانان دست یابد، نیز از مواردى است که باید با آن برخورد کرد. از همین رو امام صادق علیهالسلام «هدیّه» را به سه نوع تقسیم مىکند، تا در واقع با مشخّص کردن حدود هر کدام و قصد و نیّت هریک از اقسام، به روشنى و وضوح، مسلمانان را آگاه کرده تا عذرى براى کسى باقى نماند. این امام همام مىفرماید:
«الهَدْیَةُ عَلى ثَلاثَةِ وُجُوهٍ: هَدْیَةُ مُکافاةٍ وَ هَدْیَةُ مُصانَعَةٍ وَ هَدْیَةٌ لِلّهِ؛ هدیه بر سه قسم است: 1. پاداش؛ 2. رشوه؛ 3. هدیه براى رضاى خدا».2
از بین این سه نوع، دو قسم اوّل کاملاً شیطانى و ممنوع است. در نوع اوّل اگر هدیه دهنده، تنها رضاى خدا و ایجاد الفت بین خود و دیگران را در نظر داشته باشد، چشمداشت و چشم و هم چشمى در کار نباشد، از نوع سوم خواهد شد. نوع سوم یعنى هدیهاى که براى رضایت خداست، از بهترین هدیهها است.
پس شایسته است مسلمانان، در هدایاى شخصى و خانوادگى، براى اینکه به کار خود «رنگ خدایى» بدهند، چه در موقع خرید هدایا و چه در هنگام تحویل آنها، رضایت خدا را در نظر داشته باشند.
آداب قبول هدیه
پذیرش هدیه نشانه کرامت است. امام حسین علیهالسلام فرمود:
«مَنْ قَبِلَ عَطاءَکَ، فَقَدْ اَعانَکَ عَلَى الْکَرَمِ؛ کسى که عطا و بخشش تو را قبول کند، همانا تو را بر کرامت و بزرگوارى، یارى رسانده است.»3
کرامت و جوانمردى در اخبار و روایات اسلامى، فصل زیبایى از سنّت و سیره معصومان و اولیاى الهى را به خود اختصاص داده است. این خُلق و خوى پسندیده در وجود آنان در نقطه اوج بوده است و شیعیان خود را به آن سفارش کردهاند.
آنچه اهمیّت دارد، این است که سخنان گهربارى را که از آنان در این موضوع به ما رسیده است، مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم و بفهمیم که چگونه در عمل، اهل کرامت و جوانمردى باشیم و یا به تعبیر دیگر، بدانیم آن بزرگواران چه رفتارهایى را نشانه کرامت و جوانمردى دانستهاند.
در این راستا از جمله امورى که نشانه کرامت تلقى شده، قبول هدیه است. گشادهرویى و تبسّم در هنگام برخورد و ملاقات با برادران دینى است که دلالت بر کرم و بزرگوارى افراد دارد. مولى على علیهالسلام فرمود:
«یُسْتَدَلُّ عَلى کَرَمِ الرَّجُلِ بِحُسْنِ بشْرِهِ و بَذْلِ بِرِّهِ؛ گشاده رویى و سخاوت، از چیزهایى است که بر آن، بر کرم و بزرگوارى افراد استدلال مىشود.»4
پس با ذکر روایاتى دانسته شد که، اظهار تشکّر و سپاسگزارى و قبول هدایاى برادران دینى، از آن جهت که بیانگر صداقت و پاکى درون و باطن آنها است و حکایت از آن دارد که هیچ کینه و کدورتى در آنها نیست، از نشانههاى کرامت و جوانمردى است.
قبول هدیه، نشان دهنده آشنایى فرد با حقوق و وظایف خود در برابر دیگران است؛ چرا که مسلمانان مأمورند در کنار یکدیگر با صلح و صفا، دوستى و آشتى زندگى کنند و حقوقى را نسبت به یکدیگر رعایت نمایند.
از جمله این حقوق، که به بحث ما مربوط مىشود، قبول هدیه است؛ به طورى که مولى على علیهالسلام مىفرماید:
«لَمْ یُتَّصَفْ بِالْمُرُوَّةِ مَنْ لَمْ یَرْعَ ذِمَّةَ اودّائه»؛ کسى که حقّ دوستان خود را رعایت نکند، به صفت مردانگى و جوانمردى متّصف نمىشود».5
جبران و تلافى هدایا
در قرآن و حدیث، پاسخ و جبران نیکى و احسان دیگران به احسن وجه، از صفات مؤمنان شمرده شده است. در قرآن آمده است: «وَ اِذا حُیّیتُم بِتَحیَّةٍ فَحَیُّوا بِاَحْسَنَ منها...»6؛ هرگاه به شما تحیّت گویند، پاسخ آن را نیکوتر بدهید.
هدیه دادن، که یکى از سنّتهاى اسلامى است، باید هرچه بیشتر در جامعه اسلامى رواج یابد و جبران و تلافى هدایا، راهى است براى تقویت و استحکام پایههاى این سنّت حسنه؛ به گونهاى که سرور متّقیان جهان على علیهالسلام مىفرماید:
«مَنْ أَتى اِلَیْکُمْ مَعرُوفاً فَکافِئُوهُ وَ اِنْ لَمْ تَجِدُوا، فَاثْنوُا؛ چون کسى به شما هدیهاى عطا کرد، پس آن را جبران کنید و اگر چیزى نزد خود نیافتید، با زیباترین وجه از او سپاسگزارى کرده، او را مدح و ثنا گویید.»
قدردانى و سپاس نسبت به نیکى دیگران، چنانچه بیان گردید، نشانه کرامت و بزرگى افراد است و در مقابل، بىتوجّهى و قدرناشناسى، علامت عجز، ناتوانى، حقارت و پستى است.
لازم نیست سپاسگزارى از زحمات دیگران، همیشه به صورت مادّى و مالى باشد؛ بلکه لااقل مىتواند به صورت تشکّر زبانى صورت گیرد. عدم قدردانى حتى با سادهترین راهها، بیانگر اخلاقى مذموم و کینه درونى است که به ایمان افراد لطمه وارد مىکند. با توجه به همین امر است که على علیهالسلام مىفرماید:
«اَلثَّناءُ بِاَکْثَرَ مِنَ الاِسْتِحقاقِ مَلَقٌ وَ التَّقْصیرُ عَن الاِْسْتِحقاقِ عِىٌّ اَوْ حَسَدٌ؛ ستایش و ستودن دیگران بیش از شایستگى آنان، چاپلوسى است و کوتاهى کردن در برابر نیکى، نشانه عجز و ناتوانى و یا حسد است.»7
امام صادق علیهالسلام قدردانى و قدرشناسى از نیکى دیگران را، از امورى مىداند که خدا به مؤمنان اختصاص داده است. امام مىفرماید: «اِنَّ مِمّا خَصَّ اللّهُ عَزَّوجَلَّ بِهِ الْمُؤمِنَ اَنْ یُعَرِّفَهُ بِرَّ اِخْوانِهِ وَ اِنْ قَلَّ وَ لَیْسَ الْبِرُّ بالْکَثْرَةِ...؛ از جمله آنچه خداى عزّوجلّ، مؤمن را بدان اختصاص داده، اینکه او را نسبت به نیکى برادران دینىاش قدرشناس مىنماید؛ نیکى و احسان به زیاد بودن نیست...».
با توجه به آنچه گفته شد، در زندگى اجتماعى و در زندگى خانوادگى، هیچ گنجى ارزشمندتر از «قدرشناسى» در برابر نیکى دیگران نیست و این امر، در رشد و تکامل معنوى و روحى بسیار مؤثر است.
از جهت دیگر، در صورتى مىتوانیم فرزندانى قدرشناس تربیت کنیم که خود در عمل و در خانواده و جامعه چنین باشیم و الاّ در درجه اوّل، خود از قدرناشناسى فرزندان، رنج خواهیم برد.
بعضاً هدیّه دهنده یا هدیه گیرنده هیچ گونه نیاز مالى به هدیه ندارد؛ اما از نظر روحى شدیداً به این روابط صمیمانه و به تشکّر و قدردانى نیازمند است، به ویژه در زندگى زناشویى که بیشتر زمینه ساز تأمین نیازهاى روحى و عاطفى است تا نیازهاى مادّى؛ بنابراین مىتوانیم با تشکّر گرم و صمیمى هدیه را جبران کنیم.
براى مرد و زن هیچ چیز بالاتر از چهره شاد و خرّم یکدیگر نیست، پس در هنگام اعطاى هدیه، سزاوار است مرد و زن هدایاى یکدیگر را با الفاظ شیرین و برخوردى شایسته پاسخ دهند و با ایجاد فضایى سرشار از صمیمیت، الگوى خوبى براى فرزندان خود باشند.
در سیره و سنّت امامان معصوم علیهمالسلام کم شمردن «هدیه» به دلیل کم بودن ارزش مادّى آن، از اخلاق کریمه، ادب و معرفت دور دانسته شده است. پس نباید هدیه دیگران را به چشم حقارت نگریست. همچنین رنجاندن هدیه دهنده و مقایسه هدیه گرفته شده با هدیه دیگران، صحیح نیست. رسول اکرم صلىاللهعلیهوآلهوسلم مىفرماید:
«لَوْ اُهْدِىَ اِلَىَّ کُراعٌ لَقَبِلْتُ وَ لَوْ دُعیتُ اِلَیْهِ لاََجَبْتُ؛ اگر شانه گوسفندى به من هدیه دهند، مىپذیرم و اگر دعوتم کنند، اجابت مىکنم».8
پىنوشتها:
1. غررالحکم، ج 2، ص 467.
2. الحکم الزاهرة، علیرضا صابرى یزدى، ج 2، ص 488.
3. روضه بحارالانوار، ج 2، ص 127.
4. غررالحکم، ج 2، ص 864.
5. همان، ص 599.
6. نساء / 86.
7. نهج البلاغه، فیض الاسلام، کلمات قصار، ش339.
8. رهنماى انسانیت (نهج الفصاحه)، مرتضى فرید تنکابنى، ص 653، ح 11.
تبلیغات
