یک سبو عطش

انگیزه پرداختن به این موضوع
از آنچه گفتیم، انگیزه ما در انتخاب موضوع «دعا برای تعجیل فرج » تا اندازه ای روشن شد، اما لازم است توضیح بیشتری درباره آن ارایه کنیم.
آنچه سبب شد به بیان موضوع مذکور بپردازیم، عبارت است از:
1- اهمیت دعای تعجیل فرج
درباره اهمیت فوق العاده موضوع «دعا برای تعجیل فرج »، در قسمت قبل اشاراتی داشتیم، در آینده نیز بتفصیل سخن خواهیم گفت.
آنچه در اینجا می گوییم، این است که:
الف) دعای تعجیل فرج، بخشی از فرهنگ مهدویت و مکتب انتظار است، و بنابراین، اهمیت آن به تبع اهمیت این فرهنگ و مکتب، بسیار درخور توجه خواهد بود. همان طور که این فرهنگ با اعتقاد، هدف، زندگی، آرمان و دنیا و آخرت ما ارتباط و تاثیر مستقیم دارد هر بخش آن نیز، از جمله «دعای تعجیل فرج »، به تناسب، اهمیت پیدا می کند. پس برای درک ارزش و اهمیت دعای تعجیل فرج، باید نگاه ما به آن، با توجه به اهمیت اصل فرهنگ مهدویت باشد، نه به صورت جزئی و موردی و بنابراین نباید آن را صرفا به عنوان یک کار ساده، یعنی یک دعای معمولی تلقی کرد.
ب) این موضوع مؤکدا مورد توجه خود حضرت ولی عصر، عجل الله تعالی فرجه، بوده و مکررا به آن امر فرموده اند.
یک نمونه آن، حدیث معروفی است که فرموده اند:
برای تعجیل فرج، بسیار دعا کنید; زیرا فرج شما نیز همان است. (1)
در این حدیث شریف، نکات زیادی نهفته است که به خواست حضرت حق بعدا به آن خواهیم پرداخت. اما آنچه در اینجا باید گفت این است که این، یک دستور و مساله معمولی نیست، بلکه دستور «امام معصوم و فرمان حجت بالغه الهی » است و از معدن عصمت، علم و حکمت مطلقه صادر گردیده است و باید برای آن، اهمیت قائل شد; اهمیتی در خور آن امام همام و شایسته مقام امامت و ولایت.
باید فکر کنیم و به تامل بنشینیم که چرا امام و حجت مطلق حق چنین امری فرموده است؟ باید بیندیشیم وقتی که امام و حجت خدا، آن کانون علم، حکمت، عصمت، رحمت و هدایت، از پس پرده غیبت برای شیعیان و دوستداران خویش پیامی می فرستد، بی تردید مهمترین سخن، توصیه و پیام را انتخاب می فرماید، انگشت بر نقطه ای می نهد و نکته ای را برمی گزیند که اهمیت و ارزشی قابل توجه دارد; این لازمه شان امامت و ولایت و لطف و مهربانی امام، علیه السلام، است.
نمونه دوم: امر به نوشتن کتابی مستقل درباره «دعای تعجیل فرج »از جمله مواردی که اهمیت و لزوم دعا برای تعجیل فرج را بخوبی بیان می کند، امر امام عصر، علیه السلام، به نوشتن کتابی مستقل پیرامون این موضوع است.
صاحب کتاب «مکیال المکارم »، میرزا محمدتقی موسوی اصفهانی، بعد از آنکه در نوشتن کتابی در این زمینه تاخیر می کند، شبی جمال دلربای آن حضرت را در خواب می بیند که درباره آن می فرماید:
این کتاب را بنویس و عربی هم بنویس و نام آن را بگذار مکیال المکارم فی فوائد الدعاء للقائم. (2)
این مطلب نشان می دهد که حجت بالغه الهی برای موضوع دعای تعجیل فرج، اهمیت و اصالت بسیاری قائل است و شایسته نیست شیعیان و منتظران ولی اعظم نسبت به آن بی توجهی روا دارند.
نکته ای که در این مقام لازم است تذکر داده شود، این است که ذکر این گونه موارد که مشتمل بر نقل رؤیاست، برای اثبات و استدلال نیست; چرا که روایات و احادیث و نیز دلایل عقلی در این زمینه وجود دارد و بعدا به آنها خواهیم پرداخت.
بنابراین، ذکر چنین مواردی صرفا برای تایید موضوع و توجه هر چه بیشتر علاقه مندان و دوستان امام عصر، عجل الله تعالی فرجه، است. بی تردید اگر این موارد از انسانهای صالح و موثق نقل شود، از اعتبار لازم برای اطمینان و اعتماد به آنها برخوردار خواهد گشت، چنانکه محدث بزرگوار و عالم گرانقدر شیعه، شیخ صدوق، اعلی الله مقامه، در مقدمه کتاب «کمال الدین » که از مهمترین و قدیمی ترین کتب معتبر و جامع درباره غیبت امام عصر، ارواحنا فداه، است متذکر می شود که آن را به دستور آن حضرت که در عالم رؤیا به او امر فرموده بودند، نوشته است. (3)
حساسیت نسبت به اعتبار این گونه امور و ملاکهای آن است که ما را از ذکر موارد دیگری مانند رؤیاهای صادقه و یا حتی پیامهای شفاهی امام عصر، علیه السلام، در این زمینه منصرف می سازد; گر چه آثار صدق و درستی در برخی از آنها بخوبی آشکار است. علاقه مندان می توانند آنها را در بعضی از کتابهایی که در این مورد نوشته شده، بیابند. (4)
اکنون بنگرید; امام عصر، علیه السلام، دستور فرموده است که شیعیان و دوستانش برای فرج و ظهور آن حضرت دعا کنند، آن هم بسیار زیاد. و آنگاه به عالمی گرانقدر امر می فرماید کتابی مستقل پیرامون آثار و فوائد دعای تعجیل فرج بنویسد. برای چه؟ برای اینکه پیروان و دوستداران آن حضرت به این آثار و برکات و در نتیجه، به اصل دعای تعجیل فرج توجه کرده و اهمیت و ارزش آن را دریابند و در نهایت به آن عمل نمایند.
راستی این همه عنایت به دعای تعجیل فرج، توجه، تاکید و امر و دستور به آن از طرف امام عصر و حجت خدا در روی زمین، چقدر مورد توجه ماست؟
ج) مطلب دیگر در مورد اهمیت دعای تعجیل فرج، احادیث و روایات در این زمینه و بحثهای آینده است که به واست خداوند مطرح خواهد شد.
2- افراط و تفریط
انگیزه دیگر ما، کج فهمی در افراط و تفریط بسیاری از دوستداران و ارادتمندان امام عصر، علیه السلام، نسبت به این مساله، یعنی دعای تعجیل فرج است.
عده ای از آنان به مساله مذکور گر چه توجه دارند و برای آن چه بسا جلسه نیز تشکیل می دهند; با سوز و اخلاص نیز برای امام عصر، علیه السلام، و تعجیل در فرج آن حضرت دعا می کنند; اما به همین مقدار بسنده کرده و به ابعاد دیگر دعا و وظایف و تکالیف دیگر منتظران کاری ندارند و تصور می کنند وظیفه خود را خوب انجام داده اند.
عده ای دیگر از دوستداران امام عصر، ارواحنا فداه، از ارزش و اهمیت دعای تعجیل فرج بی خبرند و به آن اعتراض نیز می کنند، به پندار اینان، دعا تاثیر مهمی ندارد و کسانی که خود را به آن مشغول کرده اند، عامی، قشری و از مسایل بنیادی، ناآگاهند.
برخی پا را فراتر نهاده و دعا برای تعجیل فرج را امری تخدیر کننده، غفلت زا و فرار از مسؤولیتها می دانند، در حالی که از تحلیل و محتوای بلند، سازنده و ارزشمند آن آگاه نیستند.
قشر عظیم و نوع دوستداران معمولی امام عصر، علیه السلام، یعنی بسیاری از مردم نیز، از اهمیت و جایگاه آن بی خبر و غافلند; و این حاصل عدم تبلیغ کافی از سوی مبلغان و مسؤولان فرهنگی و دینی برای مردم است.
در این میان تنها عده کمی هستند که مفهوم راستین و عمیق دعا برای تعجیل فرج را درک کرده و به آن عمل می کنند.
خاستگاه این بینشها
خاستگاه این بینشها، تلقی انسانها از مساله انتظار فرج است. کسی که «انتظار فرج » را فقط یک حالت نفسانی و صرفا وظیفه ای فردی و عبادی می داند; کسی که انتظار فرج را تکالیف مهم و سرنوشت ساز مسلمانان در زمینه های اجتماعی، سیاسی و حکومتی نمی نگرد; کسی که انتظار فرج را با تشکیل حکومت در زمان غیبت، منافی می پندارد; طبعا چنین افرادی نمی توانند تلقی عمیق، گسترده، تاثیرگذار، حماسی و پراهمیتی از دعای فرج داشته باشند. روشن است کسی که بپندارد مبارزه با مستکبران جهانی و تشکیل حکومت اسلامی فقط وظیفه امام زمان، علیه السلام، است و هر حکومتی که در زمان غیبت تشکیل شود باطل است و به نتیجه نمی رسد تصور خواهد کرد که برای تحقق حاکمیت اسلام فقط باید منتظر آمدن امام عصر، علیه السلام، بود و بنابراین باید برای آمدن حضرت دعا کرد!
برخی با برداشت غلط و سطحی از اینکه «زمین قبل از ظهور امام عصر، علیه السلام، پر از ظلم و جور می شود، با هر گونه حرکت اصلاحی جدی (چه رسد به تشکیل حکومت اسلامی و مبارزه با استکبار جهانی و...) مخالف هستند و حتی گروهی از آنان می پندارند که قبل از ظهور، زمین «باید» از ظلم و ستم پر شود; یعنی از آن، برداشتی «تکلیف آور» تصور می کنند.
این در حالی است که پر شدن زمین از ظلم و جور صرفا خبر (اخبار از واقع) است که آن هم به اهل باطل مستند است، یعنی این مقدمه ظهور، توسط دشمنان اسلام و امام عصر، علیه السلام، واقع می شود و وظیفه دوستان آن حضرت ایجاد مقدمه و زمینه مثبت برای ظهور است.
منطق گروهی دیگر «فاجلسوا فی بیوتکم » است. یعنی: در زمان غیبت مطلقا در خانه های خود بنشینید (و در هیچ مبارزه و قیامی شرکت نکنید).
این عبارت عین تعبیر حدیث یا برگرفته از احادیثی است که ائمه، علیهم السلام، بیشتر در زمینه قیام و تشکیل حکومت در زمان خود به یاران و اصحاب خویش بیان می فرمودند، و یا ناظر به مبارزات و قیامهایی است که در زمان غیبت، نه برای اقامه حق و امر به معروف و نهی از منکر، بلکه برای ریاست طلبی و قبضه قدرت و اینگونه امور از جانب برخی قدرت طلبان صورت می گیرد; همچنانکه روایاتی با این مفهوم که «هر قیامی قبل از ظهور امام عصر، علیه السلام، باطل است » یا «به نتیجه نمی رسد»، به اتفاق نظر تمام علمای اسلام شناس، ناظر به مواردی است که کسی به عنوان یابت خاصه یا مهدویت قیام کند و مردم را به خویش بخواند (به اصطلاح «دعوت به نفس » نماید).
چنین اندیشه ها و بینشهایی برخاسته از عدم تلقی صحیح، عمیق و حماسی از انتظار فرج و ابعاد آن است که یکی از آثار ویرانگر و منفی آن برداشت نادرست، ناقص و انحرافی از «دعای تعجیل فرج » است، زیرا صاحبان چنین اندیشه هایی تصور می کنند هیچ وظیفه و تکلیف جدی و بنیادینی به عنوان مبارزه با دشمنان اسلام (آن هم دشمنان جهانی) و تشکیل حکومت اسلامی و برپا کردن حق در روی زمین ندارند، و همه اینها مختص امام زمان، علیه السلام، است.
طبیعی است چنین کسانی فکر کنند که فقط باید بنشینند و برای آمدن آن حضرت دعا کنند، دعایی خشک و بی ارتباط با وظایف و آرمانهای سنگین منتظران واقعی. اینان در واقع همان گونه که موضوع «انتظار فرج » را تحریف کرده اند، مساله مهم و ارزشمند «دعا برای تعجیل فرج » را نیز، محرف ساخته اند.
بینش صحیح و معقول کدام است؟
تلقی درست و سازنده از «انتظار فرج » عبارت است از انتظار قدرت اسلام و اقتدار و آمادگی مسلمانان برای ظلم ستیزی، عدل گستری و مبارزه با دشمنان اسلام.
صاحبان این بینش معتقدند که باید خود، جامعه خود و بلکه افکار عمومی جهان را برای آمدن امام عصر، علیه السلام، و ظهور و حکومت آن حضرت آماده کرد.
منطق این گروه، به زبان روایات، در حقیقت این حدیث است که:
... فیوطئون للمهدی یعنی سلطانه (5)
(یاران و منتظران راستین امام زمان کسانی اند که) زمینه حکومت جهانی امام مهدی را برای آن حضرت آماده می سازند.
اکنون سؤال این است که: آیا زمینه سازی برای حکومت و دولت امام زمان، علیه السلام، (که جهانی است)، جز با مبارزه با استکبار جهانی، تشکیل حکومت اسلامی و گسترش آن هر قدر که میسر شود، انتشار و اقتدار اسلام و صدور اندیشه حق طلبی، ستم ستیزی و اسلام خواهی ممکن است؟
آیا صاحبان و عاملان چنین اندیشه ای واقعا «منتظر فرج » هستند، یا خانه نشینان و کسانی که با احیای حق، تشکیل حکومت و صدور و انتشار عدالت و فضیلت و اسلام ناب، مخالفند و آن را مانع تعجیل فرج می پندارند؟!
یک نمومه عینی
نمونه عینی آنچه گفتیم، انقلاب اسلامی ایران است. هر انسان عاقل و اندیشمندی اذعان می کند که اندیشه انتظار فرج و دعای تعجیل در ظهور بزرگ منجی بشریت، امام عصر، علیه السلام، در این زمان و در این شرایط، از حقیقت و محتوای معقول و راستین خود برخوردار گردیده است.
اکنون برای اینکه نمونه عینی مذکور را کاملتر کنیم، فرازهایی از دعای حضرت امام خمینی، رضی الله عنه، بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران را زینت بخش پایان مقال قرار می دهیم.
همه ما تحلیل آن بزرگ رهبر اسلام و اسلام شناس ژرف نگر این دوران در مورد انتظار فرج و دعای تعجیل فرج را کم و بیش شنیده ایم. ایشان در مورد انتظار فرج فرموده اند:
انتظار فرج، انتظار قدرت اسلام است. ما باید با قدرت بخشیدن به اسلام، زمینه ظهور حضرت صاحب، علیه السلام، را فراهم سازیم... (قریب به مضمون)امام امت، قدس سره، با چنین تفکر و بینشی، مفهوم راستین و ژرف «انتظار فرج » را تبیین نموده و با برپایی انقلاب اسلامی ایران به آن عینیت بخشید.
همین بزرگمرد الهی، گستره جهانشمول آرمانهای مقدس اسلام و انقلاب اسلامی را در ظهور امام عصر، علیه السلام، می دید و برای تعجیل در فرج آن حضرت دعا می فرمود.
نمونه هایی از دعاهای ایشان، چنین است:
- ... حضرت صاحب، علیه السلام، این معنا را اجرا خواهد کرد و در تمام عالم، زمین را پر از عدل و داد خواهد کرد... ان شاءالله خداوند تعجیل کند در فرج او (6) .
- چه مبارک است زادروز ابرمردی که جهان را از شر ستمگران و دغلبازان تطهیر می نماید... امید است که خداوند آن روز فرخنده را به ظهور این مولود فرخنده هر چه زودتر فرا رساند... از نفس گرم ولی الله الاعظم، عجل الله تعالی فرجه الشریف، می خواهم که از خداوند متعال تقاضا فرماید که همه ما و همه مقامات و تمام ملت شریف را توفیق به عمل به اسلام و قوانین اسلامی عطا فرماید، و تعجیل در ظهور بقیة الله روحی فداه نماید... (7)
- مسؤولان ما باید بدانند که انقلاب ما محدود به ایران نیست. انقلاب مردم ایران، نقطه شروع انقلاب بزرگ جهان اسلام به پرچمداری حضرت حجت، ارواحنا فداه، است، که خداوند همه مسلمانان و جهانیان منت نهد و ظهور و فرجش را در عصر حاضر قرار دهد... (8)
از این فراز چنین بر می آید که امام امت، قدس سره، آن قدر به دعای تعجیل فرج اعتقاد و امید داشتند که تحقق آن را حتی در عصر حاضر از خداوند متعال درخواست می کردند.
روشن است که چنین دعای گرم، آگاهانه و امیدوارانه ای ثمره آن بینش عمیق و عملکرد مکتبی صحیح و انقلابی است. نکته بسیار مهم و قابل توجه این است که این پیشوای بزرگ استکبارستیز، احیاگر اسلام ناب محمدی، صلی الله علیه وآله، برپا کننده انقلاب اسلامی ایران و کسی که بینشهای سخیف، ضعیف و نادرست مربوط به انتظار فرج و دعا برای تعجیل در ظهور را سخت به باد انتقاد گرفته و مدعیان دروغین ولایت و انتظار را مورد ملامت قرار می داد، این گونه خاضعانه به درگاه حضرت حق دعا کرده و تعجیل در ظهور امام عصر، علیه السلام، را (حتی در همین دوران حاضر) درخواست می نمود; باشد که ما نیز پیرو راهش باشیم.
ادامه دارد
پی نوشتها:
1. کمال الدین، باب 45 حدیث چهارم; متن حدیث را در قسمت قبل ذکر کردیم.
2. مفهوم این عبارت به فارسی چنین است: «میزان سنجش ارزشها در زمینه فوائد و آثار دعا برای (تعجیل فرج) حضرت قائم، عجل الله تعالی فرجه، و به طور خلاصه: «ارزش دعای تعجیل فرج ». چاپ اول این کتاب در یک مجلد و چاپ بعدی آن در دو مجلد به طبع رسیده و به فارسی نیز ترجمه گردیده است. مطلب مذکور در مقدمه این کتاب مندرج است.
3. و یا رؤیای صادقه ای که استاد شهید مطهری، در بحث تجسم اعمال در کتاب «عدل الهی » نقل می کند.
4. ذکر نکته مذکور برای این است که دوستان و شیعیان امام عصر، علیه السلام، بیش از پیش به محتوای عقلانی، غنا و مبانی استوار مکتب ولایت و فرهنگ انتظار توجه کنند و از عوام زدگی بپرهیزند، علی رغم وجود بسیاری از رؤیاهای صادقه و یا تشرفاتی که برای اشخاصی صالح و شایسته به وفوع پیوسته و ذکر آنها نیز ممکن است مفید باشد; اما بنای ما در این نوشتارها، نگاه تحلیلی و معقول به مساله دعای تعجیل فرج است; گر چه تاثیر احساسی، عاطفی و ارزشی نمونه هایی از موارد مذکور نیز قابل توجه است
5. الصافی، الگلپایگانی، لطف اله، منتخب الاثر فی الامام الثانی عشر، علیه السلام، ص 304.
6. صحیفه نور، ج 12، ص 208.
7. پیام امام امت، قدس سره، تاریخ نیمه شعبان سال 1401 ق.
8. پیام امام امت، قدس سره، به مهاجرین جنگ تحمیلی به مناسبت نیمه شعبان، تاریخ 2/1/1368.