نگرشی به زیارت آل یاسین

سلام علی آل یس
درود بر آل یاسین
زیارت آل یاسین، یکی از زیارتهای مشهور حضرت صاحب الامر، علیه السلام، است. راوی و ناقل این زیارت جناب ابو جعفر محمد بن عبدالله بن جعفر بن الحسین بن مالک جامع الحمیری القمی است که همه علمای رجال و بزرگان راوی شناس از او به بزرگی و قداست یاد کرده اند. او صاحب کتابهای متعددی بود که ظاهرا چیزی از آنها در دست نیست و چون در اواخر دوران غیبت صغری می زیسته مکاتبات بسیاری با ناحیه مقدسه حضرت صاحب الامر، علیه السلام، داشته و به افتخار جواب نائل آمده است. توقیعات متعددی به وسیله او نقل شده است که جمله آنها توقیعی است که متضمن زیارت شریف آل یاسین است.
در آغاز توقیع مزبور چنین می خوانیم:
به نام خدای رحمان رحیم. شما نه نسبت به امر پروردگار تعقل می کنید و نه از اولیای او پذیرایید. حکمتی بس کامل و تمام ولی چه سودی دارد بیمها و رهنمونها نسبت به جمعی که ایمان نمی آورند. سلام بر ما و بندگان شایسته خدا.
هر گاه خواستید به وسیله ما به پروردگار توجه پیدا کنید و به ما متوجه شوید، پس آن گونه که خدای تعالی فرموده ست بگویید: بر آل یس درود و سلام باد...
با شرح این مقدمه به شرح اولین سلام زیارت یاد شده می پردازیم:
این سلام نخست از لطافت و ادب خاصی برخوردار است; زیرا گر چه این زیارت شریفه زیارت امام زمان، علیه السلام، است و همه سلامهای بعدی به آن وجود مقدس اختصاص دارد; در اولین گام، سلام است بر همه این خاندان و درود ست بر تمامی این دودمان.
گویا چنین گفته اند که: تو که زائری و می خواهی مرا زیارت کنی، تو که مایلی بر من سلام و درود داشته باشی، ادب اقتضا می کند که اول به همه خاندان من، آباء گرامی و اجداد طاهرین من سلام کنی و درود بر آنها را، حتی بر سلام خاص من مقدم داری. آنان پدران و اجداد منند و از هر جهت احترام و اکرامشان فرض است و لازم.
ظاهرا سلام بر خاندان رسالت، علیهم السلام، به عنوان «آل یس » از دو آیه شریفه قرآن استفاده شده است; یکی نخستین آیه سوره مبارکه یس است. در روایات رسیده است کلمه «یس »، اولین آیه این سوره نام نامی و اسم سامی حضرت ختمی مرتبت است که به نقل یک حدیث در این جهت بسنده می کنیم.
عن سفیان بن سعید الثوری عن الصادق، علیه السلام، قال له: یا ابن رسول الله، ما معنی قول الله عز و جل «یس »؟ قال: اسم من اسماء النبی و معناه یا ایها السامع الوحی. (1)
سفیان ثوری به حضرت صادق، علیه السلام، عرضه داشت: ای پسر رسول خدا، معنای کلام پروردگار عز و جل «یس » چیست؟ فرمود: نامی است از نام های پیامبر و معنایش، ای شنونده وحی است.
دیگری آیه 130 سوره صافات است; «سلام علی آل یاسین » بیشتر مفسران و و قراء قرائت نافع و ابن عامر و یعقوب را در این آیه آل یاسین ضبط کرده اند; نه الیاسین. (2)
احادیث بسیاری در تایید این قرائت و این که مراد در این آیه سلام بر اهل بیت پیامبر خاتم، صلی الله علیه وآله، است، رسیده است که به عنوان نمونه یکی از آنها را می آوریم.
حضرت صادق، علیه السلام، از جد امجدش امیرالمؤمنین، علیه السلام، نقل فرموده است که درباره آیه شریفه «سلام علی آل یس »، فرمود:
یس محمد و نحن آل یس. (3)
یس محمد است و ما خاندان و دودمان یس هستیم.
مفسرین خاصه و عامه در تفاسیرشان از ابن عباس آورده اند که: «آل یس آل محمد، علیهم السلام اند»; و یا «ما آل محمد آل یس هستیم.» (4)
اطلاق اسم یس بر رسول خدا، صلی الله علیه وآله، و آل یس بر اهل بیت پاک و عترت و خاندان طاهرین او گویا جزء مطالبی بوده که جملگی بر آن بوده اند. لذا در اشعار تازی و فارسی فراوان این تعبیرات دیده می شود. مرحوم ابن شهر آشوب از حصکفی آورده است:
یا ابن یاسین و طاسین و حامیم و نونایا ابن من انزل فیه السابقون السابقونا (5)
سید حمیری گوید:
یا نفس، لا تمحضی بالنصح مجتهدا
علی المودة الاآل یاسینا (6) ای دل، خیرخواه خالص کسی مباش و در دوستی هیج کس کوشش و تلاش منما; مگر سبت به آل یس.
ناشی صغیر، شاعر بلند پایه سده چهارم در مطلع قصیده ای چنین گوید:
یا آل یاسین من یحبکم
بغیر شک لنفسه نصحا (7)
ای آل یس، هر کس شما را دوست بدارد، بی هیچ شکی، برای خود خیرخواهی نموده است.
عبدالرحمان بن احمد جامی - در قسمتی از قصیده ای که در مدح حضرت رضا، علیه السلام، سروده است - گوید:
سلام علی آل طه و یس
سلام علی آل خیر النبیین
سلام علی روضة حل فیها
امام یباهی به الملک و الدین
سنایی غزنوی نیز در چکامه مبسوط پر محتوایی که بیانگر تشیع اوست از خاندان رسالت، علیهم السلام، به عنوان آل یس تعبیر نموده است که چند بیتش را می آوریم:
گر همی مؤمن شماری خویشتن را، بایدت مهر زر جعفری بر دین جعفر داشتن بندگی کن آل یاسین را به جان تا روز حشر همچو بی دینان نباید روی اصفر داشتن (8)
× برگرفته از کتاب «سلام بر پرچم افراشته، شرح سلامهای زیارت آل یاسین » با اندکی تصرف و تلخیص.
پی نوشتها:
1. معانی الاخبار، 22; تفسیر برهان ج 4، ص 3.
2. تفسیر ابوالفتوح ج 9، ص 338; تفسیر مجمع البیان ج 8، ص 456; ده قرائت، ص 451.
3. تفسیر برهان ج 4، ص 33، برای اطلاع بیشتر از این روایات می توان به جلد23 بحارالانوار صص 167 تا 171 (باب ان آل یس آل محمد، علیهم السلام) مراجعه نمود.
4. تفسیر مجمع البیان ج 8، ص 457; تفسیر قرطبی ج 15، ص 119; تفسیر آلوسی ج 23، ص 142.
5. مناقب آل ابی طالب ج 2، ص 3.
6. تفسیر ابوالفتوح ج 9، ص 262.
7. الغدیر ج 4، ص 24.
8. کلیات دیوان سنایی، ص 467; 471.