مهدی در قرآن و حدیث

اشاره: در قسمت اول مقاله حاضر باجمال برخی از آیات قرآن کریم که به نحوی با امام مهدی، علیه السلام، و حرکت نجات بخش ایشان مرتبط است مورد بررسی قرار گرفت، اینک در ادامه مقاله جایگاه امام مهدی، علیه السلام، را در احادیث شیعه و اهل سنت مورد بررسی قرار می دهیم.
«احمد بن حنبل » در «مسند» به واسطه «عبدالله بن مسعود»، صحابی بزرگ رسول خدا، صلی الله علیه وآله، از آن حضرت چنین روایت کرده است:
لا تقوم الساعة حتی یلی رجل من اهل بیتی، یواطی ء اسمه اسمی. (1)
قیامت برپا نمی شود، تا مردی از خاندان من که همنام من است ظهور کند.
«ابو داود» (2) و «ترمذی » (3) نیز در«سنن » خود این روایت را نقل کرده اند.
همچنین ابو داود در روایت دیگری از «ام سلمه »، همسر گرامی پیامبر اکرم، صلی الله علیه وآله، روایت می کند که آن حضرت فرمود:
المهدی من عترتی من ولد فاطمة. (4)
مهدی از خاندان من و از فرزندان فاطمه است.
در سنن «ابن ماجه » نیز به نقل از پیامبر اسلام چنین آمده است:
المهدی من ولد فاطمه. (5)
مهدی از نسل فاطمه است.
«حاکم نیشابوری »، یکی دیگر از محدثان اهل سنت، همین روایت را نقل کرده و در ذیل آن می گوید:
هذا حدیث صحیح علی شرط مسلم. (6)
این حدیث بنابر ضابطه ای که مسلم [ابن الحجاج] بیان داشته، حدیث صحیح به شمار می آید.
او همچنین می گوید: حدیثی که در آن آمده است «المهدی من اهل بیتی » بنابر ضابطه شیخین (بخاری و مسلم) حدیث صحیح است.
محدث مزبور در ادامه اضافه می کند: حدیث مزبور به صورت «رجل من عترتی » نیز روایت شده است. (7)
«ابو نعیم اصفهانی » در بیان «صفت مهدی » به اسناد خود از «حذیفة بن یمان » نقل می کند که پیامبر خدا، صلی الله علیه وآله، روزی به هنگام ایراد خطبه فرمود:
لو لم یبق من الدنیا الا یوم واحد لطول الله، عزوجل، ذلک الیوم حتی یبعث فیه رجلا من ولدی اسمه اسمی. فقام سلمان الفارسی، فقال: یا رسول الله، من ای ولدک؟ قال: هو من ولدی هذا، و ضرب بیده علی الحسین. (8)
اگر تنها یک روز به پایان جهان باقی مانده باشد، خداوند، صاحب عزت و جلال، آن روز را طولانی می سازد تا مردی از فرزندان مرا که همنام من است، برانگیزد.
در این هنگام سلمان فارسی برخاست و گفت: ای فرستاده خدا! [او] از کدامین فرزندت [خواهد بود]؟ آن حضرت در حالی که دست خود را به حسین [علیه السلام] می زد فرمود: از نسل این فرزند من است.
«شیخ صدوق » نیز که از بزرگان فقها و محدثان شیعه به شمار می آید، به اسناد خود از امام رضا، علیه السلام، و آن حضرت از پدران بزرگوار خویش نقل کرده که پیامبر خدا، صلی الله علیه وآله، فرمود:
لا تقوم الساعة حتی یقوم القائم الحق منا، و ذلک حین یاذن الله، عزوجل، له... و من تبعه نجا، و من تخلف عنه هلک... الله الله عبادالله! فاتوه و لو حبوا علی الثلج، فانه خلیفة الله عزوجل، و خلیفتی. (9)
قیامت به پا نمی شود، تا اینکه قائم حق از ما [اهل بیت] ظهور کند. و آن هنگامی است که خداوند، صاحب عزت و جلال، به او اجازه دهد... و هر کس او را پیروی کند نجات می یابد و هرکس از او سرباز زند نابود می شود... بندگان خدا! خدا را، خدا را درنظر بگیرید و به او بپیوندید، حتی اگر لازم باشد افتان و خیزان خود را بر روی برف بکشید. همانا او جانشین خداوند، عزوجل، و جانشین من است.
در روایت دیگری که امام رضا، علیه السلام، به نقل از پدران ارجمند خویش، از امام علی، علیه السلام، نقل می کند، چنین آمده است:
قال رسول الله،صلی الله علیه وآله: لاتذهب الدنیا حتی یقوم بامر امتی رجل من ولدالحسین، یملاها عدلا کما ملئت ظلما و جورا. (10)
پیامبر خدا، که درود خدا بر او و خاندانش باد، فرمود: جهان به پایان نمی رسد تا اینکه مردی از فرزندان حسین عهده دار امر امت من شود و جهان را پر از عدل کند، همچنانکه از ستم و ناروایی پر شده بود.
امام صادق، علیه السلام، نیز به واسطه اجداد بزرگوارش از رسول خدا، صلی الله علیه وآله، نقل می کند که:
القائم من ولدی، اسمه اسمی و کنیته کنیتی و شمائله شمائلی و سنته سنتی، یقیم الناس علی ملتی و شریعتی، و یدعوهم الی کتاب الله، عزوجل. من اطاعه اطاعنی و من عصاه عصانی، و من انکره فی غیبته فقد انکرنی، و من کذبه فقد کذبنی و من صدقه فقد صدقنی. (11)
قائم از نسل من است، نام او نام من، کنیه او کنیه من، سیمای او سیمای من و روش او روش من است. او مردم را بر دین و شریعت من استوار می دارد و آنها را به سوی کتاب خدای صاحب عزت و جلال فرا می خواند هرکس او را پیروی کند مرا پیروی کرده، هر کس به مخالفت با او برخیزد با من مخالفت کرده، هر کس در دوران غیبت او به انکارش پردازد مرا انکار کرده، هر کس او را تکذیب کند مرا تکذیب کرده و هر کس او را تصدیق کند مرا تصدیق کرده است.
مهدی امام دوازدهم
در روایاتی که به طور متواتر از پیامبر اکرم، صلی الله علیه وآله، نقل شده آمده است که: امامان دوازده نفرند، به عدد نقبای بنی اسراییل، که همه آنها از قریش اند.
در اینجا به برخی از این روایات اشاره می کنیم:
ترمذی و ابو داود از «جابر بن سمره » روایت کرده اند که پیامبر خدا، صلی الله علیه وآله، فرمود:
لا یزال هذا الدین قائما (او عزیزا) حتی یکون علیکم اثنا عشر خلیفة، کلهم من قریش. (12)
این دین پیوسته برپا (و یا عزیز) خواهد ماند، تا دوازده جانشین که همگی از قریش اند، بر شما حکومت کند.
در کتاب الاحکام از «صحیح بخاری » به نقل از جابر بن سمره چنین آمده است:
سمعت النبی، صلی الله علیه و سلم، یقول: یکون اثنا عشر امیرا... فقال کلمة لم اسمعها، فقال ابی انه قال: کلهم من قریش. (13)
از پیامبر، که درود و سلام خدا بر او باد، شنیدم که فرمود: دوازده امیر خواهند بود... ایشان بعد از آن کلمه ای فرمودند که من نشنیدم. اما پدرم گفت: پیامبر فرمود: همه آنها از قریش اند.
در «صحیح مسلم »، کتاب الاماره، روایت مزبور به صورت زیر از همان راوی نقل شده است:
دخلت مع ابی علی النبی، صلی الله علیه وسلم، فسمعته یقول: ان هذا الامر لا ینقضی حتی یمضی فیهم اثنا عشر خلیفة... ثم تکلم بکلام خفی علی، فقلت لابی: ما قال؟ قال: قال کلهم من قریش. (14)
به همراه پدرم بر پیامبر، که درود و سلام خدا بر او باد، وارد شدم. شنیدم که ایشان فرمود: این امر به پایان نمی رسد تا دوازده خلیفه در آن به حکومت رسند... آنگاه ایشان کلامی را فرمودند که من متوجه آن نشدم، این بود که از پدرم پرسیدم: ایشان چه فرمود؟ گفت: ایشان فرمود: همه آنها از قریش اند.
روایت یاد شده در «مسند»احمد بن حنبل، (15) «سنن »ترمذی (16) و «صواعق المحرقه » (17) ابن حجر به همین صورت نقل شده است.
حاکم نیشابوری در «المستدرک علی الصحیحین » به اسناد خود از «مسروق بن اجدع » چنین نقل می کند:
کنا جلوسا لیلة عند عبدالله بن مسعود یقرئنا القرآن، فساله رجل، فقال: یا ابا عبد الرحمن! هل سالتم رسول الله، صلی الله علیه وسلم، کم یملک هذه الامة من خلیفة؟ فقال عبدالله: ما سالنی عن هذا احد منذ قدمت العراق قبلک. قال: سالناه فقال: اثنا عشر، عدة نقباء بنی اسرائیل. (18)
شبی نزد عبدالله بن مسعود نشسته بودیم و او برای ما قرآن تلاوت می کرد. در همین هنگام مردی از او پرسید: ای ابا عبدالرحمن! آیا شما از رسول خدا، که درود و سلام خدا بر او باد، نپرسیدید که چند خلیفه بر این امت خواهد آمد؟ عبدالله در پاسخ او گفت: از زمانی که به عراق آمده ام کسی غیر از تو این پرسش را با من مطرح نکرده است. عبدالله در ادامه گفت: ما از پیامبر در این باره پرسیدیم و ایشان فرمود: [خلفای این امت] دوازده نفر خواهند بود، به تعداد نقبای بنی اسراییل.
همین روایت را «احمد بن حنبل » در «مسند» (19) و «متقی هندی » در «کنز العمال » (20) نقل کرده اند.
ادامه دارد
پی نوشتها:
1. ابن حنبل، احمد، مسند احمد، ج 1، ص 376.
2. السجستانی، سلیمان بن الاشعث (ابو داود)، سنن ابی داود، ج 4، ص 106، ح 4282.
3. الترمذی، ابو عیسی محمد بن عیسی بن مسورة، سنن الترمذی، ج 4، ص 505، ح 2231.
4. السجستانی، سلیمان، همان.
5. ابن ماجه ابو عبدالله محمد بن یزید، سنن، ج 2، ص 519.
6. الحاکم النیسابوری، ابو عبدالله محمد، المستدرک علی الصحیحین فی الحدیث، ج 4، ص 557.
7. همان، ص 558.
8. المقدسی السلمی الشافعی، یوسف بن یحیی، عقدالدرر فی اخبار المنتظر، ص 24; همچنین ر. ک: الطبری، محب الدین احمد بن عبدالله، ذخائر العقبی فی مناقب ذوی القربی، ص 136، الفیروزآبادی، فضائل الخمسة من صحاح الستة، ج 3، ص 332، الاربلی، ابوالحسن، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمه، ج 3، ص 469; المجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 51، ص 79 - 80.
9. الصدوق، محمد بن علی بن الحسین، عیون اخبار الرضا، به نقل از: المجلسی، محمدباقر، همان، ص 65، ح 2; شایان ذکر است در مصادر اهل سنت این روایت با تعبیر «ولو حبوا علی الثلج » آمده است. (ر. ک: الفیروزآبادی، السید مرتضی الحسینی، همان، ج 3، ص 328).
10. المجلسی، محمدباقر، همان، ص 66، ح 5.
11. همان، ص 73، ح 19.
12. الترمذی، ابو عیسی، همان، ص 501; السجستانی، سلیمان بن الاشعث (ابو داود)، همان.
13. البخاری، اسماعیل بن ابراهیم، صحیح البخاری، ج 9، ص 101.
14. النیسابوری، ابوالحسین مسلم بن الحجاج، صحیح مسلم، ج 6، ص 3.
15. ر. ک: ابن حنبل، احمد، مسند احمد، ج 5، ص 90 - 92، همچنین ر. ک: همان، ص 89، 94،99، 108.
16. ر. ک: الترمذی،ابو عیسی، همان، ج 2، ص 35.
17. ر. ک: الهیثمی، احمد بن حجر، الصواعق المحرقة، ص 113.
18. الحاکم النیسابوری، ابو عبدالله محمد بن عبدالله، همان، ج 4، ص 501.
19. ر. ک: ابن حنبل، احمد، همان، ج 1، ص 389 و406.
20. ر. ک: المتقی الهندی، علاء الدین علی، کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، ج 3، ص 205.
ابو داود در روایت دیگری از «ام سلمه »، همسر گرامی پیامبر اکرم، صلی الله علیه وآله، روایت می کند که آن حضرت فرمود:
المهدی من عترتی من ولد فاطمة.
پیامبر خدا، که درود خدا بر او و خاندانش باد، فرمود: جهان به پایان نمی رسد تا اینکه مردی از فرزندان حسین عهده دار امر امت من شود و جهان را پر از عدل کند، همچنانکه از ستم و ناروایی پر شده بود.
ترمذی و ابو داود از «جابر بن سمره » روایت کرده اند که پیامبر خدا، صلی الله علیه وآله، فرمود: این دین پیوسته برپا (و یا عزیز) خواهد ماند، تا دوازده جانشین که همگی از قریش اند، بر شما حکومت کند.