دانستنیهایی درباره حضرت مهدی، (علیه السلام)

7. آیا امام زمان همسر و فرزند دارد؟
مطلب دیگر که احیانا مطرح می شود این است که آیا امام زمان،علیه السلام، زن و فرزند دارد یا خیر؟و البته در اطراف این سؤال هم پرسشهای دیگری که مطرح است که اگر امام ازدواج نکرده چگونه سنت پیامبر را ترک نموده؟ و اگر ازدواج کرده آیا اولاد دارد یا خیر؟ و اگراولاد ندارد آیا همسر ایشان نازاست یا خیر؟ و اگر اولاد دارد آنها کجاهستند؟ و اگر فوت کرده اند کی و کجابوده و اگر زنده اند آیا آنها نیز همانندخود حضرت طول عمر دارند یا خیر؟و سؤالهای پیوسته و سلسله وار که در این خصوص مطرح می شود. لکن حق مطلب این است که هیچ دلیلی برهمسر و اولاد داشتن امام زمان نیست، بلکه احیانا دلیل بر نفی آن هم در شرایط فعلی وجود دارد. اما دررابطه با اینکه ازدواج سنت نبوی،صلی الله علیه وآله، است به احتمال عقلی دو مساله مطرح است یکی اینکه بگوییم ازدواج فی نفسه سنتی است ازسنن پیامبر، هر چند هیچ مساله ای هم به دنبال آن نباشد «ان من سنتی النکاح » (1) ولی معلوم نیست که این صورت صحیح باشد. لذا احتمال دوم مطرح می گردد زیرا روایات دیگری ناظر بر این هستند که انسان ازدواج کند و بچه دار شود تا نسل مبارک اسلام فزونی یافته و زیاد شود «تثقل الارض بلااله الاالله » (2) که البته این که در روایات آمده چیز واجبی نیست زیرا اگر ضرورت جامعه اسلامی ونیازهای قطعی عالم ایجاب کند که امام زمان، علیه السلام، تنها زندگی کند; دیگر عنوان سنت، پیامبر به هرمعنا باشد، هر چند به صورت مقطعی،منتفی خواهد بود و بحث اهم و مهم مطرح است که سنت پیامبر برای مصالح عامه و جامعه اسلامی ترک شده و این اشکالی ندارد. البته بحث مادر وجود همسر و فرزندان بر امام زمان، علیه السلام، قبل از ظهور است و گر نه ما بر وجود همسر و فرزندبرای حضرت صاحب الامر، علیه السلام، بعد از ظهور دلائلی داریم.
برای این ادعا که امام زمان،علیه السلام، قبل از ظهور همسر وفرزندانی دارد به روایتی استدلال شده که مرحوم شیخ طوسی، (3) درکتاب بسیار نفیس و ارزشمند خود به نام «الغیبة » آن را ذکر نموده است.این روایت از حضرت صادق،علیه السلام، نقل شده است که ایشان فرمودند:
مطلع نیست بر مکان امام زمان درایام غیبت هیچ کس نه از اولاد امام ونه غیر اولاد مگر غلامی که متصدی کارهای آن حضرت است و فقط او ازمحل امام مطلع است. (4)
به این روایت استدلال شده که امام صادق فرمودند:
لایطلع علی موضعه احد من ولده و لاغیره.
پس معلوم می شود که امام زمان اولاد دارد و وقتی فرزند داشت قطعاهمسر هم دارد. لکن مرحوم نعمانی (5) که از اجله علمای اسلام است در کتاب «الغیبة » خود روایت را «من ولیه » (6) نقل کرده نه «من ولده » یعنی هیچ کس نه دوست نه غیر دوست بر جایگاه امام زمان، علیه السلام، مطلع نیست مگر آن خدمتکاری که متصدی کارهای آن حضرت است.
با این نقلی که مرحوم نعمانی ذکرفرموده نمی توان به نقل شیخ طوسی استدلال کرد; زیرا «اذاجاء الاحتمال بطل الاستدلال » و به نظر می آید کلمه «ولی » هم بهتر است چون با کلمه مولی که در انتهای روایت آمده انسب است و سازگارتر.
مرحوم سیدبن طاووس، در کتابی به نام «جمال الاسبوع » که جمع آوری و تدوین فرموده و اعمال هفته را ازشنبه تا جمعه با مستحبات و زیارات و اعمال ذکر نموده از حضرت رضا،علیه السلام، زیارتی نقل می کند که امام هشتم فرموده است: «این زیارت را برای امام زمان، علیه السلام،بخوانید». در فقره ای از این زیارت چنین آمده است:
اللهم اعطه فی نفسه و اهله وولده و ذریته و امته و جمیع رعیته ما تقر عینه و تسر به نفسه.. (7)
خدایا به امام زمان، علیه السلام، درمورد خودش، خانواده و اولادش، و ذریه و امت و رعایایش آنقدر عطا فرما که چشمش روشن و دلش شادمان گردد.
بنابراین زیارت امام زمان،علیه السلام، نه فقط اولاد بلکه ذریه یعنی نوه و غیر آن هم دارد. اما به این زیارت نامه دو اشکال وارد شده است. یکی اشکال سندی که سندش ضعیف است و از اعتبار کافی برخوردار نیست و دیگر اینکه نظارتی به این مطلب که اهل و ذریه آن حضرت مربوط به دوران غیبت باشند ندارد بلکه شاید مربوط به دوران ظهور و حضور آن بزرگوارباشند.
همچنین سیدبن طاووس (8) از امام هشتم، علیه السلام، زیارت دیگری برای امام زمان، علیه السلام، نقل کرده که در فقره ای از آن چنین آمده است:
اللهم صل علی ولاة عهده والائمة من ولده (9)
اما باید توجه داشت در این موردنیز دو نقل وجود دارد یکی «الائمة من ولده » و دیگری «الائمة من بعده » وچون دو نقل محتمل هستند به هیچ کدام نمی توان استدلال بر مدعاکرد. البته ما می دانیم که بعد از امام زمان، علیه السلام، ائمه ای وجودندارد، حال یا فقها، یعنی نواب عام امام زمان منظور هستند که دارای مقام ولایت می باشند به قرینه کلمه ولاة عهد یا مطلب دیگری مورد نظراست لکن به هر حال با وجود دو نقل،نمی توان بطور قطع به هیچ کدام استدلال و استناد کرد.
در کتاب «بحارالانوار»، علامه مجلسی، رضوان الله علیه، (10) روایتی از امام صادق، علیه السلام، درباره حضرت صاحب الامر، علیه السلام،نقل می کند که فرمودند:
کانی اری نزول القائم فی مسجد السهله باهله و عیاله. (11)
این روایت هم سوای اشکال سندی (12) نظارت به تشریف فرمایی وظهور حضرت دارد چون نزول درمسجد سهله را بیان می فرمایدبنابراین نمی توان از آن دلالت برزمان غیبت رابرداشت کرد.
روایت دیگری که بسیار جالب است و مسعودی (13) که شیعیان وسنیان قبولش دارند آن را نقل کرده چنین است که می گوید: «علی بن حمزه » «وابن السراج » و «ابن ابی سعید» خدمت حضرت رضا،علیه السلام، مشرف شدند. علی بن حمزه می گوید: «عرض کردم یابن رسول الله ما از زبان شما برای شیعیان نقل کرده ایم که هیچ امامی ازدنیا نمی رود مگر اینکه فرزند خود رامی بیند.» که ملاحظه می کنید این فقره روایت شامل امام زمان، علیه السلام،هم می شود لکن این را هم جواب داده اند که این ناظر به وقت شهادت یافوت امام، علیه السلام، است پس این روایت نیز به اعتبار شمول و صدق برامام زمان، علیه السلام، ناظر به بعد ازظهور آن حضرت و قبل از شهادت ایشان است، و جالب این است که وقتی علی بن حمزه این را عرض می کند امام هشتم می فرماید: اضافه کردید الا امام زمان (14) که معلوم می شود امام زمان، علیه السلام، درهنگام شهادت یا فرزند ندارد یا اگردارد در آن وقت حضور ندارند.
به هر صورت از مجموع روایات ذکر شده ما هیچ دلیلی بر اینکه الان امام زمان، علیه السلام، زن و فرزندداشته باشد نداریم. ظاهرا اولین کسی که صریحا به این مطلب متعرض شده مرحوم آیة الله شیخ محمد تقی شوشتری، قدس سره الشریف، است که دربعضی تالیفاتش نوشته امام زمان،علیه السلام، بعد از ظهور اگر مجالی باشد ازدواج می کند اما در دوره غیبت هیچ دلیلی برانجام این مساله نداریم. (15)
پی نوشتها:
1. مکارم الاخلاق تالیف شیخ جلیل حسن بن الفضل الطبرسی (از اعلام قرن ششم هجری)چاپ انتشارات اعلمی، لبنان ص 196.
2. همان، ص 196.
3. شیخ الطائفه ابوجعفر محمدبن الحسن الطوسی(460-385 ق.)
4. عن المفضل بن عمر قال: سمعت اباعبدالله،علیه السلام، یقول: ان لصاحب هذاالامرغیبتین.احاهماتطول حتی یقول بعضهم مات و یقول بعضهم قتل و یقول بعضهم ذهب، حتی لایبقی علی امره من اصحابه الانفریسیر، لایطلع علی موضعه احد من ولده ولاغیره الا المولی الذی یلی امره. «کتاب الغیبة » تالیف شیخ طوسی ص ص 161 - 162 و نیز «بحارالانوار» علامه مجلسی، ج 52، ص 153.
5. الشیخ الاجل محمد بن ابراهیم بن جعفرالنعمانی (از اکابر علمای امامیه در قرن سوم هجری).
6. «... لایطلع علی موضعه احد من ولی و لاغیره الاالمولی یلی امره »، کتاب الغیبة، ص 114، ح 1.
7.مکیال المکارم، ج 2، ص 73، به نقل از جمال الاسبوع، سید ابن طاووس، ص 506.
8. رضی الدین ابوالقاسم علی بن موسی بن جعفربن محمد بن طاووس الحسنی الحسینی معروف به ابن طاووس (م 664 ق.)
9. مکیال المکارم، ج 2، ص 76 به نقل از جمال الاسبوع.
10. علامه متتبع مولی محمد باقر مجلسی،قدس سره، (م 1110 ق.)
11. بحارالانوار، ج 52، ص 317.
12. سند این روایت بدین گونه است: بالاسناد عن الصدوق عن محمد بن المفضل عن احمدبن محمدبن غمار عن ابیه عن حمدان القلانسی عن محمد بن جمهور عن مریم بن عبدالله عن ابی بصیر عن ابی عبدالله انه قال: یاابامحمد کانی اری نزول القائم فی مسجد السهلة باهله و عیاله. قلت: یکون منزله؟ قال نعم...
در این سلسله سند بعضی رواة همچون «حمدان قلانسی » و «محمد بن عمار» توثیق نشده اند وبعضی دیگر همچون «محمد بن علی بن المفضل »مجهول و مهمل هستند.
«محمد بن جمهور» نیز شدیدا ضعیف است واشکالات دیگر. مگر آنکه بگوییم لزوم شرایطحجییت خبر واحد مخصوص به اخبار مشتمل براحکام فقیهه است و در غیر احکام معیار یا موازین دیگری مورد توجه و نظر می باشد که تفصیل این بحث از حوصله این نوشتار خارج است.
13. ابوالحسن علی بن الحسین بن علی المسعودی (م 345 یا 363ق)، از بزرگان دانش رجال و تراجم و از شخصیتهای علمی برجسته بوده است.
14. اثبات الوصیه، مسعودی، ص 201.
15. ضروری است به کتاب نفیس و تحقیقی تاریخ النبی والال به قلم علامه تستری،(م 1374-1281ش) از انتشارات دارالشرافه قم صفحات 112 و134 تا 131 مراجعه شود.