زیارت در اندیشه و بینش شیعى

انسان در بینش اسلامى موجودى ممتاز است که در پرتو تحولات, به کمالات روحى و معنوى نایل مى شود و با گذر از یک مرحله به مرحله دیگر زندگى, جهت جاودانگى خود را مى یابد و در هر مرحله اى به زندگى نوین و دنیاى جدیدى قدم مى گذارد و با شرایط خاص آن وفق پیدا مى کند. گاهى ((رحم)), گاهى دنیا, زمانى برزخ و هنگامى قیامت اقامتگاه زیست انسان است. مرگ و حیات, دو تعبیر مختلف از روند زندگى و هر دو امر وجودى و تفسیرى از حیات جاودانى انسان است. علامه طباطبایى مى گوید: مرگ به معناى عدم حیات نیست بلکه به معناى انتقال است; امرى است وجودى که مانند حیات خلقت پذیر است.(1)
لسان قرآن کریم در بازگویى این حقیقت بسیار صراحت دارد: ((الذى خلق الموت و الحیوه لیبلوکم ایکم احسن عملا و هو العزیز الغفور)); خدا مرگ و حیات, هر دو را آفریده است تا شما را بیازماید که کدام یک از شما خوش عمل و نیک رفتارترید و او غالب و عزیز آمرزنده است.(2)
انسان ها در هر دوره اى از شرایط زندگى, پایبند ضوابط اجتماعى و روابط انسانى هستند. ارتباط انسانى در هیچ مقطعى گسستنى نیست. اسلام به این پیوند و پیوستگى تاکید مى ورزد. لذا ((زیارت)) مفاهیم عمیقى از عشق, محبت, مودت و پیوستگى انسانى و ایمانى را به همراه دارد, آن چنان که هر مسلمان باورمند وظایف زیارت مومنان و صالحان و گذشتگان را همواره به عهده دارد.
زیارت, عبرت انگیز است.
عالم دنیا, عالم جذب و کشش هاى فراوان مادى است. این کشش ها عامل بازدارنده و سبب غفلت انسان از فرجام زندگى و عاقبت اندیشى است. یاد آخرت فلسفه فردا نگرى و بیدارى انسان را شکل مى بخشد و او را متوجه زندگانى فردا مى کند. وقتى چنین توجه و تنبهى براى انسان حاصل شد, او در صدد ساختن آینده روشن و مطلوب براى خود بر مىآید و مقدمات رسیدن به آن را مهیا مى کند. پیامبر عظیم الشإن اسلام(ص) مى فرمایند: ((زوروا القبور فانها تذکرکم الاخره)); قبور را زیارت کنید. پس به درستى که این کار, شما را به یاد آخرت مى اندازد.(3)
زیارت, فرح بخش است.
زیارت نمودى از پیوند روحى و عاطفى است که میان انسان ها برقرار مى شود. موقعى که دوستى به دیدار دوست خود مى شتابد و تحفه اى براى او مى برد, قلب او سرشار از شادىها مى گردد. رفتن به دیار اموات نیز چنین پیامد شادى در پى دارد و روح در گذشتگان با تحفه زیارت مسرور و شاداب مى شود. امام على(ع) در این رابطه مى فرماید: ((زوروا موتاکم فانهم یفرحون بزیارتکم)); گذشته گان خود را زیارت کنید. پس به درستى که آنان از این عمل شما بسى مسروز و فرحناک مى شوند.(4)
داود رقى مى گوید به امام صادق(ع) عرض کردم: کسى کنار قبر پدر و بستگان خود یا افراد دگر مى رود, آیا به حال آن صاحب قبر سودى مى رساند؟ امام فرمود: ((نعم ان ذلک یدخل علیه کما یدخل على احدکم الهدیه یفرح بها)); بلى. ثوابش به او مى رسد و خوشحال مى شود, همان طور که اگر هدیه اى به شما برسد شما خوشحال مى شوید.(5)
تحفه آیات
قرائت قرآن رکن اساسى زیارت است. دعا در پیشگاه خدا و خواندن قرآن زیارت را معنا دار و اثر بخش مى سازد و موجب آمرزش و ریزش گناهان مى گردد. از پیامبر اکرم(ص) در باره فضیلت قرائت ((آیه الکرسى)) در زیارت قبور, روایت شده است: ((من قراها و جعل ثوابها لاهل القبور غفرالله ذنوبهم)); هر کسى آیت الکرسى را قرائت کند و ثوابش را براى اموات و گذشتگان قرار دهد, خدا گناهان آنان را بیامرزد.(6)
امام صادق(ع) فرمود: ((من زار قبر المومن فقرا عنده ((انا انزلناه)) سبع مرات غفرالله له و لصاحب القبر)); هر کسى قبر مومنى را زیارت کند و هفت بار سوره قدر را بخواند, خدا او را و صاحب قبر را بیامرزد.(7)
احساس حضور و رغبت انس
مرگ انتقال دهنده انسان از یک دنیا به دنیاى دیگر است. بنا بر این همه استعدادها و نیروهاى فکرى, عقلانى, احساسى و عاطفى انسان پس از مرگ زنده و فعال است. انسان پس از مرگ همچنان مى اندیشد و همچنان احساس مى کند. محمد بن مسلم مى گوید: به امام صادق(ع) عرض کردم: آیا اموات حضور ما را کنار قبرشان درک مى کنند؟ امام فرمود: ((اى والله انهم لیعلمون بکم و یفرحون بکم و یستانسون الیکم)); آرى. به خدا سوگند! همانا حضور شما را درک مى کنند و خوشحال مى شوند و با شما انس مى گیرند. (8)
فضیلت زیارت و رویت
اسلام همچنان که زیارت قبور و اموات را مورد توجه قرار مى دهد, زیارت مومنان و نزدیکان و همنوعان را جزو فرایض اجتماعى انسان ها قرار مى دهد و آن را زیر بناى روابط اجتماعى و مایه محبت و مودت و همدلى و همسویى مى داند. پیامبر اکرم(ص) فرمود: ((الزیاره تنبت الموده)); زیارت و دیدار رویاننده محبت و دوستى است.(9)
امام صادق(ع) مى فرماید: ((من زار اخاه المومن کتب الله له بکل خطوه الف حسنه و محاعنه الف سیئه و رفع له الف درجه)); هر کسى برادر مومنش را دیدار کند, خدا براى هر گامش هزار حسنه مى نویسد و هزار گناه او را محو مى کند و هزار درجه براى او بالا مى برد. (10)
فضیلت برتر
زیارت داراى سلسله مراتب فضیلتى است. زیارت مومنان, زیارت شهیدان, زیارت آل الله و زیارت انبیإ به تناسب مقام و موقعیت معنوى خود درجاتى دارند اما زیارت انبیاى عظام, به ویژه نبى اکرم(ص) و ائمه اطهار علیهم السلام داراى اثرات خاص روحى و معرفتى و از فضیلت برتر و شرافت ویژه اى برخوردار است.
این زیارت انسان را به راه سعادت و کمال معنوى و سرنوشت اخروى رهنمون مى سازد. انسان به وسیله زیارت, هدایت ها و ارشادهاى حضورى پیامبر اکرم(ص) و پیشوایان معصوم علیهم السلام را دریافت مى کند, چنانچه رسول گرامى فرمود: ((من زار قبرى بعد مماتى فکانما زارنى فى حیاتى و من لم یزر قبرى فقد جفانى));;
هر کس قبرم را زیارت کند, گویا مرا در زمان حیاتم زیارت کرده است و هر کس قبرم را زیارت نکند, به من جفا نموده است.(11)
امام محمد باقر(ع) در باره ثواب و فضیلت زیارت مرقد مطهر حضرت محمد(ص) فرمود: ((ان زیاره قبر رسول الله(ص) تعدل حجه مع رسول الله مبروره)); همانا ثواب زیارت قبر پیامبر خدا(ص) برابر یک حج نیکو و مقبول است که به همراه آن حضرت انجام گرفته باشد.(12)
زیارت و شفاعت
شفاعت فیض بزرگى است که چون چشمه توفنده, همه معصیت ها و گناه ها را از انسان مى زداید و روح و نفس آدمى را پاکیزه مى کند و جایگاه او را در پاک ترین و زیباترین مکان ها قرار مى دهد. زیارت رسول اکرم(ص) انسان را مشمول چنین فیضى و لطف الهى قرار مى دهد, چنانچه آن حضرت فرمود: ((من زارنى حیا و میتا کنت له شفیعا یوم القیامه)); هر کسى مرا در زمان حیات یا زمان مرگ من زیارت کند در روز قیامت شفیع او خواهم شد.(13)
زیارت شاخساران عصمت و رسالت
بر اساس بینش شیعى, ذریه پیامبر(ص) همان شاخ و برگ درخت رسالت و امامت است که ثمر دهى و سرسبزى را به جامعه مى بخشد و حلاوت هدایت و شیرینى ارشاد را در کام هر مسلمانى گوارا مى سازد. زیارت این برگزیدگان زیارت رسول اکرم(ص) به حساب مىآید. زید شحام مى گوید: به امام صادق(ع) عرض کردم: کسى که یکى از شما ائمه طاهرین علیهم السلام را زیارت کند, چه پاداشى دارد؟ امام فرمود: ((کمن زار رسول الله)); مانند کسى است که رسول خدا را زیارت کرده باشد.(14) پیامبر اکرم(ص) فرمود: ((من زارنى او زار احدا من ذریتى زرته یوم القیامه فانقذته من اهوالها)); هر کس مرا با یکى از فرزندان مرا زیارت کند روز قیامت او را ملاقات مى کنم و از وحشت هاى آن روز نجات مى دهم.(15)
امام صادق(ع) در باره فضیلت زیارت بارگاه روحانى و ملکوتى فاطمه معصومه(س) مى فرماید: ((ان لله حرما و هو مکه و لرسوله حرما و هو المدینه و لامیرالمومنین حرما و هو الکوفه و لنا حرما و هو قم و ستدفن فیه امراه من ولدى تسمى فاطمه من زارها وجبت له الجنه)); خدا حرمى دارد که مکه است. پیامبر خدا(ص) حرمى دارد که مدینه است. امیرالمومنین(ع) حرمى دارد که کوفه است. حرم ما اهل بیت قم است. به همین زودى زنى از فرزندان من در آن جا دفن مى شود که نامش فاطمه است. هر کس او را زیارت کند بهشت بر او واجب مى شود.(16)
پى نوشت ها:
1 ـ ترجمه المیزان, ج 20, ص 8.
2 ـ سوره ملک, آیه 2.
3 ـ سنن ابن ماجه, ج 1, ص 475.
4 ـ فروع کافى, ج 3, ص 229.
5 ـ بحار الانوار, ج 102, ص 296.
6 ـ مستدرک الوسایل, ج 2, ص 341.
7 ـ همان, ص 372.
8 ـ من لایحضره الفقیه, ج 1, ص 115.
9 ـ بحارالانوار, ج 74, ص 355.
10 ـ مستدرک الوسایل, ج 10, ص 380.
11 ـ الغدیر, ج 5, ص 104.
12 ـ کامل الزیارات, ص 14.
13 ـ قرب الاسناد, ص 31.
14 ـ کامل الزیارات, ص 150.
15 ـ وسایل الشیعه, ج 10, ص 259.
16 ـ بحارالانوار, ج 102, ص 267.