پرستارى در اسلام

ءپرستارى، به معناى کمک به رفع نیازهاى‏جسمى و روانى بیمار است و در کشورهاى‏غربى پس از کارهاى پرستارى فردى به نام‏فلورانس نایشنگل آغاز مى‏گردد، و قدمتى به‏طول چند صد سال دارد.
در اسلام پرستارى از شروع جنگ‏هاى‏اولیه در صدر اسلام در میادین جنگ‏ها شروع‏گردیده و تاریخ هزار ساله دارد.
در بعضى روایات، از پرستارى پیامبرانى نام‏برده شده که قبل از ظهور اسلام‏مى‏زیسته‏اند.
لزوم پرستارى
امام صادق‏علیه السلام:
«المؤمن فى تبارهم و تراحمهم و تعاطفهم‏کمثل الجسد اذا اشتکى تداعى له سائره‏بالسهر و الحمى‏» (1)
مؤمنان در احسان و نیکى به یکدیگر ومهرورزیدن و مهربانى به هم، مانند پیکرى‏هستند که هرگاه عضوى از آن به دردآید،اعضاى دیگر نیز به بى‏خوابى و تب با اوهمدردى مى‏کنند.
در جامعه اسلامى، افراد نسبت‏به یکدیگرنباید و نمى‏توانند بى‏تفاوت باشند، وپایه واساس زندگى بر محبت و رسیدگى به یکدیگرمى‏باشد، به خصوص نسبت‏به سالمندان یابیماران این تعهد و احسان باید صورت پذیرد.
پرستارى از دیدگاه ائمه‏علیهم السلام
در موقعیت‏هاى متفاوت پیامبر و ائمه‏گرامى‏علیهم السلام رهنمودهاى فراوانى در این امرارائه فرموده‏اند. از جمله سخنانى که‏پیامبرصلى الله علیه وآله در آخرین روزهاى عمربابرکتشان در مسجد مدینه فرمودند: چنین‏است: «من قام على مریض یوما و لیلة بعثه‏الله مع ابراهیم الخلیل‏علیه السلام فجاز على‏الصراط کالبرق اللامع و من سعى لمریض‏فى حاجة فقضاها خرج من ذنوبه کیوم‏ولدته امه‏» (2)
کسى که یک روز و یک شب پرستارى‏بیمارى را به عهده بگیرد، خداوند او را باابراهیم خلیل‏علیه السلام محشور مى‏کند، پس هم‏چون درخشش برقى از صراط عبور مى‏کند وکسى که در برطرف کردن نیازهاى مریض‏تلاش کند و نیاز او را برآورد، همانند روزى که‏از مادر متولد شده است از گناهانش پاک‏مى‏گردد.
این رهنمودها نشانگر اهمیت رسول‏گرامى‏صلى الله علیه وآله بر پرستارى بوده و تاکید ایشان رابر همیارى در جامعه نشان مى‏دهد.
امام صادق‏علیه السلام عن رسول الله‏صلى الله علیه وآله: «من‏سعى لمریض فى حاجة قضاها اولم یقضهاخرج من ذنوبه کیوم ولدته امه...» (3)
کسى که براى برآوردن نیاز بیمارى تلاش‏کند، خواه نیازاو برآورده شود یا نه همانندروزى که از مادر متولد شده است از گناهان‏پاک مى‏گردد.
علاوه براهمیت موضوع تاکید بر عمل‏انجام شده توسط پرستار دارد که مهم نیست‏و عمل است‏حال خواه منجر به نتیجه دلخواه‏گردد یا خیر، و شرط پاداش پرستار را منوط به‏بهبودى نیاروده و با ایجاد انگیزه بسیار راسخ‏در این امر به پرستارى تشویق مى‏فرمایند.
پرستارى بزرگان
یوسف‏علیه السلام
یکى از پیامبران که نسبت پرستارى به اوداده شده حضرت یوسف‏علیه السلام مى‏باشد، علامه‏مجلسى در کتاب بحارالانوار آورده‏اند: (4)
امام صادق‏علیه السلام: یکى از عواملى که موجب‏شد حضرت یوسف‏علیه السلام را فردى نیکوکاربدانند، این بود که در زندان به امر بیماران وپرستارى از آنان اهتمام مى‏روزید و از آنان‏مراقبت مى‏نمود.
با استناد به این حدیث مى‏توان بر ارزش وتکریم پرستارى پى‏برد. امام صادق‏علیه السلام یکى‏از عوامل رشد و تعالى حضرت یوسف‏علیه السلام رادر مراقبت از بیماران ذکر نموده است.
پیامبرصلى الله علیه وآله
حضرت على‏علیه السلام، گوشه‏اى از پرستارى‏پیامبرگرامى‏صلى الله علیه وآله را در شبى که وجود مبارک‏ایشان مبتلا به تب بوده یادآورى‏مى‏نمایند. (5)
على‏علیه السلام: شبى تب وجودم را فراگرفت وخواب را از من ربود. بدین جهت رسول‏خداصلى الله علیه وآله تا صبح نیز بیدار بود و شب را بین‏من و نماز تقسیم مى‏کرد. پس از نماز نزد من‏مى‏آمد و جویاى حال من مى‏شد و با نگاه‏کردن به من از وضعیت‏بیمارى‏ام اطلاع‏مى‏یافت و شیوه پیامبرصلى الله علیه وآله تا طلوع صبح این‏چنین بود. پس از آن که حضرت با اصحاب‏نماز گذاردند در حق من دعا کردند که خدایا!على را شفا ده و سلامتى بخش که به خاطربیمارى‏اش تا صبح نخوابیدم.
على‏علیه السلام
امام حسین‏علیه السلام: چون فاطمه زهراعلیها السلام‏دخترگرامى رسول خداصلى الله علیه وآله بیمار شد به‏على‏علیه السلام سفارش نمود، بیمارى او را پنهان‏کنند و اجازه ملاقات به کسى ندهند. حضرت‏این گونه عمل کرد و خود عهده دار پرستارى‏از فاطمه‏علیها السلام شد و اسماء ایشان را یارى‏مى‏کرد. (6)
فاطمه‏علیها السلام
در جنگ احد دندان پیامبراسلام‏صلى الله علیه وآله‏شکست و کلاهخود برسرایشان زخم واردکرد، در آن هنگام فاطمه‏علیها السلام خون جراحت‏پیامبر را مى‏شست و على‏علیه السلام با سپرآب‏مى‏آورد، چون فاطمه مشاهده کرد خون بندنمى‏آید، تکه حصیرى را سوزاند و خاکستر آن‏را روى زخم گذارد تا خون بند آید.
... گروهى از زنان از جمله فاطمه‏علیها السلام وبعضى از زنان پیامبر گرامى‏صلى الله علیه وآله آب و غذا بردوش حمل مى‏کردند و به مجروحان جنگ‏آب مى‏دادند و آن‏ها را مداوا مى‏کردند. (7)
مریم‏علیها السلام
درد و ناراحتى درفاطمه آغاز مى‏شود و اوبیمار مى‏گردد، آنگاه‏خداوند، حضرت مریم رابراى پرستارى ازحضرتش فرو مى‏فرستد ومریم از ایشان پرستارى‏مى‏کند و با فاطمه دربیمارى‏اش انس‏مى‏گیرد. (8)
زینب‏علیها السلام
على بن الحسین‏علیه السلام:شبى که فرداى آن پدرم‏به شهادت رسید، من‏نشسته بودم و عمه‏ام‏زینب در نزد من بود و ازمن به گونه‏اى نیکوپرستارى مى‏کرد. (9)
رفیده
یکى از اصحاب پیامبر گرامى اسلام‏صلى الله علیه وآله به‏نام سعدبن معاذ جراحت‏سختى در جنگ‏خندق برداشته بود، به دستور پیامبرصلى الله علیه وآله درمسجد، درخیمه زنى به نام رفیده، سعد راقرار داده و رفیده در این خیمه مجروحان‏جنگ را مداوا مى‏کرد و به پرستارى و مراقبت‏از آنان مى‏پرداخت. (10)
نسیبه
یکى از پرستاران فداکار و نمونه زمان‏رسول اکرم‏صلى الله علیه وآله بود. با این که زخمهاى‏زیادى از جنگ احد در بدن داشت، هنگامى‏که پیامبرصلى الله علیه وآله فرمان حرکت‏به سوى دشمن‏را داد، با بستن زخمهاى خود تلاش فراوانى‏کرد که همراه مسلمین شرکت جوید ولى‏خونریزى فراوان توان رفتن را از او ربوده‏بود. (11)
ام سلیمه و ام عطیه
انس بن مالک نقل مى‏کند: بعد از جنگ‏احد على‏علیه السلام را نزد پیامبرصلى الله علیه وآله آوردند، درحالى که شصت و چند زخم و جراحت‏بر بدن‏داشت. در این وقت پیامبرصلى الله علیه وآله به‏ام عطیه وام سلیمه دستور داد زخمهاى حضرت رامداوا کنند و زخمهاى ایشان چنان بود که این‏دو گفتند: به خاطر فراوانى زخمها و خونریزى‏شدید برجان على‏علیه السلام بیمناک شدیم. (12)
پرستارى ناتوانان جسمى
از مصادیق بارزپرستارى کمک و نگهدارى‏افرادى مى‏باشند که داراى ناتوانى جسمى‏هستند، از نوزاد شیرخوار تا افراد مسن،پیامبراسلام‏صلى الله علیه وآله براى افرادى که این امر به‏عهده آنان مى‏باشد، پاداش ویژه‏اى یادآورى‏شده‏اند:
قال رسول الله‏صلى الله علیه وآله:
«من اعان، ضعیفا فى بدنه على امره،اعانه الله على امره و نصب له فى القیامة‏ملائکة یعینونه على قطع تلک الاهوال وعبور تلک الخنادق من النار، حتى‏لایصیبه من دخانها و على سمومها و على‏عبورالصراط الى الجنة سالما امنا» (13)
هرکس انسانى را که ناتوانى جسمى دارد،یارى کند، خداوند او را در کارهایش یارى‏مى‏دهد و در قیامت فرشتگانى را مى‏گمارد تااو را در پیمودن مسیرهولناک قیامت و عبور ازگودالهاى آتش و بر عبور از صراط به سوى‏بهشت‏با سلامت و امنیت کامل یارى دهند.
تقویت روحى
از عوامل مهم در بهبودى یک بیمار، توجه‏کامل پرستار به عوامل روانى مى‏باشد،برخوردهاى محبت‏آمیز، صبر و حوصله درشنیدن حرفهاى بیمار، تحمل در شنیدن،ناله‏هاى بیمار، دادن امید بهبودى و بالابردن‏روحیه، به بیمار مى‏تواند نقش مهمى درپیشرفت‏به سوى سلامتى وى داشته باشد.
پیامبر گرامى اسلام‏صلى الله علیه وآله:
«اذا دخلتم على المریض، فنفسوا له فى‏الاجل فان ذلک لایرد شیئا و هو یطیب‏النفس.» (14)
هرگاه بر بیمار وارد شدید، او را به سلامت وطول عمر امیدوار سازید، گرچه این امیدوارساختن در قضا و قدر مؤثر نیست ولى بیمار رادلخوش مى‏سازد و باعث آرامش وى مى‏گردد.
پرستارى در عاشورا
چرا تولد زینب‏علیها السلام روز پرستار نامیده‏شده؟ آیا در پرستارى ایشان تفاوتى مشاهده‏مى‏گردد؟
بانگاهى به عاشورا مى‏بینیم مجروحان‏جنگى از خود برجاى گذاشته است که قابل‏درمان نمى‏باشند که راهى براى ادامه حیات‏پیدا کنند، بلکه مجروحانى مى‏باشند به‏فاصله کمتر از یک ساعت جان داده و به‏شهادت نایل مى‏آمدند، ولى زنان در همین‏فرصت محدود در کنار زخمیان مى‏ماندند،خون از سر و روى‏شان پاک مى‏کردند، دلداریشان مى‏دادند.
در این میانه حضرت زینب‏علیها السلام مسؤولیتى‏بسیار گرانبارتر از دیگر زنان داشت، علاوه‏برپرستارى روحى وجسمى از امام سجادعلیه السلام‏که در معرض خطر مستقیم دشمنان قرارداشتند به امور رسیدگى زنان عزیز از دست‏داده، غارت شده مى‏پرداختند، از جانب دیگرسخنان و برخورد کوبنده‏اش با خصم درجریان انتقال کاروان از کربلا تا کوفه را به‏عهده داشته، با بررسى جریانات واقع شده‏درمى‏یابیم که پرستار به معناى واقعى در این‏برهه صورت گرفته است.
علاوه بر کمک به التیام زخمهاى جسمى،برآلام و دردهاى روحى ایشان با سرافرازى وقدمهاى استوار مرحم مى‏نهاد و کاروان را به‏پیش مى‏برد، نمونه این گونه پرستارى را نه‏تنها در اسلام، بلکه در جهان نیز آن از هم اززنى که خود برادر، پسران،... را از دست داده‏مشاهده نگردیده است.
پاداش پرستارى
درتاریخ صدر اسلام دیده مى‏شود که‏پیامبرصلى الله علیه وآله همواره گروهى از زنان را همراه‏خود به جنگها، جهت پرستارى و مداواى‏مجروحین مى‏برده است ونمونه‏هاى فراوانى‏دیده شده، که پیامبرصلى الله علیه وآله پاداش‏هاى مادى‏به آنان عطا مى‏فرموده:
در بحار الانوار آمده است: رسول خداصلى الله علیه وآله:گروهى از زنان را با خود به جنگ مى‏برد، تا به‏مداواى مجروحان بپردازند و از انفال به آنان‏مى‏بخشید.» (15)
عن الصادق‏علیه السلام عن آبائه قال: «قال‏رسول‏الله‏صلى الله علیه وآله من سعى لمریض فى حاجة، قضاهااو لم یقضها، خرج من ذنوبه کیوم ولدته‏امه.» (16)
پیامبرخداصلى الله علیه وآله فرمودند: کسى که براى‏رفع نیازهاى بیمارى تلاش کند خواه آن نیازبرآورده شود یا نشود، همانند روزى که از مادرمتولد شده است از گناهان پاک مى‏گردد.
امام خمینى‏قدس سره و پرستارى
«این شغل پرستارى از شغل‏هاى بسیارشریفى است، که اگر چنانچه انسان با وظایف‏انسانى و شرعى خودش بکند، این یک‏عبادتى است که در فراز عبادت‏هاى درجه اول‏است.... پرستارى از بیمار امر بسیار مشکلى‏است. لکن خیلى ارزشمند است. اگر انسان بایک بیمار به طور محبت، به طور برادرى، به‏طور خواهرى، مراعات احوال او را بکند و این‏براى انجام یک وظیفه انسانى - الهى باشد ازعبادات بسیار، ارزشمند است.» (17)
«... بیماران احتیاج دارند به محبت، بیش‏از آن که احتیاج به دوا دارند، یک مریضى که ازخانه‏اش آمده است در بیمارستان، این‏مریض خودش را مثل این که یک غریب‏مى‏داند، اگر چنانچه این پرستارها با اوملایمت، با رفتار انسانى، با محبت، مثل برادرو خواهر با او رفتار کنند، این حس غربت از اومنفصل مى‏شود و آرامش برایش حاصل‏مى‏شود و این آرامش روحى در بهبود او کمک‏مى‏کند.» (18)
پى‏نوشتها:
1 - بحارالانوار، ج 74، ص 274.
2 - همان، ج 76، ص 368.
3 - همان، ج 81، ص 217.
4 - همان، ج 12، ص 230.
5 - همان، ج 43، ص 173.
6 - همان، ص 211.
7 - مغازى، ج 1، ص 249.
8 - بحارالانوار، ج 43، ص 173.
9 - ارشاد، شیخ مفید، ج 45، ص 1.
10 - سیره ابن هشام، ج 2، ص 250.
11 - مغازى، ج 1، ص 270.
12 - بحارالانوار، ج 41، ص 3.
13 - همان، ج 75، ص 21.
14 - همان، ج 81، ص 225.
15 - همان، ج 16، ص 184.
16 - همان، ج 81، ص 217.
17 - صحیفه نور، ج 12، ص 81.
18 - همان، ص 82.
منابع:
1 - نگرشى اسلامى به فرهنگ پرستارى، اکبر اسدى.
2 - نقش زنان در تاریخ عاشورا، دکتر على قائمى.