آرشیو

آرشیو شماره ها:
۸۰

چکیده

متن

خواب چیست؟
(و جعلنا نومکم سباتا)
و خواب شما را مایه آسایش و استراحت قرار دادیم.
خواب غذاى روح است و ما 3 / 1 زندگى خود را در خواب مى‏گذرانیم.
خواب به طور منظم و گسترده تحت تاثیر ریتم شبانه روزى اتفاق‏مى‏افتد. در خواب بدن در وضعیت و محلى خاص قرار مى‏گیرد; دیگرفعالیتهاى جسمانى متوقف مى‏گردد و هوشیارى حسى کاهش کلى مى‏یابد.
اندامى که این تغییرات را به وضوح در حالت‏خواب، در مقایسه‏باهوشیارى در حال آرامش، نشان مى‏دهد مغز است. امام‏على(ع)مى‏فرماید: «النوم راحه من الم و ملائمه الموت.»
خواب مایه‏ى آسودن از درد و رنج است و هم سنخ آن مرگ است.
مغز میزان خواب را تنظیم مى‏کند و به نظر مى‏رسد خواب براى آن‏حیاتى است. امام رضا(ع)مى‏فرماید: «ان النوم سلطان الدماغ و هوقوام الجسد و قوته.»
خواب شهریار مغز است و مایه استوارى و نیروى بدن.
انسان در خواب آرام است و حتى به نظر مى‏رسد به محرکهاى دنیاى‏پیرامونش پاسخ نمى‏دهد ولى مغز و پیکرش تغییراتى عمیق را تجربه‏مى‏کند. شما هر شب مراحلى یکسان از خواب را پشت‏سرمى‏گذارید. پس‏از رفتن به بستر، بدنتان شروع به آرام شدن کرده، تنشهاى عضلانى‏کاهش مى‏یابد و وارد اولین مرحله خواب مى‏گردید.
مرحله اول «خواب جسمانى‏»
شبانگاه وقتى آدمى سربربالش استراحت مى‏گذارد، هنوز اعصاب واحساسات و تمایلاتش درحال حرکت است; مانند چرخ لنگرى که بعد ازخاموشى موتور، دوسه دور دیگر هم مى‏گردد تا بایستد. این نوع‏خواب، نتیجه استمرار کارهاى روزانه است و عادتا در اول شب به‏وقوع مى‏پیوندد; یعنى انسان در ساعات اول و دوم شب فعالیتهاى‏روزانه‏اش رادرخواب بسیار مى‏بیند. مدیر مدرسه احساس مى‏کند درمدرسه است و شاگردها و معلم‏ها و دیگران آمده‏اند و شلوغ مى‏کنند.
کارگر کارخانه خود را درکارخانه مى‏یابد و هرکس احساس مى‏کندمقدارى از کارهاى روزانه‏اش تکرار مى‏شود. ما نیز از این نوع‏خوابها بسیار مى‏بینیم; ولى چون اول شب است و بعد خواب ما سنگین‏و سنگین‏تر مى‏شود، آنها را فراموش مى‏کنیم; به ویژه آن که این‏نوع خوابها بى‏ارزش هم هستند. زیرا اعمال روزانه آدمى است که به‏طور خودکار انجام مى‏پذیرد.
درمرحله اول خواب، امواج مغزى کوتاه‏تر، فشرده، و نامنظم‏مى‏گردد و افکار روزمره از ذهن شما مى‏گذرد. اگر در این منطقه‏تاریک و روشن چشم باز کنید، ممکن است‏به طور کلى منکر خوابیدن‏شوید.
مرحله دوم «خواب نفسانى‏»
خواب نفسانى یعنى آن لحظاتى که انسان به طور عمیق به خواب‏فرو رفته و دست و پا و حواس پنج گانه‏اش از کار افتاده است. دراین حالت ضمیر نابخود اوج گرفته، امواج مغزى بلندتر و فعالیتش‏گهگاه قطع مى‏گردد. چشم به محرک پاسخ نمى‏دهد. به طورى که حتى‏اگر پلکها را آهسته بازکنند، شخص نمى‏تواند ببیند.
در این نوع خواب، احساسات و تمایلات کوفته شده در داخل وجدان‏آدمى، از ضمیر نابخود بیرون مى‏آید و خود را نشان مى‏دهد. این‏نوع خواب، خوابى عکس العملى است; یعنى عکس العمل کارهاى روزانه‏است نه ادامه آن; براى مثال فرض کنید انسان در روز مورد هجوم‏ستمگرى قرار گیرد و توان انتقام نداشته باشد. این امر عقده‏اى‏در دلش مى‏شود، در ضمیر نابخود جاى مى‏گیرد و حتى بى‏آنکه خودش‏دریابد، آزارش مى‏دهد. در خواب این عقده مى‏شکفد و انسان ضعیف ومظلوم، توانا مى‏شود و از ستمگر انتقام مى‏گیرد; او را کتک‏مى‏زند، بر زمین مى‏خواباند، میل درونى‏اش ارضا مى‏گردد و وقتى ازخواب برمى‏خیزد، احساس نشاط و آرامش مى‏کند; زیرا عقده درونى‏اش‏از بین رفته است. بنابراین، احساس نشاط انسانها هنگام صبح تنهابه سبب رفع خستگى فیزیکى نیست; بلکه در بیشتر مواقع به سبب ازمیان رفتن عقده‏هاى نفسانى است که شخصیت انسان را مى‏آزارد.
روان شناسان قادرند بسیارى از مشکلات روانى و درونى افراد رااز روى خواب بفهمند، تحلیل کنند و سبب و راه حل آن را بیابند.
مرحله سوم «خواب روحانى‏»
در مرحله سوم، امواج مغزى بسیارآهسته‏تر و حدود پنج‏برابر بزرگتر از مرحله اول مى‏گردد.
عمیق‏ترین مرحله ناهوشیارى امواج مغزى در این زمان تحقق مى‏یابدو بیدار کردن انسان از خواب بسیار دشوار است.
این مرحله به طور معمول دو یا سه ساعت پس از نیمه شب شروع‏مى‏شود و تا نزدیک سپیده صبح ادامه مى‏یابد. در این نوع خواب،انسان خوابهایى مى‏بیند که از آینده خبر مى‏دهد; آینده‏اى که باهیچ حساب احتمالاتى نمى‏توان آن را پیش بینى کرد.
خوابهاى اول و دوم با گذشته انسان سروکار دارد; اما خوابهاى‏مرحله سوم با گذشته هیچ رابطه‏اى ندارد و به کلى مستقل است.
چند ساعت‏خواب براى شما کافى است؟
شما هر شب به خواب عمیق و غیر منقطع در بسترى راحت، جادار وامن نیاز دارید. مهمترین مساله این است که شما صبح هنگام‏برخاستن چه احساسى دارید؟ اگر سرشار از انرژى و سرحال برخیزید،معلوم است‏خوب خوابیده‏اید.
دراین باره که خواب خوب شب چه مدت باید باشد، فرمول خاصى‏وجود ندارد. انتظار این که همه افراد به یک اندازه به خواب‏نیاز داشته باشند به همان اندازه غیر منطقى است که توقع داشته‏باشیم، همه مردم هر روز یک اندازه غذا بخورند.
دامنه خواب طبیعى بین 5 تا ده ساعت است. حدود 1 تا 2 درصد ازمردم مى‏توانند با تنها 5 ساعت‏خوابیدن به زندگى ادامه دهند واقلیت کوچک دیگرى نیز به دو برابر این میزان خواب نیاز دارند.
براى محاسبه میزان خواب مورد نیاز، هر روز صبح زمان بیدارشدنتان را ثابت نگه دارید، و وقت‏شروع خواب را تغییر دهید. آیاپس از 6 ساعت‏خواب هنوز سست و بى‏حال هستید؟ آیا یک ساعت‏خواب‏اضافى توان بیشترى به شما مى‏دهد؟ اضافه شدن دو ساعت چطور؟ هرگزتصور نکنید با بیشتر خوابیدن اوضاع بهتر مى‏شود; زیرا خواب بیش‏از اندازه احساس رخوت پدید مى‏آورد.
پیامبر خدا(ص)مى‏فرماید:
«ایاکم و کثره‏النوم; فان کثره النوم یدع صاحبه فقیرا یوم‏القیامه.»
از پرخوابى بپرهیزید; زیرا پرخوابى صاحبش را در روز رستاخیزتهیدست مى‏گذارد.
با توجه دقیق به علایم هشدار دهنده بدنتان، خواب مناسب خود راتنظیم کنید.
وقتى به اندازه مورد نیازتان استراحت نمى‏کنید چه اتفاقى‏مى‏افتد؟ نخستین آسیب کم خوابى از میان رفتن تبسم است. خستگى‏سبب تحریک پذیرى و افسردگى مى‏شود. بدون خواب کافى افرادنمى‏توانند وظایف خود را به نحو شایسته انجام دهند; حتى نیم‏ساعت کمتر از معمول خوابیدن، ممکن است‏به فعالیت روز بعد آسیب‏رساند. هرچه بیشتر از ساعات خوابتان کاسته شود، شما کمتر خودانگیخته، انعطاف پذیر و خلاق خواهید بود. افرادى که شب خوبى رانگذارنده‏اند، انعطاف ناپذیر مى‏شوند و در پى‏کشف راه حل مسایل‏نخواهند بود. این افراد حتى اگر بسیار تمرکزکنند، تنها توان‏انجام دادن کارهاى معمولى را دارند و چنانچه شب بعد نیز دربى‏خوابى به سربرند، حتى انجام دادن کوچکترین وظایف برایشان‏دشوارمى‏شود.
چگونه بخوابیم؟
ساعات منظمى را براى به خواب رفتن و برخاستن تعیین کنید و تاجایى که ممکن است این نظم را در روزهاى تعطیل نیز حفظ کنید.
براى خواب خود آیینى در نظر بگیرید و رشته‏اى از کارها را هرشب‏پیش از خواب تکرار کنید; مثل تفکر درباره آنچه روز انجام‏داده‏اید، دعا کردن و خواندن داستانى بدون هیجان تا انتقال ازبیدارى به خواب آسان‏تر شود.
امام صادق(ع)مى‏فرماید: «اذا اویت الى فراشک فانظر ماسلکت‏فى‏بطنک و ما کسبت فى یومک، و اذکرانک میت و ان لک معادا»
هرگاه به بسترت رفتى بیندیش که در آن روز چه غذایى روانه شکم‏کرده‏اى و چه به دست آورده‏اى؟ و به یاد آر که خواهى مرد و معادى‏در پیش دارى.
براى آزاد شدن تنش‏هاى فیزیکى هر روز ورزش کنید. آخر شب ورزش‏نکنید; زیرا وقتى به احساس خواب آلودگى نیاز دارید، برانگیخته‏مى‏شوید.
در ساعات پایانى روز، قهوه و چاى ننوشید; زیرا تاثیر کافئین‏تا حدود هشت‏ساعت ادامه مى‏یابد و در خواب اختلال پدید مى‏آورد.
اگر براى خوابیدن در شب مشکل دارید، در طول روز نخوابید; باشکم خیلى پر یا گرسنه به خواب نروید و در اوایل غروب غذابخورید تا بسیار راحت‏تر باشید.
چرا خوابیدن در شب بهتر است؟
ساختار و فیزیولوژى بدن انسان چنان طراحى شده که شب براى‏استراحت و روز براى کار و کوشش باشد. یکى از دلایل این مساله‏نظام ترشح هورمونى بدن انسان است که دقیقا براین اساس استوارگردیده است. بهترین هورمونى که براى فعالیت روزانه و نیز نشاط،پویایى و تحرک ضرورى است، هورمون کورتیزول است که در بسیارى ازواکنش‏ها و فعل و انفعالات بدن موثر است و بدن را در سطوح سلولى‏آماده فعالیت مى‏سازد. ترشح طبیعى کورتیزول با یک الگوى‏شبانه‏روزى انجام مى‏شود. به طورى که بالاترین غلظت پلاسمایى درصبح زود(6 8 صبح)و پایین‏ترین غلظت در حوالى نیمه شب دیده‏مى‏شود.
عدم این هورمون یا اختلال در ترشح آن به اختلال در نظام طبیعى‏فعالیت ارگانهاى مختلف بدن مى‏انجامد. چرخه ترشح این هورمون درطول شبانه روز یکسان نیست. در ابتداى روز بالاترین میزان ترشح‏وجود دارد. این مقدار به مرور کاهش مى‏یابد و هنگام شب به‏کمترین حد مى‏رسد. علاوه بر آن، هنگام مقابله با فشارهاى مختلف وحتى بیماریها این هورمون بیش از حد عادى ترشح مى‏شود و انسان رااز نظر جسمى و روحى یارى مى‏دهد. در ساختار فیزیکى بدن انسان‏نکات دیگرى نیز مشاهده مى‏شود که بر لزوم استراحت‏شبانه گواهى‏مى‏دهد; براى مثال عضلات چشم در نور کم شب در حالت استراحت قرارمى‏گیرند، اما در طول روز به سبب واکنش در مقابل روشنایى طبیعى‏انقباض‏هایى از خود نشان مى‏دهند.
همچنین ترشح هورمون آدرنالین که سبب نشاط، شادابى و بهترشدن رشد بدن مى‏گردد. در شب، بویژه دوازده تا سه نیمه شب، تحقق‏مى‏یابد. استراحت در روز هیچ‏گاه بى‏خوابى شب را جبران نمى‏کند;ولى تا حدودى موثر است. اگر فردى 4 تا 5 شبانه روز پشت‏سرهم‏نخوابد، به هلاکت مى‏رسد، زیرا سلولهاى مغز به استراحت‏نیازمندند. بى‏خوابى‏هاى مقطعى سبب ایجاد نارسایى در مغز و روان‏مى‏شود و در مراحل ابتدایى، قدرت تشخیص و تمرکز را مختل مى‏سازد.
شب بیداریهاى طولانى مى‏تواند به تدریج این عارضه را تشدید کند.
خواب در مقابله بیماریها
خواب مى‏تواند دارویى موثر علیه بیماریها باشد. بیماران قبل‏از هرچیز به استراحت کافى نیاز دارند. خواب نماد استراحت مفیداست و سیستم دفاعى بدن را تقویت مى‏کند. گاه خواب حتى به اندازه‏دارویى که فرد مصرف مى‏کند، در درمان موثر است. بهترین نوع‏درمان بیماریها آن است که بدن همه مکانیزمهاى فیزیکى وشیمیایى‏اش را به کمترین مقدار مورد نیاز برساند و تمام انرژى‏سطح سلولى را براى درمان بیمارى و خروج میکرب از بدن بسیج کندو این حالت در خواب به خوبى فراهم مى‏آید.
در این راستا، مطالعات پژوهشگران هنگ کنگى نشان مى‏دهد که‏خواب کم و ناکافى مى‏تواند به زخم معده و حتى سرطان بینجامد. به‏نوشته روزنامه استاندارد هنگ‏کنگ، فشار روحى مى‏تواند توازن میان‏ترشح اسید معده و توانایى معده براى محافظت در مقابل اسید رابرهم زند; همچنین بیمارانى که دچار کم‏خوابى‏اند، در مقایسه باگروهى که خواب کافى دارند، دیرتر بهبود مى‏یابند.
مصرف دارو براى خواب
قرصهاى خواب‏آور فقط باید با نظر پزشک مصرف گردد. آن هم تنهابراى مدتى کوتاه. این قرصها در دوره بحرانى سودمند است; ولى بامصرف پیوسته به زودى تاثیر خود را از دست مى‏دهد. انسان ممکن‏است‏به تدریج میزان دارو را افزایش دهد و خود را از نظر روانى‏و جسمى به آن وابسته سازد; ولى چنانچه پس از مدتى طولانى مصرف‏آن را قطع کند، دیگر بار از بى‏خوابى رنج‏خواهدبرد و بدین‏ترتیب، بدتر از قبل مى‏شود.

تبلیغات