عظمت غدیر(1)

سخن گفتن از عظمت و شکوه غدیر، کارى نیست که از عهده هرکس‏برآید. پرداختن به موضوع پراهمیتى چون غدیر، تنها از کسانى‏شایسته است که این حماسه جاوید تاریخ و نقطه عطف نبوت و امامت‏را آفریدند.
غدیر به اراده الهى صورت گرفت، با خطاب (یاایهاالرسول بلغ ماانزل الیک من ربک
پیامبر مامور تحقق عینى غدیر شد و على(ع)را به عنوان ولى‏امر، به جهانیان معرفى کرد:
«من کنت مولاه فعلى مولاه.»
پس از این معرفى شکوهمند، خداوند فرمود: (الیوم اکملت لکم‏دینکم و اتممت علیکم نعمتى و رضیت لکم الاسلام دینا
حادثه غدیر بیانگر ارزشهاى مذکور است و روز غدیر ظرف زمانى‏ابلاغ آن. در باره این واقعه بزرگ، عنان قلم به محور اصلى آن،على‏بن ابى‏طالب(ع)مى‏سپاریم و به بازخوانى خطبه «غدیریه‏» آن‏حضرت مى‏پردازیم.
روز بیان اراده خدا و روز ابلاغ
«فانزل الله على نبیه فى یوم الدوح مابین به عن ارادته فى‏خلصائه و ذى اجتبائه و امره بالبلاغ.»
خداوند در روز درختان تنومند، آنچه بیانگر اراده‏اش در باره‏بندگان خالص و برگزیده‏اش بود، بر پیامبرش نازل کرد و به وى‏دستور داد آن را ابلاغ کند.
واژه «دوح‏» جمع دوحه به معناى درختان تنومند و بزرگ است. این سخن درحقیقت‏بیانگر نشانه‏هاى جغرافیایى و تاریخى غدیر است‏که مى‏فرماید: آن روز زیر درختان تنومند، آیاتى نازل شد که مبین‏اراده خدا براى بندگان خالص، مخلص و برگزیده است. آن روز که‏روز هجدهم ذى الحجه بود. جبرئیل فرود آمد و آیه(یاایهاالرسول‏بلغ ما انزل الیک من ربک)(اى پیامبر! آنچه را از طرف پروردگارت‏بر تو نازل شده، به مردم برسان.)را بر پیامبر(ع)نازل کرد و آن‏حضرت را مامور ساخت آنچه را بین خدا و پیامبر(ص)وجودداشت(ولایت على(ع‏» ، به مردم ابلاغ کند.
از عبارت «بلغ ما انزل الیک‏» معلوم مى‏شود پیش از آن «ولى‏امر» تعیین شده بود و آن روز تنها ظرف معرفى و ابلاغ بود; ونیز روشن مى‏شود خدا «ولى‏» را نصب مى‏کند و پیامبر(ص)تنها به‏معرفى او مى‏پردازد.
روز بزرگ، روز گشایش، روز تکامل...
«ان هذا یوم عظیم‏الشان، فیه وقع الفرج و رفعت الدرج و وضحت‏الحجج.»
این روز، روزى بسیار با عظمت است. در این روز گشایش حاصل شد،نردبان تکامل نصب و حجت‏ها آشکار گردید.
عظمت روز غدیر، بدان جهت است که ظرف ظهور اراده خدا و زمان‏ابلاغ مهمترین پیام الهى است; پیامى که ابلاغ نشدنش، رسالت راناتمام مى‏گذارد; «و ان لم تفعل فما بلغت رسالته‏»
روزى است که گشایش و فرج براى اسلامیان حاصل شد و آنان که‏نگران سرنوشت امت اسلام پس از پیامبر(ص)بودند، نگرانیشان برطرف‏گردید. روزى که نردبان تکامل افراشته شد. با طرح مساله امامت‏و معرفى على(ع)به عنوان ولى امر، دین به کمال لازم رسید وبرهمگان اتمام حجت‏شد.
روز پرده‏بردارى از مقام امامت
«هذا یوم الایضاح و الافصاح عن المقام الصراح.»
این روز، روز اظهار و پرده برداشتن از جایگاه پاکى وپیراستگى است.
«افصاح‏» به معناى اظهار کردن و مرادف با «ایضاح‏» است. صراحت‏به معناى خالص بودن چیزى از تعلقات است و سخن صریح همان‏است که خالص از اضمار و تاویل باشد.
اما مقام «صراح‏» یعنى جایگاه پاکى و پیراستگى، و منظور ازآن، مقام عصمت و امامت است که روز غدیر از آن پرده بردارى شد وامام برهمگان مشخص گردید تا دیگر بهانه‏اى براى منافقان ودورویان باقى نماند و نگویند: پیامبر کسى را معرفى نکرده است.
روز کامل شدن دین
«ویوم کمال الدین.»
غدیر، روزى است که دین خدا کامل شد.
کارى که در این روز انجام شد، چنان از اهمیت‏برخوردار است که‏حق تعالى در شان آن فرمود:(الیوم اکملت لکم دینکم.) کارى که نه‏تنها مرحله نهایى دین مرضى بود بلکه انجام نیافتنش، تبلیغ‏نکردن اصل رسالت‏شمرده مى‏شد; «فان لم تفعل... »
از این روى، خود على(ع)نیز در جاى دیگر فرمود:
«وکمل الله دینه.» خدا دینش را تکمیل کرد.
روز پیمان بستن
«ویوم العهد المعهود.»
این روز، روز پیمان شناخته شده است.
پیامبر(ص)در روز غدیر از مردم در باره سزاوارتر بودن خودچنین اعتراف گرفت:
«یاایهاالناس من اولى بالمومنین من انفسهم؟ قالوا الله ورسوله اعلم، قال ان الله مولاى و انا مولى المومنین و انا اولى‏بهم من انفسهم.»
اى مردم! چه کسى نسبت‏به مومنان از خودشان سزاوارتر است؟ گفتند: خدا و پیامبرش داناترند. فرمود: خدا مولاى من است و من‏مولاى مومنانم و از آنها به خودشان سزاوارترم.
آنگاه از آنان این گونه پیمان گرفت:
«فمن کنت مولاه فعلى مولاه.»
پس هرکس من مولاى اویم، على مولاى اوست.
این بخش از سخن علوى ممکن است اشاره به عهدى باشد که در آغازآفرینش گرفته شد:
«و اخذ ربک من بنى آدم من ظهور هم ذریتهم و اشهدهم على‏انفسهم الست‏بربکم قالوا بلى.»
به خاطر بیاور زمانى را که پروردگارت از پشت فرزندان آدم،ذریه آنها را برگرفت و آنها را گواه خویش ساخت و فرمود: آیا من‏پروردگار شما نیستم؟ گفتند: آرى.
بدین سبب، در دعاى غدیر از کلام علوى مى‏خوانیم:
«وجددت لنا عهدک و ذکرتنا میثاقک الماخوذ منا، فى ابتداءخلقک ایانا»
امروز عهدت را براى ما تجدید کردى و میثاقى که در آغاز خلقت‏از ما گرفتى، دوباره یادآورى کردى.
روز شهود و حضور
«یوم الشاهد و المشهود.»
روز غدیر، روز شاهد و مشهود است.
این تعبیرى است که قرآن کریم در باره قیامت‏به کار برده‏است:(والیوم الموعود و شاهد و مشهود); سوگند به روز موعود، سوگند به شاهد و مشهود.
شاهد و مشهود در باره روز قیامت‏بدین معناست که شاهد پیامبرو مشهود قیامت است. شاهد انسانها و مشهود اعمال آنان است. شاهدملائکه و مشهود قرآن است‏شاهد پیامبر و مشهود على‏است.
به کار بردن این تعبیر درباره روز غدیر نیز مفید همین است که‏پیامبر شاهد و على مشهود است. پیامبر(ص)شهادت به ولایت‏على(ع)داد و انسانها و فرشتگان بر این امر گواهى دادند. تاریخ‏نیز گواهى داد که گروهى براى نایل شدن على(ع)به مقام ولایت‏بدوتبریک و تهنیت گفتند; اگرچه پس از اندکى آن را نادیده‏انگاشتند.
روز روشن شدن قرارها از دو رویى‏ها
«یوم تبیان العقود عن النفاق و الجحود.»
روز جدا شدن قرارهاى واقعى از درویى و انکار باطنى.
غدیر، روزى است که خط حق از جریان نفاق مشخص شد. روزى که‏باعث‏شد حامیان واقعى از مدعیان دروغین جدا شوند. على(ع)فرمود:
«وکشف خبایا اهل الریب و ضمائر اهل الارتداد، وقع الاذعان من‏طائفه باللسان دون حقائق الایمان و من طائفه باللسان و صدق‏الایمان.»
پنهانى‏هاى اهل شک و مخفى کارى اهل ارتداد آشکار شد. در آن‏روز، برخى تنها به زبان گواهى دادند و در دل نپذیرفتند; و برخى‏دیگر به زبان اقرار کردند و بدان معتقد شدند.
روز بیان حقایق
«ویوم البیان عن حقائق الایمان.»
روزى که حقیقت ایمان بیان گردید.
کسانى که تا آن روز ادعاى ایمان به خدا و اطاعت ازپیامبر(ص)داشتند، با معرفى على(ع)بدانها گفته شد: اگر مومن‏واقعى هستید، باید بدین امر نیز ایمان داشته باشید; چرا که‏پذیرش ولایت على(ع)و گردن نهادن برآن، مصداق اتم و بارز اطاعت‏ازخدا و رسول است. خداوند مى‏فرماید:
(اطیعوا الله و اطیعوا الرسول.
از خدا و پیامبر پیروى کنید.
روز راندن شیطان
«یوم دحرالشیطان.»
روز راندن شیطان است.
«دحر» بر وزن دهر به معناى راندن است‏در روز غدیر، با کامل شدن دین، شیطان نیز باردیگر رانده شد. شیطان از دین کامل و حقیقت ایمان دل‏خوشى ندارد. او دوست داشت‏دین نا تمام و ابتر بماند و به کفار وعده مى‏داد با مرگ‏محمد(ص) نفس راحتى مى‏کشند. با واقعه غدیر وسوسه‏ها و نقشه‏ها، نقش‏برآب شد و همان گونه که کافران مایوس و نومید شدند، شیطان نیزمایوس و رانده شد.
امام رضا(ع)نیز فرمود:
«یوم مرغمه‏الشیطان.»
غدیر روز به خاک مالیدن بینى شیطان است.
روز برهان
«یوم البرهان.»
قرآن کریم یهود و نصارى را که مدعى‏انحصار بهشت‏بودند ومى‏گفتند: «لن یدخل الجنه‏الا من کان هودا او نصارى‏» ; هیچ کس‏داخل بهشت نمى‏شود مگر این که یهودى و یا نصرانى باشد. محکوم‏کرده، آنها را به استدلال فرا مى‏خواند: «قل هاتوا برهانکم ان‏کنتم صادقین‏» بگو: اگر شما راست مى‏گویید، دلیلتان را بیاورید.
روز غدیر دلیل حقانیت اهل ولایت و رهروان امامت است; دلیل وبرهانى که تاریخ گواه آن است، دلیل ما(اهل ولاء)آن واقعه باشکوه‏است و دیگران اگر مدعى‏اند و راست مى‏گویند، باید دلیل اقامه‏کرده و برهان بیاورند.
روز داورى
«هذا یوم الفصل الذى کنتم توعدون.»
امروز، روز جدایى است که به شما وعده داده شده است.
روز غدیر، روز جدایى حق از باطل است‏درحقیقت تشبیه غدیر به قیامت است; به عبارت صحیح‏تر تاویلى‏از آن است‏خداوند در باره قیامت مى‏فرماید:
«هذا یومکم الذى کنتم توعدون.» امروز همان روز موعودشماست.
«هذا یوم الفصل الذى کنتم به تکذبون.»
امروز همان روز جدایى است که آن را دروغ مى‏پنداشتید.
در این تشبیه و تاویل دو نکته وجود دارد:
1- همان گونه که در روز قیامت‏حق از باطل جدا مى‏شود، در روزغدیر نیز فرقه ناجیه که مومنان به ولایتند و در صراط مستقیم‏قرار دارند. از دیگر فرقه‏ها جدا مى‏شود.
2- همان گونه که کفار و مشرکان انتظار وقوع قیامت نداشتند وآن را تحقق ناپذیر مى‏پنداشتند، دشمنان ولایت نیز انتظار چنین‏روزى نداشتند و تصور نمى‏کردند خداوند جانشینى براى‏پیامبر(ص)تعیین کند.
روز فرشتگان
«هذا یوم الملاء الاعلى الذى انتم عنه معرضون.»
امروز، روز فرشتگان والا مقام است که شما از آن روى گردانید.
این فقره از خطبه، برگرفته از سخن خداوند است که فرمود:(لایسمعون الى الملاء الاعلى)آنها نمى‏توانند به(سخنان) فرشتگان عالم‏بالا گوش‏فرا دهند.
به کار بردن این تعبیر بیانگر آن است که در این روز فرشتگان‏خدا، به امر الهى، فرود آمدند و چنین ماموریتى را براى‏پیامبر(ص)آوردند. پس از آن نیز، طبق روایت رضوى، در عالم‏فرشتگان محفل انس برگزار شد. امام رضا(ع)فرمود: «وهو الیوم‏الذى یامر جبرئیل ان ینصب کرسى کرامه بازاء بیت المعمور ویصعده جبرئیل و تجتمع الیه الملائکه من جمیع السموات.»
و امروز، روزى است که جبرئیل فرمان مى‏دهد تادر مقابل بیت‏المعمور کرسى کرامت گذارده شود. و او برآن صعود مى‏کند وفرشتگان پیرامونش گرد مى‏آیند.
و نیز فرمود:
«ان یوم الغدیر فى السماء اشهر منه فى‏الارض‏»
روز غدیر، درآسمان اززمین مشهورتر است.
روز رهنمون
«هذا یوم الارشاد.»
امروز، روز راهنمایى است.
غدیر روزى است که خداوند به وسیله پیامبر(ص)مردم را به مسیرآینده‏شان راهنمایى کرد، حقایق را گفت و ولى‏امر را معرفى کرد. پیامبر(ص)در پایان سخنانش چنین دعا کرد:
«اللهم وال من والاه و عاد من عاداه، واحب من احبه وابغض من‏ابغضه.»
خدایا! دوستان على(ع)را دوست‏بدار و دشمنانش را دشمن بدار. محبوب بدار آن که او را محبوب دارد و مبغوض بدار آن که او رامبغوض دارد.
پیامبر(ص)بااین دعا راه ولایت و مسیر حب و بغض مردم را مشخص‏فرمود.
روز آزمون
«و یوم محنه‏العباد.»
و روز آزمون بندگان است.
محنت‏به معناى آزمون است و غدیر روز آزمایش بندگان. روزى که‏خداوند ولى و پذیرش ولایتش را وسیله آزمون انسانها قرار داد. هرکه آن را پذیرفت و بدان پاى‏بند بود، از بوته آزمایش سرافرازبرون آمد و هر که آن را رد کرد، باناکامى و خسران رو به رو شد;زیرا نفى ولایت در حقیقت رها کردن رسالت و ترک توحید است.
روز پیشاهنگان
«یوم الدلیل على الرواد.»
«رواد» جمع رائد به معناى پیش قراول است. امام فرمود: غدیرروز دلیل بر رواد است. على(ع) که خود از پیشگامان در ایمان واسلام است. این روز و این واقعه را از فضایل خود مى‏شمارد ومى‏گوید: روز غدیر دلیلى است‏بر شناخت پیشگامان، پیشگام دراسلام، پیشگام درایمان به رسالت، پیشگام در فضایل و بالاخره‏پیشگام در امامت.
روز هویدا شدن نهانها
«هذا یوم ابدى خفایا الصدور و مضمرات الامور.»
روزى است که پنهانیهاى قلوب و نادیدنى‏ها را آشکار کرد.
در این بخش از خطبه، دو احتمال وجود دارد; یکى گوشزد کردن‏مجدد جریان نفاق، دو رویى و پنهانیهاى مذموم و دیگر آشکار شدن‏اسرار و پنهانیهاى ممدوح. یعنى روزى که خداوند راز میان خود وپیامبرش را آشکار کرد. در آن روز پیامبر(ص)سرى را که خداوند دردرون قلبش به ودیعت نهاده بود و از افشاى آن بیمناک بود، آشکارکرد.
روز شناسایى خاصان
«هذایوم النصوص على اهل الخصوص.»
روزى که به صراحت‏به معرفى خاصان اقدام شد.
پیامبر مکرم اسلام(ص)، از آغاز بعثت تا حجه‏الوداع، بارها بااشاره و کنایه به معرفى على(ع)پرداخته بود. درجریان غدیر، بدون‏هیچ پرده پوشى و به دور از هرگونه کنایه و اشاره، با صراحت‏تمام به معرفى على(ع)به عنوان ولى امر پرداخت و راه هرگونه‏توجیه را بست; چرا که فرمود: «من کنت مولاه فعلى مولاه‏»
از این رو، امام فرمود: غدیر روز تنصیص است. روز معرفى‏خاصان(مخصوصان به امامت)با سخن صریح است.
روز انبیا و اوصیا
«هذا یوم شیث، هذا یوم ادریس و هذا یوم یوشع و هذا یوم‏شمعون.»
امروز، روز شیث، ادریس، یوشع و شمعون است.
دراین بخش از سخن امام، به تعلق غدیر به برخى از انبیا واوصیا چون ادریس، شیث، یوشع و شمعون اشاره شده است. در خصوص‏ادریس، قرآن وى را پیامبر معرفى مى‏کند:(واذکرفى الکتاب ادریس‏انه کان صدیقا نبیا); در این کتاب از ادریس یاد آر که اوپیامبرى صدیق است.
شیث‏بنا به نقل تاریخ، وصى حضرت آدم(ع)بوده، یوشع جانشین‏حضرت موسى(ع)و شمعون جانشین حضرت عیسى(ع).
امام صادق(ع)در روایتى روز غدیر را متعلق به آدم(پذیرش‏توبه)، ابراهیم (نجات از آتش)، هارون(جانشینى حضرت موسى)وعیسى:(عروج یا...)مى‏داند.
گویا روز غدیر یادآور نقاط حساس نبوت انبیا و وصایت آنهااست. از این رو، پیامبر اسلام(ص)نیز در این روز به معرفى‏على(ع)مبادرت فرمود.
روز آسایش و آسودگى
«هذا یوم الامن و المامون.»
قبل از واقعه غدیر، نگرانیهایى درباره آینده اسلام وجود داشت‏و حتى پیامبر(ص) نیز این نگرانى را ابراز مى‏کرد; براى نمونه،درحدیث ثقلین و خطبه حجه‏الوداع فرمود: «فانظروا کیف تخلفونى‏فى الثقلین‏» ; تامل کنید که چگونه پس از من با ثقلین(قرآن وعترت)برخورد مى‏کنید؟
اما پس از جریان غدیر این نگرانى به شادى مبدل مى‏شود: «الله‏اکبر على اکمال الدین و اتمام النعمه و رضى الرب برسالتى‏والولایه لعلى من بعدى.»
خدا بزرگ است. همان خدایى که آیین خود را کامل و نعمت‏خود رابر ما تمام کرد و از نبوت و رسالت و ولایت على راضى و خشنودگشت.
على(ع)نیز در همین خطبه فرمود:
«واقر عین نبیه و المومنین و التابعین.»
چشم پیامبر و مومنان و پیروان را روشن کرد.
افزون بر این، در همان روز آسایش و امنیت پیامبر را تضمین‏کرد و فرمود: «والله یعصمک من الناس‏»
على(ع)نیز فرمود: «وضمن له عصمته منهم‏»
پس از این جهت نیز غدیر روز آسودگى است.
روز گنج پنهان
«هذا یوم اظهار المصون من المکنون.»
غدیر روزى است که آنچه در پنهان نگهدارى مى‏شد(ولایت)، آشکارگردید.
تعبیر «المصون من المکنون‏» بیانگر آن است که حادثه غدیر یک‏برنامه آنى نبوده، پیش از فرا رسیدن این برهه از زمان، درمکنون(صندوق علم الهى)محفوظ بوده است. خداوند آن را بر پیامبرش‏نازل و در سینه وى به ودیعت نهاد. این امر نهانى سرانجام‏درغدیر آشکار شد.
روز آشکار شدن رازها
«هذا یوم ابلاء السرائر.»
امروز، روز فاش شدن رازهاست.
این کلمات تعبیر دیگرى از همان چیزى است که قبلا بیان شده‏بود. در حقیقت امام باتوجه به اهمیت این اعلان و اعلام، آن را به‏چند گونه بیان کرده است: یک بار فرمود: «یوم الایضاح‏» ; باردیگر فرمود: «یوم ابدى خفایاء لصدور» ; درمرتبه سوم گفت: «اظهار المصون‏» ، و بالاخره در آخر بیان داشت که: «ابلاءالسرائر» روزى که اسرار درون اعم از کفر و ایمان، بغض و حب،شر و خیر، ریا و اخلاص و... آشکار شد.
این تعیبر نیز برگرفته از وصف قیامت در قرآن است که‏فرمود:(یوم تبلى السرائر)
در آن روز(قیامت)اسرار آشکار مى‏شود.
تشبیه روز غدیر با روز قیامت، مى‏تواند نشان دهنده این باشدکه غدیر نیز چون قیامت اعلان پایان یک دوره و آغاز دوره‏اى‏دیگراست. پایان دوره‏اى از ارشاد(نبوت) و آغاز دوره‏اى‏دیگر(امامت).
ادامه دارد.