طب و تربیت(8)

تنبیه کودک
مردى نزد حضرت ابوالحسن(ع)از فرزندش شکایت کرد. حضرت فرمود: فرزندت رانزن. براى ادب کردنش با او قهرکن; ولى مواظب باش قهرت‏طول نکشد و هرچه زودتر آشتى کن.
از دیرباز والدین چنان مى‏پندارند کودک خطاکار باید تنبیه‏بدنى گردد تا خطایش را تکرار نکند. وقتى پدر و مادر با تمرد، یا اشتباه کودک رو به رو مى‏شوند، معمولا بدون تفکر داد و فریادراه مى‏اندازند و گاه به تنبیه بدنى وى روى مى‏آورند. این واکنش‏نامناسب برکودک تاثیر نامناسب مى‏نهد. کتک زدن سبب تحقیر است وتحقیر فرزند را به انسانى ترسو و متکى به دیگران تبدیل مى‏کند.
کودکى که در برابر کوچکترین خطا، ضربات مشت و لگد دریافت‏مى‏کند، دچار عقده حقارت مى‏شود و اندیشه انتقام در ذهن مى‏پرورد. او یا به پرخاشگرى با همسالان روى مى‏آورد یا در آینده به تنبیه‏بدنى فرزندان و اطرافیان خود مى‏پردازد.
بسیارى از والدین با زدن کودک خشم خویش را فرو مى‏نشانند. والدینى که خودسرانه و بى‏هیچ معیارى به تشویق یا تنبیه کودک‏مى‏پردازند، اطفال را دچار تشویش و اضطراب مى‏کنند و سبب مى‏شوندآنان نتوانند بد و خوب و خیر و شر را تمیز دهند.
نکته دیگر در تربیت فرزند، سرزنش است. گروهى پیوسته کودکشان‏را ملامت مى‏کنند; براى مثال مى‏گویند: خاک برسرت، فلان کس نیز هم‏سن تواست، خیلى بى‏عرضه‏اى، دیگر به تو امیدى ندارم.
آنها گمان مى‏کنند در سایه این ملامتها کودک تحریک مى‏شود و به‏تحول روى مى‏آورد. در حالى که اگر ملامت از حد بگذرد، نتیجه منفى‏مى‏دهد و روان کودک را در انقباض و بیمارى فرو مى‏برد; به گونه‏اى‏که هرگز در پى کار مورد نظر نمى‏رود.
نیاز به تشویق و احترام
انسان درکنار نیازهاى جسمانى، نیازهاى روانى متعددى دارد. همه انسانها، بویژه کودکان، نیازمندند مورد توجه دیگران قرارگیرند. کودک یا نوجوانى که هنگام ورود پدر به خانه، در گوشه‏اى‏پنهان مى‏شود تا میزان توجه او را بسنجد، درحقیقت نیاز به توجه‏را آشکار مى‏سازد. گروهى از کودکان براى جلب توجه بزرگترها به‏روشهاى گوناگونى متوسل مى‏شوند که حتى برخى از آنها ظاهرى‏تخریبى دارد. ایجاد سرو صدا، آزار دیگران بویژه خواهران وبرادران و ریخت و پاش درخانه اغلب به قصد جلب توجه انجام‏مى‏گیرد. ائمه گرامى ما از این خصوصیت روانى کودک استفاده کرده،قهررا به عنوان بهترین روش تربیتى، به ما نشان مى‏دهند. کودک‏تشنه محبت و توجه است و همواره مى‏خواهد مورد تحسین و تمجیدقرار گیرد. بى‏توجهى و بى‏اهمیتى والدین به او در مقابل کارنابه‏جایى که انجام داده، به وى مى‏فهماند تکرار آنچه مورد قبول پدرو مادر نیست، سبب محرومیت از محبت مى‏گردد.
مدت زمان تنبیه
امام(ع)تاکید مى‏کند «مدت قهر طولانى نشود.» اگر این زمان‏از حد عادى خارج گردد، ممکن است کودک در پى محبتى دیگر رود واین توجه را از دیگران درخواست کند; و دیگرى هرکه باشد، درآینده کودک تاثیر منفى مى‏نهد.
از سوى دیگر، احتمال دارد طولانى شدن مدت قهر، سبب عادى شدن‏این موقعیت‏شده، براى کودک تاثیر قهر را از میان ببرد. یاکودک را دچار بحران روحى کند. پس باید با دقت و ژرف اندیشى درمقابل رفتار کودکمان تصمیم بگیریم و مدت قهر را کوتاه سازیم.
امام(ع)سپس مى‏فرماید: «زود آشتى‏کن.» نگذار کودک به التماس‏بیفتد. روح آزادمنشى او را نگیر، با محبت دوباره و آشتى کردن،فرصت جبران کردن را به او ارزانى کن.
پس بهتر است از تحقیر کودک خوددارى کنیم. تربیت‏به معناى‏پرورش کودک است و تحقیر کودک را درهم مى‏شکند. شخصیتش را خرد وبى‏ارزش ساخته، اعتماد به نفسش را از میان مى‏برد و به‏گوشه‏گیرى‏اش مى‏انجامد، از این‏رو، مى‏توان گفت: «تحقیر، ضد تربیت‏است.»
زیاده روى در سرزنش
«الافراط فى الملاته یشب نیران اللجاج‏»
زیاده روى در سرزنش کودک، آتش لجاجت را شعله‏ور مى‏سازد.
سرزنش پیوسته به کودک مى‏فهماند واقعا بى‏لیاقت است و توان‏انجام دادن بسیارى از کارها را از او سلب مى‏کند. افزون بر این،واکنش منفى در کودک پدید مى‏آورد و سبب پاى فشارى او بر کردارناشایست مى‏گردد.
براى جلوگیرى از شعله‏ور شدن آتش لجاجت کودک، شایسته است ازامر و نهى و سرزنش بپرهیزیم، بیشتر به نصیحت غیر مستقیم‏بپردازیم و کودک را براى کارهاى مثبتش مورد تشویق قرار دهیم،الفاظى چون عزیزم، چقدر زحمت کشیدى، آفرین و من به تو افتخارمى‏کنم; به معناى احترام نهادن به شخصیت کودک است و به او فرصت‏مى‏دهد تا استعدادهاى ذاتى‏اش را آشکار سازد. به جاى بکن، نکن‏هاو سرزنش‏هاى پیوسته، باید با ابراز عشق و محبت و احترام به‏کودک، راه درست و شیوه گام نهادن در آن را به وى بیاموزیم. کودکان به تشویق احتیاج دارند، بنابراین، والدین باید به‏رفتارهاى خوب کودک توجه کنند و او را مورد تشویق قرار دهند.این روش، از تنبیه و سرزنش موثرتر است. تنبیه بدنى براى رشدذهنى بسیار زیان دارد. هیچ کودکى با تنبیه بدنى ادب نمى‏شود،هرچند گاهى تنبیه نیز ضرورت مى‏یابد.