طب و تربیت(2)

رشد مغزى انسان در دوران جنینى از اهمیت‏بسیار برخوردار است. به عقیده بعضى از دانشمندان دوران جنینى مى‏تواند، به اندازه تمام مدت عمرى که بعدا بر فرد مى‏گذرد، سلامت‏ساز یا مخاطره انگیز باشد. (1)
بدین ترتیب، هرگونه بى‏احتیاطى از طرف مادر در دوره جنینى، زیانهاى جبران ناپذیر برکودکان (پدران و مادران فرداى جامعه) خواهد گذاشت. رفتار، کردار، روش زندگى و حتى کسب در آمد، وضعیت اخلاقى و روانى مادر بر جنین، کودک فرداى آنها و در نهایت جامعه آینده تاثیرى بسزا مى‏نهد. تغذیه جنین دراین زمان بطور کامل از طریق مادر صورت مى‏گیرد، چنانکه امام صادق(ع) مى‏فرماید:
«غذاى کودک از آنچه مادر مى‏خورد و مى‏آشامد تامین مى‏گردد.» (2)
تغذیه در دوران باردارى
تغذیه صحیح مادر این دوران خاص موجب رشد جسمانى و عقلانى جنین مى‏گردد. بنابراین، در زمان باردارى باید از شش دسته مواد غذایى شامل پروتئین‏ها، چربیها، قندها، آب، ویتامینها و املاح معدنى استفاده شود. (3)
اهمیت تغذیه مادر در دوران باردارى را در چهارده قرن پیش در عربستان محروم و بدوى در مى‏یابیم. زمانى که دنیاى جدید و متمدن امروزى دوران بى‏خبرى را مى‏گذراند، دین الهى به مسایلى مى‏پردازد که قرنهاى آینده مورد توجه و نظر قرار مى‏گیرد. رسول اکرم(ص) مى‏فرماید:
«اطعموا المراة فى شهرها الذى تلد فیه التمر فان ولدها یکون حلیما، تقیا» (4)
زنان باردار را در آخرین ماه حاملگى خرما بخورانید تا فرزندش خردمند و پارسا شود.
خرما مبنع انرژى است. با پیشرفت دوران باردارى نیاز به مواد انرژى زا افزایش مى‏یابد. بطور معمول در سه ماهه اول باردارى صدوپنجاه گرم ماده انرژى زا در روز مورد نیاز است; ولى این مقدار در ماههاى آخر باردارى، بخصوص بعد از ماه پنجم، به حدود دویست و بیست و پنج گرم در روز افزایش مى‏یابد. (5)
چه تحسین برانگیز سخن پیامبراکرم(ص) که بر خوراندن خرما به مادر در ماههاى آخر باردارى، یعنى همان زمان که نیاز افزایش مى‏یابد، تاکید مى‏ورزد و نتیجه تشویقى (خرد ورزى و پارسایى) را نیز دنبال آن مى‏آورد تا مادر، خود را ملزم به عمل بداند. امام صادق(ع) نیز مى‏فرماید:
«و اطعموه حبالاکم فانه یحسن اولادکم.» (6)
به زنان باردار «به‏» بخورانید، اطفال شما را زیبا مى‏کند.
یکى از مواد موجود در به ویتامین E است که سبب حفظ سلامت‏سلولهاى پوششى (سطحى) بدن و به تاخیر انداختن پیرى سلولها مى‏گردد. (7) ویتامین E در علوم غذایى و دارویى امروز ویتامین جوانى و زیبایى شناخته شده است. زمانى که هنوز این ویتامین شناسایى نشده بود، روایت کارکرد آن را ذکر مى‏کند.
رسول اکرم(ص) مى‏فرماید: هر زن آبستن که خربزه بخورد بچه‏اش زیبا و خوش اخلاق مى‏گردد. (8)
خربزه ویتامین A دارد. این ویتامین سبب افزایش قدرت دید چشم و رشد طبیعى بافت استخوان بدن مى‏گردد. ویتامین C در این میوه به وفور یافت مى‏شود که سبب افزایش جذب آهن (Fe) موجود در مواد غذایى شده، به ساخت فزونتر گلبولهاى قرمز مى‏انجامد. عمل دیگر ویتامین C التیام زخمها و بهبود حساسیتهاست. (9)
قابل توجه است که معصومان علیهم السلام همه سفارشهاى بهداشتى خود را در قالب امر ارائه نکرده‏اند; سفارشهاى آن بزرگان گاه به صورت پیشنهاد و تبیین نتیجه کردار است; به عبارت دیگر آنها مى‏کوشند با افزایش آگاهى مادران، رعایت نکات بهداشتى را در جامعه فراگیر سازند.
بهداشت روانى در حاملگى
یکى از مسایل مهم مطرح شده در سلامت مادر و جنین، بهداشت روانى مادر در دوران باردارى و حمایت‏خانواده از مادر در زمان حاملگى است. اگر مادر در این هنگام احساس کند مورد توجه و حمایت اطرافیان قرار دارد، مشکلات ناشى از این دوران را به راحتى تحمل کرده، مى‏تواند از لحاظ جسمى و روانى فرزندى سالم به دنیا آورد.
هنگام حمل و باردارى، مادر با مشکلات جسمى بسیارى، مانند حالت تهوع، ویار صبحگاهى، کمردرد، سردرد، افزایش وزن و... رو به رو مى‏شود. (10)
قرآن در این باره مى‏فرماید:
(و وصیناالانسان بوالدیه حملته امه وهنا على وهن و فصاله فى عامین ان اشکرلى و لوادیک الى المصیر.) (11)
ما به انسان درباره پدر و مادر سفارش کردیم (تا بى‏تفاوت نباشد.) مادر، در عین افزایش ناتوانى وى را حمل کرده است و...
پروردگار با یادآروى مشکلات زمان باردارى و رنجهاى فراوان ناشى از حمل جنین به انسان سفارش مى‏کند. پدر و مادر، به ویژه مادر، را فراموش نکند. دراین آیه نوعى حمایت روانى از مادر آشکارا قابل مشاهده است. رسول اکرم(ص) از این دوران به نیکى یادکرده، مى‏فرماید:
(اذا حملت المراة کانت‏بمنزلة الصائم القائم المجاهد بنفسه و ماله فى‏سبیل الله...) (12)
هنگامى که زن آبستن مى‏شود، مانند کسى است که روزها روزه بگیرد و شبها در عبادت خدا شب زنده‏دار باشد...
آبستن، وضع حمل و شیردهى
بهترین پاداش و برترین تعابیر، در جهت کرامت زن در این دوران، در این روایت‏به چشم مى‏خورد. بالاترین مقام در اسلام به شهید نسبت داده مى‏شود. اگر زن در این دوران در اثر حوادث ناشى از حاملگى، زایمان ... از دنیا برود، خداوند مرتبه شهید به خون غلتیده را به وى عنایت مى‏کند و در زمان باردارى، مانند مجاهدى است که در میدان جنگ با جان و مالش به حمایت از حق مى‏پردازد.
مسؤولیت مادرباردار
مقام مادرباردار و شیرده در حد مجاهد با مال و جان است. او، در کنار مجاهدت، روزها مانند روزه داران و شبها چون نیایشگران شب زنده‏دار است. با این همه تعابیر زیبا و شایسته، مادر مى‏تواند به والا بودن و ارجمندى مقامش تکیه کند; رسالت‏خویش را دریابد و به انجام دادن وظایفش همت گمارد.
چنانکه بیان شد، دوران باردارى براى مادر مشقت آور است; ولى اگر بداند چه نقشى دارد و همه کارها حتى تنفس کردن و خوابیدنش ارزش و پاداش ویژه دارد، بانگرشى دیگر به این حالات مى‏نگرد و آرامش روان مى‏یابد. بى‏تردید مادرى که آرامش روانى دارد و با آسودگى خاطر این دوران را پشت‏سر مى‏نهد، فرزندى سالمتر پرورش مى‏دهد.
مسؤولیت مادر بسیار گران است و باید در همه احوال خویش دقت کند; زیرا تمام روحیات وى روى جنین مؤثر است. رسول اکرم(ص) مى‏فرماید:
«السعید من سعد فى بطن امه و الشقى من شقى فى بطن امه‏» (13)
زمینه نیکبختى یا بدبختى در دوران جنینى پدید مى‏آید. چنانکه گذشت، طبق قانون وراثت، صفات پدر و مادر به فرزند منتقل مى‏شود و جنین در رحم با روحیات مادر پرورش مى‏یابد. اگر مادر از تقوا، عاطفه و... برخوردار باشد، فرزند نیز با این صفات نیک بزرگ مى‏شود.
گفته شد، گوشت، پوست، استخوان و روح بچه از غذاى مادر مى‏روید. مادر باید بسیار دقت کند تا غذایش حرام نباشد و از راه حرام به دست نیاید. پیامبراکرم(ص) مى‏فرماید:
«لایدخل الجنة من نبت لحمه من السحت النار اولى له‏» (14)
آن که گوشت و پوست و استخوانش از حرام روییده شود، آتش دوزخ برایش شایسته‏تر است.
مادرى که غذاى حرام بخورد، جنینش دچار مسمومیت روحى مى‏گردد. پدر نیز باید مراقب غذا و درآمدى که به خانه مى‏آورد، باشد.
پى‏نوشتها:
1 - شیرمادر و تغذیه شیرخوار، امور بهداشتى معاونت‏بهداشت و درمان، ص 8، آبان 74.
2 - بحارالانوار، ج 60، ص 342.
3 - مراقبتهاى زنان و زایمان، دکترحسین نورى، (تغذیه در حاملگى)
4 - مکارم الاخلاق، ج 1، ص 365، ح 1202.
5 - رشد در دوران قبل از تولد، دکترمهرناز شهرآراى، ص‏49.
خراسان، سال ششم، زمستان 74، شماره 4.
6 - مکارم الاخلاق، ج 1، ص 372، ح 1230.
7 - مجله بهورز، دانشگاه علوم پزشکى و خدمات بهداشتى درمانى‏خراسان، سال ششم، زمستان 74، شماره 4.
8 - مستدرک، ج 2، ص 635.
9 - مجله بهورز،سال ششم،زمستان 74،شماره‏4.
10 - مراقبتهاى‏زنان و زایمان، دکترحسین‏نورى.
11 - سوره لقمان، آیه 14.
12 - وسائل الشیعه، ج 21، ص 451، ح‏27557.
13 - کنزالعمال، ج 1، ص‏107، ح 491.
14 - میزان الحکمه، ج 1، ص‏597، ح 3662.