سید عبد الحمید دیالمه «جوان فرزانه‏»

اشاره هفتم تیر 1360 ه.ش یادآور حادثه دردناک شهادت آیت الله بهشتى و یاران سبک بال او است. شهید دکتر سید عبد الحمید دیالمه یکى از این شهیدان خونین بال است که در مقاله حاضر به شرح فرازهایى از حیات پربار وى مى‏پردازیم. شهید دیالمه در چهارم اردیبهشت‏سال 1333 در تهران و خانواده‏اى مذهبى چشم به جهان گشود 1 . پس از گذراندن دوره دبستان، دروس متوسطه را در دبیرستان هدف فراگرفت. در سال 1352 وارد دانشگاه مشهد شد. شش سال بعد با درجه دکتراى داروسازى فارغ التحصیل شد 2 . او در دوران دبیرستان، سه سال از مکتب مدرسان حوزه علمیه قم استفاده کرد. عرفان، فلسفه و منطق را نزد استاد شهید مطهرى خواند و با نظرات دکتر شریعتى در زمینه‏هاى مختلف آشنا شد و با نقد منطقى نظریات وى، نقش مهمى را براى آگاهى نسل جوان بر عهده گرفت. او به فراگیرى علوم جدید در رشته پزشکى در دانشگاه مشهد ادامه داد 3 . زبانهاى عربى، انگلیسى و فرانسوى را نیز به طور کامل آموخت 4 و پس از اخذ دکترا در سال 1358، از دانشگاه مشهد، به تهران آمد و فعالیتهایش را آغاز کرد 5 . شهید دیالمه فعالیت اعتقادى و مبارزاتى خود را از دوران دانشگاه آغاز کرد. از جمله; در سال اول تحصیلى اقدام به تاسیس کتابخانه اسلامى در خوابگاه دانشگاه مشهد نمود و از طریق این کتابخانه افراد مؤمن را شناسایى کرد، تا بتواند آینده افکار اسلامى شیعى را که سالها زحمت کشیده و با خون‏دل آموخته بود، به آنان منتقل کند 6 . تشکیل جلسات سخنرانى تحت عنوان «صراط مستقیم‏» با هدف احیاء تفکرات شیعى از دیگر کارهاى او بود که به وسیله آن طرفداران زیادى را به سمت‏خود جذب کرد و افکار انحرافى و التقاطى را خنثى ساخت. شهید دیالمه به خاطر الهى بودن کارهایش، همواره توفیق مى‏یافت و تفکراتش از مرز دانشگاه مى‏گذشت و در سطح شهر گسترش مى‏یافت، به همین جهت و به بهانه شرکت در مبارزات مسلحانه، بارها توسط ساواک زندانى شد 7 . او پس از تاسیس «مجمع احیاء تفکرات شیعى‏» به همراه یار نزدیکش، دکتر قاسم صادقى 8 ، مبارزات خود را علیه منافقین سازمان‏دهى کرد 9 . شهید دیالمه از بینش سیاسى عمیقى برخوردار بود او از اولین کسانى بود که انحراف از خط اسلام را در بنى‏صدر و روزنامه وابسته به او مشاهده کرد و به قصد افشاگرى با جمعى از دوستان خود در مجمع احیاء تفکرات شیعى مشهد به تهران آمد و در محل روزنامه به اصطلاح «انقلاب اسلامى‏» تحصن کرد 10 . فعالیتهاى شهید در مشهد، محبوبیتى خا به او بخشید و موجب شد تا چند تن از علماى طراز اول مشهد از جمله، آقا میرزا حسن على مروارید، مرحوم میرزا مهدى نوقانى و مرحوم میرزا جوادآقا تهرانى 11 به هنگام انتخابات مجلس شوراى اسلامى، از او خواستند از شهر مشهد کاندیدا شود. شهید دیالمه با راى اکثریت مردم به مجلس شوراى اسلامى راه یافت و به این ترتیب از سن 26 سالگى، فعالیتهاى خود را در سنگر مجلس آغاز کرد. او یکى از اولین کسانى بود که با استدلال و شیوه‏اى منطقى خطوط التقاطى از جمله بنى‏صدر که در مقابل خط امام صف کشیده بودند را افشاء کرد و خط لیبرالیسم را که تحت نام خط مصدق مطرح بود، بازشکافت 12 . او در مجلس عضو «کمیسیون امور شوراها» بود و با اینکه به طور منظم در حوزه به تعلیم نپرداخته بود، ولى در بسیارى از موارد با افرادى که در سطح خارج حوزه بودند، به بحث مى‏نشست. از این شهید حدود چهارصد ساعت نوار در مباحث مختلف به جا مانده است 13 ، با تسلط چشمگیرى که در مباحثه داشت، راه صحیح تبلیغ اعتقادات اسلامى و شیعى و مبارزه با تهاجمات اجنبى را به خوبى نمایاند و با همین سلاح نیز مدعیان دروغین «بحث آزاد» را رسوا ساخت 14 . شهید دیالمه در سال 1354 ه.ش براى بررسى اوضاع منطقه چاه‏بهار و خاش و تهیه اسلحه به آنجا سفر کرد و در آنجا متوجه شد که فروشندگان سلاح با ساواک در ارتباط هستند، لذا از خرید سلاح منصرف شد و با کوله‏بارى از تجربه در راه بازگشت در چاه‏بهار، توسط ساواک دستگیر شد ولى به دلیل نبودن مدارک کافى، پس از مدتى آزاد شد. البته ساواک در طول تحصیل او را راحت نگذاشت و با دستگیرى و احضارهاى مداوم موجبات ناراحتى وى را فراهم کرد 15 . شهید دیالمه به مقابله با ارتجاعى‏هاى داخلى (منافقین، ملحدین و لیبرالها) با امام و امت پرداخت. وى با انتشار خبر کاندیداتورى بنى‏صدر خائن براى ریاست جمهورى، در جلسات عمومى و هفتگى با دلایل مستند اظهار داشت «ریاست جمهورى بنى‏صدر براى جمهورى اسلامى فاجعه است‏»! او هرگز حاضر نشد از این دیدگاه خود برگردد. در همان زمان با اصرار زیاد در جلسه نطق انتخاباتى «بنى‏صدر» در مشهد، داوطلب بحث آزاد، در مورد موضوعات ولایت فقیه، حقوق زن در اسلام و اقتصاد اسلامى، با او شد، البته این پیشنهاد هرگز عملى نشد 16 .
ابتکارات
شهید دیالمه، ابتکارهاى چشمگیرى در زمینه‏هاى هنرى و ادبى از خود بروز داد و همزمان با تحصیل، در زمان اختناق رژیم منحوس پهلوى نمایشنامه و فیلمهاى پربارى را تهیه و اجرا کرد 17 . «تاسیس کتابخانه اسلامى‏» از دیگر ابتکارات وى بود 18 . همچنین شهید دیالمه پیش‏گام برگزارى جلسات دعاى کمیل، به سبک مرسوم فعلى بعد از پیروزى انقلاب اسلامى شد و با برگزارى جلسه‏هاى دعاى کمیل، در مسجد دانشگاه، سعى فراوان در تزکیه جوانان و نوجوانان کرد 19 . البته قبل از ایشان مرحوم «حاج آقا عابدزاده‏» دعاى کمیل را برگزار مى‏کرد اما متاسفانه این سنت‏سالها بود که از یاد رفته بود 20 . راهپیمائى باشکوه پانزده خرداد 1358، مشهد با هماهنگى و ابتکار این شهید بزرگوار برگزار شد. در این حرکت دانشجویان مسلمان دست در دست طلاب مدرسه علمیه «نواب‏» نهاده و در راهپیمایى شرکت کردند و شعارهاى وحدت‏آفرینى چون «رهبرى خمینى، اساس وحدت ماست‏» را سردادند این راهپیمایى گویاى دقت و ظرافت‏شهید در ادامه راه انقلاب در میان دانشگاهیان و روحانیان بود 21 . او زمانى از اختیارات ولایت مطلقه فقیه سخن مى‏گفت که بسیارى از روشنفکرمآبان مدعى اسلام و انقلاب اسلامى، حتى از شنیدن آن، احساس شرم مى‏کردند 22 . شهید دیالمه بعد از پیروزى انقلاب اسلامى براى اولین بار با دعوت از اساتید حوزه و روحانیون محترم از جمله (شهید هاشمى‏نژاد، آیت الله مکارم شیرازى، آیت الله خزعلى و...) آنان را براى سخنرانى به دانشگاه کشانید و فاصله بین دو قشر دانشگاهى و روحانى را به حداقل رسانید. پس از شهادت، پیکر پاکش را در مقبره «شهید دکتر مفتح‏» در جوار حضرت فاطمه معصومه (س) به خاک سپردند، چرا که «شهید مفتح‏» منادى وحدت از حوزه و «شهید دیالمه‏» منادى وحدت از دانشگاه بود 23 .
خصوصیات
شهید دیالمه فرصت ازدواج نیافت، صفات برجسته‏اى داشت که مى‏تواند الگوى مناسبى براى جوانان باشد 24 . هر جا که شخصیتى روحانى مورد حمله دشمن قرار مى‏گرفت، به صورت شایسته از ایشان دفاع مى‏کرد 25 . شهید دیالمه با همت و پشتکار به تشکیل کلاسهاى رسمى و جلسه‏هاى هفتگى، قبل و بعد از پیروزى انقلاب اسلامى، روى آورد و در تربیت جوانان کوشید. او با تبیین موانع رشد فرهنگ اسلامى، افشاى ترفندهاى استکبار، معرفى کارگزاران آنان، شناساندن انحراف اعتقادى و استراتژیکى گروهها و اشخاص، تشریح خطوط شرک و کفر و التقاط و نفاق به معرفى فرهنگ اسلام ناب محمدى (ص) پرداخت 26 . حضور ذهن شهید در شناخت‏شخصیتهاى «خادم‏» و «خائن‏» چنان بود که گویى یک عمر با آنها به بحث و گفتگو سپرى کرده است. به همین جهت مقاصد آنها را به خوبى تشخیص مى‏داد 27 . شهید در معرفى، تشریح و تبیین احکام اسلام وسواس زیادى به خرج مى‏داد. چنانکه همان جمله‏اى که او درباره شهید مطهرى گفت، براى خودش نیز صدق مى‏کرد. او گفت. «شهید مطهرى در نوشته‏ها و گفته‏هایش مو را از ماست مى‏کشید. » و حقا شهید دیالمه نیز که مدتى طولانى در محضر شهید مطهرى زانوى شاگردى زده بود، مو را از ماست مى‏کشید. آشنایى نزدیک او با شهید بهشتى، رهبرى معظم انقلاب حضرت آیت الله خامنه‏اى و بسیارى دیگر از علماى بزرگوار و مشورت‏هاى او با اساتید حوزه‏هاى علمیه، کارآیى و دقت عملش را بسیار تقویت کرده بود 28 . او در جلسات بحث آزاد نظر مخالفان را چنان تحمل و تامل مى‏کرد که فکر مى‏کردند نظرشان را پذیرفته است، ولى پس از اتمام سخن شهید با جمله‏اى کوتاه آنان را قانع مى‏کرد 29 . حمایت‏بى‏دریغ او از انقلاب اسلامى چنان بود که در مدت کوتاهى، پس از پیروزى انقلاب اسلامى، به عنوان یکى از مخلصترین و مردمى‏ترین حامیان انقلاب اسلامى در اذهان مردم شناخته شد. با وجود حجم عظیم تبلیغات سوء دشمن علیه او، با اکثریت قاطع آراء جوان‏ترین نماینده از طرف مردم شهر مشهد، در دوره اول انتخابات، به مجلس شوراى اسلامى راه یافت 30 . فرصت کوتاه نمایندگى او، دوره‏اى پرتحرک بود. سخنرانیهایش در مجلس، مهدیه و بعضى از مساجد تهران، بسیارى از خطوط انحرافى احزاب، گروهها و روزنامه‏ها را افشا کرد. پیش‏بینى‏هاى شهید قبل و بعد از شهادتش عموما به واقعیت تبدیل شد، حتى در یکى از سخنرانیهایش، که احتمال دارد آخرین سخنرانى آن شهید باشد، (در سوگ شهید چمران) عوامل اصلى که بعدها سبب جناح‏بندى نیروهاى انقلابى و یاران انقلاب و باعث تقویت عناصرى گردید که امروزه علنا ولایت فقیه، قانون اساسى، شوراى عالى امنیت ملى، دولت و سایر نهادهاى نظام را زیر سؤال مى‏برند، با دلایل و شواهد کافى معرفى کرد و گفت: «متاسفانه در جلوگیرى از رشد و تقویت و روى‏کار آمدن سردمداران این طرز تفکر، به جز دادن یک راى منفى امروز کارى از من ساخته نیست و این را فقط به شما مردم هشدار مى‏دهم 31 .» شهید دیالمه از ذخایر گرانقدر اسلام و ستاره‏اى درخشان در آسمان جمهورى اسلامى بود، و منافقین کوردل او را به شهادت رساندند. و او چنانکه شایسته‏اش بود، جان بر سر پیمان نهاد و جام شهادت را نوشید 32 .
پى‏نوشتها:
1- روزنامه رسالت، 7/4/1374،ص 6. 2- پیشتازان شهادت در انقلاب سوم، دفتر نشر فرهنگ اسلامى،ص 113. 3- همان. 4- پیشتازان شهادت در انقلاب سوم. 5- روزنامه رسالت، 7/4/1373،ص 6. 6- همان. 7- همان. 8- دکتر صادقى در تیرماه 1360 همراه شهید دیالمه به شهادت رسید. 9- مصاحبه نگارنده با حجت الاسلام و المسلمین عبایى خراسانى. 10- پیشتازان شهادت در انقلاب سوم، دفتر نشر فرهنگ اسلامى. 11- همان و مصاحبه نگارنده با حجت الاسلام و المسلمین عبایى خراسانى. 12- همان. 13- همان. 14- روزنامه رسالت، 7/4/1373،ص 6. 15- همان. 16- روزنامه رسالت، 6/4/1370،ص 4. 17- پیشتازان شهادت در انقلاب سوم. 18- همان. 19- روزنامه رسالت، 6/4/1370،ص 4. 20- مصاحبه نگارنده با حجت الاسلام و المسلمین عبایى خراسانى. 21- روزنامه رسالت، 6/4/1370،ص 4. 22- همان. 23- همان. 24- مصاحبه نگارنده با حجت الاسلام و المسلمین عبایى خراسانى. 25- روزنامه رسالت، 6/4/1370،ص 4. 26- همان. 27- همان. 28- همان. 29- همان. 30- همان. 31- همان. 32- همان.