آیینه رضوى

در شماره‏19 ماهنامه با بانوى برتر خاندان موسوى، دوران قبل‏از تولد، و مقام عالمه بودن وى آشنا شدیم، اینک به مناسبت اول‏ذى قعده سالروز تولد حضرت فاطمه معصومه (س) با ما همراه شویدتا گذرى بر دیگر کمالهاى انسانى فاطمه معصومه(س)، داشته‏باشیم.
محدثه
حدیث‏به معناى سخن معصوم است‏یا آنچه گویاى سخن، کار یا سیره‏او باشد.
و روشن است که نقل سخنان معصومین (ع) بیشترین خدمت را به حفظروش و سیره و کردار آنان انجام مى‏دهد. برهمین اساس ارزش والایى‏در کلام معصومان براى آنان که با نقل سخنان معصومان، گفتارشان‏را جاودانه نگاه مى‏دارند، مى‏یابیم. تشویق به حفظ و ترویج‏حدیث‏و سخن معصومان از زمان خود پیامبراکرم(ص) شروع شد و حضرت‏مى‏فرمود: من تعلم حدیثین اثنین ینفع بهما نفسه او یعلمهماغیره‏فینتفع بهما کان خیرا له من عباده ستین سنه (1) آنکه دو سخن‏فرا گیرد و خود از آن سود برد، یا به دیگران بیاموزد تا سودبرند، برایش بهتر از شصت‏سال عبادت است.
از این روى اهل بیت(ع) مسلمانان را به فراگیرى نشر احادیث‏ترغیب مى‏کردند تا افکار و اندیشه‏هاى آنان در گستره وسیع‏ترى‏پخش گردد. ارزش این کار را آنگاه مى‏توان درک کرد که بدانیم‏دشمنان اهل بیت از همان روزهاى وفات پیامبر به بعد به شدت بااشاعه حدیث وسخن معصومان به صورت شفاهى یا کتبى به مخالفت‏برخاستند و در این میان به خصوص براى شیعیان مشکلات زیادى‏ایجاد کردند، از این روى در زمانى که حضرت فاطمه معصومه(س) به‏نقل حدیث مى‏پردازد، در میان زنان تنها بانوان (2) محدودى موفق‏مى‏شوند در آن فضاى اختلاف آلود لب به سخن گشایند و سخنانى ازمعصومان را براى مردم باز گویند.
احادیث‏حضرت معصومه(س)
تنها چند حدیث از این بانوى موسوى به دست ما رسیده است که‏عبارتند از:
1- حدیث غدیر من کنت مولاه فعلى مولاه (3) هرکه من‏مولاى او هستم، على مولاى اوست.
2- حدیث غدیر و حدیث منزلت.
انسیتم قول رسول الله(ص) یوم غدیرخم: من کنت مولاه فعلى مولاه وقوله (ص): انت منى بمنزله هارون من موسى(ع). (4)
حضرت فاطمه‏معصومه(س) به نقل از حضرت فاطمه زهرا(س) فرمود: آیا فراموش‏کردید سخن رسول خدا را که در روز غدیرخم فرمود: من مولاى هرکه‏هستم، على هم مولاى او است. و فرمود: تو(على) براى من مانندهارون براى موسى هستى.
3- دوست داران على(ع)
حضرت فاطمه معصومه(س) از فاطمه زهرا(س)روایت مى‏کند که: پدرم رسول خدا فرمود: شبى که مرا به آسمان معراج بردند،داخل بهشت‏شدم. در آنجا خانه‏اى از در سفید دیدم که وسط آن‏خالى بود. آن خانه درى داشت که با در و یاقوت مزین شده روى آن‏پرده‏اى بود. وقتى سرم را بلند کردم دیدم بر بالاى آن نوشته‏اند:«لااله الاالله محمد رسول الله على ولى القوم‏» خدایى را جزالله نیست، محمد فرستاده خدا و على سرپرست قوم (مسلمانان)است. و به روى پرده نوشته بودند: بخ بخ من مثل شیعه على!
به‏به چه کسى همسنگ شیعه على (ع) است! وقتى داخل خانه شدم، قصرى‏دیدم که از عقیق سرخ بود و وسط آن خالى بود. این خانه نیز درى‏داشت که پرده‏اى مزین به زبرجد سبز بر آن آویخته بودند. وقتى‏سربلند کردم دیدم بر فرازش نوشته‏اند:محمد رسول الله على وصى المصطفى، محمد فرستاده خدا و على‏جانشین مصطفى (پیامبر) است. و بر روى پرده نوشته بودند: بشرشیعه‏على بطیب المولد: شیعیان على را به پاکزادى بشارت بده.
وقتى داخل شدم با قصرى دیگر رو برو شدم که از زمرد سبز بود وزیباتر از آن را هرگز ندیده بودم. درى از یاقوت قرمز داشت که‏با انواع لولوها تزیین شده بود و بر فراز پرده‏اى که بر اونوشته بودند:
«شیعه على هم الفائزون‏»، شیعیان على‏رستگارانند. گفتم: اى دوست من جبرییل! این کاخ از آن کیست؟ جواب داد: «یامحمد لابن عمک و وصیک على بن ابى‏طالب (ع) یحشرالناس کلهم یوم‏القیامه حفاه عراه الا شیعه على و یدعى الناس باسماء امهاتهم‏ما خلا شیعه على فانهم یدعون باسما آبائهم‏»
یا محمد این خانه‏از آن پسر عمو و جانشین تو، على بن ابى طالب است که هرکس درروز قیامت عریان محشور شود، جز شیعیان على و همه با نام مادرخطاب شوند اما شیعیان على را با نام پدر صدا مى‏زنند.»
ازجبرییل در باره راز آن پرسیدم گفت: «لانهم احبوا علیا خطاب‏مولدهم‏» چون على را دوست داشتند، ولادتشان از راه حلال صورت‏گرفت. (5)
4- شهادت براى دوستان آل محمد «الا من مات على حب آل‏محمد مات شهیدا» (6) فاطمه زهرا(س) به نقل از پیامبر(ص) فرمود: بدانید، آن که با محبت آل محمد بمیرد، شهید از دنیارفته است.
5- طهارت امام حسین(ع) لما سقط الحسین من بطن امه‏و کنت ولیتها قال النبى (ص): یا عمه هلمى الى ابنى قلت‏یارسول الله انا لم ننضلفه بعد. فقال: یا عمه انت تنظفه ان الله‏تبارک و تعالى قد نظفه و طهره. (7)
به نقل از صفیه فرمود: آنگاه که امام حسین از مادر متولد شد من پرستارش بودم. پیامبر(ص) فرمود: اى عمه فرزندم را بیاور. گفتم: یا رسول الله‏ما او را پاک نکرده‏ایم، فرمود: اى عمه تو مى‏خواهى او را پاک‏کنى، خداوند او را پاکیزه و مطهر کرده است.
6- حضرت معصومه (س) وقتى در ساوه مریض شد، به همراهانش فرمود: مرا به قم ببرید زیرا از پدرم [موسى الکاظم(ع)] شنیدم که‏فرمود: قم مرکز شیعیان ما است. (8) آنچه ازاین احادیث‏به دست‏مى‏آید لزوم پرداختن به اهل بیت و مخصوصا بیان جایگاه على(ع)در آن برهه از تاریخ بوده است.
چه محتواى این احادیث در باره قدر و منزلت اهل بیت(ع) است ونشان مى‏دهد حضرت معصومه(س) با شناساندن مقام امیرمومنان(ع) اززبان رسول خدا(ص) مى‏خواهد جامعه آن عصر را به جریان اسلام‏راستین و تشیع سوق دهد.
شفیعه
یکى دیگر از فضایلى که حضرت معصومه(س) به آن دست‏یافت، مقام‏شفاعت است.
روایتى که امام صادق(ع) قبل از تولد حضرت معصومه(س) بیان‏فرمود دلیل این مقام است. حضرت فرمود: «الا و ان قم الکوفه‏الصغیره الا ان للجنه ثمانیه ابواب ثلاثه منها الى قم تقبض فیهاامراه من ولدى اسمها فاطمه بنت موسى تدخل بشفاعتها شیعتى‏الجنه باجمعهم.» (9) آگاه باشید که قم «کوفه کوچک‏»است.
بدانید بهشت هشت در دارد که سه در به سوى قم است. بانویى ازفرزندان من به نام فاطمه دختر موسى در آنجا رحلت مى‏کند و باشفاعت او همه شیعیان ما وارد بهشت مى‏شوند. از این روایت علاوه‏بر اثبات مقام شفاعت‏حضرت معصومه(س) فراگیر بودن آن نیز روشن‏مى‏شود.
به اعتقاد شیعیان، شفاعت‏یکى از ضروریات مذهب است و آنان که‏به مراتب عالى انسانى دست مى‏یابند، مى‏توانند در قیامت مومنان‏گناهکار را با شرایط خاص شفاعت کنند و پشتوانه این اعتقادآیات قرآن و روایات ائمه معصومین است. رسول اکرم(ص) بالاترین‏جایگاه شفاعت را در قیامت‏برعهده دارد و قرآن کریم از آن به‏عنوان مقام محمود یاد کرده است. (10) اما بعد از رسول اکرم‏بالاترین جایگاه در شفاعت از آن حضرت زهرا(س) و حضرت فاطمه‏معصومه (س) است.
به هنگام ازدواج حضرت فاطمه(س) جبرییل پارچه‏اى آورد که بر آن‏نوشته شده بود: خداوند مهریه فاطمه را شفاعت گنهکاران امت‏محمد قرار داد.حضرت فاطمه(س) نیز به هنگام شهادت وصیت کرد تاآن پارچه را در کفن او قرار دهند و فرمود: وقتى روز قیامت‏شود، این سند شفاعت را به دست گرفته، گناهکاران امت پدرم راشفاعت‏خواهم کرد. (11) بعد از ائمه معصومین هیچ یک از اولیاءالهى مقام شفاعتى چون فاطمه (س) را ندارد و در گستردگى مقام‏شفاعت وى همان بس که امام صادق(ع) فرمود: با شفاعت او همه‏شیعیان ما وارد بهشت‏خواهند شد. (12) علاوه بر آن در متن‏زیارتنامه حضرت معصومه (س) نیز که داراى سند و به عبارت دیگرروایت از امام رضا(ع) است نیز همین مقام (شفاعت) وى توجه مارا به خود جلب مى‏کند. آنجا که مى‏خوانیم «یا فاطمه اشفعى لى‏فى الجنه فان لک عندالله شانا من الشان (13) اى فاطمه ما رادر بهشت‏شفاعت کن.
موید سوم روایات فراوانى است که ثواب زیارت این بانوى شفیعه‏را بهشت قرار داده‏اند که بى گمان مى‏توان گفت‏شفاعت این بانوى‏گرانقدر براى زائران عارف خود زمینه بهشتى شدن آنها را فراهم‏خواهد ساخت از جمله آن روایات را مى‏خوانیم:
1- علامه مجلسى دربحار الانوار مى‏نویسد: امام رضا(ع) فرمود:
«من زارها فله الجنه‏»، هرکس او را زیارت کند بهشت‏براى اواست. (14) و فرمود «من زارالمعصومه بقم کمن زارنى‏» (15) وفرمود:
«من زارها عارفا بحقه فله الجنه‏» (16)
2- امام جواد(ع) فرمود: «من زارقبر عمتى بقم فله الجنه‏»آنکه قبر عمه‏ام در قم را زیارت کند بهشت‏براى او است. (17)
3- امام صادق (ع) فرمود: «ان زیارتها تعادل الجنه‏» زیارت اوهمسنگ بهشت است. (18) و فرمود: من زارهاوجبت له الجنه، آنکه‏او را زیارت کند، بهشت‏براى او واجب مى‏شود. (19) محدث قمى‏رویاى صادقه‏اى دیده است که جایگاه بلند فاعت‏حضرت معصومه رانشان مى‏دهد. وى که در تیمچه بزرگ قم به مناسبت ایام فاطمیه برفراز منبر رفته بود فرمود: شبى میرزاى قمى را در عالم رویادیدم از او پرسیدم: آیا شفاعت اهل قم به دست‏حضرت معصومه(س)است؟ او قیافه‏اش را درهم کشید و فرمود: شفاعت اهل قم با من‏است. شفاعت عالم با حضرت معصومه(س) است. (20)
معصومه
از دیگر مراتبى که فاطمه معصومه (س) به آن دست‏یافت مقام عصمت‏بود. تا آنجا که یکى از القاب وى به این ویژگى‏اش اختصاص یافت.
بر اساس روایتى که محمد تقى خان سپهر (متوفى‏1297 ه ق) درناسخ التواریخ از امام رضا(ع) نقل کرده است. امام رضا(ع) ضمن‏حدیثى لقب معصومه را در باره حضرت فاطمه به کار برد وفرمود:« من زارالمعصومه بقم کمن زارنى‏» (21) آنکه معصومه رادر قم زیارت کند گویا مرا زیارت کرده است. ذبیح ا... محلاتى‏نیز در ریاحین الشریعه همین روایت را به نقل از کاملاالزیارات‏نقل کرده است (22) و به این ترتیب نوعى از مقام عصمت‏را براى وى ثابت کرده‏اند. اما اصل مقام عصمت‏بر اساس اجماع‏شیعه به تمام پیامبران و امامان و فرشتگان تعلق دارد و آنان‏از هرگناه و خطا عمدا یا سهوا به دور هستند. بالاترین نوع عصمت(دورى از گناه کبیره و صغیره و دورى از ترک اولى) به پیامبر،فاطمه زهرا و امامان تعلق دارد، و در مراتب دیگر، اولیا دیگرالهى مانند حضرت زینب، حضرت ابوالفضل و فاطمه معصومه(س) و... قرار دارند.
کریمه
این مقام براى حضرت فاطمه معصومه(س) آنچنان شهرتى یافته است‏که عموم محققان و محدثان از وى به نام فاطمه معصومه یادمى‏کنند. محدث قمى هنگام بحث از دختران موسى بن جعفر(ع)مى‏نویسد:... برحسب آنچه به ما رسیده، افضل آنها سیده جلیله‏معظمه فاطمه بنت امام موسى (ع) معروف به حضرت معصومه است. علامه شیخ محمد تقى شوشترى نیز از حضرت به نام معصومه یادمى‏کند و مى‏نویسد: در میان فرزندان امام کاظم (ع) با آن همه‏کثرتشان بعد از امام رضا(ع) کشى همسنگ حضرت معصومه (س)نبود. (23) رویاى صادقه‏اى که پدر بزرگوار آیت الله العظمى‏مرعشى نجفى دیده‏اند نیز در تایید همین مقام است. وى که سیدمحمد مرعشى نام داشت و از نسابه‏هاى گرانقدر بود، علاقه داشت‏به‏هر صورت ممکن قبر شریف حضرت فاطمه زهرا(س) را بداند.
براى این کار ختم مجربى را انتخاب و چهل شب آن را خواند.شب‏چهلم در عالم رویا دید که به محضر امام معصوم (امام باقر یاصادق (ع)) رسیده است. امام به ایشان فرمود (علیک بکریمه‏اهل‏البیت)برتو باد که به کریمه اهل بیت تمسک بجویى.وى که تصورکرده بود منظور حضرت، فاطمه زهرا(س) است، مى‏گوید، بله من نیزمى‏خواهم قبر شریف حضرت زهرا را بدانم تا بتوانم زیارت کنم که‏امام مى‏فرماید: منظور من قبر شریف حضرت معصومه (س) در قم است.
و آنگاه فرمود: به جهت مصالحى خداوند اراده فرمود محل قبرشریف حضرت زهرا(س) مخفى باشد لذا قبر حضرت معصومه را تجلیگاه‏قبر شریف حضرت زهرا(س) قرار داد. (24)
پى نوشتها:
1- کنزل العمال، ج 10، ح‏143، 164 حدیث‏28849.
2- این بانوان محدثه عبارتند از: ام احمد بنت امام کاظم، ام‏الحسین بنت امام الکاظم(ع) حبابه والبیه، سعیده.
3- احقاق الحق، ج‏6، ص 282.
4- اسنى المطالب، ص‏49 تا 51.
5- بحار الانوار، ج 68، ص‏77.
6- آثارالحجه، ج‏1، ص 8 و9.
7- بحار الانوار، ج‏43، ص‏243. در امالى صدوق فاطمه بنت موسى‏در سند وجود ندارد. (فروغى از کوثر، ص‏49)
8- فروغى از کوثر، ص 49 نقل از ودیعه آل محمد، ص 12.
9- سفینه البحار، ج 2، ص‏376; مجالس المؤمنین، ج‏1، ص‏83.
10- سوره اسراء آیه‏79.
11- کریمه اهل بیت،ص‏56 نقل از اخبار الدول و آثار الاول، ص‏88.
12- بحار الانوار، ج‏6، ص 228; مجالس المؤمنین، ج 1 ص‏83
13- بحار الانوار، ج 102، ص‏266.
14- ریاحین الشریعه، ج 5، ص 34.
15- ریاحین الشریعه، ج 5، ص 35.
16- بحارالانوار، ج 48 و ج‏103، ص‏266.
17- کامل الزیارات، ص 324.
18- بحار الانوار، ج 60، ص‏219.
19- بحار الانوار، ج 60، ص‏217.
20- همان.
21- ناسخ التورایخ، ج‏3، ص 68.
22- على اکبر مهدى پور مى‏نویسد، در نسخه‏هاى چاپى کامل‏الزیارات چنین حدیثى وجود ندارد.
23- تواریخ النبى والال ،ص 65.
24- کریمه اهل بیت،ص 44، فروغى از کوثر، ص 54.