قم در نگاه روایات
آرشیو
چکیده
متن
در فضلیتشهر قم و اهل آن، روایات بى شمارى وجود دارد. علامه بزرگوار شهید قاضىنورالله شوشترى در این زمینه مىگوید:«اخبارى که درفضلیت قم و اهل قم از رسول خدا(ص) و ائمه اطهار (علیهم السلام) روایتشده، فراوان است.» از این رو به ذکر گزیدهاى از آنها مىپردازیم:
1- روى على بن محمد العسکرى عن ابیه عن جده عن امیرالمؤمنین (ع) قال: قال رسول الله (ص): «لما اسرى بى الى السماء الرابعه، نظرت الى قبه من لولولها اربعه ارکان و اربعه ابواب کانها من استبرق اخضر.
قلت: یا جبرئیل، ما هذه القبه التى لم ارفى السماء الرابعه احسن منها؟
فقال: یا حبیبى محمد، هذه صوره مدینه یقال لها قم، یجتمع فیها عبادالله المومنون. ینتظرون محمدا و شفاعته للقیامه و الحساب. یجرى علیهم الغم و الهم و الاحزان و المکاره...»
پیامبر(ص) فرمود: هنگامى که به آسمان چهارم برده شدم، به گنبدى از لولو که چهار رکن و چهار در داشت و گویا از حریر سبز بود، نگریستم. گفتم: جبرئیل، این گنبدى که بهتر از آن را در آسمان چهارم ندیدهام، چیست؟
جبرئیل گفت: محبوبم محمد، این صورت شهرى است که بدان قم گویند.در آن بندگان مؤمن خدا جمع مىشوند و منتظر محمد و شفاعتش در روز قیامت و حسابرسى هستند. بر آنان غم و اندوه و ناراحتیها و ناخشنودیها وارد مىشود...
در صورتى که مقصود از ایمان ذکر شده در روایتبالا، ایمان واقعى و مومنان راستین باشد، نمىتوان برداشت کرد که تمامى افرادى که در شهر قم هستند، همگى بنده مؤمن خدا مى باشند. چون افراد بى قید وبند همیشه از صدر اسلام تاکنون در این شهر بودهاند و به سبب گناه و معصیتخویش، اسباب نزول بلا بر این مکان مقدس را فراهم مىکردهاند. در روایتى به فراهم بودن اسباب بلا بر اهل قم در زمان امام رضا(ع) اشاره شده است. در این روایت مىخوانیم: شخصى به نام زکریاى قمى عرض کرد: مولاى من، مىخواهم از محلى که خاندانم در آنجا هستند، به جایى دیگر بروم; چون مردم سفیه بسیار شدهاند.
امام فرمود: این کار را نکن زیرا بلاها به واسطه تو از اهل قم دفع مىشود، چنانکه بلا از مردم بغداد به وسیله ابوالحسن کاظم(ع) دفع مىگردد.
سرزمین نجیبان
2- عن حماد الناب قال: کنا عند ابى عبدالله (ع) و نحن جماعه اذ دخل علیه عمران بن عبدالله القمى فساله و بره و بشه فلما ان قام، قلت لابى عبدالله (ع) من هذاالذى بررت به هذا البر؟
فقال: «من اهل البیت النجباء یعنى اهل قم ما ارادهم جبار من الجبابره الا قصمه الله»
شخصى به نام حماد ناب گفت: به همراه جماعتى در حضور امام صادق (ع) بودیم که عمران بن عبدالله قمى وارد شد. امام از او احوالپرسى کرد و خوشحالش نمود. وقتى او برخاست و رفتبه ابى عبدالله (ع) عرض کردم: این چه کسى بود که با او این گونه خوشرفتارى کردید؟
امام فرمود: او از جمله خاندان نجیبان یعنى اهل قم است. هیچگاه هیچ گردنکشى از طاغیان نسبتبه آنان سوء قصد نمىکند مگر اینکه خداوند او را در هم مىشکند.
به فرض آنکه روایت فوق از امام صادق(ع) صادر شده باشد، مسلما منظور ایشان این نبوده که هیچ حاکم و ظالم و گردنکشى گرچه براى مدتى کوتاه بر قم مسلط نشده و حکمرانى نکرده است. شاید مقصود امام این بوده که به اصطلاح مقتضى براى نابودى جبارانى که نسبتبه قم سوء قصد داشته ولى موانعى چون گناه که از سوى عدهاى از اهالى قم صادر شده، باعث گردیده که حکام ظالم بر آنجا تسلط پیدا کنند. و اصولا با توجه به آنکه خداوند سرنوشت هیچ ملتى را تغییر نمىدهد مگر اینکه خود آنان بخواهند. مىتوان استنباط کرد که علت اصلى سلطه بیگانگان و ستمگران بر مردم قم و نیز بر ایران و دیگر کشورهاى اسلامى، چیزى جز کردار ناشایست آن یاجمعى از آنان و به فراموشى سپردن دستورات الهى نبوده است. خداوند در این باره فرموده است: «... ان الله لا یغیر ما بقوم حتى یغیروا ما بانفسهم...» یعنى خداوند سرنوشت هیچ ملتى را دگرگون نمىکند مگر اینکه آنان آنچه را که در خودشان هست، تغییر دهند.
حجتبلاد
3- عن ابى عبدالله (ع) قال: «ان الله احتجبالکوفه على سائر البلاد و بالمؤمنین من اهلها على غیرهم من اهل البلاد و احتجببلده قم على سائر البلاد و باهلها على جمیع اهل المشرق و المغرب من الجن و الانس و لم یدع الله قم و اهله مستضعفا بل وفقهم و ایدهم... و سیاتى زمان تکون بلده قم واهلها و حجه على الخلائق و ذلک فى زمان غیبه قائمنا(ع) الى ظهوره و لولا ذلک لساخت الارض باهلها. و ان الملائکه لتدفع البلایا عن قم و اهله، و ما قصده جبار بسوء الا قصمه قاصم الجبارین عنهم بداهیه او مصیبه او عدو. و ینسى الله الجبارین فى دولتهم ذکر قم و اهله کما نسوا ذکرالله.»
امام صادق (ع) فرمود: خداوند به شهر کوفه بر دیگر شهرها احتجاج کرده و به مومنان آن سامان برغیر آنان از ساکنان شهرها. و خداوند به شهر قم بر سایر شهرها به واسطه اهالى آن بر تمامى ساکنان مشرق و مغرب از جن و انس اجتجاج کرده است. خداوند اهل آن را مستضعف (در دین) نمىگذارد بلکه توفیقشان مىدهد و تاییدشان مىکند... زمانى مىآید که شهر و اهل قم بر دیگر مردم حجتاند و آن در زمان غیبت قائم ماست تا ظهور او. اگر چنین نباشد، زمین ساکنان خود را فرو مىبرد. مسلما ملائکه دشواریها را از قم و ساکنانش دفع مىکنند. هیچگاه گردنکشى نسبتبه قمیان سوء قصد نمىکند مگر آنکه درهم شکننده جباران او را نابود و به مصیبتیا درد سر یا دشمنى مشغولش مىنماید. خداوند قم را از یاد سرکشان در زمان حکومتشان مىبرد همانگونه که آنان یاد خدا را به فراموشى سپردند.
معدن علم و فضل، قائم مقام حجت
4- عن الصادق (ع) انه ذکرکوفه و قال: «ستخلو کوفه من المؤمنین و یازر عنها العلم کما تازر الحیه فى حجرها، ثم یظهر العلم ببلده یقال لها قم و یصیر معدنا للعلم و الفضل حتى لا یبقى فى الارض مستضعف فى الدین حتى المخدرات فى الحجال، و ذلک عند قرب ظهور قائمنا، فیجعل الله قم و اهله قائمین مقام الحجه و لولا ذلک لساخت الارض باهلها و لم یبق فى الارض حجه فیقیض العلم منه الى سائر البلاد فى المشرق و المغرب، فیتم حجه الله على الخلق حتى لا یبقى احد على الارض لم یبلغ الیه الدین و العلم، ثم یظهر القائم (ع) و یسیر سببا لنقمه الله و سخطه على العباد; لان الله لا ینتقم من العباد الا بعد انکار هم حجه.»
زمانى امام صادق(ع) شهر کوفه رایاد کرد و فرمود: در آینده کوفه از مومنان خالى مىشود و علم و دانش بدان پشت مىکند همچنانکه مار در لانه خویش پشت مىکند. آنگاه علم در شهرى به نام قم ظاهر وآنجا معدن علم و فضلیت مىشود به طورى که دیگر به روى زمین کسى که به امور دینى آگاه نباشد، پیدا نمىشود. در آن زمان حتى زنان پرده نشین هم از مسایل دینى آگاهى دارند. و این هنگام نزدیک شدن ظهور قائم ماست.
در آن هنگام خداوند قم و ساکنانش را قائم مقام حجت قرار مىدهد. واگر چنین نباشد، زمین ساکنان خود را فرو مىبرد و دیگر بر روى آن حجتى باقى نخواهد ماند. در آن عصر علم از قم به دیگر نقاط جهان در شرق و غرب جارى مىشود. لذا حجتخدا بر مردم تمام مىگردد به گونهاى که دیگر کسى یافت نمىشود که دستورهاى دینى و علم الهى بدو نرسیده باشد. آنگاه قائم (ع) ظهور مىکند و وسیله انتقام و خشم خداوند بر بندگان مىگردد; چون خداوند از مردم انتقام نمىگیرد مگر بعد از آنکه حجت را انکار کنند.
استراحتگاه مومنان، ماواى فاطمیان
5- عن محمد بن جعفر عن ابیه الصادق(ع) قال: «اذا اصابتکم بلیه و عناء فعلیکم بقم، فانه ماواى الفاطمیین و مستراح المؤمنین. و سیاتى زمان ینفر اولیاءنا و محبونا عنا و یبعدون عنا و ذلک مصلحه و لهم لیکلا یعرفوا بولایتنا و یحقنوا بذلک دماوهم و اموالهم و ما اراد احد بقم و اهله سوءا الا اذله الله و ابعده من رحمته.»
امام صادق(ع) فرمود: هرگاه بلا و ذلتى به شما رسید، به قم بروید. چون آنجا پناهگاه فرزندان فاطمه و استراحتگاه مومنان است. زمانى فرا مىرسد که اولیا و دوستدارانمان ازما مىگریزند و دور مىشوند تا به دوستى با ما شناخته نشوند و خون و داراییشان محفوظ بماند. این به نفعشان است.
کسى نسبتبه قم و ساکنانش سوء قصد نمىکند، مگر اینکه خداوند او را خوار و از رحمتخویش دور مىنماید.
بخش عمده این روایت مربوط به دوران خفقان آلودى است که بر فرزندان فاطمه(ع) وشیعیان على (ع) در زمان خلفا و پادشاهان ستمگر غیر شیعى خصوصا سفاکان اموى و عباسى پیش از انقلاب اسلامى گذشت.
محل باز شدن در بهشت
6- عن صفوان بن یحیى بیاع السابرى قال: کنتیوما عند ابى الحسن(ع) فجرى ذکر قم و اهله و میلهم الى المهدى(ع) فترحم علیهم و قال «رضى الله عنهم».
ثم قال: «ان للجنه ثمانیه ابواب و واحد منها لاهل قم وهم خیار شیعتنا من بین سائر البلاد. خمرالله تعالى و لایتنا فى طینتهم.»
صفوان یحیى فروشنده پارچههاى شاپورى گوید: روزى نزد امام کاظم (ع) (یا امام رضا(ع)) بودم که نام قم و ساکنانش و تمایل آنان به حضرت مهدى (ع) به میان آمد. در پى آن امام رحمتشان فرستاد و فرمود: خداوند از آنان خشنود باشد.
سپس افزود: بهشت داراى هشت در است و یکى از آنها از آن قمیان است. اهل قم بهترین شیعیان ما از میان دیگر شهرها هستند. خداوند دوستى ما را در سرنوشتشان آمیخته است.
آنچه در توضیح روایتبالا باید گفت، این است که شیعیان قم در مجموع نسبتبه شیعیان سایر نقاط بهتراند. بنابراین، توصیف و تعریف امام از اهل قم به اصطلاح از حیث مجموع من حیث مجموع است و ناظر به این معنا نیست که فرد فرد اهل قم از مومنانى که در سایر شهرها و سرزمینها به سر مىبرند، بهتر و برترند.
سرزمین مقدس
7- عن ابى مسلم العبدى عن ابى عبدالله الصادق (ع) قال: «قم مقدسه و اهلها منا و نحن منهم لایریدهم جباربسوء الا عجلت عقوبته، ما لم بجو لوا احوالهم فاذا فعلوا ذلک، سلط الله علیهم جبابره سوء. اما انهم انصار قائمنا و دعاه حقنا» ثم رفع راسه الى السماء و قال: «الهم اعصمهم من کل فتنه و نجهم من کل هلکه».
ابو مسلم عبدى گوید: امام صادق (ع) فرمود: خاک قم مقدس است و ساکنانش از ما هستند و ما از آنان. هیچگاه گردنکشى نسبتبه آنان سوء قصد نمىکند مگر اینکه به کیفر خود شتاب ورزد، البته تا زمانى که احوال خویش را تغییر ندهند. در آن صورت خداوند سرکشان را بر آنان مسلط مىکند. هان! اهل قم یارى دهندگان قائم ما هستند و به حق ما دعوت مىکنند.
راوى گوید: آنگاه امام سرش را به سوى آسمان بلندکرد و گفت: بار الها، آنان را از هر فتنهاى حفظ کن و از هر هلاکتى نجات ده.
از این روایتشرافت و قداست ذاتى شهر قم استفاده مىشود. یعنى از سخن امام به طور واضح مىتوان فهمید که خاک قم از ویژگى خاصى برخور دار است و این ویژگى بدون در نظر گرفتن افراد و شخصیتهاى بارزى است که در آنجا سکنا گزیدهاند.
نکته بسیار جالبى که در این روایتبدان تصریح شده، این است که اهل قم تا زمانى که کردار شایسته و اعمال پسندیده خود را ترک نکنند، مشمول رحمت الهى هستند و گردنکشان بر آنان سلطه پیدانخواهند کرد. اما پس از ترک دستورهاى الهى و غوطه ور شدن در گناهان به خشم الهى دچار و حکام ستمگر بر آنان چیره مىشوند.
مجمع انصار قائم آل محمد(ص)
8- عن عفان البصرى عن ابى عبدالله (ع)قال: قال لى: (اتدرى لمى سمى قم؟) قلت: الله و روسله و انت اعلم.
قال: «انما سمى قم لان اهله یجتمعون مع قائم آل محمد(ع) و یقومون معه و یستقیمون علیه و ینصرونه.»
عفان مىگوید:امام صادق (ع) به من فرمود: آیا مىدانى علت نامیده شدن این شهر به قم چیست؟
عفان عرض کرد: خدا و رسولش و شما داناترید.امام فرمود: این شهر قم نامگذارى شد چون مردمش با قائم آل محمد(ص) اجتماع و با او قیام، و براى او استقامت مىکنند و یاریش مىنمایند. برخى درشرح این حدیث گفتهاند:
از این حدیث و امثال آن، نقش اصلى مردم این سرزمین در حکومت جهانى حضرت مهدى (ع) روشن مىگردد. هستههاى اصلى انقلاب جهانى اسلام در دوران ظهور، از مردم ایران به ویژه مردم قم تشکیل مىشود. ازاین رو، زمینه سازى فرهنگى و تربیتى و گسترش معیارهاى راستین اسلامى میان تودهها، ضرورتى حیاتى مىیابد.تنها نمىتوان به این خرسند بود که اینجا شهر افتخار آفرین قم و قیام است و فروغ عالم گستر حضرت معصومه (س) را بر سر دارد، و دیگر راحت زیست و تعهد و مسولیتى احساس نکرد.این نوعى ساده اندیشى است; زیرا با توجه به گذشته و حال و رسالتى که قم در آینده بر دوش دارد، مسوولیتى بزرگ متوجه مردم این سامان است و باید شایستگى و تقواى بیشترى داشته باشند که در خور این سرزمین و این بارگاه ملکوتى باشد و زمینههاى آینده فراهم گردد و نعمت قرب و زیستن در چنین مرکزى ارج نهاده شود.و گرنه مسوولیت و کیفر افزونترى در کار خواهد بود; که مقربان مسئولیتى عظیمتر دارند.
زهرا، سالمترین شهرها، بهترین مواضع
9- سئل امیر المؤمنین على بن ابى طالب عن اسلم المدن و خیر المواضع عند نزول الفتن و ظهور السیف.
فقال (ع): «اسلم المواضع یومئذ قصبه قم. فاذا اضطربتخراسان و وقتعت الحرب بین اهل جرجان و طبرستان و ربتسجستان، فاسلم المواضع یومئذ قصبه قم. تلک البلده التى یخرج منها انصار خیر الناس ابا و اما و جدا و جده و عما و عمه. تلک التى تسمى الزهراء...»
از امیر مومنان على بن ابى طالب (ع) در باره سالمترین و بهترین شهرها و موضعها به هنگام نازل شدن فتنهها و ظاهر شدن شمشیرها سؤال شد. حضرت فرمود: سالمترین نقاط در آن روز، شهر قم است. زمانى که در خراسان اغتشاش روى دهد و میان مردم گرگان و طبرستان جنگ درگیرد و سیستان خراب شود، در آن هنگام سالمترین مواضع، شهر قم است. قم شهرى است که از آنجا یاران بهترین مردم از جهت پدر و مادر و جد وجده و عمو و عمه بر مىخیزند. آن شهر، زهرا نامیده شده است.
شهر انصار ائمه (ع)
10- عن الصادق(ع) قال: اهل خراسان اعلامنا و اهل قم انصارنا و اهلکوفه اوتادنا و اهل هذاالسواد منا و نحن منهم.»
از امام صادق (ع) روایتشده است که فرمود: خراسانیان پرچمهاى ما و اهل قم انصار ما و کوفیان میخهاى ما و اهل این سواد ازما و ما از آنان هستیم.
حرم اهل بیت(ع)
11- عن الصادق(ع) قال: «الا ان لله حرما و هو مکه. الا ان لرسول الله حرما و هو مدینه. الا ان لامیرالمؤمنین حرما و هو کوفه. الا ان حرمى و حرم ولدىمن بعدى قم.
امام صادق(ع) فرمود: خداوند حرمى دارد و آن مکه است. هان، رسول خدا حرمى دارد و آن مدینه است. آگاه باشید، امیر مومنان حرمى دارد و آن کوفه است. هان، حرم من و فرزندانم بعد از من قم است.
شهر پربرکت
12- عن الصادق(ع) قال: «ان لعلى قم ملکا رفرف علیها بجناحیه لایریدها جبار بسوء الا اذا به الله کذئب الملح فىالماء.»
ثم اشار الى عیسى بن عبدالله فقال: «سلام الله على اهل قم یسقى الله بلادهم الغیث و ینزل الله علیهم البرکات و یبدل الله سیئاتهم حسنات. هم اهل رکوع و سجود و قیام و قعود. هم الفقهاء العلماء الفهماء. هم اهل الدرایه و الروایه و حسن العباده.»
امام صادق(ع) فرمود: بر فراز قم فرشتهاى بالهاى خود را برافراشته است. هیچ گردنکشى نسبتبه قم سوء قصد نمىکند مگر آنکه خداوند او را نابود مىنماید چنانکه نمک در آب نابود مىشود. آنگاه امام به عیسى بن عبدالله اشاره کرد و فرمود: سلام خداوند بر اهل قم باد. خداوند سرزمینشان را به خوبى تبدیل کند. قمیان اهل رکوع و سجده و قیام و قعوداند. آنان فقیه و عالم و با شعور و اهل فهم و روایت هستند و عبادات را به خوبى به جا مىآورند.
طبق سخن امام و دعایى که ایشان در حق مردم قم فرموده است، بایستى وضعیت کشاورزى این شهر بسیار خوب و پربرکتباشد در حالى که خلاف آن مشاهده شده و حتى در برخى از زمانها آنان با کمبود آب هم مواجه بوده و مجبور شدهاند براى رفع آن نماز استسقاء بخوانند.
پاسخ اجمالى این اشکال پیشتر ذیل برخى از روایات گذشت. آنچه در اینجا به بیانى دیگر مىتوان گفت، این است که دعاى امام صادق(ع) گرچه در حق هرکس و هر گروهى که باشد، به اجابت مىرسد، لیکن این در صورتى است که مانعى به وجود نیاید. مانعى که در اینجا وجود دارد و از رسیدن نعمتهاى الهى و از جمله باران به مردم جلوگیرى مىکند، گناهان است. به این حقیقت چنانکه پیشتر هم اشاره شد آیاتى نیز دلالت مىکند.
کوفه کوچک
13- عن الصادق(ع) انه قال: «ان لله حرما و هو مکه. الا ان لرسول الله حرما و هوالمدینه. الا ان لامیرالمؤمنین حرما و هو الکوفه. الا و ان قم الکوفه الصغیره...»
از امام صادق(ع) روایتشده است که فرمود: خداوند داراى حرمى است و آن مکه است.
هان، رسول خدا حرمى دارد و آن مدینه است. آگاه باشید، امیرمومنان داراى حرم است و آن کوفه است. بدانید که قم کوفه کوچک است...در این روایت قم، کوفه کوچک دانسته شده است. بر این اساس، احادیثى که در شرافت کوفه وارد شده، شامل قم همخواهد بود.برخى از پژوهشگران در توضیح روایت فوق گفتهاند:
شاید منظور این باشد که بعد از ظهور حضرت بقیهالله ارواحنا فداه کوفه پایتختحکومت جهانى آن حضرت خواهد بود در آن موقع قم دومین پایگاه حکومتحقه خواهد بود. و شاید به همین جهت است که عاشقان دلباخته حضرتش در دوران غیبتبه مسجد سهله در کوفه و مسجد صاحب الزمان در جمکران قم رهنمون مىشوند. از این حدیث، ظمتشهر کوفه نیز به خوبى روشن مىشود که قم را با آن همه عظمتى که دارد، «کوفه کوچک» نامیدهاند.
اسامى شهر قم
با توجه به روایات ائمه(ع) 25 نام و عنوان و صفتبراى این شهر مقدس ذکر گردیده است.
1) قم 2) ارض جبل 3) سرزمین نجیبان 4) حجتبلاد 5) معدن علم و فضل 6) قائم مقام حجت 7) منزل آل محمد 8) جایگاه شیعیان 9) استراحتگاه مومنان 10) ماواى فاطمیان 11) پناهگاه شیعیان 12) محل باز شدن در بهشت 13) سرزمین مقدس 14) مجمع انصار قائم آل محمد 15) قطعهاى از بیت المقدس 16) زهرا 17) سالمترین شهرها 18) بهترین مواضع 19) بحر 20) معدن شیعیان 21) بلد امین 22) شهر انصار ائمه 23) حرم اهل بیت 24) شهر پربرکت 25) کوفه کوچک
1- روى على بن محمد العسکرى عن ابیه عن جده عن امیرالمؤمنین (ع) قال: قال رسول الله (ص): «لما اسرى بى الى السماء الرابعه، نظرت الى قبه من لولولها اربعه ارکان و اربعه ابواب کانها من استبرق اخضر.
قلت: یا جبرئیل، ما هذه القبه التى لم ارفى السماء الرابعه احسن منها؟
فقال: یا حبیبى محمد، هذه صوره مدینه یقال لها قم، یجتمع فیها عبادالله المومنون. ینتظرون محمدا و شفاعته للقیامه و الحساب. یجرى علیهم الغم و الهم و الاحزان و المکاره...»
پیامبر(ص) فرمود: هنگامى که به آسمان چهارم برده شدم، به گنبدى از لولو که چهار رکن و چهار در داشت و گویا از حریر سبز بود، نگریستم. گفتم: جبرئیل، این گنبدى که بهتر از آن را در آسمان چهارم ندیدهام، چیست؟
جبرئیل گفت: محبوبم محمد، این صورت شهرى است که بدان قم گویند.در آن بندگان مؤمن خدا جمع مىشوند و منتظر محمد و شفاعتش در روز قیامت و حسابرسى هستند. بر آنان غم و اندوه و ناراحتیها و ناخشنودیها وارد مىشود...
در صورتى که مقصود از ایمان ذکر شده در روایتبالا، ایمان واقعى و مومنان راستین باشد، نمىتوان برداشت کرد که تمامى افرادى که در شهر قم هستند، همگى بنده مؤمن خدا مى باشند. چون افراد بى قید وبند همیشه از صدر اسلام تاکنون در این شهر بودهاند و به سبب گناه و معصیتخویش، اسباب نزول بلا بر این مکان مقدس را فراهم مىکردهاند. در روایتى به فراهم بودن اسباب بلا بر اهل قم در زمان امام رضا(ع) اشاره شده است. در این روایت مىخوانیم: شخصى به نام زکریاى قمى عرض کرد: مولاى من، مىخواهم از محلى که خاندانم در آنجا هستند، به جایى دیگر بروم; چون مردم سفیه بسیار شدهاند.
امام فرمود: این کار را نکن زیرا بلاها به واسطه تو از اهل قم دفع مىشود، چنانکه بلا از مردم بغداد به وسیله ابوالحسن کاظم(ع) دفع مىگردد.
سرزمین نجیبان
2- عن حماد الناب قال: کنا عند ابى عبدالله (ع) و نحن جماعه اذ دخل علیه عمران بن عبدالله القمى فساله و بره و بشه فلما ان قام، قلت لابى عبدالله (ع) من هذاالذى بررت به هذا البر؟
فقال: «من اهل البیت النجباء یعنى اهل قم ما ارادهم جبار من الجبابره الا قصمه الله»
شخصى به نام حماد ناب گفت: به همراه جماعتى در حضور امام صادق (ع) بودیم که عمران بن عبدالله قمى وارد شد. امام از او احوالپرسى کرد و خوشحالش نمود. وقتى او برخاست و رفتبه ابى عبدالله (ع) عرض کردم: این چه کسى بود که با او این گونه خوشرفتارى کردید؟
امام فرمود: او از جمله خاندان نجیبان یعنى اهل قم است. هیچگاه هیچ گردنکشى از طاغیان نسبتبه آنان سوء قصد نمىکند مگر اینکه خداوند او را در هم مىشکند.
به فرض آنکه روایت فوق از امام صادق(ع) صادر شده باشد، مسلما منظور ایشان این نبوده که هیچ حاکم و ظالم و گردنکشى گرچه براى مدتى کوتاه بر قم مسلط نشده و حکمرانى نکرده است. شاید مقصود امام این بوده که به اصطلاح مقتضى براى نابودى جبارانى که نسبتبه قم سوء قصد داشته ولى موانعى چون گناه که از سوى عدهاى از اهالى قم صادر شده، باعث گردیده که حکام ظالم بر آنجا تسلط پیدا کنند. و اصولا با توجه به آنکه خداوند سرنوشت هیچ ملتى را تغییر نمىدهد مگر اینکه خود آنان بخواهند. مىتوان استنباط کرد که علت اصلى سلطه بیگانگان و ستمگران بر مردم قم و نیز بر ایران و دیگر کشورهاى اسلامى، چیزى جز کردار ناشایست آن یاجمعى از آنان و به فراموشى سپردن دستورات الهى نبوده است. خداوند در این باره فرموده است: «... ان الله لا یغیر ما بقوم حتى یغیروا ما بانفسهم...» یعنى خداوند سرنوشت هیچ ملتى را دگرگون نمىکند مگر اینکه آنان آنچه را که در خودشان هست، تغییر دهند.
حجتبلاد
3- عن ابى عبدالله (ع) قال: «ان الله احتجبالکوفه على سائر البلاد و بالمؤمنین من اهلها على غیرهم من اهل البلاد و احتجببلده قم على سائر البلاد و باهلها على جمیع اهل المشرق و المغرب من الجن و الانس و لم یدع الله قم و اهله مستضعفا بل وفقهم و ایدهم... و سیاتى زمان تکون بلده قم واهلها و حجه على الخلائق و ذلک فى زمان غیبه قائمنا(ع) الى ظهوره و لولا ذلک لساخت الارض باهلها. و ان الملائکه لتدفع البلایا عن قم و اهله، و ما قصده جبار بسوء الا قصمه قاصم الجبارین عنهم بداهیه او مصیبه او عدو. و ینسى الله الجبارین فى دولتهم ذکر قم و اهله کما نسوا ذکرالله.»
امام صادق (ع) فرمود: خداوند به شهر کوفه بر دیگر شهرها احتجاج کرده و به مومنان آن سامان برغیر آنان از ساکنان شهرها. و خداوند به شهر قم بر سایر شهرها به واسطه اهالى آن بر تمامى ساکنان مشرق و مغرب از جن و انس اجتجاج کرده است. خداوند اهل آن را مستضعف (در دین) نمىگذارد بلکه توفیقشان مىدهد و تاییدشان مىکند... زمانى مىآید که شهر و اهل قم بر دیگر مردم حجتاند و آن در زمان غیبت قائم ماست تا ظهور او. اگر چنین نباشد، زمین ساکنان خود را فرو مىبرد. مسلما ملائکه دشواریها را از قم و ساکنانش دفع مىکنند. هیچگاه گردنکشى نسبتبه قمیان سوء قصد نمىکند مگر آنکه درهم شکننده جباران او را نابود و به مصیبتیا درد سر یا دشمنى مشغولش مىنماید. خداوند قم را از یاد سرکشان در زمان حکومتشان مىبرد همانگونه که آنان یاد خدا را به فراموشى سپردند.
معدن علم و فضل، قائم مقام حجت
4- عن الصادق (ع) انه ذکرکوفه و قال: «ستخلو کوفه من المؤمنین و یازر عنها العلم کما تازر الحیه فى حجرها، ثم یظهر العلم ببلده یقال لها قم و یصیر معدنا للعلم و الفضل حتى لا یبقى فى الارض مستضعف فى الدین حتى المخدرات فى الحجال، و ذلک عند قرب ظهور قائمنا، فیجعل الله قم و اهله قائمین مقام الحجه و لولا ذلک لساخت الارض باهلها و لم یبق فى الارض حجه فیقیض العلم منه الى سائر البلاد فى المشرق و المغرب، فیتم حجه الله على الخلق حتى لا یبقى احد على الارض لم یبلغ الیه الدین و العلم، ثم یظهر القائم (ع) و یسیر سببا لنقمه الله و سخطه على العباد; لان الله لا ینتقم من العباد الا بعد انکار هم حجه.»
زمانى امام صادق(ع) شهر کوفه رایاد کرد و فرمود: در آینده کوفه از مومنان خالى مىشود و علم و دانش بدان پشت مىکند همچنانکه مار در لانه خویش پشت مىکند. آنگاه علم در شهرى به نام قم ظاهر وآنجا معدن علم و فضلیت مىشود به طورى که دیگر به روى زمین کسى که به امور دینى آگاه نباشد، پیدا نمىشود. در آن زمان حتى زنان پرده نشین هم از مسایل دینى آگاهى دارند. و این هنگام نزدیک شدن ظهور قائم ماست.
در آن هنگام خداوند قم و ساکنانش را قائم مقام حجت قرار مىدهد. واگر چنین نباشد، زمین ساکنان خود را فرو مىبرد و دیگر بر روى آن حجتى باقى نخواهد ماند. در آن عصر علم از قم به دیگر نقاط جهان در شرق و غرب جارى مىشود. لذا حجتخدا بر مردم تمام مىگردد به گونهاى که دیگر کسى یافت نمىشود که دستورهاى دینى و علم الهى بدو نرسیده باشد. آنگاه قائم (ع) ظهور مىکند و وسیله انتقام و خشم خداوند بر بندگان مىگردد; چون خداوند از مردم انتقام نمىگیرد مگر بعد از آنکه حجت را انکار کنند.
استراحتگاه مومنان، ماواى فاطمیان
5- عن محمد بن جعفر عن ابیه الصادق(ع) قال: «اذا اصابتکم بلیه و عناء فعلیکم بقم، فانه ماواى الفاطمیین و مستراح المؤمنین. و سیاتى زمان ینفر اولیاءنا و محبونا عنا و یبعدون عنا و ذلک مصلحه و لهم لیکلا یعرفوا بولایتنا و یحقنوا بذلک دماوهم و اموالهم و ما اراد احد بقم و اهله سوءا الا اذله الله و ابعده من رحمته.»
امام صادق(ع) فرمود: هرگاه بلا و ذلتى به شما رسید، به قم بروید. چون آنجا پناهگاه فرزندان فاطمه و استراحتگاه مومنان است. زمانى فرا مىرسد که اولیا و دوستدارانمان ازما مىگریزند و دور مىشوند تا به دوستى با ما شناخته نشوند و خون و داراییشان محفوظ بماند. این به نفعشان است.
کسى نسبتبه قم و ساکنانش سوء قصد نمىکند، مگر اینکه خداوند او را خوار و از رحمتخویش دور مىنماید.
بخش عمده این روایت مربوط به دوران خفقان آلودى است که بر فرزندان فاطمه(ع) وشیعیان على (ع) در زمان خلفا و پادشاهان ستمگر غیر شیعى خصوصا سفاکان اموى و عباسى پیش از انقلاب اسلامى گذشت.
محل باز شدن در بهشت
6- عن صفوان بن یحیى بیاع السابرى قال: کنتیوما عند ابى الحسن(ع) فجرى ذکر قم و اهله و میلهم الى المهدى(ع) فترحم علیهم و قال «رضى الله عنهم».
ثم قال: «ان للجنه ثمانیه ابواب و واحد منها لاهل قم وهم خیار شیعتنا من بین سائر البلاد. خمرالله تعالى و لایتنا فى طینتهم.»
صفوان یحیى فروشنده پارچههاى شاپورى گوید: روزى نزد امام کاظم (ع) (یا امام رضا(ع)) بودم که نام قم و ساکنانش و تمایل آنان به حضرت مهدى (ع) به میان آمد. در پى آن امام رحمتشان فرستاد و فرمود: خداوند از آنان خشنود باشد.
سپس افزود: بهشت داراى هشت در است و یکى از آنها از آن قمیان است. اهل قم بهترین شیعیان ما از میان دیگر شهرها هستند. خداوند دوستى ما را در سرنوشتشان آمیخته است.
آنچه در توضیح روایتبالا باید گفت، این است که شیعیان قم در مجموع نسبتبه شیعیان سایر نقاط بهتراند. بنابراین، توصیف و تعریف امام از اهل قم به اصطلاح از حیث مجموع من حیث مجموع است و ناظر به این معنا نیست که فرد فرد اهل قم از مومنانى که در سایر شهرها و سرزمینها به سر مىبرند، بهتر و برترند.
سرزمین مقدس
7- عن ابى مسلم العبدى عن ابى عبدالله الصادق (ع) قال: «قم مقدسه و اهلها منا و نحن منهم لایریدهم جباربسوء الا عجلت عقوبته، ما لم بجو لوا احوالهم فاذا فعلوا ذلک، سلط الله علیهم جبابره سوء. اما انهم انصار قائمنا و دعاه حقنا» ثم رفع راسه الى السماء و قال: «الهم اعصمهم من کل فتنه و نجهم من کل هلکه».
ابو مسلم عبدى گوید: امام صادق (ع) فرمود: خاک قم مقدس است و ساکنانش از ما هستند و ما از آنان. هیچگاه گردنکشى نسبتبه آنان سوء قصد نمىکند مگر اینکه به کیفر خود شتاب ورزد، البته تا زمانى که احوال خویش را تغییر ندهند. در آن صورت خداوند سرکشان را بر آنان مسلط مىکند. هان! اهل قم یارى دهندگان قائم ما هستند و به حق ما دعوت مىکنند.
راوى گوید: آنگاه امام سرش را به سوى آسمان بلندکرد و گفت: بار الها، آنان را از هر فتنهاى حفظ کن و از هر هلاکتى نجات ده.
از این روایتشرافت و قداست ذاتى شهر قم استفاده مىشود. یعنى از سخن امام به طور واضح مىتوان فهمید که خاک قم از ویژگى خاصى برخور دار است و این ویژگى بدون در نظر گرفتن افراد و شخصیتهاى بارزى است که در آنجا سکنا گزیدهاند.
نکته بسیار جالبى که در این روایتبدان تصریح شده، این است که اهل قم تا زمانى که کردار شایسته و اعمال پسندیده خود را ترک نکنند، مشمول رحمت الهى هستند و گردنکشان بر آنان سلطه پیدانخواهند کرد. اما پس از ترک دستورهاى الهى و غوطه ور شدن در گناهان به خشم الهى دچار و حکام ستمگر بر آنان چیره مىشوند.
مجمع انصار قائم آل محمد(ص)
8- عن عفان البصرى عن ابى عبدالله (ع)قال: قال لى: (اتدرى لمى سمى قم؟) قلت: الله و روسله و انت اعلم.
قال: «انما سمى قم لان اهله یجتمعون مع قائم آل محمد(ع) و یقومون معه و یستقیمون علیه و ینصرونه.»
عفان مىگوید:امام صادق (ع) به من فرمود: آیا مىدانى علت نامیده شدن این شهر به قم چیست؟
عفان عرض کرد: خدا و رسولش و شما داناترید.امام فرمود: این شهر قم نامگذارى شد چون مردمش با قائم آل محمد(ص) اجتماع و با او قیام، و براى او استقامت مىکنند و یاریش مىنمایند. برخى درشرح این حدیث گفتهاند:
از این حدیث و امثال آن، نقش اصلى مردم این سرزمین در حکومت جهانى حضرت مهدى (ع) روشن مىگردد. هستههاى اصلى انقلاب جهانى اسلام در دوران ظهور، از مردم ایران به ویژه مردم قم تشکیل مىشود. ازاین رو، زمینه سازى فرهنگى و تربیتى و گسترش معیارهاى راستین اسلامى میان تودهها، ضرورتى حیاتى مىیابد.تنها نمىتوان به این خرسند بود که اینجا شهر افتخار آفرین قم و قیام است و فروغ عالم گستر حضرت معصومه (س) را بر سر دارد، و دیگر راحت زیست و تعهد و مسولیتى احساس نکرد.این نوعى ساده اندیشى است; زیرا با توجه به گذشته و حال و رسالتى که قم در آینده بر دوش دارد، مسوولیتى بزرگ متوجه مردم این سامان است و باید شایستگى و تقواى بیشترى داشته باشند که در خور این سرزمین و این بارگاه ملکوتى باشد و زمینههاى آینده فراهم گردد و نعمت قرب و زیستن در چنین مرکزى ارج نهاده شود.و گرنه مسوولیت و کیفر افزونترى در کار خواهد بود; که مقربان مسئولیتى عظیمتر دارند.
زهرا، سالمترین شهرها، بهترین مواضع
9- سئل امیر المؤمنین على بن ابى طالب عن اسلم المدن و خیر المواضع عند نزول الفتن و ظهور السیف.
فقال (ع): «اسلم المواضع یومئذ قصبه قم. فاذا اضطربتخراسان و وقتعت الحرب بین اهل جرجان و طبرستان و ربتسجستان، فاسلم المواضع یومئذ قصبه قم. تلک البلده التى یخرج منها انصار خیر الناس ابا و اما و جدا و جده و عما و عمه. تلک التى تسمى الزهراء...»
از امیر مومنان على بن ابى طالب (ع) در باره سالمترین و بهترین شهرها و موضعها به هنگام نازل شدن فتنهها و ظاهر شدن شمشیرها سؤال شد. حضرت فرمود: سالمترین نقاط در آن روز، شهر قم است. زمانى که در خراسان اغتشاش روى دهد و میان مردم گرگان و طبرستان جنگ درگیرد و سیستان خراب شود، در آن هنگام سالمترین مواضع، شهر قم است. قم شهرى است که از آنجا یاران بهترین مردم از جهت پدر و مادر و جد وجده و عمو و عمه بر مىخیزند. آن شهر، زهرا نامیده شده است.
شهر انصار ائمه (ع)
10- عن الصادق(ع) قال: اهل خراسان اعلامنا و اهل قم انصارنا و اهلکوفه اوتادنا و اهل هذاالسواد منا و نحن منهم.»
از امام صادق (ع) روایتشده است که فرمود: خراسانیان پرچمهاى ما و اهل قم انصار ما و کوفیان میخهاى ما و اهل این سواد ازما و ما از آنان هستیم.
حرم اهل بیت(ع)
11- عن الصادق(ع) قال: «الا ان لله حرما و هو مکه. الا ان لرسول الله حرما و هو مدینه. الا ان لامیرالمؤمنین حرما و هو کوفه. الا ان حرمى و حرم ولدىمن بعدى قم.
امام صادق(ع) فرمود: خداوند حرمى دارد و آن مکه است. هان، رسول خدا حرمى دارد و آن مدینه است. آگاه باشید، امیر مومنان حرمى دارد و آن کوفه است. هان، حرم من و فرزندانم بعد از من قم است.
شهر پربرکت
12- عن الصادق(ع) قال: «ان لعلى قم ملکا رفرف علیها بجناحیه لایریدها جبار بسوء الا اذا به الله کذئب الملح فىالماء.»
ثم اشار الى عیسى بن عبدالله فقال: «سلام الله على اهل قم یسقى الله بلادهم الغیث و ینزل الله علیهم البرکات و یبدل الله سیئاتهم حسنات. هم اهل رکوع و سجود و قیام و قعود. هم الفقهاء العلماء الفهماء. هم اهل الدرایه و الروایه و حسن العباده.»
امام صادق(ع) فرمود: بر فراز قم فرشتهاى بالهاى خود را برافراشته است. هیچ گردنکشى نسبتبه قم سوء قصد نمىکند مگر آنکه خداوند او را نابود مىنماید چنانکه نمک در آب نابود مىشود. آنگاه امام به عیسى بن عبدالله اشاره کرد و فرمود: سلام خداوند بر اهل قم باد. خداوند سرزمینشان را به خوبى تبدیل کند. قمیان اهل رکوع و سجده و قیام و قعوداند. آنان فقیه و عالم و با شعور و اهل فهم و روایت هستند و عبادات را به خوبى به جا مىآورند.
طبق سخن امام و دعایى که ایشان در حق مردم قم فرموده است، بایستى وضعیت کشاورزى این شهر بسیار خوب و پربرکتباشد در حالى که خلاف آن مشاهده شده و حتى در برخى از زمانها آنان با کمبود آب هم مواجه بوده و مجبور شدهاند براى رفع آن نماز استسقاء بخوانند.
پاسخ اجمالى این اشکال پیشتر ذیل برخى از روایات گذشت. آنچه در اینجا به بیانى دیگر مىتوان گفت، این است که دعاى امام صادق(ع) گرچه در حق هرکس و هر گروهى که باشد، به اجابت مىرسد، لیکن این در صورتى است که مانعى به وجود نیاید. مانعى که در اینجا وجود دارد و از رسیدن نعمتهاى الهى و از جمله باران به مردم جلوگیرى مىکند، گناهان است. به این حقیقت چنانکه پیشتر هم اشاره شد آیاتى نیز دلالت مىکند.
کوفه کوچک
13- عن الصادق(ع) انه قال: «ان لله حرما و هو مکه. الا ان لرسول الله حرما و هوالمدینه. الا ان لامیرالمؤمنین حرما و هو الکوفه. الا و ان قم الکوفه الصغیره...»
از امام صادق(ع) روایتشده است که فرمود: خداوند داراى حرمى است و آن مکه است.
هان، رسول خدا حرمى دارد و آن مدینه است. آگاه باشید، امیرمومنان داراى حرم است و آن کوفه است. بدانید که قم کوفه کوچک است...در این روایت قم، کوفه کوچک دانسته شده است. بر این اساس، احادیثى که در شرافت کوفه وارد شده، شامل قم همخواهد بود.برخى از پژوهشگران در توضیح روایت فوق گفتهاند:
شاید منظور این باشد که بعد از ظهور حضرت بقیهالله ارواحنا فداه کوفه پایتختحکومت جهانى آن حضرت خواهد بود در آن موقع قم دومین پایگاه حکومتحقه خواهد بود. و شاید به همین جهت است که عاشقان دلباخته حضرتش در دوران غیبتبه مسجد سهله در کوفه و مسجد صاحب الزمان در جمکران قم رهنمون مىشوند. از این حدیث، ظمتشهر کوفه نیز به خوبى روشن مىشود که قم را با آن همه عظمتى که دارد، «کوفه کوچک» نامیدهاند.
اسامى شهر قم
با توجه به روایات ائمه(ع) 25 نام و عنوان و صفتبراى این شهر مقدس ذکر گردیده است.
1) قم 2) ارض جبل 3) سرزمین نجیبان 4) حجتبلاد 5) معدن علم و فضل 6) قائم مقام حجت 7) منزل آل محمد 8) جایگاه شیعیان 9) استراحتگاه مومنان 10) ماواى فاطمیان 11) پناهگاه شیعیان 12) محل باز شدن در بهشت 13) سرزمین مقدس 14) مجمع انصار قائم آل محمد 15) قطعهاى از بیت المقدس 16) زهرا 17) سالمترین شهرها 18) بهترین مواضع 19) بحر 20) معدن شیعیان 21) بلد امین 22) شهر انصار ائمه 23) حرم اهل بیت 24) شهر پربرکت 25) کوفه کوچک
تبلیغات
