مشروط انگاری حبس ابد اکراه کننده به شروط قصاص؛ ماهیت و پیامدها (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
بر اساس نظر مشهور فقهای امامیه، کیفرِ «مکرِه» حبس ابد است؛ اما راجع به ماهیت آن کیفر از حیث حدّ یا تعزیر بودن و حق الناس یا حق اللّٰه بودن اختلاف نظر وجود دارد و پذیرش هر یک از این نظریه ها، موجد آثار متفاوت فقهی و حقوقی (از حیث مصالحه و یا تبدیل به مجازاتی دیگر و...) است. قانون گذار در ماده 376، نظریه حق الناس را انتخاب و برای نخستین بار حبس ابد را مشروط به وجود شرایط قصاص در اکراه کننده نمود. ابهامات ماده و عدم سابقه تقنینی، سبب برداشت های مختلف از ماده گردیده و چالش های متعددی را در مقام تفسیر و اجرا ایجاد کرده است؛ برای مثال، در مواردی کیفر معاون از مباشر قتل فراتر می رود و یا معلوم نیست که شروط برابری در قصاص را باید در رابطه بین مقتول و اکراه کننده سنجید یا در رابطه بین مکرِه و مکرَه، و یا با توجه به مشروط بودن حبس ابد به تقاضای ولیّ دم، آیا در حین اجرای حبس ابد در صورت اراده ولیّ دم، مجازات منتفی می گردد و یا همانند سرقت حدی، آن مجازات تبدیل به حق اللّٰه می گردد و انصراف ولیّ دم تأثیری بر انتفاء آن ندارد؟ از سوی دیگر نسبت تبصره 6 ماده 19 با ماده 375 در هاله ای از ابهام قرار دارد. مقاله حاضر با روش توصیفی تحلیلی و در پرتو مراجعه به منابع فقهی و حقوقی، در صدد تحلیل چیستی کیفر «مکرِه» برآمده است. نتایج پژوهش نشان داد که منظور از شروط در ماده 376، صرفاً شرایط ثبوتی قصاص (عمدی بودن اکراه، تساوی در دین و عقل و انتفاء ابوت) است و از حیث ماهیت، نظریه تعزیری بودنِ حبس ابد در اکراه در قتل با اصول حاکم بر جرائم و مجازات ها، سیاست جنایی کارآمد و حفظ حقوق اولیای دم، انطباق بیشتری دارد. از این رو می توان گفت که با تصویب ماده 6 الحاقی 1399، حبس ابد مکرِه، تبدیل به حبس درجه یک شده است. همچنین با توجه به استثنایی بودن حکم ماده 376، مسلمان معتاد به اکراه به قتل کافر، محکوم به حبس ابد نمی شود؛ بلکه طبق ماده 376، مجازات معاونت در قتل در فراز آخر ماده 376 بر او اعمال می گردد. در مجموع، ابهامات و چالش های فوق الذکر مقتضی آن است که مقنن برای جلوگیری از تضییع حقوق متهمان و حفظ اعتبار آرای قضایی، اقدام به اصلاح ماده 376 نماید.Conditional Interpretation of Life Imprisonment in Compelling Conditions for Retribution: Nature and Consequences
According to the popular view of Imami jurists, the punishment of “Mokreh” (duressing someone to commit a crime) is life imprisonment. However, there are disagreements regarding the nature of this punishment, whether it is limited or retaliatory, whether it is a right of individuals or a right of God, and accepting any of these theories has different legal and jurisprudential implications (such as reconciliation or transformation into another punishment, etc.). In Article 376, the legislator chose the theory of the right of individuals and conditioned life imprisonment on the presence of retribution conditions for the first time. Ambiguities in the article and its lack of legislative precedent have led to different interpretations and created various challenges in terms of interpretation and implementation. For example, in some cases, the deputy perpetrator of a crime goes beyond the direct perpetrator of the murder, or it is not clear whether equality conditions in retribution should be assessed between the victim and the compelling party or between the direct and indirect compelling parties, or considering the conditional nature of life imprisonment, does the request of the victim’s guardian nullify the punishment during the execution of life imprisonment, or does it, like theft with a specific limit, transform into a right of God, and the withdrawal of the victim’s guardian has no effect on its nullification? On the other hand, the relationship between Clause 6 of Article 19 and Article 375 is in a realm of ambiguity. This article, using a descriptive-analytical method and based on referring to jurisprudential and legal sources, seeks to analyze the nature of the punishment of “Mokreh”. The research results indicate that the conditions referred to in Article 376 are merely the evidentiary conditions for retribution (intentional compelling, equality in religion and intellect, and the absence of coercion), and in terms of nature, the theory of punitive life imprisonment in compelling someone to commit murder is more in line with the principles governing crimes and punishments, effective criminal policy, and the preservation of the rights of the victim’s family. Therefore, it can be said that with the approval of the supplementary Article 6 in 2020, life imprisonment for compelling someone to commit a crime has been transformed into first-degree imprisonment. Additionally, considering the exceptional nature of the provision in Article 376, a Muslim addict who commits murder under compulsion is not sentenced to life imprisonment; instead, according to the last paragraph of Article 376, the punishment of being an accomplice in murder is applied to them. In summary, the aforementioned ambiguities and challenges necessitate legislative amendments to prevent the violation of the rights of the accused and to preserve the credibility of judicial decisions by amending Article 37.
تبلیغات
