ضیافت و مهمانى
آرشیو
چکیده
متن
مهمانى براى مردم مسلمان ایران در عید نوروز اهمیتى ویژه مىیابد. به این منظور بر آن شدیم تا در خصوص ضیافت و سفرهدارى نظرى کوتاه به آداب اسلامى بیفکنیم.
سخاوت
سخاوت از صفات پسندیدهاى است که در فرهنگ اسلام ارزش بالایى دارد، امام جعفر صادق(ع) فرمود:
«السخاء من اخلاق الانبیاء و هو عماد الایمان و لا یکون مؤمن الا سخیا»سخاوت از اخلاق پیامبران و ستون ایمان است و مؤمن نمىتواند سخى نباشد. مهماندارى و سفره انداختن یکى از جلوههاى بزرگ سخاوت است، این کار با ارزش آنجا مىتواند جلوهاى الهى داشته باشد که حدود اسلامى آن رعایتشود.
فضیلت ضیافت
از پیامبر اسلام(ص) روایتشده است: «لا خیر فیمن لا یضیف»در کسى که ضیافت نمىکند، خیرى نیست.
حضرت ابراهیم خلیل(ع) وقتى مىخواست غذایى تناول کند، یکى دو میل راه مىرفت تا کسى را پیدا کند و با هم غذا بخورند، به همین جهت کنیه ابوالضیفان (پدر مهمانها) به او داده شد.
در قرآن کریم نیز داستان مهمانان حضرت ابراهیم(ع) را مىخوانیم: «هل اتیک حدیث ضیف ابراهیم» که پس از وارد شدن مهمانان و احوالپرسى با آنها، پنهانى به سوى خانواده خود رفت و گوساله چاقى را بریان کرد و براى آنان آورد.
از امام صادق(ع) روایتشده است که:
«مهمانان وقتى بر میزبان وارد مىشوند، روزى بسیارى با خود مىآورند و وقتى مىروند آمرزش الهى را به میزبان مىدهند.»
تکلف، عامل بازدارنده
از جمله نکاتى که در برخى از ضیافتها وجود دارد این است که میزبان خود را به زحمت طاقتفرسایى مىاندازد. از رسول گرامى اسلام روایتشده است که:
«خویش را براى مهمانى به تکلف و زحمت زیاد نیندازید چون این امر موجب مىشود که مهمان و مهمانى مورد دشمنى شما قرار گیرد و هر کس نسبتبه مهمان بغض داشته باشد خداوند را مبغوض داشته است و هر کس خداوند را مبغوض بدارد، خداوند هم او را مورد غضب خویش قرار مىدهد.»
از اینروى پیامبر اکرم(ص) اهل تکلف نبود.
«و ما انا من المتکلفین» کما اینکه متکلفین را هم دوست ندارد.
آنچه بیان شد به معناى تنگنظرى نیست که خود صفتى مذموم استبلکه به این معناست که باید به اندازه قدرت مالى پذیرایى کرد. حال اگر کسى توانایى داشتباید بهتر از مهمانان پذیرایى کند و هر چه در این زمینه مورد بهرهبردارى درست واقع شود، اسراف نخواهد بود. در روایتى آمده است که:
«اگر غذایى را به صد هزار درهم! تهیه کنى و از آن فقط یک مؤمن بخورد، اسراف نکردهاى!»مقصود این است که در صورت توانایى، پذیرایى خوب کردن، اسراف محسوب نمىشود.
وظایف میزبان
1 - دعوت به ضیافت
دعوت از مؤمنین براى ضیافت، سنتى ریشهدار، و سیرهاى رایج نزد پیشوایان، بزرگان و عالمان ما استبنابراین سزاوار است ارزش این سنتبیش از گذشته حفظ شود. مهم آن است که دعوتها و ضیافتها به قشر و طبقه خاصى تعلق نداشته باشد و نیازمندان و انسانهاى پرهیزگار و شریف در لیست دعوتها وارد شوند زیرا رسول گرامى اسلام فرمودند: «لا تاکل الا طعام تقى و لا یاکل طعامک الا تقى»تنها، غذاى پرهیزکار را بخور و غذاى تو را تنها، پرهیزکار باید بخورد.
2 - پرهیز از فخرفروشى
امیرالمؤمنین(ع) فرمود: «من صنع شیئا للمفاخرة حشره الله یوم القیامة اسود».
هر کس سفرهاى را براى فخرفروشى ساخته و پرداخته کند، خداوند روز قیامت او را سیاه محشور مىکند.
چون فخرفروشى در میهمانى سبب ریخت و پاش مىشود، دیگران را به این امر تشویق مىکند، آنگاه عدهاى هم به خاطر عدم توانایى، از میهمانى صرفنظر مىکنند.
3 - احترام به مهمان
رسول گرامى اسلام(ص) فرمود: «من کان یؤمن بالله و الیوم الآخر فلیکرم ضیفه».
هر کس به خداوند و روز قیامت ایمان دارد به مهمانش احترام کند.
این دستور نورانى موجب مىشود مهمان از نظر روحى خود را در حالت انفعالى احساس نکند، در نتیجه، مودت و حبتبین مسلمانان ریشهدارتر و پیوندهاى دینى و برادرى محکمتر خواهد شد.
4 - پذیرایى خوب
میزبان در حد توانایى باید غذایى که مهمان را به اشتهاء درآورد تهیه کند.
ابوحمزه مىگوید: ما با جماعتى نزد امام صادق(ع) بودیم، امام صادق(ع) فرمود، طعامى آوردند که از نظر لذیذ و پاکیزه بودن، چنان غذایى ندیده بودیم، و خرمایى آوردند که از خوبى و تمیزى آن، به چهره یکدیگر نگاه مىکردیم.
5 - رفع موانع
میزبان علاوه بر ایجاد زمینه مناسب براى مهمان، باید به رفع موانعى که مانع پذیرایى کامل از او مىشود، بپردازد. روایات نکات گوناگونى در این باره آمده است از جمله اینکه;
میزبان اولین نفرى باشد که دستبه سفره مىبرد و آخرین نفرى باشد که از سفره دستبرمىدارد.
در روایتى مىخوانیم;
هنگامى که رسول گرامى اسلام(ص) با جماعتى غذا مىخوردند، اولین کسى بود که دستبه طرف سفره مىبرد و آخرین نفرى بود که از سفره دستبرمىداشت، تا مهمانان غذا بخورند.
6 - از مهمان کار نکشید
میزبان نباید در امور مربوط به مهمانى یا دیگر کارها از مهمان کار بکشد. حتى در برخى روایات آمده است که خود مهمان بدون آنکه از او تقاضایى شده باشد مىخواست کارى انجام بدهد، امام(ع) مانع شد.
الف - مهمان امام صادق(ع) برخاست تا برخى از نیازمندیهاى منزل حضرت را برآورده سازد، امام(ع) مانع شد و خود به انجام آن پرداخت آنگاه فرمود: «نهى رسول الله عن ان یستخدم الضیف» رسول الله(ص) از بکارگیرى مهمان نهى فرموده است.
ب - شب هنگام امام رضا(ع) با مهمانش گفتگو مىکرد، ناگهان در بین صحبت روشنى چراغ از حالت طبیعى خارج شد، مهمان دستبرد تا آن را اصلاح کند، امام رضا(ع) مانع شد و خود آن حضرت به اصلاح و تنظیم چراغ اقدام کرد و فرمود: «انا قوم لا نستخدم اضیافنا»ما مردمى هستیم که مهمانان خود را به کار نمىگیریم.
7 - سفره را زود جمع نکنید
در روایتى از امام صادق(ع) آمده است که:
«نشستن بر سر سفره را طول بدهید، این ساعتى است که از عمر شما حساب نمىشود.»
و در مهمانى و ضیافت این مساله از تاکید بیشترى برخوردار مىگردد تا همه بتوانند غذاى خود را بخورند و کسى گرسنه از سر سفره برنخیزد.
وظایف مهمانها
مهمانها نیز آداب و وظایفى دارند از جمله;
1 - بدون دعوت، مهمان نشوید!
اگر شما را به مجلسى دعوت نکردهاند، نروید، در غیر این صورت چنانچه اگر با بىاعتنایى روبرو شدید، باید خود را سرزنش کنید. در روایتى از پیامبر(ص) آمده است که: هشت گروه اگر مورد اهانت قرار گرفتند، نباید کسى جز خودشان را ملامت کنند.
«الذاهب الى مائدة لم یدع الیها»کسى که دعوت به غذا خوردن نشده است، بدون دعوت برود.
گذشته از آن، غذایى که مهمان ناخوانده مىخورد، خالى از اشکال نخواهد بود.
امام صادق(ع) فرمودند: «من اکل طعاما لم یدع الیه فانما اکل قطعة من النار»اگر کسى غذایى بخورد که به آن دعوت نشده است، گویا پارهاى از آتش را مىخورد.
2 - رعایت تعداد دعوتشوندگان
امام صادق(ع) فرمود:
«هرگاه شما را دعوت به طعامى کردند، فرزند خود را به همراه مبرید زیرا; اگر چنین کارى بکنید آنچه خورده مىشود، حرام خواهد بود و غاصب بشمار مىروید!
3 - پذیرش دعوت
امام صادق(ع) فرمود: «ان من حق المسلم على المسلم ان یجیبه اذا دعاه»از جمله حقوق مسلمان بر مسلمان این است که; هرگاه او را دعوت بنماید، بپذیرد.
و در روایتى دیگر پذیرفتن دعوت مؤمن را از حقوق واجب شمرده است.
4 - وقتشناسى
در جلسات عمومى معمولا پس از صرف غذا عدهاى مىنشینند و با یکدیگر به صحبت مىپردازند، این کار چون موجب وقتگیرى میزبان مىشود درست نیست. البته مواردى که میزبان خود چنین مجالس را مىخواهد برگزار کند مستثنى است.
به این آیه شریفه توجه فرمایید:
«یا ایها الذین امنوا لا تدخلوا بیوت النبى الا ان یؤذن لکم الى طعام غیر ناظرین اناه ولکن اذا دعیتم فادخلوا و اذا طعمتم فانتشروا و لا مستانسین لحدیث، ان ذلکم یؤذى النبى»
اى کسانى که ایمان آوردهاید، داخل خانههاى پیامبر نشوید مگر به شما اجازه براى صرف غذا داده شود (مشروط بر اینکه قبل از موعد نیایید) و در انتظار وقت غذا ننشینید، اما هنگامى که دعوت شدید، داخل شوید و چون غذا خوردید، پراکنده گردید (و بعد از صرف غذا) به بحث و صحبت ننشینید، این عمل شما پیامبر را ناراحت مىکند.
5 - مکان نشستن
از حضرت امام محمدباقر(ع) نقل شده است که چون شخصى به خانه کسى برود، هر جا که صاحبخانه امر کرد، بنشیند زیرا، صاحبخانه امور مخفى خانهاش را بهتر مىداند.
6 - پرهیز از بهانهگیرى
مهمان در مورد غذایى که براى او تهیه شده است، نباید بهانه بگیرد. از امام صادق(ع) روایتشده است که:
«هلک امرء احتقر لاخیه ما یحضره و هلک امرء احتقر لاخیه ما قدم الیه.»
هلاک شد شخصى که براى پذیرایى از برادر دینى خود، آنچه را در خانه حاضر است ناچیز بشمارد، و هلاک شد شخصى که غذایى را که برایش آوردهاند ناچیز بشمارد.
7 - پرهیز از تعارف
غذایى که تهیه شده است را بدون تعارف و بخورید. عدهاى با امام صادق(ع) غذا مىخوردند و به اصطلاح زدوتر دست کشیدند، امام(ع) آنان را توصیه به غذا خوردن کرد فرمود: «ان اشدکم حبا لنا احسنکم اکلا عندنا»هر کس بهتر (و بیشتر) نزد ما غذا بخورد، بیشتر ما را دوست دارد!
و در حدیث دیگرى، امام صادق(ع) مهمان خود را توصیه به خوردن کرد و فرمود:
«کل اما علمت انه تعرف مودة الرجل لاخیه باکله من طعامه»بخور، مگر نمىدانى که دوستى انسان با برادر دینى خود با خوردن او از غذایش شناخته مىشود.
و حضرت امام رضا(ع) فرمود:
«سخى و صاحب همت» از طعام مردم مىخورد تا مردم از طعام او بخورند.
و بخیل غذاى مردم را نمىخورد تا از طعام او نخورند.
8 - دعا کردن
مهمان به خاطر نعمتهاى الهى شکر خدا را بجا آورد و براى سلامتى و برآورده شدن حاجتهاى میزبان دعا کند، رسول گرامى(ص) در خانهاى دعوت شده بود، در حق آنان فرمود:
«طعم عندکم الصائمون و اکل عندکم الابرار وصلت علیکم الملائکة الاخیار»روزهداران نزد شما طعام خوردند و ابرار و نیکان نزد شما پذیرایى شدند، و فرشتگان برگزیده بر شما درود مىفرستند.
و از امام محمدباقر(ع) روایتشده است که هرگاه سفره را جمع مىکردند، رسول گرامى اسلام(ص) مىفرمود:
«خداوندا، نعمت زیاد و پاکیزه و با برکت دادى، با آن ما را سیر کردى و سیراب نمودى، حمد و سپاس خدایى را که اطعام مىکند ولى اطعام نمىشود (چون مبراى از این چیزهاست)«الحمدلله الذى یطعم و لا یطعم».
دوازده نکته
در پایان این بحثبه دوازه نکته اشاره مىکنیم:
1 - غذایى که تهیه مىشود، باید از مال حلال باشد.
2 - امام صادق(ع): هر کس قبل و بعد از غذا دستهاى خود را بشوید، زندگى آسوده و بدنى سالم خواهد داشت و نیز فرمود: وضو گرفتن قبل از غذا و پس از آن، روزى انسان را زیاد مىکند.
3 - رسول گرامى اسلام(ص): بنده خدا بر سر سفره، اگر با بسمالله شروع کند، فرشتگان براى او دعا مىکنند و شیطان را بیرون مىرانند و چنانچه پس از خوردن غذا، الحمدلله بگوید: فرشتگان مىگویند، اینها مردمى هستند که خداوند بر آنها نعمت داده و شکر پروردگارشان را بجا مىآورند.
4 - اول غذاى سبکتر را بخورید و بعد غذاى سنگینتر را، تا در هضم غذا دچار مشکل نشوید.
5 - افتتاح و اختتام غذا با نمک باشد. این از جمله سفارشات رسول گرامى اسلام(ص) به على(ع) است.
6 - از خوردن غذاى داغ پرهیز کنید.
7 - امام باقر(ع): نزد خداوند چیزى بدتر از شکمى که پر از غذا باشید نیست. و حضرت على(ع) به فرزند امام حسن(ع) چهار نکته را یادآور شد که اگر آنها را رعایت کند از مراجعه به پزشکان بىنیاز مىشود: وقتى گرسنهاى، بخور، تاء;ء میل به غذا دارى (و خیلى سیر نشدهاى) از خوردن دستبکش، خوب غذا را بجو و قبل از خوابیدن، به دستشویى برو
8 - امام صادق(ع): در صورتى که مىتوانى با دست راست غذا بخور.
9 - امام صادق(ع): نان را زیر ظرف قرار ندهید، و رسول گرامى اسلام(ص) فرمود: احترام نان به این است که وقتى بر سر سفره آوردند، به انتظار غذاى دیگر نباشید (و به نان بىتوجهى نکنید بلکه با نان شروع کنید) و آن را به زیر دست و پا نیدازید و با کارد آن را نبرید.
10 - رسول گرامى اسلام(ص): مهمانى روز اول و دوم و سوم است، اما بعد از آن صدقه و تصدق (از جانب میزبان) حساب مىشود، حضرت فرمود: آنقدر نزد برادر مؤمن خود نمانید که او را درهم شکنید که دیگر چیزى نداشته باشد، تا خرج شما بنماید.
11 - با معصیت و گناه سفره رحمت را آلوده نسازیم، در معاشرتها حساب محرم و نامحرم بشود، گفتگوها حریم داشته باشد، عفت زبان حفظ شود، از غیبت و تهمت دیگران اجتناب شود، نوشیدنى یا غذایى که خوردنش حرام است در سفره مشاهده نشود.
12 - از باب ، من لم یشکر المخلوق لم یشکر الخالق، از کسانى که در تهیه غذا و سفره زحمت کشیدهاند، سپاسگزارى کنید میزبان نیز از خانواده خود و افرادى که کمک کردهاند، قدردانى کند.
سخاوت
سخاوت از صفات پسندیدهاى است که در فرهنگ اسلام ارزش بالایى دارد، امام جعفر صادق(ع) فرمود:
«السخاء من اخلاق الانبیاء و هو عماد الایمان و لا یکون مؤمن الا سخیا»سخاوت از اخلاق پیامبران و ستون ایمان است و مؤمن نمىتواند سخى نباشد. مهماندارى و سفره انداختن یکى از جلوههاى بزرگ سخاوت است، این کار با ارزش آنجا مىتواند جلوهاى الهى داشته باشد که حدود اسلامى آن رعایتشود.
فضیلت ضیافت
از پیامبر اسلام(ص) روایتشده است: «لا خیر فیمن لا یضیف»در کسى که ضیافت نمىکند، خیرى نیست.
حضرت ابراهیم خلیل(ع) وقتى مىخواست غذایى تناول کند، یکى دو میل راه مىرفت تا کسى را پیدا کند و با هم غذا بخورند، به همین جهت کنیه ابوالضیفان (پدر مهمانها) به او داده شد.
در قرآن کریم نیز داستان مهمانان حضرت ابراهیم(ع) را مىخوانیم: «هل اتیک حدیث ضیف ابراهیم» که پس از وارد شدن مهمانان و احوالپرسى با آنها، پنهانى به سوى خانواده خود رفت و گوساله چاقى را بریان کرد و براى آنان آورد.
از امام صادق(ع) روایتشده است که:
«مهمانان وقتى بر میزبان وارد مىشوند، روزى بسیارى با خود مىآورند و وقتى مىروند آمرزش الهى را به میزبان مىدهند.»
تکلف، عامل بازدارنده
از جمله نکاتى که در برخى از ضیافتها وجود دارد این است که میزبان خود را به زحمت طاقتفرسایى مىاندازد. از رسول گرامى اسلام روایتشده است که:
«خویش را براى مهمانى به تکلف و زحمت زیاد نیندازید چون این امر موجب مىشود که مهمان و مهمانى مورد دشمنى شما قرار گیرد و هر کس نسبتبه مهمان بغض داشته باشد خداوند را مبغوض داشته است و هر کس خداوند را مبغوض بدارد، خداوند هم او را مورد غضب خویش قرار مىدهد.»
از اینروى پیامبر اکرم(ص) اهل تکلف نبود.
«و ما انا من المتکلفین» کما اینکه متکلفین را هم دوست ندارد.
آنچه بیان شد به معناى تنگنظرى نیست که خود صفتى مذموم استبلکه به این معناست که باید به اندازه قدرت مالى پذیرایى کرد. حال اگر کسى توانایى داشتباید بهتر از مهمانان پذیرایى کند و هر چه در این زمینه مورد بهرهبردارى درست واقع شود، اسراف نخواهد بود. در روایتى آمده است که:
«اگر غذایى را به صد هزار درهم! تهیه کنى و از آن فقط یک مؤمن بخورد، اسراف نکردهاى!»مقصود این است که در صورت توانایى، پذیرایى خوب کردن، اسراف محسوب نمىشود.
وظایف میزبان
1 - دعوت به ضیافت
دعوت از مؤمنین براى ضیافت، سنتى ریشهدار، و سیرهاى رایج نزد پیشوایان، بزرگان و عالمان ما استبنابراین سزاوار است ارزش این سنتبیش از گذشته حفظ شود. مهم آن است که دعوتها و ضیافتها به قشر و طبقه خاصى تعلق نداشته باشد و نیازمندان و انسانهاى پرهیزگار و شریف در لیست دعوتها وارد شوند زیرا رسول گرامى اسلام فرمودند: «لا تاکل الا طعام تقى و لا یاکل طعامک الا تقى»تنها، غذاى پرهیزکار را بخور و غذاى تو را تنها، پرهیزکار باید بخورد.
2 - پرهیز از فخرفروشى
امیرالمؤمنین(ع) فرمود: «من صنع شیئا للمفاخرة حشره الله یوم القیامة اسود».
هر کس سفرهاى را براى فخرفروشى ساخته و پرداخته کند، خداوند روز قیامت او را سیاه محشور مىکند.
چون فخرفروشى در میهمانى سبب ریخت و پاش مىشود، دیگران را به این امر تشویق مىکند، آنگاه عدهاى هم به خاطر عدم توانایى، از میهمانى صرفنظر مىکنند.
3 - احترام به مهمان
رسول گرامى اسلام(ص) فرمود: «من کان یؤمن بالله و الیوم الآخر فلیکرم ضیفه».
هر کس به خداوند و روز قیامت ایمان دارد به مهمانش احترام کند.
این دستور نورانى موجب مىشود مهمان از نظر روحى خود را در حالت انفعالى احساس نکند، در نتیجه، مودت و حبتبین مسلمانان ریشهدارتر و پیوندهاى دینى و برادرى محکمتر خواهد شد.
4 - پذیرایى خوب
میزبان در حد توانایى باید غذایى که مهمان را به اشتهاء درآورد تهیه کند.
ابوحمزه مىگوید: ما با جماعتى نزد امام صادق(ع) بودیم، امام صادق(ع) فرمود، طعامى آوردند که از نظر لذیذ و پاکیزه بودن، چنان غذایى ندیده بودیم، و خرمایى آوردند که از خوبى و تمیزى آن، به چهره یکدیگر نگاه مىکردیم.
5 - رفع موانع
میزبان علاوه بر ایجاد زمینه مناسب براى مهمان، باید به رفع موانعى که مانع پذیرایى کامل از او مىشود، بپردازد. روایات نکات گوناگونى در این باره آمده است از جمله اینکه;
میزبان اولین نفرى باشد که دستبه سفره مىبرد و آخرین نفرى باشد که از سفره دستبرمىدارد.
در روایتى مىخوانیم;
هنگامى که رسول گرامى اسلام(ص) با جماعتى غذا مىخوردند، اولین کسى بود که دستبه طرف سفره مىبرد و آخرین نفرى بود که از سفره دستبرمىداشت، تا مهمانان غذا بخورند.
6 - از مهمان کار نکشید
میزبان نباید در امور مربوط به مهمانى یا دیگر کارها از مهمان کار بکشد. حتى در برخى روایات آمده است که خود مهمان بدون آنکه از او تقاضایى شده باشد مىخواست کارى انجام بدهد، امام(ع) مانع شد.
الف - مهمان امام صادق(ع) برخاست تا برخى از نیازمندیهاى منزل حضرت را برآورده سازد، امام(ع) مانع شد و خود به انجام آن پرداخت آنگاه فرمود: «نهى رسول الله عن ان یستخدم الضیف» رسول الله(ص) از بکارگیرى مهمان نهى فرموده است.
ب - شب هنگام امام رضا(ع) با مهمانش گفتگو مىکرد، ناگهان در بین صحبت روشنى چراغ از حالت طبیعى خارج شد، مهمان دستبرد تا آن را اصلاح کند، امام رضا(ع) مانع شد و خود آن حضرت به اصلاح و تنظیم چراغ اقدام کرد و فرمود: «انا قوم لا نستخدم اضیافنا»ما مردمى هستیم که مهمانان خود را به کار نمىگیریم.
7 - سفره را زود جمع نکنید
در روایتى از امام صادق(ع) آمده است که:
«نشستن بر سر سفره را طول بدهید، این ساعتى است که از عمر شما حساب نمىشود.»
و در مهمانى و ضیافت این مساله از تاکید بیشترى برخوردار مىگردد تا همه بتوانند غذاى خود را بخورند و کسى گرسنه از سر سفره برنخیزد.
وظایف مهمانها
مهمانها نیز آداب و وظایفى دارند از جمله;
1 - بدون دعوت، مهمان نشوید!
اگر شما را به مجلسى دعوت نکردهاند، نروید، در غیر این صورت چنانچه اگر با بىاعتنایى روبرو شدید، باید خود را سرزنش کنید. در روایتى از پیامبر(ص) آمده است که: هشت گروه اگر مورد اهانت قرار گرفتند، نباید کسى جز خودشان را ملامت کنند.
«الذاهب الى مائدة لم یدع الیها»کسى که دعوت به غذا خوردن نشده است، بدون دعوت برود.
گذشته از آن، غذایى که مهمان ناخوانده مىخورد، خالى از اشکال نخواهد بود.
امام صادق(ع) فرمودند: «من اکل طعاما لم یدع الیه فانما اکل قطعة من النار»اگر کسى غذایى بخورد که به آن دعوت نشده است، گویا پارهاى از آتش را مىخورد.
2 - رعایت تعداد دعوتشوندگان
امام صادق(ع) فرمود:
«هرگاه شما را دعوت به طعامى کردند، فرزند خود را به همراه مبرید زیرا; اگر چنین کارى بکنید آنچه خورده مىشود، حرام خواهد بود و غاصب بشمار مىروید!
3 - پذیرش دعوت
امام صادق(ع) فرمود: «ان من حق المسلم على المسلم ان یجیبه اذا دعاه»از جمله حقوق مسلمان بر مسلمان این است که; هرگاه او را دعوت بنماید، بپذیرد.
و در روایتى دیگر پذیرفتن دعوت مؤمن را از حقوق واجب شمرده است.
4 - وقتشناسى
در جلسات عمومى معمولا پس از صرف غذا عدهاى مىنشینند و با یکدیگر به صحبت مىپردازند، این کار چون موجب وقتگیرى میزبان مىشود درست نیست. البته مواردى که میزبان خود چنین مجالس را مىخواهد برگزار کند مستثنى است.
به این آیه شریفه توجه فرمایید:
«یا ایها الذین امنوا لا تدخلوا بیوت النبى الا ان یؤذن لکم الى طعام غیر ناظرین اناه ولکن اذا دعیتم فادخلوا و اذا طعمتم فانتشروا و لا مستانسین لحدیث، ان ذلکم یؤذى النبى»
اى کسانى که ایمان آوردهاید، داخل خانههاى پیامبر نشوید مگر به شما اجازه براى صرف غذا داده شود (مشروط بر اینکه قبل از موعد نیایید) و در انتظار وقت غذا ننشینید، اما هنگامى که دعوت شدید، داخل شوید و چون غذا خوردید، پراکنده گردید (و بعد از صرف غذا) به بحث و صحبت ننشینید، این عمل شما پیامبر را ناراحت مىکند.
5 - مکان نشستن
از حضرت امام محمدباقر(ع) نقل شده است که چون شخصى به خانه کسى برود، هر جا که صاحبخانه امر کرد، بنشیند زیرا، صاحبخانه امور مخفى خانهاش را بهتر مىداند.
6 - پرهیز از بهانهگیرى
مهمان در مورد غذایى که براى او تهیه شده است، نباید بهانه بگیرد. از امام صادق(ع) روایتشده است که:
«هلک امرء احتقر لاخیه ما یحضره و هلک امرء احتقر لاخیه ما قدم الیه.»
هلاک شد شخصى که براى پذیرایى از برادر دینى خود، آنچه را در خانه حاضر است ناچیز بشمارد، و هلاک شد شخصى که غذایى را که برایش آوردهاند ناچیز بشمارد.
7 - پرهیز از تعارف
غذایى که تهیه شده است را بدون تعارف و بخورید. عدهاى با امام صادق(ع) غذا مىخوردند و به اصطلاح زدوتر دست کشیدند، امام(ع) آنان را توصیه به غذا خوردن کرد فرمود: «ان اشدکم حبا لنا احسنکم اکلا عندنا»هر کس بهتر (و بیشتر) نزد ما غذا بخورد، بیشتر ما را دوست دارد!
و در حدیث دیگرى، امام صادق(ع) مهمان خود را توصیه به خوردن کرد و فرمود:
«کل اما علمت انه تعرف مودة الرجل لاخیه باکله من طعامه»بخور، مگر نمىدانى که دوستى انسان با برادر دینى خود با خوردن او از غذایش شناخته مىشود.
و حضرت امام رضا(ع) فرمود:
«سخى و صاحب همت» از طعام مردم مىخورد تا مردم از طعام او بخورند.
و بخیل غذاى مردم را نمىخورد تا از طعام او نخورند.
8 - دعا کردن
مهمان به خاطر نعمتهاى الهى شکر خدا را بجا آورد و براى سلامتى و برآورده شدن حاجتهاى میزبان دعا کند، رسول گرامى(ص) در خانهاى دعوت شده بود، در حق آنان فرمود:
«طعم عندکم الصائمون و اکل عندکم الابرار وصلت علیکم الملائکة الاخیار»روزهداران نزد شما طعام خوردند و ابرار و نیکان نزد شما پذیرایى شدند، و فرشتگان برگزیده بر شما درود مىفرستند.
و از امام محمدباقر(ع) روایتشده است که هرگاه سفره را جمع مىکردند، رسول گرامى اسلام(ص) مىفرمود:
«خداوندا، نعمت زیاد و پاکیزه و با برکت دادى، با آن ما را سیر کردى و سیراب نمودى، حمد و سپاس خدایى را که اطعام مىکند ولى اطعام نمىشود (چون مبراى از این چیزهاست)«الحمدلله الذى یطعم و لا یطعم».
دوازده نکته
در پایان این بحثبه دوازه نکته اشاره مىکنیم:
1 - غذایى که تهیه مىشود، باید از مال حلال باشد.
2 - امام صادق(ع): هر کس قبل و بعد از غذا دستهاى خود را بشوید، زندگى آسوده و بدنى سالم خواهد داشت و نیز فرمود: وضو گرفتن قبل از غذا و پس از آن، روزى انسان را زیاد مىکند.
3 - رسول گرامى اسلام(ص): بنده خدا بر سر سفره، اگر با بسمالله شروع کند، فرشتگان براى او دعا مىکنند و شیطان را بیرون مىرانند و چنانچه پس از خوردن غذا، الحمدلله بگوید: فرشتگان مىگویند، اینها مردمى هستند که خداوند بر آنها نعمت داده و شکر پروردگارشان را بجا مىآورند.
4 - اول غذاى سبکتر را بخورید و بعد غذاى سنگینتر را، تا در هضم غذا دچار مشکل نشوید.
5 - افتتاح و اختتام غذا با نمک باشد. این از جمله سفارشات رسول گرامى اسلام(ص) به على(ع) است.
6 - از خوردن غذاى داغ پرهیز کنید.
7 - امام باقر(ع): نزد خداوند چیزى بدتر از شکمى که پر از غذا باشید نیست. و حضرت على(ع) به فرزند امام حسن(ع) چهار نکته را یادآور شد که اگر آنها را رعایت کند از مراجعه به پزشکان بىنیاز مىشود: وقتى گرسنهاى، بخور، تاء;ء میل به غذا دارى (و خیلى سیر نشدهاى) از خوردن دستبکش، خوب غذا را بجو و قبل از خوابیدن، به دستشویى برو
8 - امام صادق(ع): در صورتى که مىتوانى با دست راست غذا بخور.
9 - امام صادق(ع): نان را زیر ظرف قرار ندهید، و رسول گرامى اسلام(ص) فرمود: احترام نان به این است که وقتى بر سر سفره آوردند، به انتظار غذاى دیگر نباشید (و به نان بىتوجهى نکنید بلکه با نان شروع کنید) و آن را به زیر دست و پا نیدازید و با کارد آن را نبرید.
10 - رسول گرامى اسلام(ص): مهمانى روز اول و دوم و سوم است، اما بعد از آن صدقه و تصدق (از جانب میزبان) حساب مىشود، حضرت فرمود: آنقدر نزد برادر مؤمن خود نمانید که او را درهم شکنید که دیگر چیزى نداشته باشد، تا خرج شما بنماید.
11 - با معصیت و گناه سفره رحمت را آلوده نسازیم، در معاشرتها حساب محرم و نامحرم بشود، گفتگوها حریم داشته باشد، عفت زبان حفظ شود، از غیبت و تهمت دیگران اجتناب شود، نوشیدنى یا غذایى که خوردنش حرام است در سفره مشاهده نشود.
12 - از باب ، من لم یشکر المخلوق لم یشکر الخالق، از کسانى که در تهیه غذا و سفره زحمت کشیدهاند، سپاسگزارى کنید میزبان نیز از خانواده خود و افرادى که کمک کردهاند، قدردانى کند.