فاطمه(س) در آینه فقه

تاریخ مدیون فاطمه(س) است. او یک معجزه الهى بود. گره‏هاى آمیختگى حق و باطل را گریه‏هاى او گشود. دیوارهاى بلند زندان باطل را فریادهاى او ویران کرد و حق را که مى‏رفت‏براى همیشه زندانى بماند، نجات داد.
بستر بیماریش، بستر زمان را براى پویایى اسلام هموار کرد. ناله‏هایش، ستونهایى شد که بناى نوبنیاد اسلام را از ریزش بازداشت.
اگر آواى فاطمه(س) از دل آرام روزگار خویش برنمى‏خاست، اوج نمى‏گرفت و خروش برنمى‏آورد واقعیتهاى پنهان به ساحل نگاه ما نمى‏رسید. و در اعماق تاریخ براى همیشه ناشناخته مى‏ماند.
اگر چه کم زیست و زود رفت ولى تخم گلهایى را در بیابان جهان افشاند که براى همیشه به شکوفه خواهند نشست و چشمان غم‏زده و پریشان را به مهمانى قرب الهى خواهند برد.
آرى تاریخ مدیون فاطمه(ع) است او تاریخ را شکل داد. تاریخ با ریشه‏هاى فاطمه(س) آب مى‏نوشد، سرسبزى مى‏گیرد و به ثمر مى‏نشیند فاطمه(س) لبخند جهان هستى است. عصاره بودن و چکیده آفرینش.
فاطمه(س) یک معجزه است. او تجلیگاه قدرت الهى است. اگر قدرت الهى از «امى‏» عقل کل مى‏سازد و مهر پیامبرى بر تارکش مى‏نشاند از زندگى کوتاه فاطمه(س) نیز چشمه‏هاى معرفت را براى همیشه در کوهساران جهان روان مى‏نماید. شاید کوتاهى سوره کوثر - این کوتاهترین سوره قرآن - به این نکته نظر دارد. یعنى سوره مربوط به او زود پایان مى‏یابد; آنگونه که عمر او زود پایان یافت.
فقه در کنار کلام. تفسیر و حدیث، کوشیده است وظیفه خویش را نسبت‏به «کوثر» آفرینش ادا کند. راه حقشناسى از او را ارائه دهد. بخشى از افتخار طرح این الگوى بزرگ بشریت را بر دوش بکشد و سیماى او را در آینه خود منعکس سازد.
بررسى برخى از احکام فقهى مربوط به فاطمه(س) نشان مى‏دهد که این احکام در شمار پرسابقه‏ترین احکام فقهى قرار داشته‏اند به عنوان مثال نماز حضرت زهرا(س) تا آنجا در صدر اسلام شهرت داشت که اهل کوفه به این نام آن را مى‏شناختند و یا زیارت آن حضرت(ع) آنگونه که صاحب جواهر مى‏گوید از ضروریات مذهب بلکه از ضروریات دین به شمار مى‏رود. (1)
1 - آگاهى و شناخت نسبت‏به فاطمه(س)
آنکه بر قله شناخت فاطمه(س) مى‏ایستد و پهندشت اختلافهاى مسلمین را نظاره مى‏کند; حق را به درستى از باطل تشخیص مى‏دهد.
کسى که به سرزمین شناخت فاطمه(س) سفر کند درخت اندیشه‏اش به بار اسلام‏شناسى مى‏نشیند زمینه‏هاى بحثى که خورشید شناخت فاطمه(س) بر آنها بتابد روشنایى و وضوح مى‏یابد امامت این نابترین اندیشه کلامى با شناختن سیره فاطمه(س) شناخته مى‏شود. تاریخ، کژیها و درستى‏هاى آن با تاریخ فاطمه(س) دانسته مى‏شود و ... ولى دریغا که بسیارى در نیمکره تاریک جهل و دور از نور فاطمه(س) رحل اقامت افکنده‏اند و از مزایاى شناخت او در همه زمینه‏ها بى‏بهره مانده‏اند شناختن فاطمه(س) و غور در این شناخت‏یک ضرورت است و وظیفه. امام صادق(ع) در بیان جایگاه شناخت او فرمود: کسى که فاطمه را بدرستى بشناسد «شب قدر» را درک کرده است. (2)
2 - اسوه‏پذیرى از فاطمه(س)
فاطمه اسوه همه است، اسوه عهد و عصر خاصى نیست. هر چه زمان ما را از عصر او دورتر کند، بیشتر به او نیازمند خواهیم شد. ما همچنان از چشمه جوشان او مى‏نوشیم بعد از ما نیز نسلهاى آینده بر کناره این چشمه زانو خواهند زد. شاید از این روست که امام زمان(عج) همان نجات دهنده بشر در آخرالزمان فاطمه(س) را اسوه خویش مى‏خواند زیرا نیازها و مسایل جامعه امام عصر(عج) را سیره و سلوک فاطمه(س) پاسخ مى‏دهد «وفى ابنة رسول الله(ص) لى اسوة حسنة‏» (3)
چشم‏هاى جوینده ما باید زندگى او را سراپا به نظاره بنشیند; چه آنکه سیره این هدیه بزرگ خدا مشعلى است که ما را از شب‏هاى جهل و گودالهاى انحراف رهایى مى‏بخشد. فقیهان مستند برخى از فتاوى خود را فعل فاطمه(س) و تاسى به آن حضرت(ع) قرار داده‏اند. به عنوان نمونه صاحب جواهر زیارت قبور در شنبه و پنجشنبه را بر پایه تاسى به فاطمه(س) مستحب مؤکد مى‏شمرد. (4)
شایسته است‏حوزه‏هاى علمى به سخنان و سیره فاطمه(س) به عنوان یک منبع فقهى بیشتر روى بیاورند.
3 - بزرگداشت ولادت زهرا(س)
بیستم ماه جمادى‏الآخر روز میلاد فرخنده فاطمه زهرا(س) است. نسبت‏به این روز چند عمل وارد شده است. فلسفه این اعمال گرامیداشت روز ولادت آن حضرت(س) و در نتیجه تحکیم پیوند معنوى با آفریدگار است.
این اعمال عبارتند از:
- شادمانى کردن (5)
- روزه گرفتن (6)
- انجام کارهاى نیکو از قبیل صدقه دادن و ... (7)
- زیارت آن حضرت(ع) (8)
این اعمال در جاى خود توضیح داده مى‏شود.
4 - بزرگداشت روز ازدواج فاطمه(س)
ازدواج فاطمه(س) با على(ع) رخداد مهمى در تاریخ است که برکات این ازدواج همچنان مى‏جوشد و فزونى مى‏یابد درختان پربار معرفت و گلهاى عطرآگین معنویت در باغ ازدواج این دو شخصیت رویید و همچنان مى‏روید.
از این روى باید این نقطه عطف تاریخى را در تاریخ گرامى داشت و به همین جهت اسلام براى این روز حساس و تعیین‏کننده وظایفى قرار داده است; مانند:
- روزه گرفتن (9)
- خواندن نماز حضرت فاطمه(س) (10)
ناگفته نماند در تعیین روز ازدواج فاطمه(س) سه نظر وجود دارد. (11)
1 - اول ذى الحجه روز ازدواج بوده است.
بیشتر این نظر را برگزیده‏اند.
2 - ششم ذى الحجه روز ازدواج بوده است.
3 - بیست و یکم محرم ازدواج رخ داده است.
5 - بزرگداشت روز شهادت فاطمه(س)
بزرگداشت‏شهادت فاطمه(س) به عنوان سرآغاز مصیبتهاى اهل بیت، معنى و پیام خاصى در بر دارد چه آنکه تفسیر درست مصیبتهاى بعدى با بزرگداشت‏شهادت او آشکار مى‏شود.
از این روى وظایف خاصى براى بزرگداشت این روز وارد شده است. مانند:
- برپا داشتن مراسم حزن و عزا. (12)
در این زمینه شیخ مفید مى‏گوید: در روز شهادت فاطمه حزن و اندوه مؤمنین تازه مى‏شود. (13)
- خواندن زیارت حضرت(ع) (14)
6 - بزرگداشت نام فاطمه(س)
احکام زیر اهمیت و جایگاه نام فاطمه(س) را آشکار مى‏کند و تعظیم و احیاى آن را لازم مى‏شمرد:
6 - 1 - مستحب است فرزند دختر را فاطمه(س) نام گذاریم. (15)
6 - 2 - به کسانى که فاطمه(س) نام دارند، باید احترام گذاشت.
امام صادق(ع) فرمود:
اگر دخترت را فاطمه(س) نامیدى دشنامش مده، نفرینش مکن و او را مزن. (16)
6 -3 - کسى که غسل واجب بر عهده دارد بنا بر احتیاط واجب نباید جایى از بدن ود را به اسم فاطمه(س) برساند. (17)
6 - 4 - بردن نوشته حاوى نام فاطمه(س) به مستراح کراهت دارد. (18)
7 - تسبیح فاطمه(س)
7 - 1 - کیفیت تسبیح فاطمه(س)
بر پایه روایات، این تسبیح سى و چهار «الله اکبر»، سى و سه «الحمدلله‏» و سى و سه «سبحان‏الله‏» است. (19)
7 - 2 - چرا تسبیح فاطمه(س) نام گرفته است؟
این تسبیح از آن جهت‏به تسبیح فاطمه(س) نام گرفته که پیامبر(ص) آن را به این بانوى دو عالم تعلیم کرد. (20)
7 -3 - اهمیت تسبیح فاطمه(س)
تسبیح حضرت زهرا(س) از اهمیت ویژه‏اى برخوردار است نکات زیر این اهمیت را آشکار مى‏سازد:
الف) تاکید روایات بر آن. به برخى از این روایات اشاره مى‏کنیم:
- امام باقر(ع) فرمود: خداوند در میان حمدها به چیزى با فضیلت‏تر از تسبیح فاطمه(س) عبادت نشده است. (21)
- امام صادق(ع) فرمود: براى من تسبیح فاطمه(ع) به دنبال هر نماز در هر روز محبوبتر از هزار رکعت نماز در هر روز است. (22)
- امام صادق(ع) فرمود: سوگند بخدا اگر چیزى با فضیلت‏تر از تسبیح زهرا(س) بود پیامبر(ص) آن را به فاطمه(س) تعلیم مى‏داد. (23)
- در حدیث آمده که تسبیح فاطمه(س) یکى از علامتهاى مؤمن است.
ب) مستحب است کودکان را به انجام تسبیح حضرت زهرا(س) وادار کنیم. (24)
ج) مستحب است همیشه به انجام این تسبیح مبادرت بورزیم. (25)
د) اهمیت این تسبیح تا آنجا است که امام صادق(ع) فرمود: من سبقت اصابعه لسانه حسب له. (26)
اگر کسى انگشتان او (بخاطر سرعت در شمارش دانه‏هاى تسبیح و یا بندهاى انگشتان) از زبانش پیشى گیرد (و در نتیجه عدد هر ذکرى را به اندازه نگوید) براى او ذکرهاى فوت شده حساب مى‏شود.
7 - 4 - وقت و موارد تسبیح
مبادرت ورزیدن به انجام این تسبیح در همه اوقات مستحب است ولى در برخى از موارد این تسبیح اهمیت و استحباب بیشترى پیدا مى‏کند به برخى از آن اشاره مى‏شود.
الف) به دنبال هر نماز. این مورد در صدر همه قرار دارد و بهترین آنهاست. (27)
ب) بعد از نماز وتر. (28)
ج) به هنگام خوابیدن. (29)
د) به هنگام گرفتارى و داشتن حاجت. (30)
7 - 5 - احکام تسبیح فاطمه(س)
1 - مستحب است موالات را در این تسبیح رعایت کرده و آن را قطع نکنیم. (31)
2 - مستحب است هر گاه در آن شک رخ داد مشکوک را اعاده کنیم. (32)
3 - مستحب است‏بعد از آن دعاى خاصى که وارد شده است را بخوانیم. این دعا در مستدرک ج 5، ص 64 ذکر شده است.
8 - توسل به فاطمه(س)
تقرب به درگاه الهى نیازمند توسل جستن به انسانهایى است که مقام و آبرویى نزد خداى متعال دارند.
نزدیکى فاطمه زهرا به خدا تا آنجا است که رضایت او رضایت‏خداست و خشم او غضب خداست.
بنابراین باید از «باغ قرب‏» او میوه بر گرفت که خداوند این نعمت‏بزرگ را به شیعیان ارزانى داشته است.
به همین جهت کمتر دعاى توسلى است که نام زهرا(س) در آن به میان نیامده باشد.
در کنار دعاهایى که در آنها به عموم اهل بیت‏7 توسل شده دعاهایى یافت مى‏شود که فقط توسل به فاطمه(ع) است. مانند آنچه در روایت وارد شده که به هنگام داشتن حاجت، دو رکعت نماز بجاى آور آنگاه سه بار الله اکبر بگوى و سپس تسبیح حضرت زهرا(س) را انجام بده بعد به سجده برو و صد بار بگوى «یا مولاتى یا فاطمة اغیثینى‏» سپس طرف راست صورت را بر زمین بنه و همین جمله را صد بار دیگر بخوان و بعد طرف چپ صورت را بر زمین بگذار و صد بار دیگر آن را تکرار کن در آخر پیشانى خویش بر سجده گذار و جمله یاد شده را صد بار دیگر انجام بده و سپس حاجتت را بخواه. (33)
9 - جلب رضاى فاطمه(س)
پیامبر(ص) فرمود:
خداوند با خشم فاطمه خشمگین و با رضایت فاطمه(س) خشنود مى‏شود. (34)
10 - دروغ بستن به فاطمه(س)
بنا بر احتیاط واجب دروغ بستن بر حضرت زهرا(س) روزه را باطل مى‏کند. (35)
11 - دعاى فاطمه(س)
11 - 1 - این دعا به عنوان دعاى فاطمه(س) وارد شده و در هنگام داشتن حاجت‏خوانده مى‏شود.
بسم الله الرحمن الرحیم
یا حى یا قیوم برحمتک استغیث فاغثنى ولا تکلنى الى نفسى طرفة عین ابدا و اصلح لى شانى کله. (36)
11 - 2 - در روایات دعایى وارد شده که پیامبر(ص) آن را به فاطمه(س) و على(ع) تعلیم کرد. این دعا در مستدرک ج 8، ص 214 نقل شده است.
امام صادق(ع) فرمود:
اگر دخترت را فاطمه(س) نامیدى دشنامش مده، نفرینش مکن و او را مزن.
12 - دوستى فاطمه(س)
پیامبر(ص) فرمود:
کسى که دخترم فاطمه(س) را دوست‏بدارد در بهشت‏با من است و کسى که او را دشمن بدارد در دوزخ است. دوست داشتن فاطمه(س) آدمى را در صد مورد سود مى‏بخشد که آسانترین آنها مرگ، قبر، میزان، محشر، صراط و محاسبه است. (37)
13 - زیارت فاطمه(س)
13 - 1 - جایگاه و اهمیت زیارت فاطمه را پیامبر(ص) فرمود:
«من زار فاطمة فکانما زارنى‏» (38)
کسى که فاطمه(س) را زیارت کند گویا مرا زیارت کرده است.
13 - 2 - انواع زیارت فاطمه(س):
الف) زیارت قبر آن حضرت(س)
این زیارت به این صورت است که کنار قبر آن حضرت(س)باید قرار گرفت و زیارت خاصى که با این جمله شروع مى‏شود را قرائت کرد: «یا ممتحنة امتحنک الله الذى خلقک قبل ان یخلقک فوجدک لما امتحنک صابرة...» (39)
ب) زیارت روز شهادت فاطمه(س)
در روز سوم جمادى الثانیه - که روز شهادت حضرت(س)است - خواندن این زیارت مستحب است.
السلام علیک یا سیدة نساء العالمین السلام علیک یا والدة الحجج على الناس اجمعین. السلام علیک ایتها المظلومة الممنوعة حقها. اللهم صل على امتک و ابنته نبیک و زوجة وصى نبیک صلوة تزلفها فوق زلفى عبادک المکرمین من اهل السموات و الارضین. (40)
ج) زیارت روز ولادت
روز بیستم جمادى‏الثانى روز ولادت فاطمه زهرا(س) است‏یکى از اعمال این روز خواندن زیارت آن حضرت(س) است. مى‏توان در این روز زیارتى را که خواندن آن در کنار قبر حضرت(س) مستحب است قرائت کرد. (41)
د) زیارت روز جمعه
مستحب است انسان در هر روز جمعه غسل کند و پیامبر(ص) و فاطمه(س) و امامان علیهم السلام را از دور زیارت کند. (42)
14 - صلوات فرستادن بر فاطمه(س)
پیامبر(ص) به فاطمه(س) فرمود:
اى فاطمه! هر کس بر تو صلوات بفرستد خداوند متعال وى را مى‏بخشد و او را در بهشت‏به من ملحق مى‏کند در هر کجاى آن که باشم. (43)
شیخ طوسى در کتاب مصباح المتهجد صلوات مخصوص فاطمه را ذکر مى‏کند که بهتر است‏با آن بر حضرت‏3 صلوات بفرستیم. (44)
15 - کشتن سب‏کننده فاطمه(س)
صاحب جواهر نویسنده بزرگترین دائرة المعارف فقه شیعه مى‏گوید: سب فاطمه(س) نیز چون سب امامان علیهم السلام موجب قتل مى‏شود. (45)
16 - گرامى داشتن ذریه فاطمه(ع)
نصف خمس، سهم سادات نیازمند است‏سید کسى است که از پدر به عبدالمطلب برسد هر چند این نسبت از غیر طریق پیامبر(ص) باشد با این وصف - همانطور که صاحب جواهر مى‏گوید - سزاوار است که فرزندان فاطمه(ع) را بر دیگران ترجیح داده و به آنان خمس بیشتر بدهیم. (46)
این مساله اعتبار خود را از این اصل مى‏گیرد که باید فاطمه(س) را گرامى داشت.
17 - نماز
در ارتباط با فاطمه(س) دو نماز مطرح است‏یکى موسوم به نماز فاطمه(س) و دیگرى موسوم به نماز زیارت فاطمه(س).
18 - 1 - نماز فاطمه(س)
یکى از مستحبات، خواندن نماز فاطمه(س) است. پیرامون کیفیت این نماز و وقت آن، توضیحات زیر ارائه مى‏شود:
18 - 1 - 1 - کیفیت نماز فاطمه(س)
نماز فاطمه(س) به دو صورت نقل شده است:
الف) این نماز دو رکعتى است در رکعت اول بعد از حمد صد بار سوره قدر و در رکعت دوم بعد از حمد صد بار سوره توحید خوانده مى‏شود (47) در روایت آمده که تسبیح حضرت زهرا بعد از این نماز بجاى آورده شود. (48) و نیز بر پایه برخى از روایات این نماز دعاى خاصى دارد که بعد از آن خوانده مى‏شود این دعا را شیخ طوسى در مصباح المتهجد» نقل کرد. و خواندن آن بعد از نماز مستحب است. (49)
ب) نماز حضرت زهرا چهار رکعت است در هر رکعت پنجاه بار سوره توحید قرائت مى‏شود. (50)
در مصباح المتهجد دعایى نقل شده که بعد از این نماز خوانده مى‏شود. (51)
18 - 1 - 2 - وقت نماز فاطمه(س)
خواندن نماز فاطمه(س) در همه اوقات مستحب است (52) ولى در دو وقت استحباب بیشترى دارد:
صاحب جواهر مى‏گوید: مؤکد بودن استحباب نماز در این ماه به جهت‏شرافت این ماه است. (54)
ب) در روز اول ماه ذى الحجه (55) . صاحب جواهر مى‏گوید: این روز - اول ماه ذى‏الحجه - روز ازدواج فاطمه(س) با على(ع) است. (56)
شاید استحباب بیشتر نماز در این روز به جهت همین موضوع باشد. (57)
18 - 2 - نماز زیارت فاطمه(س)
18 - 2 - 1 - کیفیت نماز زیارت
صاحب جواهر مى‏گوید نماز زیارت آن حضرت(س) مستحب است و این نماز به صورت هشت‏یا شش یا چهار یا دو کعت‏خوانده مى‏شود. (58)
فرزند سید بن طاووس در کتاب خود نماز زیارت را اینگونه ذکر مى‏کند. این‏ء نماز دو رکعت دارد در هر یک از دو کعت‏بعد از حمد شصت‏بار سوره توحید قرائت مى‏گردد و یا اینکه در رکعت اول بعد از حمد سوره توحید و در رکعت دوم بعد از حمد سوره قل یا ایها الکافرون خوانده مى‏شود. (59)
18 - 2 - 2 - وقت نماز زیارت
فرزند سید بن‏طاووس نمازى که ذکر شد را نماز زیارتى مى‏داند که اختصاص به روز سوم جمادى‏الاخرى (روز وفات فاطمه(س)) دارد بنابر این نماز در این روز بجاى آورده مى‏شود. (60)
سلام کردن به فاطمه(س)
فاطمه(س) فرمود: پیامبر(ص) به من فرمود: کسى که بر پیامبر(ص) و فاطمه(س) سه روز سلام بفرستد به بهشت رود. راوى پرسید این اختصاص به دوران حیات پیامبر(ص) و شما دارد یا بعد از مرگتان نیز چنین است فاطمه(س) فرمود: هم در زمان حیاتمان و هم بعد از مرگمان چنین است.
پى‏نوشتها:
1- جواهر الکلام، 20 / 85.
2- بحارالانوار،43 / 65.
3- همان،53 / 180.
4- جواهر الکلام.
5- مسار الشیعه.
6- مفاتیح الجنان.
7- مفاتیح الجنان و مسار الشیعه.
8- مفاتیح الجنان.
9- بحارالانوار،43 / 92.
10- جواهر الکلام، 12 / 198 ، بحارالانوار،43 / 92.
11- بحارالانوار،43 / 92.
12- مسار الشیعه.
13- همان.
14- مفاتیح الجنان.
15- مستدرک الوسائل.
16- همان.
17- رساله عملیه حضرت امام (قدس سره).
18- جواهر الکلام، 22 / 72.
19- وسائل الشیعه، باب 10 از ابواب تعقیب حدیث‏3، جواهرالکلام، 10 /397.
20- همان.
21- جواهر، 10 /397.
22- همان،396.
23- همان،397.
24- مستدرک الوسائل، 5 /36.
25- همان.
26- جواهر الکلام، 10 / 408.
27- همان‏396.
28- مصباح المتهجد، 142.
29- مستدرک الوسائل، 5 /39.
30- همان،6 / 312.
31- همان، 5 / 64.
32- جواهر الکلام، 10 /407.
33- مستدرک الوسائل،6 / 312.
34- همان.
35- رساله عملیه حضرت امام (قدس سره).
36- مفاتیح الجنان.
37- بحارالانوار،27 /116.
38- مستدرک الوسائل، 10 / 182.
39- مزار شیخ مفید، 155.
40- همان،156.
41- مفاتیح الجنان.
42- مستدرک الوسائل، 10 / 371.
43- بحارالانوار،43 / 55.
44- مصباح المتهجد، 358.
45- جواهر الکلام، 21 / 345.
46- همان،16 / 105.
47- همان، 12 / 195.
48- همان.
49- مصباح المتهجد، 265.
50- همان،266.
51- همان.
52- جواهر الکلام، 12 / 198.
53- همان.
54- همان.
55- همان.
56- همان.
57- همان، 2 /87.
58- مفاتیح الجنان.
59- همان،.
60- احقاق الحق.