بانوان نمونه در نگاه وحى(2)

روابط اجتماعى و چگونگى پیوند میان اعضاى امت اسلامى، از موضوعاتى است که مورد توجه ویژه قرآن کریم قرار گرفته و در آیات متعددى به بحث در این باره پرداخته است، از این‏رو مبانى و اصولى به بشر ارائه کرده است که برخى از آن مبانى از اهداف رسالت پیامبران به شمار مى‏آید. «عدالت و احسان‏» و «اخوت و برادرى‏» دو نمونه این اصول‏اند.
از این مبانى مى‏توان اصل «ولایت‏» یا «کارسازى و یارى‏رسانى‏» را نیز نام برد، که خداوند رعایتش را از ویژگیهاى زنان و مردان نمونه برشمرده است. آنجا که مى‏فرماید: «و المؤمنون و المؤمنات بعضهم اولیاء بعض‏» مردان و زنان مؤمن کارسازان و یاوران همدیگرند.
براى فهم بهتر معنا و پیام آیه شریفه یادآورى این نکته ضرورى است که: برخى از مترجمان معاصر واژه «اولیاء»، را به غلط، دوستداران ترجمه کرده‏اند در حالى که «اولیاء» از ماده «ولایت‏» به کسر «واو» به معناى یارى‏رسانى است و یا از ریشه «ولایت‏» به فتح «واو» به معناى سرپرستى و کارسازى است. ازاین رو مفسران ژرف‏اندیش - از شیعه و سنى - واژه «اولیاء» را در آیه شریفه به معناى «کارسازان‏» یا «یاوران‏» تفسیر کرده‏اند. کارسازى چنان فراگیر است که، حضور در عرصه کارزار و جهاد را نیز شامل خواهد بود. همان‏گونه که; زنان مسلمان صدر اسلام در صحنه جنگ حضور مى‏یافتند یا در پشت جبهه‏ها به یارى رزمندگان شتافته، براى حمل مجروحان، مداواى آنان و تهیه غذا، سلاح و دیگر نیازهاى جهادگران مى‏کوشیدند; تا آنجا که برخى در زمره شهداى اسلام قرار گرفتند.
مرحوم طبرسى در کتاب شریف «مجمع‏البیان‏» از حضور نظامى زنان صدر اسلام چنین یاد مى‏کند: «مردان و زنان مؤمن، یاور یکدیگر بودند که به یارى هم مى‏پرداختند تا جایى که; زنان تمامى وسایل سفر جنگ را براى همسرانشان فراهم مى‏کردند و در غیاب آنان، به حفاظت از منافعشان مى‏پرداختند و همگى (مردان و زنان) چون «یدى واحد» علیه دشمنان بودند.»
آزادیخواهى و عدالت‏طلبى
یکى از زنان نمونه که مورد توجه قرآن کریم قرار گرفته، همسر با ایمان و شجاع فرعون است که خداوند از او به عنوان الگویى مثال‏زدنى براى زنان و بلکه براى تمامى انسانها یاد کرده و او را چنین ستوده است: «و ضرب الله مثلا للذین امنوا امرات فرعون اذ قالت رب ابن لى عندک بیتا فى الجنة و نجنى من فرعون و عمله و نجنى من القوم الظالمین‏» و خدا براى کسانى که ایمان آورده‏اند، زن فرعون را مثل آورده است: آنگاه که گفت: پروردگارا، در بهشت‏براى من و در نزد خویش خانه‏اى بساز و مرا از (شر) فرعون و کردار او، و ستمکاران رها ساز.
بر اساس این آیه شریفه، همسر فرعون، در آرزوى جامعه‏اى متعادل و به دور از ظلم بوده، رهایى از محیط آلوده به ستم و حکومت مبتنى بر ظلم را، مطلوب خود مى‏دانست.
بنابراین، زن شایسته در نگاه وحى، فردى انقلابى، ظلم‏ستیز و بیزار از جامعه آلوده به ستم و حکومت مبتنى بر ظلم است. و در جستجوى جامعه مبتنى بر عدالت‏بر خواهد آمد.
پرداخت زکات
هفتمین مورد از ویژگیهاى زن نمونه، پرداخت زکات و اداى فریضه مالى است. این فریضه در حقیقت انتقال بخشى از امکانات توانمندان به تهیدستان و تامین نیازهاى جامعه است. در قرآن کریم از این فریضه چنین یاد شده است: «و المؤمنون و المؤمنات بعضهم اولیاء بعض یامرون بالمعروف و ینهون عن المنکر و یقیمون الصلاة و یؤتون الزکوة‏» مردان و زنان مؤمن کارسازان و یاوران همدیگرند، که، امر به معروف و نهى از منکر مى‏کنند، نماز بر پا مى‏دارند و زکات مى‏پردازند.
بنابراین زن آرمانى در قرآن کسى است که به فریضه اقتصادیش نیز عمل کند و قسمتى از اموالش را به عنوان واجب مالى پرداخت نماید.
انفاق و پرداخت صدقه
بانوى نمونه در نگاه وحى، در برابر فقر و نیازمندیهاى جامعه نه تنها بى‏تفاوت نیست، بلکه علاوه بر پرداخت زکات، خمس و دیگر واجبات مالى، بخشى از اموال و درآمدهایش را به فقرزدایى از جامعه و تامین نیازهاى عمومى اختصاص مى‏دهد. بگونه‏اى که این عمل به صورت بخشى از برنامه زندگى او در مى‏آید. از این‏رو خداوند متعال از آنان با عنوان «صدقه‏پردازان‏» و «وام‏دهندگان به خدا» یاد کرده، مى‏فرماید: «ان المصدقین و المصدقات و اقرضوا الله قرضا حسنا یضاعف لهم و لهم اجر کریم‏». بى‏گمان مردان و زنان‏صدقه‏دهنده و آنان که به خدا وام دادند «وامى نیکو»، به آنان دو چندان، افزون، داده شود و ایشان فزونى گرانمایه دارند.
تعبیر زیبایى که در این آیه شریفه به کار رفته، شایان توجه است. خداوند انفاق زنان مؤمن و انفاق‏کننده را، قرض به خدا - آن هم قرضى نیکو - تلقى کرده است که نه تنها اصل مال از بین نمى‏رود بلکه چندین برابر آن از سوى خدا به آنان عطا مى‏شود.
ایثار
دیگران را بر خویشتن ترجیح دادن یکى دیگر از ویژگیهاى زن نمونه در قرآن است. این خصلت، از برترین ارزشهاى انسانى به شمار مى‏آید و همه انسانها، در طول تاریخ با تمام تفاوتها از آن به عنوان ارزشى مقدس یاد کرده‏اند. خداوند متعال بانوان نمونه را به عنوان «انسانهاى ایثارگر» یاد مى‏کند که بخشى از اموال خود را براى رفع محرومیت از جامعه انفاق مى‏کنند و آسایش دیگران را بر آسایش و راحتى خویش مقدم مى‏دارند. به موردى از ایثارگریهاى زن نمونه که در قرآن آمده است مى‏توان اشاره کرد: «والذین تبوء و الدار و الایمن من قبلهم یحبون من هاجر الیهم و لا یجدون فى صدورهم حاجة مما اوتوا یؤثرون على انفسهم و لو کان بهم خصاصة و من یوق شح نفسه فاولئک هم المفلحون‏». و نیز کسانى که در سراى هجرت و ایمان، مدینه، پیش از ایشان جاى گرفته‏اند - انصار که در دیار خود ایمان آوردند -، هر که را به سوى آنان هجرت کرده است، دوست مى‏دارند و در سینه‏هاى خویش از آنچه به آنان (مهاجران) داده شده نیازى، تنگى و حسدى، نمى‏یابند و آنان را بر خویش برمى‏گزینند. هر چند که خود بدان‏نیازمند باشند، و هر که از بخل خویش نگاه داشته شود ایشانند رستگاران.
مفسران در شان نزول آیه شریفه آورده‏اند: شخصى به پیامبر اسلام(ص) عرض کرد: گرسنه‏ام. پیامبر(ص) دستور داد تا از منزل غذایى براى او بیاورند. اما در منزل غذایى یافت نشد. حضرت فرمود: چه کسى امشب این مرد را میهمان مى‏کند؟ مردى از انصار اعلام آمادگى کرد و او را به منزل خویش برد. او نیز جز مقدار اندکى غذا که براى کودکان خود فراهم کرده بود چیزى نداشت. همان را براى میهمان آورد. در همان حال چراغ را خاموش کرده و خود مشغول کارى شد. میهمان از آن غذا خورد و سیر شد ولى آن زن و مرد شب را گرسنه به صبح رساندند. مرد انصارى خوشحال از اینکه از مهمانشان به خوبى پذیرایى کرده‏اند، شب را گرسنه به صبح رساندند. هنگامى که به خدمت پیامبر خدا رسیدند حضرت نگاهى به آنان کرد و تبسمى فرمود. آنگاه آیه نهم از سوره حشر را تلاوت کرد و ایثار آنان را ستود.
مرحوم طبرسى صاحب تفسیر «مجمع‏البیان‏» نوشته است; آن زن و مرد انصارى که ایثار کردند - طبق سند صحیح - فاطمه و على(علیهماالسلام) بودند.
حاصل اینکه زنان شایسته در منظر قرآن، گرسنه مى‏مانند تا دیگران سیر باشند، بى‏خانمان مى‏شوند تا دیگر مردمان صاحب سر پناه شوند، به زندان مى‏روند تا مردمشان در آزادى به سر برند، سیلى مى‏خورند تا ستمگران سیلى به صورت مظلومى نزنند و تیغ دشمن را به تن مى‏خرند تا تن رنجور ضعیفان در امان ماند.