بام ایزد (رازیگرِ بزرگ)؛ ایزد هنر و معماری در الهیات و اساطیر مانوی
آرشیو
چکیده
این مقاله با تکیه بر منابع الاهیاتی و اساطیری در کیش مانوی، به مطالعه و تحلیل جایگاه «بام ایزد» به عنوان ایزدی که منصب معمار خدایان را در اختیار دارد، می پردازد. تولد مانی و سپس پرورش او در منطقه ای که تلاقی گاهِ فرهنگ های ایرانی و رومی و ادیان زرتشتی، مسیحی، بودایی، بابلی و کلدانی بود سبب گرایش او به نوعی عرفان گراییِ التقاطی شد. اما بدون تردید مانی و مانویت در گرایش به دو بُن گرایی (ثنویت) که شاخصه بارز نحله های گنوسی است، بیش از هر آئین دیگری متأثر از زروانیسمِ میترایی است که از سوی مغان زرتشتی در بین النهرین تبلیغ می شد. بر همین اساس، تقابل ازلی میان دو گوهر خیر و شر در ادبیات اسطوره ایِ مانویت بالأخص در روایت آفرینش جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص داد و مراحل سه گانه آفرینش در کیش مانی را به عرصه تقابل پدرِ بزرگی در مقام گوهرِ خیر و شاه زاده تاریکی به عنوان گوهری اهریمنی تبدیل نمود. بام ایزد در مقام رازیگرِ بزرگ خدایان و در عرصه این تقابل اسطوره ای و در مراحل مختلف فرایند آفرینش از منظر مانویان، ایفای نقش می کند. نتایج حاصل از تحقیق نشان می دهد خویش کاری ایزد هنر و معماری در الاهیات مانوی نجات انسان از بند اسارتِ پاره های ظلمت و تاریکی اهریمنی از یک سو و ساخت بهشت مینوی برای نیکوکاران و دوزخ برای در بند کشیدن اهریمنان از سوی دیگر است. این مقاله که با استفاده از روش تحلیلی و با مطالعه ای متن محور به انجام رسیده، ابتدا به مطالعه آموزه دو بُن گرایی (ثنویت) در کیش مانی پرداخته و سپس به تحقیق در جایگاهِ ایزد هنر و معماری در الاهیات و اسطوره شناسیِ مانوی می پرد.Bāmyazd (Rāzī Wuzurg); The God of Tékhnē and Architecture in Manichaean Theology and Mythology
Relying on theological and mythological sources in Manichaean religion, this essay studies and analyzes the action of "Bāmyazd" as a deity who holds the position of Architect of the Gods. Mani's birth and subsequent upbringing in a region that was a crossroads of Persian and Roman cultures and the Zoroastrian, Christian, Buddhist, Babylonian and Chaldean religions led to his tendency towards a kind of eclectic mysticism. But there is no doubt that Mani and Manichaeism, in their tendency towards dualism, which is a prominent feature of the Gnostic schools, are more influenced than any other religion by the Mithraic Zoroastrianism propagated by the Zoroastrian Magis in Mesopotamia. Accordingly, the eternal confrontation between the two gems of Good and Evil in the Manichaean theology and mythological literature, especially in the narrative of creation, has a special place and the three stages of creation in Mani’s religion in the arena of confrontation of the grandfather as the gem of Good and the prince of darkness as a gem Turned into a demon. Bāmyazd plays the role of the great secret of the Gods and in the arena of this mythical opposition and in the various stages of the process of creation from the Manichaean point of view. The results of the research show that the function of the God of Art and Architecture in Manichaean theology and mythology is to save man from the captivity of the pieces of demonic darkness on the one hand and to build a heavenly paradise for the virtuous and hell to imprison the demons on the other. This paper, which is done using analytical method and text-based studies, first studies the doctrine of dualism in Manichaean and then investigates the position of the god of art and architecture in Manichaean theology and mythology.