قرآن در آینه پژوهش
حوزه های تخصصی:
دریافت مقاله
آرشیو
چکیده
متن
قرآن کریم تنها کتاب آسمانى است که بىهیچ نقصان و زیادتى در زمین باقى مانده است و آیاتش چونان ستارگان آسمان، اهل زمین را به راههاى صلح و صفا و امنیت و سعادت راهنمایى مىکند. این گوهر شبچراغ الهى، به حق، بیشترین نگاهها را به خود جلب کرده، روشنىبخش ذهن و روان اهل حقیقت شده است.
اکنون شاهدیم که در کشور ما اقبال دلها به نور قرآن روز به روز گسترش یافته، محافل علمى حوزه و دانشگاه، بر تلاش خود در بهره بردن از این نور و بازتاب آن به سوى ذهن و روان اهل مطالعه و تحقیق افزودهاند. هماینک بیش از دو هزار پایاننامه کارشناسى ارشد و بیش از صد پایاننامه دکترا در دانشگاهها و مراکز آموزش عالى در موضوعات قرآنى به انجام رسیده و آماده بهرهبردارى است.
معاونت فرهنگى و پژوهشى وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى در معرفى این تحقیقات به جامعه و حمایت از پدیدآورندگان این آثار تاکنون اقدامات گوناگونى را به ثمر رسانده است که مهمترین آنها عبارتند از:
الف. معرفى پایاننامههاى برتر و اعطاى جوایز به پدیدآورندگان آنها؛
ب. تهیه و نشر چکیده پایان نامهها؛
ج. انتشار پژوهشهاى برتر پس از تأیید کمیته علمى؛
د. انتخاب یک مقاله علمى از هر پایاننامه و انتشار آن در کتاب مجموعه مقالات.
قرآن در آینه پژوهش، مجموعه مقالات علمى ـ پژوهشى فارغ التحصیلان مقطع دکتراى تخصصى (HD)، است که تاکنون چهار دفتر آن به همت دکتر محمدکاظم شاکر تهیه و از سوى نشر «هستىنما» منتشر شده است.
دفتر اول با 334 صفحه شامل سیزده مقاله به شرح ذیل است: بررسى روایات ترتیب نزول قرآن، دکتر جعفر نکونام؛ سبعة احرف در روایات شیعه، دکتر سیدرضا موءدب، سلامت قرآن از تحریف و معیارهاى وهابیان، دکتر فتح الله نجارزادگان (محمدى)؛ تأویل و تنزیل قرآن، دکتر محمدکاظم شاکر؛ ساغرنامه، دکتر عبدالوهاب شاهرودى؛ سیرتدوین و تطور تفسیر علمى قرآن کریم، دکتر ناصر رفیعى محمدى؛ حرکات خورشید و اعجاز علمى قرآن، دکتر محمدعلى رضایى اصفهانى؛ تأثیر دیدگاههاى کلامى در تفسیر قرآن، دکتر بمانعلى دهقان مگنابادى؛ راههاى شناخت اهل بیت، دکتر ولى الله نقىپورفر؛ ابوهلال عسکرى و کتاب الوجوه والنظائر، دکتر سیدکاظم عسکرى؛ بررسى «تأکید» در فواصل آیات و حروف مقطّعه، دکتر جلال مرامى؛ بایستههاى ترجمه قرآن کریم و متون مقدس، دکتر محمدحسین تقیه؛ تأثیر «تعالیم قرآنى» در پیدایش و رشد فلسفه در جهان اسلام، دکتر رضا اکبریان.
دفتر دوم این مجموعه با 324 صفحه داراى سیزده مقاله مىباشد که عبارتند از: درآمدى بر تبیین وجوه عام و اعجاز قرآن کریم، دکترعلیرضا حلم زاده؛ محکم و متشابه، دکتر عباس نقیئى؛ فواید به کارگیرى الفاظ مکرّر در قرآن کریم، دکتر پریچه ساروى؛ طبقه بندى اسامى سورههاى قرآن، دکتر عبدالمهدى جلالى؛ پژوهشى در تناسب آیات و سورههاى قرآن، دکتر عباس همامى؛ مبانى تفسیر عرفانى، دکتر محسن قاسمپور؛ تأویل آیات قرآن در متون فارسى، دکتر محمدعلى محمدى؛ صفوة التفاسیرِ علامه شبّر؛ تفسیرى ناشناخته، دکتر محمدعلى رضایى کرمانى؛ اسرائیلیات؛ زمینهها و ریشهها، دکتر محمدتقى دیارى؛ قرآن و منشأ مشروعیت دولت نبوى، دکتر کاظم قاضىزاده؛ درآمدى بر «جبر و اختیار» در قرآن کریم، دکتر محمد مهدى گرجیان؛ روش تبلیغى قرآنى در مقایسه با شیوه تبلیغ در جهان امروز، دکتر مصطفى عباسىمقدم؛ درخشش زنان مسلمان در عرصه علم و فرهنگ در صدر اسلام، دکتر سهیلا جلالى.
دفتر سوم با دوازده مقاله در پاییز 1381 منتشر شده است: زبان قرآن، زبان نمادها یا حقایق متعالى؟ دکتر محمدباقر سعیدى روشن؛ معناشناسى «اعراب القرآن» در احادیث، دکترسیدمحمد هادى زبرجد؛ نقدى بر ادّعاى تعارض آیات مکّى و مدنى، دکتر سیدعلى اکبر ربیع نتاج؛ چشم اندازى بر سبک بیانى قرآن، دکتر ایرج گلجانى امیرخیز؛ مواجهه قرآن با تثلیث، دکتر اعظم پویا؛ وحى از نگاه قرآن و کتاب مقدس، دکتر اعظم پویا؛ بررسى جایگاه زن در قرآن و عهدین، دکتر فتحیّه فتاحى زاده؛ اختلاف ترجمههاى قرآن براساس مبانى کلامى، دکتر عظیم عظیمپور مقدم؛ اثرپذیرى «المیزان» از احادیث در بحث فطرت، دکترسیدمحمد جواد وزیرى فرد؛ نکاتى در باب لقمان حکیم، دکتر عبدالله موحدى؛ جلوههاى ادبى و هنرى داستانهاى قرآن، دکتر خلیل پروینى؛ سطوح معنایى قرآن و ارتباط با حجیت ظهور، دکتر محمد جواد سلمانپور.
دفتر چهارم شامل دوازده مقاله است که اغلب به «وجوه ادبى و هنرى قرآن کریم» اختصاص یافته است. عناوین این مقالهها با توضیحات بیشتر عبارتند از:
تأثیر قرآن بر تصویرسازى در آثار منظوم جامى، دکتر محمود مهرآوران: این مقاله اثرپذیرى جامى، شاعر و عارف نامدار قرن نهم هجرى، را از اندیشههاى قرآنى در آفرینش تصویرهاى زیباى هنرى یادآور شده است. نویسنده با بررسى دیوان جامى و مثنوى هفتاورنگ، تصویرهاى قرآنى را در موضوعاتى چون: نام و ستایش خداوند، ستایش پیامبر، پند و موعظه، علم و عالِم، خوف و مرگ، صدق و اخلاص، نیکى و بدى و توبه به نمایش گذاشته است.
تأثیر قرآن بر هنر تصویرگرى در شعر معاصر عرب، دکتر محسن پیشطریى، در این مقاله، نخست، هنر تصویرسازى و آفرینشهاى تجسّمى قرآن از مفاهیم متعالى و معنوى به اجمال بیان گردیده، آنگاه جایگاه تصویر در شعر نو عرب و ویژگىهاى آن معرفى شده و سپس اثرپذیرى شاعران معاصر از قرآن در آفرینش تصویرهاى ماندگار با یادکردى از نمونه اشعار بررسى شده است.
رویکرد اخلاقى و تربیتى در روش تفسیرى مثنوى، دکتر مهدى ابراهیمى. نویسنده در بخش اصلى مقاله، اشعار مثنوى را در دو موضوع اساسىِ علم اخلاق: «تخلیه نفس از رذایل» و «تحلیه نفس به فضایل» بررسیده است.
تفسیر بحر الحقائق و المعانى، دکتر محمدرضا موحدى: این مقاله به معرفى کتاب تفسیر بحر الحقائق والمعانى نوشته عارف به نامِ ایران زمین، نجم الدین رازى، پرداخته است. نگارنده پس از مقدمهاى کوتاه، زندگانى و شخصیت نجم الدین رازى معروف به «نجم دایه» را گزارش کرده. آنگاه با دلایلى اطمینان بخش تردیدهایى را که در مورد انتساب کتاب بحر الحقائق به او وجود داشته زدوده است. در بخش بعدى به اختصار روش تفسیرىِ رازى در این کتاب بیان شده و در پایان، گزیدههایى از کتاب بحر الحقائق همراه با ترجمه آنها به فارسى آمده است.
تأثیر موسیقایى تکرار در قرآن، دکتر غلامرضا کریمى: نویسنده بر آن است که تکرار در قرآن از جلوههاى تحسینآمیز سخنپردازى در این کتاب آسمانى است. قرآن در تکرار هم تأثیرات موسیقایى و هم اهدافى چون موعظه، نصیحت، رفع شبهه و تثبیتِ معنا در ذهن را دنبال مىکند.
ساختارهاى استثنایى در قرآن، دکتر محمدعلى سلمانى مَروسَت: پژوهنده ساختارهاى مورد استفاده در قرآن را به سه قسم: ساختارهاى عام، خاص و استثنایى تقسیم کرده و اشکالات گرامرىِ ادعایى در مورد قرآن را ناشى از عدم توجه به چگونگى شکلگیرى ساختارهاى استثنایى در زبان اهل مکه دانسته است. در این مقاله، سیزده مورد از غلطهاى گرامرىِ ادعایى در قرآن به تفصیل پاسخ گفته شده است.
مدلول اسم نکره در ساختهاى نحوى قرآن، دکتر رضا شکرانى: نویسنده در این مقاله به تجزیه و تحلیل معناى اسم نکره در ساختهاى مختلف زبان عربى پرداخته و تأثیر آن را در ترجمه قرآن یادآور شده است. وى بر آن است که زبان عربى گاه از اسم نکره، «مفهوم»، و گاه، «مصداق» قصد مىشود. مورد اول به صورت معرفه و مورد دوم به صورت نکره ترجمه مىشود.
موافقان چند معنایى در قرآن، دکتر سیدمحمود دشتى رحمتآبادى: پدیدآورنده بر آن است که منظور از چندمعنایى در قرآن آن است که مىتوان واژه یا ساختارى را که چند وجه را بر مىتابد به کار برد و بیش از یک معنا را قصد کرد.
ادله روایى وجوه معانى قرآن، دکتر محمد اسعدى: به اعتقاد نگارنده منظور از وجوه معانى در این روایات آن است که متن قرآن در بسیارى از موارد چند وجه معنایى را برمىتابد. نگاه ایجابى یا سلبى به وجوه قرآن در تفسیر، محور اصلى بحث در این مقاله است.
ارتباط بین قرآن و قرائات، دکتر محمدرضا ستودهنیا: نویسنده در این مقاله ارتباط بین قرآن و قرائات را به بحث نهاده و نظریات «نزول قرآن بر یک حرف» و «تعدد قرآن و قرائات» را مورد تأیید قرار داده است.
آسیبشناسى تفسیر ظاهر و باطن قرآن، دکترسید محسن میرباقرى: موءلف در این مقاله دو آسیبى را که برخى مفسران دچار آن گشتهاند، یعنى «سطحىنگرى» و «بلندپروازى» در امر ظاهر و باطن مورد بررسى قرار داده است.
تحلیل بلاغى پارهاى از اسالیب اعتراض در قرآن، دکتر عزت الله مولایىنیا: نویسنده چند نمونه از آیاتى را که در شمار جملههاى معترضه قرآن قرار دارند، مطرح کرده و نکات و ظرایف بلاغى آنها را یادآور شده است.
اکنون شاهدیم که در کشور ما اقبال دلها به نور قرآن روز به روز گسترش یافته، محافل علمى حوزه و دانشگاه، بر تلاش خود در بهره بردن از این نور و بازتاب آن به سوى ذهن و روان اهل مطالعه و تحقیق افزودهاند. هماینک بیش از دو هزار پایاننامه کارشناسى ارشد و بیش از صد پایاننامه دکترا در دانشگاهها و مراکز آموزش عالى در موضوعات قرآنى به انجام رسیده و آماده بهرهبردارى است.
معاونت فرهنگى و پژوهشى وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى در معرفى این تحقیقات به جامعه و حمایت از پدیدآورندگان این آثار تاکنون اقدامات گوناگونى را به ثمر رسانده است که مهمترین آنها عبارتند از:
الف. معرفى پایاننامههاى برتر و اعطاى جوایز به پدیدآورندگان آنها؛
ب. تهیه و نشر چکیده پایان نامهها؛
ج. انتشار پژوهشهاى برتر پس از تأیید کمیته علمى؛
د. انتخاب یک مقاله علمى از هر پایاننامه و انتشار آن در کتاب مجموعه مقالات.
قرآن در آینه پژوهش، مجموعه مقالات علمى ـ پژوهشى فارغ التحصیلان مقطع دکتراى تخصصى (HD)، است که تاکنون چهار دفتر آن به همت دکتر محمدکاظم شاکر تهیه و از سوى نشر «هستىنما» منتشر شده است.
دفتر اول با 334 صفحه شامل سیزده مقاله به شرح ذیل است: بررسى روایات ترتیب نزول قرآن، دکتر جعفر نکونام؛ سبعة احرف در روایات شیعه، دکتر سیدرضا موءدب، سلامت قرآن از تحریف و معیارهاى وهابیان، دکتر فتح الله نجارزادگان (محمدى)؛ تأویل و تنزیل قرآن، دکتر محمدکاظم شاکر؛ ساغرنامه، دکتر عبدالوهاب شاهرودى؛ سیرتدوین و تطور تفسیر علمى قرآن کریم، دکتر ناصر رفیعى محمدى؛ حرکات خورشید و اعجاز علمى قرآن، دکتر محمدعلى رضایى اصفهانى؛ تأثیر دیدگاههاى کلامى در تفسیر قرآن، دکتر بمانعلى دهقان مگنابادى؛ راههاى شناخت اهل بیت، دکتر ولى الله نقىپورفر؛ ابوهلال عسکرى و کتاب الوجوه والنظائر، دکتر سیدکاظم عسکرى؛ بررسى «تأکید» در فواصل آیات و حروف مقطّعه، دکتر جلال مرامى؛ بایستههاى ترجمه قرآن کریم و متون مقدس، دکتر محمدحسین تقیه؛ تأثیر «تعالیم قرآنى» در پیدایش و رشد فلسفه در جهان اسلام، دکتر رضا اکبریان.
دفتر دوم این مجموعه با 324 صفحه داراى سیزده مقاله مىباشد که عبارتند از: درآمدى بر تبیین وجوه عام و اعجاز قرآن کریم، دکترعلیرضا حلم زاده؛ محکم و متشابه، دکتر عباس نقیئى؛ فواید به کارگیرى الفاظ مکرّر در قرآن کریم، دکتر پریچه ساروى؛ طبقه بندى اسامى سورههاى قرآن، دکتر عبدالمهدى جلالى؛ پژوهشى در تناسب آیات و سورههاى قرآن، دکتر عباس همامى؛ مبانى تفسیر عرفانى، دکتر محسن قاسمپور؛ تأویل آیات قرآن در متون فارسى، دکتر محمدعلى محمدى؛ صفوة التفاسیرِ علامه شبّر؛ تفسیرى ناشناخته، دکتر محمدعلى رضایى کرمانى؛ اسرائیلیات؛ زمینهها و ریشهها، دکتر محمدتقى دیارى؛ قرآن و منشأ مشروعیت دولت نبوى، دکتر کاظم قاضىزاده؛ درآمدى بر «جبر و اختیار» در قرآن کریم، دکتر محمد مهدى گرجیان؛ روش تبلیغى قرآنى در مقایسه با شیوه تبلیغ در جهان امروز، دکتر مصطفى عباسىمقدم؛ درخشش زنان مسلمان در عرصه علم و فرهنگ در صدر اسلام، دکتر سهیلا جلالى.
دفتر سوم با دوازده مقاله در پاییز 1381 منتشر شده است: زبان قرآن، زبان نمادها یا حقایق متعالى؟ دکتر محمدباقر سعیدى روشن؛ معناشناسى «اعراب القرآن» در احادیث، دکترسیدمحمد هادى زبرجد؛ نقدى بر ادّعاى تعارض آیات مکّى و مدنى، دکتر سیدعلى اکبر ربیع نتاج؛ چشم اندازى بر سبک بیانى قرآن، دکتر ایرج گلجانى امیرخیز؛ مواجهه قرآن با تثلیث، دکتر اعظم پویا؛ وحى از نگاه قرآن و کتاب مقدس، دکتر اعظم پویا؛ بررسى جایگاه زن در قرآن و عهدین، دکتر فتحیّه فتاحى زاده؛ اختلاف ترجمههاى قرآن براساس مبانى کلامى، دکتر عظیم عظیمپور مقدم؛ اثرپذیرى «المیزان» از احادیث در بحث فطرت، دکترسیدمحمد جواد وزیرى فرد؛ نکاتى در باب لقمان حکیم، دکتر عبدالله موحدى؛ جلوههاى ادبى و هنرى داستانهاى قرآن، دکتر خلیل پروینى؛ سطوح معنایى قرآن و ارتباط با حجیت ظهور، دکتر محمد جواد سلمانپور.
دفتر چهارم شامل دوازده مقاله است که اغلب به «وجوه ادبى و هنرى قرآن کریم» اختصاص یافته است. عناوین این مقالهها با توضیحات بیشتر عبارتند از:
تأثیر قرآن بر تصویرسازى در آثار منظوم جامى، دکتر محمود مهرآوران: این مقاله اثرپذیرى جامى، شاعر و عارف نامدار قرن نهم هجرى، را از اندیشههاى قرآنى در آفرینش تصویرهاى زیباى هنرى یادآور شده است. نویسنده با بررسى دیوان جامى و مثنوى هفتاورنگ، تصویرهاى قرآنى را در موضوعاتى چون: نام و ستایش خداوند، ستایش پیامبر، پند و موعظه، علم و عالِم، خوف و مرگ، صدق و اخلاص، نیکى و بدى و توبه به نمایش گذاشته است.
تأثیر قرآن بر هنر تصویرگرى در شعر معاصر عرب، دکتر محسن پیشطریى، در این مقاله، نخست، هنر تصویرسازى و آفرینشهاى تجسّمى قرآن از مفاهیم متعالى و معنوى به اجمال بیان گردیده، آنگاه جایگاه تصویر در شعر نو عرب و ویژگىهاى آن معرفى شده و سپس اثرپذیرى شاعران معاصر از قرآن در آفرینش تصویرهاى ماندگار با یادکردى از نمونه اشعار بررسى شده است.
رویکرد اخلاقى و تربیتى در روش تفسیرى مثنوى، دکتر مهدى ابراهیمى. نویسنده در بخش اصلى مقاله، اشعار مثنوى را در دو موضوع اساسىِ علم اخلاق: «تخلیه نفس از رذایل» و «تحلیه نفس به فضایل» بررسیده است.
تفسیر بحر الحقائق و المعانى، دکتر محمدرضا موحدى: این مقاله به معرفى کتاب تفسیر بحر الحقائق والمعانى نوشته عارف به نامِ ایران زمین، نجم الدین رازى، پرداخته است. نگارنده پس از مقدمهاى کوتاه، زندگانى و شخصیت نجم الدین رازى معروف به «نجم دایه» را گزارش کرده. آنگاه با دلایلى اطمینان بخش تردیدهایى را که در مورد انتساب کتاب بحر الحقائق به او وجود داشته زدوده است. در بخش بعدى به اختصار روش تفسیرىِ رازى در این کتاب بیان شده و در پایان، گزیدههایى از کتاب بحر الحقائق همراه با ترجمه آنها به فارسى آمده است.
تأثیر موسیقایى تکرار در قرآن، دکتر غلامرضا کریمى: نویسنده بر آن است که تکرار در قرآن از جلوههاى تحسینآمیز سخنپردازى در این کتاب آسمانى است. قرآن در تکرار هم تأثیرات موسیقایى و هم اهدافى چون موعظه، نصیحت، رفع شبهه و تثبیتِ معنا در ذهن را دنبال مىکند.
ساختارهاى استثنایى در قرآن، دکتر محمدعلى سلمانى مَروسَت: پژوهنده ساختارهاى مورد استفاده در قرآن را به سه قسم: ساختارهاى عام، خاص و استثنایى تقسیم کرده و اشکالات گرامرىِ ادعایى در مورد قرآن را ناشى از عدم توجه به چگونگى شکلگیرى ساختارهاى استثنایى در زبان اهل مکه دانسته است. در این مقاله، سیزده مورد از غلطهاى گرامرىِ ادعایى در قرآن به تفصیل پاسخ گفته شده است.
مدلول اسم نکره در ساختهاى نحوى قرآن، دکتر رضا شکرانى: نویسنده در این مقاله به تجزیه و تحلیل معناى اسم نکره در ساختهاى مختلف زبان عربى پرداخته و تأثیر آن را در ترجمه قرآن یادآور شده است. وى بر آن است که زبان عربى گاه از اسم نکره، «مفهوم»، و گاه، «مصداق» قصد مىشود. مورد اول به صورت معرفه و مورد دوم به صورت نکره ترجمه مىشود.
موافقان چند معنایى در قرآن، دکتر سیدمحمود دشتى رحمتآبادى: پدیدآورنده بر آن است که منظور از چندمعنایى در قرآن آن است که مىتوان واژه یا ساختارى را که چند وجه را بر مىتابد به کار برد و بیش از یک معنا را قصد کرد.
ادله روایى وجوه معانى قرآن، دکتر محمد اسعدى: به اعتقاد نگارنده منظور از وجوه معانى در این روایات آن است که متن قرآن در بسیارى از موارد چند وجه معنایى را برمىتابد. نگاه ایجابى یا سلبى به وجوه قرآن در تفسیر، محور اصلى بحث در این مقاله است.
ارتباط بین قرآن و قرائات، دکتر محمدرضا ستودهنیا: نویسنده در این مقاله ارتباط بین قرآن و قرائات را به بحث نهاده و نظریات «نزول قرآن بر یک حرف» و «تعدد قرآن و قرائات» را مورد تأیید قرار داده است.
آسیبشناسى تفسیر ظاهر و باطن قرآن، دکترسید محسن میرباقرى: موءلف در این مقاله دو آسیبى را که برخى مفسران دچار آن گشتهاند، یعنى «سطحىنگرى» و «بلندپروازى» در امر ظاهر و باطن مورد بررسى قرار داده است.
تحلیل بلاغى پارهاى از اسالیب اعتراض در قرآن، دکتر عزت الله مولایىنیا: نویسنده چند نمونه از آیاتى را که در شمار جملههاى معترضه قرآن قرار دارند، مطرح کرده و نکات و ظرایف بلاغى آنها را یادآور شده است.
تبلیغات
