دایرة المعارفی برای امام ششم
حوزه های تخصصی:
دریافت مقاله
آرشیو
چکیده
متن
«موسوعه الامام الصادق» دایره المعارفی به زبان عربی است که به طور اختصاصی به بیان تمام جوانب شخصیت پیشوای ششم شیعیان حضرت امام جعفر صادق(ع) می‌پردازد. ایده تالیف این مجموعه که تاکنون 23 جلد آن منتشر شده، از مرحوم آیت الله سید محمد کاظم قزوینی است.
هرچند ایشان پس از آماده‌سازی 70 درصد از این مجموعه و به چاپ رساندن چند مجلد از آن در سال 1415 هجری‌قمری درگذشت، اما فرزندانش ادامه کار را برعهده گرفتند. اکنون موسسه امام صادق(ع) که توسط مرحوم آقای قزوینی در قم تاسیس شده، تالیف را پیگیری می‌کند و پیش‌بینی‌های اولیه تعداد نهایی مجلدات این اثر را بیش از 60 جلد تخمین می‌زند.
زندگانی مولف
مرحوم سیدمحمد کاظم قزوینی در سال 1348 ه.ق در کربلا متولد شد. شروع تحصیلات وی در همان شهر و نزد پدرش، مرحوم آیت الله سید محمد ابراهیم قزوینی بود. وی در ده‌سالگی مادرش را از دست داد و در دوازده‌سالگی پدر را. او از اساتید بزرگ حوزه علمیه کربلا بهره برد؛ حضرات آیات سید مهدی شیرازی، سید هادی میلانی، سید محمد حسن قزوینی، شیخ محمد خطیب و شیخ جعفر رشتی.
محمد کاظم قزوینی تدریس فقه و اصول و تفسیر را در مدرسه حلّی کربلا آغاز کرد و نیز آموزش فن خطابه را مدنظر قرار داد. بیان شیوا، ارائه محفوظات فراوان از احادیث و خطبه‌های ائمه(ع)، توانایی در تصویر وقایع مهم تاریخی برای شنوندگان و قدرت تاثیرگذاری بر مخاطبین از ویژگی‌های بارز منبر این عالم فقید است. تاسیس «رابطه النشر الاسلامی» در سال 1380 هجری‌قمری یکی از اقدامات قزوینی به شمار می‌رود. این مرکز برای ارتباط با جهان اسلام و مکاتبه با شخصیت‌های اسلامی و ارسال رایگان کتب و نشریات مذهبی بنا نهاده شد.
تاثیرگذاری این مرکز در نقاط مختلف جهان را می‌توان از تعداد فراوان نامه‌های دریافتی که حاوی درخواست برای ارسال کتب مذهبی و تشکر از دریافت این گونه کتب و آثار مثبت آن در کشورهای گوناگون بود، دریافت؛ از کشورهایی همچون الجزایر، تونس، لیبی، یمن، اندونزی، برزیل و آرژانتین. در بسیاری از این کشورها می‌توان افرادی فراوانی را یافت که به مذهب تشیع گرویده‌اند که این جمله در کشورهای محل فعالیت ایشان زیاد به گوش می‌رسید: «مرا سید محمد کاظم قزوینی شیعه کرد.»
پس از ممانعت رژیم عراق از ادامه فعالیت این مرکز، مرحوم قزوینی شعبه این رابطه را در کویت افتتاح کرد و ادامه فعالیت داد.
تاسیس پنج کتابخانه شیعی در مراکش، تاسیس مسجد فاطمه الزهرا(س) برای شیعیان محروم از مسجد استرالیا در سیدنی و ایراد سخنرانی‌های متعدد در مصر و مراکش و استرالیا از دیگر اقداماتش است. فعالیتهای وی در عراق مورد نارضایی شدید حکومت عراق واقع شد تا جایی که یک بار پیش از سرکار آمدن دولت بعث و یک بار پس از آن و در زمان حسن البکر به زندان افتاد و پس از رهایی از زندانی که همراه با شکنجه و آزار بود، کویت را برای اقامت و ادامه فعالیت انتخاب کرد.
در عراق اموال ایشان از جمله کتابخانه که دربردارنده کتب خطی منحصر به فردی بود، مصادره و موجب افسوس فراوان این عالم فرهنگبان شد. البته در سال 1400 هجری‌قمری او به قم آمد و به تالیف آثاری همچون علی من المهد الی اللحد، سیره الرسول الاعظم (2 جلد)، الاسلام الصحیح یتجلی فی مذهب اهل البیت، فاجعه اللطف او مقتل الحسین، الامام الحسین من المهد الی اللحد، الفقه الواضح فی شرح الشرایع، الاسلام و التعالیم التربویه، شرح نهج البلاغه ( 10 جلد )، زینب الکبری من المهد الی اللحد، فاطمه الزهرا من المهد الی اللحد، الامام الجواد من المهد الی اللحد، الامام الهادی من المهد الی اللحد، الامام العسکری من المهد الی اللحد، الامام المهدی من المهد الی الظهور و موسوعه الامام الصادق پرداخت.*
هدف از تالیف
آیت الله قزوینی در جلد اول به شکل مبسوط اهداف خود را از دست زدن به این کار بزرگ بیان کرده است: نشر شریعت و زدودن غبار از جوانب مختلف شخصیت امام صادق(ع)، جمع آوری احادیثی که در هزاران تالیف به شکل پراکنده و غیرمتمرکز وجود دارد و استفاده از آن احادیث را برای محقق دشوار می‌سازد، توجه دادن شیعیان به عظمت علمی و مقام یکی از امامان طاهرینشان(ع)، امامی که شرایط زمان اجازه نداد آنگونه که سزاوار است علومش منتشر شود و ایشان نتوانستند به جز برهه کوتاهی از دوران زندگی خویش نمود بارزی در نشر معارف الهی بیابند که همین فرصت کوتاه هم برای دیگر ائمه(ع) دست نداد.
مولف پس از بیان این اهداف با گوشزد کردن اینکه با وجود کوتاه بودن فرصت برای امام صادق(ع) حجم بزرگی از معارف از ناحیه ایشان صدور یافته است، افسوس فراوان خود را از اینکه بسیاری ازعلوم منتشر شده ایشان در ظلمی تاریخی از بین رفته و هرگز به دست ما نرسیده است، ابراز می‌دارد.
مفاد موسوعه
مطالب این مجموعه با رویکردی پژوهشی به «حدیث ثقلین» که مورد نقل شیعه و سنی از رسول اکرم(ص) است، آغاز می‌شود و بر اساس این حدیث متواتر جایگاه عترت پیامبر(ص) در تبیین وحی و کتاب خدا و مرجعیت علمی مسلمین روشن می‌شود.
سپس برای اثبات امامت حضرت امام صادق(ع) دلایل نقلی گزارش می‌شود، دلایلی که به شکل پرشمار در منابع معتبر شیعه و سنی وجود دارد.
این مجموعه سپس به روایت ولادت و آشنایی به پدر و مادر گرامی امام ششم شیعیان(ع) می‌پردازد.
ارائه فهرست تفصیلی از منابع اهل سنت که از زمان امام صادق(ع) تاکنون مطلبی درباره ایشان نوشته‌اند یا حدیثی از ایشان روایت کرده‌اند، دیگر موضوعی است که این دایره‌المعارف به آن می‌پردازد.
زاویه دیگری که این کتاب به زیبایی بر آن پرتو افشانی می‌کند، جوانبی از زندگی امام صادق(ع) است. ازاین جوانب می‌توان به مواردی اشاره کرد: زندگی علمی امام صادق(ع)، زندگی اقتصادی، تربیتی، اجتماعی و اخلاقی ایشان، آشنایی با عصر و شرایط روزگار زندگی ایشان، امامت دینی و موضع امام(ع) در این مورد، زندگی سیاسی امام و نحوه برخورد ایشان با دو حکومت اموی و عباسی، آشنایی با مذاهبی که در زمان ایشان رواج داشته است و معجزاتی که از ایشان صادر شده است.
این مجموعه در بخش دیگری وارد زندگی خصوصی امام صادق(ع) شده، توضیحاتی در مورد خانواده و فرزندان ایشان ارائه می‌کند.
پس از اتمام این بخش از مطالب، کتاب وارد بخش دیگری می‌شود که عهده‌دار نقل تمامی احادیثی که از امام صادق(ع) به دست ما رسیده است، می‌شود.
این احادیث با دسته‌بندی و تقسیم موضوعی در این عناوین نقل شده‌اند: عقل، علم، علم توحید و آنچه مربوط به اثبات صانع و تنزیه او از گفتارهای باطل است، نقد آرایی که با توحید سازگاری ندارد، عدل، نبوت و انبیاء(ع) و آنچه از منظر تاریخی و اعتقادی مرتبط با بحث نبوت است، آشنایی با قرآن و اعجاز آن از منظر بیان و فصاحت و بلاغت و هماوردطلبی این کتاب آسمانی، بیانات اعتقادی قرآن، احکام قرآن، امثال قرآن، داستان‌های قرآن و تفسیر و بیان شأن نزول آیات و کیفیت استدلال به آیات در موارد مختلف، سخن از ناسخ و منسوخ قرآن و آیات محکم و متشابه و سایر علومی که در حیطه مباحث قرآنی است.
در بخش احادیث امام (ع) درباره قرآن این موضوعات نیز دیده می‌شود: ثواب تلاوت و حفظ قرآن، ثواب تلاوت سوره‌های خاص و برخی آیات و تشویق به عمل کردن به دستورات قرآن و امر به فهم قرآن و تدبر در آیات شریف آن.
بخش بعدی این کتاب متکفل نقل روایاتی است که از امامت و امام(ع) سخن می‌گوید که در نگاه شیعی اهم دستورات اسلامی است و رفتار اعتقادی مسلمین را سامان می‌دهد. در این بخش احادیثی که در مورد تاریخ زندگی رسول اکرم، امیرالمومنین علی، حضرت زهرا و سایر ائمه(ع) است از قول امام صادق نقل شده است. این مجموعه در بخش دیگری به موضوع مهم معاد می‌پردازد و احادیثی را که مبین معاد جسمانی است، بیان می‌کند و در این راستا به نقد منکرین معاد یا کسانی که معاد را روحانی می‌دانند؛ نه جسمانی، اهتمام می‌ورزد.
احادیث مربوط به ایمان و کفر، دعا و آداب زندگی اجتماعی تشکیل‌دهنده قسمت بعدی این مجموعه است.
قسمت دیگر این کتاب احادیثی را نقل می‌کند که در مورد جهان آفرینش، لوح، قلم، عرش، کرسی، بیت‌المعمورو سدره المنتهی است. در این بخش در مورد زمان و عناصر مربوط به آن از جمله سال‌ها، ماه‌ها، فصل‌ها و حوادث طبیعی همچون باران و بارش شهاب و رعد و برق نیز احادیث مرتبط نقل شده است. دیگر موضوعی که این مجموعه سخنان امام صادق(ع) در مورد آن را جمع‌آوری کرده است، انسان و امور مربوط به اوست؛ از جمله حقیقت نفس و روح، رویا و انواع آن، تشریح اعضای بدن، انواع معالجه امراض، ادویه و خواص آن، سحر و چشم زخم و جن و پس از آن سخن در مورد حیوانات و حلال و حرام آن ادامه یافته است.
فصل دیگری از این تالیف به بیان احادیث فقهی منقول از امام صادق(ع) پرداخته است که شامل تمام ابواب فقهی از طهارت تا دیات است.
بخش دیگری که این مجموعه بدان خواهد پرداخت بیان اسامی پنج هزار نفر شاگرد امام صادق(ع) و توضیح در مورد آنها است.
با توجه به عناوینی که به شکل مختصر به آن اشاره شد این مجموعه در نوع خود بی‌نظیر بوده و پس از پایان به یکی از ذخایر ارزشمند تحقیق در علوم اسلامی تبدیل خواهد شد.
* برگرفته از کتاب « آیت الله سید محمد کاظم قزوینی، مرد علم و جهاد»، با تلخیص
هرچند ایشان پس از آماده‌سازی 70 درصد از این مجموعه و به چاپ رساندن چند مجلد از آن در سال 1415 هجری‌قمری درگذشت، اما فرزندانش ادامه کار را برعهده گرفتند. اکنون موسسه امام صادق(ع) که توسط مرحوم آقای قزوینی در قم تاسیس شده، تالیف را پیگیری می‌کند و پیش‌بینی‌های اولیه تعداد نهایی مجلدات این اثر را بیش از 60 جلد تخمین می‌زند.
زندگانی مولف
مرحوم سیدمحمد کاظم قزوینی در سال 1348 ه.ق در کربلا متولد شد. شروع تحصیلات وی در همان شهر و نزد پدرش، مرحوم آیت الله سید محمد ابراهیم قزوینی بود. وی در ده‌سالگی مادرش را از دست داد و در دوازده‌سالگی پدر را. او از اساتید بزرگ حوزه علمیه کربلا بهره برد؛ حضرات آیات سید مهدی شیرازی، سید هادی میلانی، سید محمد حسن قزوینی، شیخ محمد خطیب و شیخ جعفر رشتی.
محمد کاظم قزوینی تدریس فقه و اصول و تفسیر را در مدرسه حلّی کربلا آغاز کرد و نیز آموزش فن خطابه را مدنظر قرار داد. بیان شیوا، ارائه محفوظات فراوان از احادیث و خطبه‌های ائمه(ع)، توانایی در تصویر وقایع مهم تاریخی برای شنوندگان و قدرت تاثیرگذاری بر مخاطبین از ویژگی‌های بارز منبر این عالم فقید است. تاسیس «رابطه النشر الاسلامی» در سال 1380 هجری‌قمری یکی از اقدامات قزوینی به شمار می‌رود. این مرکز برای ارتباط با جهان اسلام و مکاتبه با شخصیت‌های اسلامی و ارسال رایگان کتب و نشریات مذهبی بنا نهاده شد.
تاثیرگذاری این مرکز در نقاط مختلف جهان را می‌توان از تعداد فراوان نامه‌های دریافتی که حاوی درخواست برای ارسال کتب مذهبی و تشکر از دریافت این گونه کتب و آثار مثبت آن در کشورهای گوناگون بود، دریافت؛ از کشورهایی همچون الجزایر، تونس، لیبی، یمن، اندونزی، برزیل و آرژانتین. در بسیاری از این کشورها می‌توان افرادی فراوانی را یافت که به مذهب تشیع گرویده‌اند که این جمله در کشورهای محل فعالیت ایشان زیاد به گوش می‌رسید: «مرا سید محمد کاظم قزوینی شیعه کرد.»
پس از ممانعت رژیم عراق از ادامه فعالیت این مرکز، مرحوم قزوینی شعبه این رابطه را در کویت افتتاح کرد و ادامه فعالیت داد.
تاسیس پنج کتابخانه شیعی در مراکش، تاسیس مسجد فاطمه الزهرا(س) برای شیعیان محروم از مسجد استرالیا در سیدنی و ایراد سخنرانی‌های متعدد در مصر و مراکش و استرالیا از دیگر اقداماتش است. فعالیتهای وی در عراق مورد نارضایی شدید حکومت عراق واقع شد تا جایی که یک بار پیش از سرکار آمدن دولت بعث و یک بار پس از آن و در زمان حسن البکر به زندان افتاد و پس از رهایی از زندانی که همراه با شکنجه و آزار بود، کویت را برای اقامت و ادامه فعالیت انتخاب کرد.
در عراق اموال ایشان از جمله کتابخانه که دربردارنده کتب خطی منحصر به فردی بود، مصادره و موجب افسوس فراوان این عالم فرهنگبان شد. البته در سال 1400 هجری‌قمری او به قم آمد و به تالیف آثاری همچون علی من المهد الی اللحد، سیره الرسول الاعظم (2 جلد)، الاسلام الصحیح یتجلی فی مذهب اهل البیت، فاجعه اللطف او مقتل الحسین، الامام الحسین من المهد الی اللحد، الفقه الواضح فی شرح الشرایع، الاسلام و التعالیم التربویه، شرح نهج البلاغه ( 10 جلد )، زینب الکبری من المهد الی اللحد، فاطمه الزهرا من المهد الی اللحد، الامام الجواد من المهد الی اللحد، الامام الهادی من المهد الی اللحد، الامام العسکری من المهد الی اللحد، الامام المهدی من المهد الی الظهور و موسوعه الامام الصادق پرداخت.*
هدف از تالیف
آیت الله قزوینی در جلد اول به شکل مبسوط اهداف خود را از دست زدن به این کار بزرگ بیان کرده است: نشر شریعت و زدودن غبار از جوانب مختلف شخصیت امام صادق(ع)، جمع آوری احادیثی که در هزاران تالیف به شکل پراکنده و غیرمتمرکز وجود دارد و استفاده از آن احادیث را برای محقق دشوار می‌سازد، توجه دادن شیعیان به عظمت علمی و مقام یکی از امامان طاهرینشان(ع)، امامی که شرایط زمان اجازه نداد آنگونه که سزاوار است علومش منتشر شود و ایشان نتوانستند به جز برهه کوتاهی از دوران زندگی خویش نمود بارزی در نشر معارف الهی بیابند که همین فرصت کوتاه هم برای دیگر ائمه(ع) دست نداد.
مولف پس از بیان این اهداف با گوشزد کردن اینکه با وجود کوتاه بودن فرصت برای امام صادق(ع) حجم بزرگی از معارف از ناحیه ایشان صدور یافته است، افسوس فراوان خود را از اینکه بسیاری ازعلوم منتشر شده ایشان در ظلمی تاریخی از بین رفته و هرگز به دست ما نرسیده است، ابراز می‌دارد.
مفاد موسوعه
مطالب این مجموعه با رویکردی پژوهشی به «حدیث ثقلین» که مورد نقل شیعه و سنی از رسول اکرم(ص) است، آغاز می‌شود و بر اساس این حدیث متواتر جایگاه عترت پیامبر(ص) در تبیین وحی و کتاب خدا و مرجعیت علمی مسلمین روشن می‌شود.
سپس برای اثبات امامت حضرت امام صادق(ع) دلایل نقلی گزارش می‌شود، دلایلی که به شکل پرشمار در منابع معتبر شیعه و سنی وجود دارد.
این مجموعه سپس به روایت ولادت و آشنایی به پدر و مادر گرامی امام ششم شیعیان(ع) می‌پردازد.
ارائه فهرست تفصیلی از منابع اهل سنت که از زمان امام صادق(ع) تاکنون مطلبی درباره ایشان نوشته‌اند یا حدیثی از ایشان روایت کرده‌اند، دیگر موضوعی است که این دایره‌المعارف به آن می‌پردازد.
زاویه دیگری که این کتاب به زیبایی بر آن پرتو افشانی می‌کند، جوانبی از زندگی امام صادق(ع) است. ازاین جوانب می‌توان به مواردی اشاره کرد: زندگی علمی امام صادق(ع)، زندگی اقتصادی، تربیتی، اجتماعی و اخلاقی ایشان، آشنایی با عصر و شرایط روزگار زندگی ایشان، امامت دینی و موضع امام(ع) در این مورد، زندگی سیاسی امام و نحوه برخورد ایشان با دو حکومت اموی و عباسی، آشنایی با مذاهبی که در زمان ایشان رواج داشته است و معجزاتی که از ایشان صادر شده است.
این مجموعه در بخش دیگری وارد زندگی خصوصی امام صادق(ع) شده، توضیحاتی در مورد خانواده و فرزندان ایشان ارائه می‌کند.
پس از اتمام این بخش از مطالب، کتاب وارد بخش دیگری می‌شود که عهده‌دار نقل تمامی احادیثی که از امام صادق(ع) به دست ما رسیده است، می‌شود.
این احادیث با دسته‌بندی و تقسیم موضوعی در این عناوین نقل شده‌اند: عقل، علم، علم توحید و آنچه مربوط به اثبات صانع و تنزیه او از گفتارهای باطل است، نقد آرایی که با توحید سازگاری ندارد، عدل، نبوت و انبیاء(ع) و آنچه از منظر تاریخی و اعتقادی مرتبط با بحث نبوت است، آشنایی با قرآن و اعجاز آن از منظر بیان و فصاحت و بلاغت و هماوردطلبی این کتاب آسمانی، بیانات اعتقادی قرآن، احکام قرآن، امثال قرآن، داستان‌های قرآن و تفسیر و بیان شأن نزول آیات و کیفیت استدلال به آیات در موارد مختلف، سخن از ناسخ و منسوخ قرآن و آیات محکم و متشابه و سایر علومی که در حیطه مباحث قرآنی است.
در بخش احادیث امام (ع) درباره قرآن این موضوعات نیز دیده می‌شود: ثواب تلاوت و حفظ قرآن، ثواب تلاوت سوره‌های خاص و برخی آیات و تشویق به عمل کردن به دستورات قرآن و امر به فهم قرآن و تدبر در آیات شریف آن.
بخش بعدی این کتاب متکفل نقل روایاتی است که از امامت و امام(ع) سخن می‌گوید که در نگاه شیعی اهم دستورات اسلامی است و رفتار اعتقادی مسلمین را سامان می‌دهد. در این بخش احادیثی که در مورد تاریخ زندگی رسول اکرم، امیرالمومنین علی، حضرت زهرا و سایر ائمه(ع) است از قول امام صادق نقل شده است. این مجموعه در بخش دیگری به موضوع مهم معاد می‌پردازد و احادیثی را که مبین معاد جسمانی است، بیان می‌کند و در این راستا به نقد منکرین معاد یا کسانی که معاد را روحانی می‌دانند؛ نه جسمانی، اهتمام می‌ورزد.
احادیث مربوط به ایمان و کفر، دعا و آداب زندگی اجتماعی تشکیل‌دهنده قسمت بعدی این مجموعه است.
قسمت دیگر این کتاب احادیثی را نقل می‌کند که در مورد جهان آفرینش، لوح، قلم، عرش، کرسی، بیت‌المعمورو سدره المنتهی است. در این بخش در مورد زمان و عناصر مربوط به آن از جمله سال‌ها، ماه‌ها، فصل‌ها و حوادث طبیعی همچون باران و بارش شهاب و رعد و برق نیز احادیث مرتبط نقل شده است. دیگر موضوعی که این مجموعه سخنان امام صادق(ع) در مورد آن را جمع‌آوری کرده است، انسان و امور مربوط به اوست؛ از جمله حقیقت نفس و روح، رویا و انواع آن، تشریح اعضای بدن، انواع معالجه امراض، ادویه و خواص آن، سحر و چشم زخم و جن و پس از آن سخن در مورد حیوانات و حلال و حرام آن ادامه یافته است.
فصل دیگری از این تالیف به بیان احادیث فقهی منقول از امام صادق(ع) پرداخته است که شامل تمام ابواب فقهی از طهارت تا دیات است.
بخش دیگری که این مجموعه بدان خواهد پرداخت بیان اسامی پنج هزار نفر شاگرد امام صادق(ع) و توضیح در مورد آنها است.
با توجه به عناوینی که به شکل مختصر به آن اشاره شد این مجموعه در نوع خود بی‌نظیر بوده و پس از پایان به یکی از ذخایر ارزشمند تحقیق در علوم اسلامی تبدیل خواهد شد.
* برگرفته از کتاب « آیت الله سید محمد کاظم قزوینی، مرد علم و جهاد»، با تلخیص