علل همگرایی در نهضت های شیعی - صوفی روزگار تیموریان (با تأکید بر نقش علوم غریبه)

چکیده

نهضت های شیعی_صوفی روزگار تیموریان بر بستر مؤلفه هایی مشترک بروز و ظهور یافت. رهبران این نهضت ها با درک الزامات زمانی و محیطی و با اغتنام فرصت تلاش کردند ضمن بهره گیری از مؤلفه های مشترک موجود و به کارگیری همه ظرفیت ها به موفقیت هایی دست یابند. آن ها هوشمندانه و البته بلندپروازانه سعی کردند از خلأ حاصل از سقوط خلافت عباسی و زوال قدرت ایلخانان سود جسته و با استفاده از اطاعت پذیری صوفیه، در کنار برانگیزانندگی آموزه های انقلابی تشیع و قدرت بسیج کنندگی بالقوه ی مهدویت، زمینه هم گرایی این نهضت ها را فراهم نمایند.سه نهضت حروفیه، مشعشعیان و نوربخشیه در این زمینه نقش برجسته ای داشتند. این پژوهش بدنبال پاسخ به این سوال است که تحت تأثیر چه عواملی مؤلفه های مشترک سه نهضت حروفیه، مشعشعیان و نوربخشیه موجب همگرایی این گروه ها شد؟ به نظر می رسد مهمترین عامل همگرایی نهضت های شیعی_صوفی، تسامح مذهبی مغولان می باشد. ضمن آنکه وجود ادعاهای مشترک و ظهور دراویش بزرگ با چهره ای موجه که دوستدار اهل بیت علیهم السلام نیز بودند هم می تواند از دیگر عوامل تأثیرگذار در این زمینه باشد .چرایی این نزدیکی و همگرایی، مساله اصلی این پژوهش است که تلاش خواهد شد با نگاهی تحلیلی، توصیفی ضمن نقد و بررسی مؤلفه های مشترک سه نهضت حروفیه، مشعشعیان و نوربخشیه، به رمزیابی علل همگرایی نهضت های یاد شده پرداخته شود.