هدایت ها و ارزش ها/پیوند میان تلاوت قرآن و نماز

میان «نماز» و «تلاوتقرآن» ارتباط مؤثر و معناداری وجود دارد و توجه به این ارتباط،تأثیر عمیقی بر تعلیم و تربیت فرد و اجتماع مینهد.بهپیشگاهقرآنمیرویمو برایاینمنظور،از سوره; عنکبوتآغاز میکنیم که میفرماید:
)أتلُ ما أوِحیإِلَیکَمِنَ الکِتابِ وَ أقِمِالصَّلوةَ إِنَّالصَلوةَتَنهَیعَنِ الفَحشاءِ وَ المُنکَرِ وَ لَذِکرُ اللّهِأکبَرُ وَ اللّهُیعلَمُماتَصنَعُون)(سوره عنکبوت،ایه 45)
در این ایه،سهموضوعبیانشدهاست.
1. تلاوتکتابالهیکه بر پیامبر وحیشدهاست.
2. بازدارندگینماز از فحشاء و منکر.
3. بزرگتر بودنذکر الهی.
محلتعبیهعبارت )وَ لَذِکرُ اللّهِأکبَر) و تأکید بر بزرگتر بودناینذکر میتواند بهایننکتهاشارهکند که «ذکر»، قدر جامعقرآنو نماز است.
در تأکید اینسخنباید افزود کهایه;113 سوره; «طه» هدفاز نزولقرآنعربیرا تجدید مستمر «یاد خدا» میشمارد.اینکتابعظیمبهلسانعربیمبیننازلشدهتا در قلوباهلایمان،تقوا بیافریند و برایایشانیاد خدا را ایجاد یا تجدید کند:
)وَ کَذلِکَأنزَلناهُقُرآناً عَرَبِیاً وَ صَرفنا فِیهِمِنَالوَعِیدِ لَعَلَّهُمیتَّقُونَأَو یحدِثُ لَهُمذِکر)(سوره طه،ایهُ 113)،(آغاز این سوره چنین است: بِسِمِ اللهِ الرَّحمنِ الرَّحِیمِ .طه. ما أَنزَلنا عَلَیکَ القُرآنَ لِتَشقَی.إِلَّا تَذکِرَةً لِمَن یخشَی (سورهطه، ایات 31).
میبینیم که ایه14 این سوره،براینماز نیز چنینحکمیرا قائلاست و «ذکر و یاد مبدأ و مقصود هستی» همچنانقدر جامعقرائتقرآنو نماز است:
)وَ أقِمِالصَّلوةَ لِذِکرِی)؛نماز را برای «ذکر» مناقامهکن.
گفتنی است:از میان نمازها،نمازهای شبانه اعم از نماز عشا و برتر از آن،نماز شب،در تثبیت قرآن کریم بر قلب اثری بیشتر میگذارند.شب،لباس و مایه سکون و آرامش انسان است،به ویژه نوافل شب که پس از خواب بخش آغازین شب به جای آورده میشوند و به قرائت و نماز فجر منتهی میشوند وقرآن کریم،آن را «قرائتی مشهود» میشمارد؛قرائتی که به خاطر فضیلتش فرشتگان الهی بیش از هر زمان دیگر،شاهد آن هستند.( المیزان فی تفسیر القرآن،ج13،ص 175)
آری!نمازهای شب تأثیری عمیق بر تثبیت قرآن در دل میگذارند؛زیرا شب،لباس و مایه; سکون و آرامش انسان است.هنگام قرائت لیل و فجر،جسم از خستگی و قلب از اشتغالات روزانه دور است و میتواند حالت مزرعهای مستعد را برای کاشت بذر ایات قرآن بیابند.ما با تصویری که امیرمؤمنان در خطبه متقین از آنها به هنگام قرائت قرآن در شب ارائه میکند،آشناییم که فرمود:«اما الیلَ فَصافّونَ اقدامَهم تَالینَ لاجزاءِ القرآنِ یرَتّلونها تَرتیلاً»؛شبانگاهان،گامهای خود را کنار هم مینهد،اجزای قرآن کریم را تلاوت میکنند و آن را پیوسته تکرار میکنند.
امیرمؤمنان که گوینده این سخن است،خود از رسولخدا (ص)نقلمیکند:
«قراءة القرآنِ فیالصّلاة أَفضلُ مِنقراءِة القرآنِ فیغَیر الصّلاة و قراءة القرآنِ فیغَیر الصَّلاة أَفضلُ مِنذِکر اللهتعالی».(کلینی، کافی، ج 2، ص 404)؛«قرائتقرآندر نماز،برتر از قرائتقرآندر غیر نماز و قرائتقرآندر غیر نماز برتر از ذکر خدایتعالیاست.
حضرت امیر در حدیثدیگریفرمودهاند:
«مَنقَرأ القرآنَ وَ هُوَ قائم فیالصَّلاة کانلهبِکُلِّ حرفٍ مائةُ حسنةٍ و مَنقَرأَ وَ هُوَ جالس فیالصَّلاة فَلَهبِکُلِّ حرفٍ خمسونَ حسنةً و مَنقَرأَ فیغَیر صَلاةٍ وَ هُوَ عَلی وضوءٍ فخمس و عِشرونَحسنةً و مَنقرأ عَلی غَیرِ وضوءٍ فعشر حسناتٍ و ما کانمِنالقیامبِاللّیلفَهُوَ أَفضلُ لِأَنّهأَفرغلِلقلب»؛هر کسقرآنرا ایستادهدر نماز بخواند،بهازایهر حرف،صد حسنهو هر کسآنرا نشستهدر نماز بخواند،برایاو به ازایهر حرفپنجاهحسنهو هر کهآن را در غیر نماز،در حالیکهوضو دارد،قرائتکند،به ازای هر حرف،بیست و پنج حسنه و هر کهآن را در غیر حالتوضو قرائتکند،به ازای هر حرفدهحسنهبرایش خواهد بود و البته قرائت قرآن در نماز شب،فضیلتیبیشتر خواهد داشت؛زیرا در آنزمان،قلباز فراغتیافزون تر برخوردار است(و معارفقرآن،جایخود را در آنآسانتر خواهند یافت) (فیض کاشانی، المحجة البیضاء، ج 2، ص 220)امامصادق(ع) نیز فرمودند:
«لمّا بَعثَ اللّهُ موسَی بنَعمرانَ ثُمَّ مَن بعدَهُمِنالانبیاءِ إلیبنیاسرائیلَ لمیکنْ فیهمْ أَحد إلّا أخذُوا علیهِ العُهودَ و المواثیقَ لیؤمُنَنَ بمحمدٍ العربیالأُمّیألّذییهاجر إلیالمدینةِ یأتیبِالکتاببالحروفِ المقطعةِ إفتتاحُ بعضِ سُوَرةِ یحفظهأمّتهفیقرءونهقیاماً و قُعوداً و مشاةً و علیکلِّ الأحوالِ، یسهّلاللهحفظَهعلیهم»؛هنگامیکهخداوند،موسیبن عمرانو پساز وی،پیامبرانرا بهسویبنیاسرائیلفرستاد،در میانایشانکسینبود،مگر این که از ویعهد و پیمانگرفتند کهبهمحمد عربیاُمّیکهدر مکهمبعوثخواهد شد و بهمدینههجرتخواهد کرد،ایمانبیاورند.او کتابیخواهد آورد کهسرآغاز برخیسور آن،حروفمقطّعهاست.امتش آنرا حفظخواهند کرد و آنرا ایستادهو نشستهو در حالراهرفتنو در همهحالمیخوانند و خدا حفظآنرا بر آنانآسانمیسازد.( مجلسی، بحار الانوار، ج 92، ص 215) دلایلتأکید بر پیوند میانقرآنو نماز
نماز عمود و نمود دیناسلامو نماد و نمودار جامعتمامیکمالاتانسانیو اسلامیاستکه از نظافت،طهارت،وقتشناسیو تمرکز حواسگرفتهتا صداقتدر عبودیت،دوریاز حرام،فحشاء و همه را بهنحویدر خود جایدادهاست.جایدادنتلاوتقرآن،در چنینعملی کهعبادتمحضاستو بر طبق قاعده،بایستیبا حضور قلب،آرامشو طمأنینهادا شود نقشمهمی در فراگیریصحیحو نیز تثبیتآندر قلبدارد،به همین خاطر در حدیث دوم که در سطور پیشین از امیرمؤمنان(ع) نقل شد،میبینیم،هریک از حالاتی که در آن اقبال قلب و توجه جان بیشتر است (یعنی تلاوت قرآن کریم در نماز به صورت ایستاده و یا نشسته در نمازهای مستحبی و نیز تلاوت قرآن در حالت وضو و یا غیر آن)،فضیلت بیشتری نسبت به حالات دیگر دارد.همچنیناز آنجا کهانسانمؤمن بهمنظور ادایکامل تکلیف درصدد است،نماز را بهبهترینوجهو به دور از غلطبخواند،در نماز برای خواندنایاتیکهفراگرفته،دقتیمضاعفخواهد داشت.همچنینبا توجهبهافضلیتشرکتدر نماز جماعت،گوش دادن به قرائتامامپس از حمد اگر سور گوناگونرا بخواند یادگیری آنسورهها را به طور غیر مستقیم،امکانپذیر خواهد ساخت.خواندننماز بهصورتفرادینیز، قرآنآموز را وادار خواهدکرد،در خلوتبر قرائتحمد و سورههاییکهمیخواند دقیق باشد.همهاینموارد،دستبهدستهمخواهند داد تا قرائتقرآنآموز،خود به خود و به دور از آثار منفیتصحیحقرائتو تذکّر اشتباهاتدر حضور دیگران،تصحیحو تقویتگردد.
ممکناست،در نمازهای واجب،خواندنسورههایگوناگونو متعدّد قرآنی،پساز سورهحمد،به دلیلاحتمالبروز اشتباهبرایقرآنآموز خالیاز زحمتنباشد،از اینرو،میتوانیماینتمرین را ابتدا درنمازهایمستحبیآغاز کنیم و پساز قرائتسوره; «فاتحةالکتاب» بهقرائتسورههایمختلفقرآنکریمبپردازیم و آن هنگام کهاز درستی کاملقرائت سور آموخته مطمئن شدیم،آنها را در نمازهایواجب بخوانیم.
همچنیناز آنجا کهدر فقهشیعه،قرائتیکسوره; کاملدر نمازهایفریضهپساز سوره; «فاتحة الکتاب» واجباست،در نمازهایمستحبیو نوافل،به دلیل نبود این الزام و آسودگیخاطر،زمینه; فراگیریهموارتر است. تلاوت قرآن در نماز،بذری است که در زمینی مستعد کاشته میشود و یاد دوست،برترین میوهای است که از این کشتوکار به دست میاید. چنانکه خواجه شیراز به زبان غزل میگوید:در نمازم خم ابروی تو در «یاد» آمد حالتی رفت که محراب به فریاد آمد