نقدی بر کتابی نقدی (بررسی انتقادی کتاب فی النقد الأدبی اثر عبدالعزیز عتیق)

چکیده

یکی از چالش برانگیزترین درس های رشته زبان و ادبیات عربی، درس نقد ادبی است. این درس که سابقه ای دیرین در دانشگاه های ایران دارد، منابع و کتاب های متعددی برای آموزش آن تعریف شده است. یکی از منابع مهم عربی در این زمینه، کتاب فی النقد الأدبی (1972م) اثرِ نویسنده معاصر لبنانی، عبدالعزیز عتیق است. این کتاب از قدیم ترین کتاب های عربی در حوزه نقد ادبی است که به منزله منبع دانشگاهی، در ایران و بسیاری از کشورهای عربی مورد استفاده قرار می گیرد. این کتاب در 380 صفحه و ده فصل تدوین شده است. مؤلف کتاب در شش فصل آغازین، به بررسی کلمه «ادبیات» به منزله یکی از کلیدواژه های موضوع کتابش پرداخته و نشئت، شکل گیری و مفهوم این واژه را مورد واکاوی قرار می دهد و در ادامه، رابطه ادبیات با علم روان شناسی را تبیین می کند و آنگاه به بیان عناصر و انواع ادبیات می پردازد. توضیح درباره مکاتبِ ادبی در غرب، تعریف نقد و بیانِ کارکرد و هدف آن، شیوه های مختلف در نقد ادبی و بحثی در رابطه با سرقت های شعری، دیگر فصل های کتاب را تشکیل می دهد. ساختار این کتاب، اصولی و روشمند است و مطالب تئوری و نظری را به شکلی منظم ارائه داده است، اما در تطبیق عملی مطالب بر متون ادبی، توفیق چندانی حاصل نکرده است. عدم ارجاع در اغلب موارد در نقل قول ها، سرقت علمی، عدم تناسب در تقدیم و تأخیر مباحث، نپرداختن به آرا و نظرات ناقدان برجسته معاصر، ذکر مسائل غیرمرتبط به موضوع و .... ازجمله معایب شکلی و محتوایی کتاب است.