شعور گیاهان

منظوراز طبیعت،عالم مادی و جهانی است که با حواسمان با آن،در ارتباط هستیم.درقرآن کریم، بیشتر از هفتصد و پنجاه ایه،وجود دارد که در آنها،به پدیده‌های طبیعی اشاره شده است.در غالب این ایات،به مطالعه کتاب آفرینش و تدبّر در آن توصیه شده،اما قرآن کتابی در علوم طبیعی نیست،بلکه کتاب هدایت است،همچنانکه خداوند،در قرآن می‌فرماید:«شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن هدی للناس و بینات؛ماه رمضانی که در آن قرآن فرو فرستاده شد، در حالی که برای عموم مردم رهنمون است[و برای کسانی که شایسته دریافت حقایقی شده‌اند]،دلایل روشن هدایت و وسیله تشخیص حق از باطل است».(سوره بقره، ایه 185)
اگر از پدیده‌های طبیعی،صحبتی می‌کند،برای آن است که انسان،با تدبّر در موجودات طبیعی،به عظمت خالق پی برد و خود را به او نزدیک کند.از دیدگاه قرآن،موجودات طبیعی،نشانه های خدای سبحان هستند و طبیعت شناسی،باید به منزله نشانه شناسی تلقی گردد و ما را از نشانه‌ها به صاحب آنها برساند.خدای سبحان می‌فرماید:«إن من شیء الاّ یسبح بحمده».(سوره اسراء، ایه 44)
«تسبیح» و «تحمید» موجودات به چه معناست؟ایا موجودات جهان،غیر از انسان،دارای قدرت درک کردن می‌باشند؟ «تسبیح» و «تحمید» موجودات دیگر،با انسان متفاوت می‌باشد.انسان‌ها، موجوداتی صاحب اندیشه و خرد و دارای اختیارند،اما سایر موجودات،از سر اجبار و بدون هیچ اختیار و انتخابی به وظایفی که بر عهده آنها گزارده شده است، عمل می‌کنند.از جمله این موجودات،گیاهان هستند.ایا گیاهان صاحب شعورند و به اندازه ظرفیت وجودی خود، می‌فهمند، می‌گریند و فکر می‌کنند؟ ایا می‌توانند بفهمند که چگونه،آب بخورند و از نور،بهره‌ مند شوند،ایا آنها عاشق می‌شوند و موجب جذب گونه‌های مختلف خود می‌گردند.
گیاهان می‌توانند،با محاسبه رطوبت هوا،شکل برگ‌های خویش را تغییر داده و آنها را به صورت جمع یا کوچک و یا سوزنی شکل در آورند.گیاهان بزرگ،با تاج پوششی عظیم،موجب خنکی ساقه و تنه خویش و ایستادگی و تعادل بدنه خود می‌شوند.درختانی همچون بلوط،برای رسیدن به آب،بدون کوچک‌ترین صدایی،تا 6 کیلومتر ریشه دوانی می‌کنند؛ تا بتوانند به آب برسند.گیاهان می‌دانند که باید برای بقای نسل تلاش کنند،آنها،با پرندگان رفیق می‌شوند، بذرهایشان را،همراه باد،در فصل خاصی، به هوا می‌افشانند، و با برقراری ارتباط،نسل خویش را سالم نگه می‌دارند. آنها، درمقابل بیماری‌ها مقاومت می‌کنند و دوره نقاهت را می‌گذرانند.اگر مواد آلود کننده داشته باشند،با قطع مسیر حرکت‌های آوند آب‌کشی،از خشک شدنشان جلوگیری می‌کنند.خم شدن گیاهانی همچون آفتابگردان،به سمت آسمان و گوشتخوار بودن برخی از انواع آنان،که به شکار می‌پردازند و تفکیک «هورمون‌های» موجود و جذب به موقع «اکسن» و «جیبرلین» و… همه از جمله مواردی است که در گیاهان وجود دارد و بیانگر شعور بالای آنها و عکس العمل‌های مختلف آنهاست.
گیاهان،مانند انسان‌ها از آسیب رنج می‌برند و درد می‌کشند که می‌توان،آنها را در حالت «خلسه» نگه‌داشت و با مواد مست کننده مست کرد؛تا از خود بی‌خود شوند و احساس درد و رنج نکنند.اگر گلدانی در محیط آرام و گلدانی، در محیط شلوغ گذاشته شود، در رشد آنها،تفاوت آشکاری مشاهده می‌شود.اگر برگی از یک گیاه را بسوزانیم و یا به داخل «اسیدی» فرو ببریم، درخت،عکس العمل نشان می‌دهد.یکی از دانشمندان،برگ درختی را داخل لیوان آب جوش گذاشت و دو میگو را درون آن انداخت،هر گاه یکی از میگوها از شدت گرما می‌مرد،درخت عکس العمل نشان می‌داد و اگر روزی،میگوی مرده‌ای را داخل آب می‌انداخت،عکس العمل نشان نمی‌داد!گیاهان قاتل خانواده خود و شاخه‌های خود را می‌شناسند و عکس العمل نشان می‌دهند!
شکل‌های دیگر حیات گیاهی:
میوه‌ها، سبزی‌ها، مخمرخا، میکروب‌ها، گلبول‌های سرخ و سلول‌ها نیز همین گونه‌اند.در نهایت،تمامی طبیعت پر از احساس است و «نبض» زندگی در همه موجودات می‌تپد و خود را از درون هر چیز،به طریقی اسرار آمیز نشان می‌دهد.سرخ‌پوستان آمریکا،برای بریدن درخت،به صورت مکعبی،رو به روی درخت نشسته و بعد از خواندن دعا و اجازه از درخت ـ از او خواهش بریدنش را می‌کنند و پس از درک جواب مثبت،آن را قطع می‌نمایند.2
درقرآن کریم در خصوص درک و تشخیص موجودات،محبت آنان و فهمیدن کلمات ردّ و بدل شده در بین آنها، به مواردی برمی‌خوریم.از جمله،قرآن بیان می‌کند که به هنگام مناجات «داود نبی(ع)»، کوه‌ها و پرندگان با او هم آواز می‌شدند.3 و در دوران حکومت الهی سلیمان نبی(ع) نیز،حیوانات در دربار آن حضرت حضور داشته و نقش مهمی را در اداره حکومت ایشان،ایفا می‌کردند.4
با تأمّل در قرآن کریم،دو نوع «شعور» و «تسبیح» را،برای موجودات می‌توان ترسیم کرد.«شعور و تسبیح عام و کلی» که شامل همه موجودات می‌شود و «شعور و تسبیح خاص» که مخصوص انسان بوده و از عقل و ارشاد و راهنمایی پیامبران برای اهل ایمان ناشی می‌شود.5
خداوند متعال،در کتاب «مبین» خود،ما را به تأمّل و تفکر،در اجزای آفرینش دعوت می‌کند واز زبان صاحبان اندیشه، می‌فرماید:«انّ فی خلق السموات و الارض و اختلاف اللّیل و النّهار لایات لاولی الالباب.الذین یذکرون الله قیاماً و قعوداً و علی جنوبهم و یتفکرون فی خلق السموات و الارض ربّنا ما خلقت هذا باطلاً سبحانک فقنا عذاب النار؛به درستی که در آفرینش آسمان‌ها و زمین و در کاستی و فزونی شب و روز، نشانه‌هایی برای خردمندان است؛همانان که خداوند را در هر حال، نشسته و ایستاده و بر پهلو آرمیده، یاد می‌کنند و در آفرینش آسمان و زمین می‌اندیشند که پروردگارا، این جهان را بیهوده نیافریده‌ای،تو،از هر کار بیهوده‌ای منزّهی،ما را از آتش روز قیامت نگه‌دار!».(آل عمران،ایه 191 ـ 190)
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1.مهدی گلشنی،قرآن و علوم طبیعت، تهران، نشر مطهر، 1375.
2.فصلنامه نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی، سال دوم، شماره ششم، زمستان 1383.
3.سوره انبیاء، ایه 79 و سوره سبأ، ایه 10.
4.سوره نمل، ایه 26 ـ 25.
5.سید علی اکبر قرشی(قریشی)،قاموس قرآن، دارالکتب الاسلامیه، ج 2/1.